SlideShare a Scribd company logo
ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛ ДЭХ ТӨРИЙН ЗОХИЦУУЛАЛТ
Лхагвасүрэнгийн Балчинлувсан
Мижиддоржийн Баяржаргал
ШУТИС, КтМС, Төрийн захиргааны удирдлагын III ангийн оюутан
bayarjargal_mijid@yahoo.com
balchin_lu@yahoo.com
Хураангуй
Өнөө үед аливаа орны нийгэм, эдийн засгийн хөгжилд үнэт цаасны үүрэг
улам бүр өсөн нэмэгдэх хандлагатай байна. Манай орны хувьд ҮЦЗЗ
төлөвшлийн үедээ явж байгаа ч гэсэн эдийн засагт нөлөөлөх байр сууриа олсон
гэж хэлэхэд болно. Анх монголд 1994 оны өмч хувьчлалтай холбоотойгоор
үүсэж хөгжсөн уг зах зээл нь дэлхийн бусад орны туршлага , дадлыг ашиглан
өөрийн орны онцлогт тохируулан хэрэглэснээр зохих түвшиндээ очсон. Гэвч
хөгжлийнхээ явцад дутагдалтай болон цаашид анхаарах зүйлс олон бий.
Ялангуяа ҮЦЗЗ дэх төрийн зохицуулалтын асуудал юм.
Энэхүү өгүүлэлд манай орон болон дэлхийн бусад улсуудад уг зах зээл дэх
төрийн зохицуулалт ямар байгаа талаарх өнөөгийн байдал болон цаашид
үүнийг хөгжүүлэхэд юун дээр анхаарах ёстой талаар үзүүлэхийг зорив.
Түлхүүр үгс:
Үнэт цаас, үнэт цаасны зах зээл, төрийн зохицуулалт,
Оршил
Монгол улсад 1990-д онд өрнөсөн ардчилсан хувьсгал нь манай орны эрх
зүй болон эдийн засгийн тогтолцоо бүхэлдээ өөрчлөгдөж иргэн бүр өөрийн
гэсэн өмчтэй болох эрх зүйн үндэс бүрдсэн. Үүний нэг илрэл нь үнэт цаас,
хувьцаа гэх ойлголтууд шинээр бий болж улмаар өөрийн өмчийг баталгаажуулж
эхэлсэн. 1994 онд Өмч хувьчлалын тухай хууль батлагдсанаар үнэт цаасны зах
зээлийн хөгжил эхэлсэн бөгөөд хөгжлийн хувьд залуу зах зээл боловч өөрийн
зохицуулалтын тодорхой түвшинд хүртлээ хөгжиж байна. Гэвч аливаа юманд
зохих алдаа дутагдалтай байдгийн адилаар цаашид анхаарах зүйл болон бусад
үнэт цаасны зах зээл өндөр хөгжсөн орнуудын туршлагыг судалж өөрийн орны
онцлогт тохируулан хэрэглэх нь зүйтэй юм.
1. Үнэт цаас, үнэт цаасны зах зээлийн тухай
Хүн төрөлхтөн нийгэмших явцдаа бараа таваар солилцох замаар
хэрэгцээгээ хангаж байсан нь аажмаар мөнгийг үүсгэжээ. Харин бараа таваар
зээлэх хэрэг гарсан үедээ өөрийн хөрөнгөө гэрчлэх баримт үйлдэж байсан нь
өнөөгийн үнэт цаасны анхны хэлбэр байжээ. Үнэт цаасыг олон эрдэмтэд
тодорхойлсон байдаг ч хамгийн нийтлэг тодорхойлолт бол “Үнэт цаас гэдэг нь
өмчийн эзэнг илэрхийлсэн баримт бичиг” [1] юм. Энэ нь дотроо хувьцаа, банкны
сертификат, вексель, чек, коносамент, варрант баталгаа, опцион гэх мэт олон
төрөлтэй байх ба эдгээр нь өөр өөрийн онцлог шинжийг агуулдаг байна.
Одоо үнэт цаасыг хууль эрх зүйн хувьд хэрхэн тодорхойлсныг авч үзье. Монгол
улсын 2002 оны “Үнэт цаасны зах зээлийн тухай” хуульд “Үнэт цаас гэж Засгийн
газар болон бусад эрх бүхий этгээдээс гаргасан өрийн бичиг /бонд/, компаний
бүх төрлийн хувьцаа, компанийн гаргасан, эсхүл гаргахаар санал болгож буй
хувьцааг худалдах, худалдан авах эрхийн опцион, хөрөнгө оруулалтын сангийн
хувьцаа,түүнчлэн Үнэт цаасны хорооноос энэ хуульд нийцүүлэн үнэт цаас гэж
тодорхойлсон баримтыг хэлнэ.” гэсэн байна. ОХУ, АНУ гэх зэрэг дэлхийн зарим
улс орны “үнэт цаас”-ны хуулийн нэр томъёо нь агуулгын хувьд манай
улсынхтай ижил байх ба бидэнд үнэт цаасыг дэлхийн хэмжээнд нэг мөр ойлгох
боломжийг олгож байгаа сайхан хэрэг юм. Гэхдээ үнэт цаас гээд сонсохоор та
бидний санаанд хамгийн түрүүнд 1992 онд тарааж эхэлсэн цэнхэр, ягаан
тасалбар бууж байгаа нь гарцаагүй. Магадгүй энэ нь бидний хувьд үнэт цаас
гэгч ойлголтыг төрүүлсэн хамгийн анхны бодитой жишээ болж чаджээ.
Хүмүүс үнэт цаас гэдгийг ойлгож эхэлсэн ба одоо түүнийгээ өөр
хоорондоо худалдаалах, хаана ч юм бөөнөөрөө цуглаж арилжаа наймаагаа
хийх зайлшгүй шаардлагатай болжээ. Энэ үеэс л үнэт цаасны зах зээл үүсэж
эхэлсэн. Үнэт цаасны зах зээл нь тухайн орны эдийн засгийн тогтолцоо, хөгжил
зэргээсээ хамааран шинж чанарын хувьд ялгаатай мэт боловч ерөнхий
агуулгын хувьд нэг утга санааг илэрхийлдэг. Үнэт цаас гаргаж, хөрөнгийн эх
үүсвэрээ бүрдүүлдэг хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаа хэрэгждэг, үнэт цаас
гаргах, тараах, худалдах, худалдан авах байнгын арилжаа явагддаг зах зээлийг
үнэт цаасны зах зээл гэнэ.[2] Өнөөдөр энэ зах зээл өндөр хөгжсөн олон орон
байна. Тэдний туршлагаас харахад үнэт цаасны зах зээл нь эдийн засгийн
харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэж байдаг бөгөөд сүүлийн жилүүдэд хурдацтай
хөгжиж байгаа салбар болжээ. Нэгэнт л зах зээл болсон хойно үнэт цаас
худалдах, худалдан авах, бүртгүүлэх, зохицуулах, хянах, ажиглагч гэх мэт
оролцогч талуудтай. Үнэт цаасны зах зээлийг зарим эрдэмтэд хөрөнгийн зах
зээлтэй ижил төстэй мэт утгаар тайлбарласан байдаг боловч хоорондоо
ялгаатай. Хөрөнгийн зах зээл нь үнэт цаасны зах зээлийг бодвол илүү өргөн
хүрээг хамардаг. Үүнийг олон янзаар тайлбарлаж болох ба хамгийн
ойлгомжтойгоор үг зүйн хувьд тайлбарлавал үнэт цаас гэдэг бол нэг талаас
хөрөнгө мөн гэвч нөгөө талаас хөрөнгө гэдэг бол зөвхөн үнэт цаас биш юм.

1.1 Үнэт цаасны зах зээл дэх төрийн оролцоо
Төр эдийн засгийн амьдралд хэрхэн оролцох нь эртнээс маргаантай
асуудал байсаар ирсэн бөгөөд асуудлын хоёр туйлшралын дунд нь хэрэгжиж
ирсэн билээ. Үүний нэг хязгаар нь эдийн засгийг төр зохицуулж, хянаж, удирдаж
байна гэсэн төвлөрсөн төлөвлөгөөт удирдлагын систем. Харин нөгөө хязгаарт
эдийн засгийн амьдралд төр оролцох ёсгүй зах зээлийн эдийн засгийн
механизмаараа өөрөө өөрийгөө зохицуулна гэсэн үзэл баримтлал юм. Үнэт
цаас
бол эдийн засгийн гол ухагдахуун билээ. Тиймээс төрийн зүгээс
баримталж буй бодлого зохицуулалт нь түүний хөгжилд ихээхэн нөлөө үзүүлнэ.
Үнэт цаасны зах зээлийн тухай ойлголт XVI зууны сүүлчийн хагасаас суурь нь
тавигдаж эхэлсэн боловч XIX зууны эхэн үеэс илүү хөгжжээ. Хөгжлийнхөө эхэн
үед үнэт цаасны зах зээлд тавих хяналт, зохицуулалт гэж байсангүй, харин
бирж дээр цөөн тооны оролцогчид мөнгө төлж худалдаа хийх эрх олж авдаг
байжээ. Улс орны эдийн засаг хөгжиж түүнийгээ дагаад үнэт цаасны зах зээл
хөгжихийн хэрээр түүнтэй холбоотой маргаан, хууран мэхлэх, бүртгэлгүй үнэт
цаас гаргах явдал бий болсон. Энэ үеэс үнэт цаасны зах зээлд төрийн оролцоо
зайлшгүй шаардагдах болсон.
Төр эдийн засагт түүнийг журамлан зохицуулагч, дэмжигч, орлого болон
нөөцийг хуваарилагч, тогтворжуулагчийн чиг үүргийг гүйцэтгэдэг бол үнэт
цаасны зах зээлийн хувьд дээрх асуудал мөн адил хамаарах ба дараах чиг
үүргийг гүйцэтгэнэ.[3]
• Хууль эрх зүйн орчинг бий болгох
•

Нөөцийг төвлөрүүлэх

•

ҮЦЗЗ-д оролцогчдын баримтлах дүрэм журмыг тогтоох

•

Зах зээлийн санхүүгийн тогтвортой байдал болон аюулгүй байдалд
хяналт тавих

•

Үнэт цаасны зах зээлийн тухай мэдээллийн тогтолцоог бүрдүүлэх

•

Хөрөнгө оруулагчид мэдээллийг нээлттэй байлгах явдлаар хангах

•

Хөрөнгө оруулагчдыг хохирлоос хамгаалах тогтолцоо бий болгох

•

Үнэт цаасны зах зээлд үзүүлэх сөрөг нөлөөлөл, төрийн зохицуулалтын
сөрөг үр дагавар бүхий бусад төрлийг хязгаарлаж хориглох

•

ЗГ-ын үнэт цаасыг хэтэрхий, хэмээс хэтэрсэн тоогоор гаргуулахгүй
байх зэрэг юм .

Гадаадын орнуудад төрөөс үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулагч бие даасан
ямар байгууллага байдгийг дараах хүснэгтээс харж болно.[4]
Хүснэгт 1
ҮЦЗЗ-г зохицуулагч байгууллагууд
Улсууд

Зохицуулагч байгууллага

Австрали

Санхүүгийн Австралийн үнэт цаас, хөрөнгө
оруулалтын комисс, Австралийн хэрэглэгч
өрсөлдөөний комисс

Хятад

Хятадын Үнэт цаасны зохицуулах хороо,
Улсын Үнэт Цаасны бодлогын хороо, Улсын
худалдаа эдийн засгийн хороо, Хятадын
банкны зохицуулалтын хороо, Хятадын
даатгалын зохицуулалтын хороо

Хууль тогтоомж
Корпорацийн тухай хууль, Санхүүгийн
үйлчилгээний шинэчлэлийн тухай хууль,
Австралын Үнэт Цаас болон Хөрөнгө
оруулалтын комиссын тухай хууль
Хятадын Үнэт цаасны зохицуулалтын тухай
багц хууль, Үнэт цаасны тухай хууль
Үнэт цаасны болон биржийн комисс,
Санхүүгий хяналтын агентлаг

Үнэт цаас, биржийн хууль, Японы
худалдааны хууль,

Европын
холбоо

Европын нийгэмлэг , Европын үнэт цаасны
зохицуулагчдын нийгэмлэг,

2000 оны Европын холбооны Хамтын
ажиллагааны удирдамжид тусгасан актууд

Их
Британи

Худалдаа үйлдвэрлэлийн яам, Үнэт цаасны
болон хөрөнгө оруулалтын зөвлөл

Компаний тухай хууль, Санхүүгийн
үйлчилгээний тухай хууль

Үнэт цаасны болон биржийн комисс

Үнэт цаасны тухай хууль, Холбооны болон
мужийн компаний тухай хууль, Үнэт цаасны
биржийн тухай хууль

Япон

АНУ

Эндээс харахад Үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулдаг бие даасан байгууллага
байдаг хэдий ч зарим улс орны хувьд бусад байгууллага уг зах зээлийг
зохицуулахад оролцдог байна.

1.2 Гадаадын зарим орнуудын үнэт цаасны зах зээл дэх
төрийн зохицуулалт
Аливаа зүйлд алдаагүй амжилт гэж байдаггүйтэй адил үнэт цаасны зах зээл
ч өнөөг хүртэл шулуун дардан хөгжиж ирсэнгүй. Анхандаа үнэт цаасны зах зээл
цөөн бүлэг хүмүүсийг хамарсан жижиг цар хүрээтэй байсан бол аажмаар олон
улс хэмжээнд яригдах хэмжээний томоохон салбар болтлоо хөгжжээ. Зах
зээлийн цар хүрээ нь томрохын хэрээр төрийн зохицуулалт шаардагдах болсон.
Төрийн зохицуулалт гэдэгт төр үнэт цаасны зах зээлд ямар чиг үүрэгтэйгээр,
хэрхэн оролцохыг ойлгож болно. Өнөөдөр дэлхийн улс орон бүр өөр өөрийн
гэсэн өвөрмөц зохицуулалтын аргатай байгаа бөгөөд үнэт цаасны зах зээлийг
төрөөс зохицуулдаг хэд хэдэн үзэл баримтлал байна.
• Зах зээлийн зохицуулалтыг төрийн байгууллагад төвлөрүүлдэг.
Тухайлбал, Францын Биржийн үйл ажиллагааны комисс бүрэн эрхийн хяналт
шалгалт хийх, дүрэм журам тогтоох, түүнчлэн хяналтын зарим чиг үүргийг бие
даасан мэргэжлийн байгууллагад шилжүүлэх замаар үнэт цаасны зах зээлийг
зохицуулдаг байна..
• Зах зээлийг зохицуулалтыг бие даасан мэргэжлийн байгууллага
хэрэгжүүлдэг. Жишээлбэл, Их Британи улс (Үнэт цаасны болон хөрөнгө
оруулалтын зөвлөл)

Үнэт цаасны зах зээлийн зохицуулалт, хяналтыг төрөөс гадна өөрөө
зохицуулагч байгууллага болон байгууллага дотооддоо хийж болно. Өөрөө
зохицуулагч байгууллага гэдэг бол хуулийн дагуу үнэт цаас худалдах, худалдан
авахтай холбоо бүхий бүхий л гүйлгээ шударга байж хөрөнгө оруулалтыг татан
зах зээлийг бэхжүүлэхэд туслах зорилготой байгууллага юм.Харин байгууллага
дотоодын хяналтыг менежментийн үүднээс тайлбарлаж болно. Ямар ч
статустай байгууллагад дотоодын хяналт зохицуулалт гэж байдаг.
байгууллагуудыг гадаадын орны жишээгээр авч үзье.

Дээрх

Төрийн зохицуулах байгууллага:
АНУ-д “Үнэт цаасны болон биржийн комисс”
Австрали-д “Санхүүгийн Австралийн үнэт цаас, хөрөнгө оруулалтын комисс”
Монгол улс-д “Санхүүгийн зохицуулах хороо”
БНХАУ-д “Хятадын Үнэт цаасны зохицуулах хороо” г.м

Өөрөө зохицуулах байгууллага:
АНУ-д “Нью Йоркын хөрөнгийн бирж”
Австрали-д “Австралийн хөрөнгийн бирж”
Монгол улс-д “Хөрөнгийн бирж, Төлбөр тооцоо хадгаламжийн төв”
БНХАУ-д “Шанхайн хөрөнгийн бирж” г.м
Дотоод хяналт шалгалт, зохицуулалт:
Хяналтын зөвлөл, Хөндлөгийн аудит, Тэргүүлэн удирдах зөвлөл г.м
Дээрхээс үзэхэд үнэт цаасны зах зээлийн зохицуулалтанд олон
байгууллага оролцох боломтой байдаг байна. Үүнээс голчлон төрийн
зохицуулалтыг илүү дэлгэрэнгүй судлах болно. Зарим эрдэмтэд ҮЦЗЗ дээрх
төрийн зохицуулалтын үндсэн гурван чиглэл байдаг гэж үзжээ. Энэ нь
“Мэдээллийг нээлттэй байлгах”, “ЗЗ дээр үйл ажиллагаа явуулах, хянах”, “ЗЗ-д
оролцогчдын үйл ажиллагааг зохицуулах” зэрэг болно. ҮЦЗЗ-г төрөөс
зохицуулах нь дараах замаар хэрэгжинэ.
Үнэт цаас гаргагчид ҮЦЗЗ-д оролцогчдын үйл ажиллагаанд стандартын дагуу
заавал биелүүлэх шаардлага тогтоох. Гаргах үнэт цаас, төслийг бүртгэх, үнэт
цаас гаргагчдын заавал биелүүлэх үүрэг нөхцлийг сахиулахад хяналт тавих.
ҮЦЗЗ-н мэргэжлийн оролцогчдод хөрөнгийн зах зээл дээр мэргэжлийн үйл
ажиллагаа явуулах тусгай зөвшөөрөл олгох. Өмчлөгчдийн эрхийг хамгаалах
болон үнэт цаас гаргагчдын ҮЦЗЗ-д мэргэжлийн оролцогчдын эрхийн хэм
хэмжээнд тавих тогтолцоог бүрдүүлэх. Холбогдох тусгай зөвшөөрөлгүйгээр
ҮЦЗЗ дээр үйлдвэр худалдааны үйл ажиллагааг хэрэгжүүлж байгаа
байгууллагын үйл ажиллагааг зогсоох, хориглох зэрэг болно.
Гадаадын улс орнуудад Үнэт цаасны зах зээлийн төрийн зохицуулалтыг
хэрэгжүүлдэг байгууллагуудын нэр, статус, харьяалал, байгууллага түүний
даргыг хэрхэн томилдог болохыг авч үзлээ. Хүснэгт 2-т байгаа улс орнуудыг
харахад үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулагч бие даасан байгууллагатай ба
тэдгээрийн статусыг үзвэл төрийн байгууллага байна гэхдээ бие даасан
байгууллага байгаад л учир байгаа юм.
Хүснэгт 2
ҮЦЗЗ-г зохицуулагч байгууллагын харьцуулалт [5]
Харьцуулах
үзүүлэлт

АНУ

Япон

Герман

Их Британи

Франц

Монгол

Зохицуулагч
байгууллагын
нэр

Үнэт цаасны
болон
биржийн
комисс

Үнэт
цаасны
болон
биржийн
комисс

Үнэт цаасны
болон
хөрөнгө
оруулалтын
зөвлөл

Биржийн
үйл
ажиллагаа
-ны комисс

Санхүү
-гийн
зохицуулаг
ч хороо

Статус

Бие даасан
зохицуулагч
агентлаг

Сангийн
яамны
бүтцийн
хэсэг

Сангийн
яамны
хяналт дор
ажилладаг
ТББ

Бие даасан
захиргааны
байгууллага

Төрийн
байгуул
-лага

Харьяалал

Ерөнхий
-лөгчид

Сангийн
сайдад

Германы
холбооны
банкны
удирдлага,
төрийн
комиссарууд
Автономи бие
даасан агентлаг,
төрийн
комиссарууд,
орон нутгийн
захиргааны
байгууллага
Сангийн сайдад
хэлбэр төдий
тайлбарлах
комиссарууд
орон нутгийн
захиргаанд
тайлагнах

Сангийн
сайдад

Засгийн
газарт

Улсын Их
Хурал

Томилох
журам

Ерөнхийлөгч
томилж
сенат
батална

Комиссын
даргыг
сангийн
сайд
томилно

Сангийн
сайд,
банкны
дарга
хамтран
томилно

Комиссын
дарга
гишүүдийг
янз бүрийн
байгууллага
томилно

УИХ-аас
томилно.

Орон нутгийн
захиргаа
томилно

1.3 Манай орны Үнэт цаасны зах зээлийн зохицуулалтын
өнөөгийн байдал

Манай улсын үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулагч байгууллага нь
Санхүүгийн зохицуулах хороо юм. Урьд нь Үнэт цаасны хороо гэж байсан ба энэ
хоёр байгууллага юугаараа ялгаатай болох, Санхүүгийн зохицуулах хороо болж
өөрчлөгдсөн нь хэрэгтэй байсан уу? гэдгийг судлахын тулд харьцуулан авч
үзье.
Хүснэгт 3
МУ-ын ҮЦЗЗ-ийг өнгөрсөнд ба одоо зохицуулж буй
байгууллагын харьцуулалт
Зохицуулагч
Үзүүлэлт

Үнэт цаасны хороо

Санхүүгийн зохицуулах хороо
Ерөнхий чиг
үүргээрээ

Зарчим

- Хөрөнгийн зах зээлийг төрийн
нэрийн өмнөөс зохицуулах
- Үнэт цаасны тухай хууль
тогтоомжийн биелэлтэнд
хяналт тавих
- Хөрөнгө оруулагчдын эрх
ашгийг хамгаалах
- ҮЦЗЗ-д оролцогч этгээдийн эрх,
хууль ёсны ашиг сонирхлыг
хүндэтгэх
- бусдын нөлөөнд үл автах
- хамтын удирдлагатай байх

-

Ажлын албад

- бүртгэл санхүү хөрөнгө
оруулалтын хэлтэс
- зах зээлийн зохицуулалтын
хэлтэс
- хяналт шалгалтын хэлтэс
- мэдээлэл дотоод ажлын хэлтэс

-

Санхүүгийн зах зээлийн тогтвортой
байдлыг хангах
Санхүүгийн үйлчилгээг зохицуулах
Холбогдох хууль тогтоомжийн
биелэлтэнд хяналт тавих
Хөрөнгө оруулагчид , үйлчлүүлэгчдийн
эрх ашгийг хамгаалах
бие даасан,
ил тод байх,
бусдын нөлөөнд үл автах,
санхүүгийн зах зээлийн тогтвортой
байдлыг хангах,
нийтийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг
хамгаалах
үнэт цаасны газар
даатгалын газар
банк бус санхүүгийн байгууллагын газар
хадгаламж зээлийн хоршооны газар
гадаад харилцааны хэлтэс
эрх зүйн хэлтэс

Дээрх хүснэгтээс үзэхэд Санхүүгийн зохицуулах хорооны чиг үүрэг нь Үнэт
цаасны хороог бодвол үйл ажиллагааны хувьд өргөн хүрээг хамрах болсон.
Түүнчлэн эрх зүйн орчин боловсронгуй болсон нь үйл ажиллагаандаа
баримтлах зарчмаас харагдаж байна.
Нэг үгээр илэрхийлэхэд Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны эрх хэмжээний хүрээ
нэмэгдсэн хэдий ч Үнэт цаасны хувьд бие даасан, зөвхөн түүнийгээ зохицуулдаг
мэргэшсэн байгууллага биш болсон нь түүний хөгжих үйл явцад удаашрал бий
болгоно. Үүнийг менежментийн үүднээс тайлбарлавал Санхүүгийн зохицуулах
хороо бол Төрийн захиргааны байгууллага учир онолын хувьд шугаман
удирдлагатай байгууллага юм.

Одоо:

Өнгөрсөн:

УИХ
УИХ
Санхүүгийн
Санхүүгийн
зохицуулах хороо
зохицуулах хороо
Үнэт цаасны хороо
Үнэт цаасны хороо
Үнэт цаасны газар
Үнэт цаасны газар
тайлагнана

Тайлагнана

тайлагнана

Зураг 1. Санхүүгийн зохицуулах хороо болон
Үнэт цаасны хорооны удирдлагын бүтэц

Зураг 1-ээс үнэт цаасны зохицуулагч байгууллагын удирдлагын бүтцийг харж
болох ба шугаман удирдлагатай байгууллага нь доошлох тусмаа эрх мэдэл,
үүрэг хариуцлага нь багасдаг. Өөрөөр хэлбэл энэ нь үнэт цаасны зах зээл илүү
өргөжин хөгжих бололцоог хааж байгаа хэрэг бөгөөд “том уургаар том
загас”гэсэн үгийг санах хэрэгтэй юм.
Үүнээс гадна төр үнэт цаасны зах зээл дээрх төрийн зохицуулалт хууль
эрх зүйн хүрээнд явагддаг. Өнөөдөр манай улсад хэрэгжиж байгаа гурван зуу
гаруй хууль тогтоомжийн 90-ээ хувийг материллаг хууль эзэлж байна. Үнэт
цаасны зах зээлийн хууль эрх зүйн зохицуулалтын хувьд нэн ялангуяа
“Компаний тухай”, “Үнэт цаасны зах зээлийн тухай” хоёр хуулийн уялдаа холбоо
муу байгаа нь 1999 оны Компаний тухай хувьцаат компаниийг хувьцаагаа
нийтэд нээлттэй арилждаг хэмээн тодорхойлсон боловч Үнэт цаасны зах
зээлийн тухай хуулиар үнэт цаасаа 50-аас дээш тооны этгээдэд санал болгож
худалдахаа мэдэгдэхийг нийтэд санал болгох гэж үзнэ гэж заасан нь нэг нь
нөгөөгөө үгүйсгэж байгаа хэрэг болж байгаа юм. Энэ нь монгол улсын үнэт
цаасны зах зээлийн хууль эрх зүйн зохицуулалт дутуу дулимаг байгаагийн
жишээ юм.

2. Дүгнэлт санал
Манай орны хувьд ҮЦЗЗ үүсч хөгжөөд арав гаруй жил өнгөрчээ. Энэ
хугацаандаа дэлхийн хөгжингүй орнуудын туршлага, зөвлөмжийг ашиглан
харьцангуй төлөвшлийн түвшиндээ явж байгаа билээ. Гэсэн хэдий ч алдаа
дутагдалтай талууд цөөнгүй байна. Төрөөс тавих хяналт, зохицуулалтын
асуудал хангалттай бус , мөн түүнийг дэмжих хөгжүүлэх тал дээр дутагдалтай
байна .
Үнэт цаасны хороо гэж бие даасан , дагнасан үйл ажиллагаа явуулдаг байсан
байгууллагыг Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны дэд нэгж болгон өөрчилсөн нь
ҮЦЗЗ-ийн хөгжлийг нэг алхам хойш нь татсан хэрэг юм . Учир нь мэргэшсэн дан
ганц чиглэл рүү хандсан үйл ажиллагаа явуулдаг статустай байгууллага нь
тэрхүү зах зээлийг өсөж хөгжихөд ямар хүчин зүйл нөлөөлөх, юу хийх ёстой,
ямар хууль, эрх зүйн зохицуулалт хэрэгтэйг сайн мэдэрч чадна. Тиймээс ҮЦЗЗ
өндөр хөгжсөн АНУ г.м улсуудад Үнэт цаас биржийн комисс хэмээх бие даасан
зохицуулалт бүхий байгууллагууд байдаг.
Үнэт цаасны зах зээлд оролцогчдын эрсдэлгүй байдлыг хангах тал дээр
ихээхэн анхаарах хэрэгтэй байна. Канад улсад (Канадын хөрөнгө оруулагчдын
даатгалын корпораци ) нэртэй байгууллага байдаг бөгөөд энэ нь үнэт цаас
эзэмшигч, хөрөнгө оруулагчдыг эрсдэл, хохиролоос хамгаалах чиг үүрэгтэй
байдаг. Манай улс ийм байгууллагатай байх хэрэгтэй юм. Үүнийг төрөөс
байгуулж, түүгээрээ дамжуулан зохицуулалт хийх бөгөөд энэ нь санхүүжилтийн
хувьд :
-

Үнэт цаас худалдан авсан бүх хөрөнгө оруулагчдаас тодорхой хувь авах

-

Үнэт цаас гаргагчаас жил бүр шимтгэл авах гэх мэт арга замууд байна .

Мөн ҮЦЗЗ-ийг зохицуулж буй хууль , эрх зүйн актууд боловсронгуй бус байгаа
явдал юм. Үүнийг үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулж байгаа “Үнэт цаасны
тухай хууль” 2002 он, “Компаний тухай хууль”, “Санхүүгийн зохиуцуулах
хорооны эрх зүйн байдлын тухай хууль”, “Иргэний хууль”, “Төрийн болон орон
нутгийн өмчийн тухай хууль” зэргээс харж болно. Эдгээр хуулиудын
зохицуулалт нь бие биенээ үгүйсгэсэн тал олон бий.
Одоогийн байдлаар манай улсын үнэт цаасны зах зээлд тулгамдаад байгаа
асуудлууд олон байгаа бөгөөд түүнийг шийдэх арга замыг хайх хэрэгтэй байна.
Бидний судалгаанаас үндэслээд дараах шийдлүүдийг гаргалаа. Үүнд:
•

Үнэт цаасны зах зээлийг төрөс зохицуулагч бие даасан байгууллагатай
болох

•

Үнэт цаасны зах зээлийн хууль эрх зүйн салбарыг өргөжүүлж, сайжруулах

•

Үнэт цаасны зах зээлийн хөгжлийн талаар төрөөс нэгдсэн бодлого
хэрэгжүүлэх. Мэдээлэл, технологийн салбарт төрөөс нэгдсэн бодлого
хэрэгжүүлснээр өнөөдөр энэ салбар хамгийн хурдацтай ахиж байгаа тул
үнэт цаасны зах зээлд ч үүнийг хэрэгжүүлэх нь зүйтэй.

•

Үнэт цаасны зах зээлдэх хөрөнгө оруулагчдыг эрсдэлээс хамгаалах, эрх
ашгийг нь баталгаажуулахын тулд эрх зүйн орчинг бий болгох

•

Мэдээлийн нээлттэй, ил тод болгох нь үнэт цаасны зах зээлд
оролцогчдыг эрх тэгш байдлаар хангаж өгнө.
Цаашид үнэт цаасны зах зээл хөгжихийн хэрээр түүнд оролцогчдын тоо
нэмэгдэж, энэ зах зээл маань өргөжин томорно. Гадаадын орнуудын үнэт
цаасны зах зээлийн хөгжлийн туршлагаас ажиглахад манай улсын үнэт цаасны
зах зээлд дараах асуудлууд үүсэх магадлалтай байна.
1. Хууль, эрх зүйн зохицуулалтын хүрээ үнэт цаасны зах зээлийн
хөгжлөөс хоцрогдох
2. Үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулж буй хууль тогтоомжуудын зөрчил
үүсэх
3. Баталгаагүй, ашиггүй үнэт цаас олноор буй болох
4. Үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулагч байгууллагын хүчгүйдэл
Үүнээс сэргийлэх арга зам
1. Үнэт цаасны зах зээлийн хөгжлийн төвшинг байнга тодорхойлж , түүнд нь
тохирсон өөрчлөлт, боловсруулалтыг хийж байх
2. Хууль эрх зүйн зөрчилтэй байдалд анхаарал хандуулахаас өмнө хуулийн
этгээдийн хувьцаат компанийн хэлбэр яагаад жинхэнэ утгаараа монголд
бий болж өгөхгүй байна гэдэгт анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй.
3. Үнэт цаас гаргаж буй компаниудад хуулийн өндөр шаардлага тавьж ,
түүнд хатуу хяналт тавина.
4.

Үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулагч бие даасан байгууллага болон
өөрөө өөрийгөө зохицуулах байгууллага бий болгох шаардлага гарч ирнэ.
Ашигласан ном материал
1. Ж.Ядамсүрэн – “Үнэт цаас”
2. Д.Дуламсүрэн – “Үнэт цаасны зах зээлийн төлөвшил хөгжил”
3. Ж.Ядамсүрэн – “Үнэт цаасны хөгжингүй зах зээл”
4. “Canada steps up” The task force to modernize securities legislation in
Canada- Research studies October 2006
5. Ж.Ядамсүрэн – “Монгол улсын үнэт цаасны зах зээл”
6. Ж.Ядамсүрэн – “Үнэт цаасны зах зээл”
7. “Хөрөнгийн зах зээл” гарын авлага - Санхүүгийн зохицуулах хороо
8. “Сургалт эрдэм шинжилгээ, үйлдвэрлэлийн холбоо” - ШУТИС
9.

“Үнэт цаас, хөрөнгийн зах зээл бүтээгдэхүүн , ажил үйлчилгээ, эдийн
засгийн өсөлт “ Улаанбаатар 2006 он

10. “Монгол улсын Үндсэн хууль” 1992 он
11. “Үнэт цаасны тухай хууль” 2002 он
12. “Санхүүгийн зохицуулах хорооны эрх зүйн байдлын тухай хууль”
13. Компаний тухай хууль 1999 он
Интернет сайт:
•

www.parl.gov.mn

•

www.frc.mn

•

www.pmis.gov.mn

•

www.google.mn

•

www.legalinfo.mn
•

www.sec.gov.mn

•

www.asc.gov.au

Зохиогчийн тухай:
Мээрэн овогтой Лхагвасүрэнгийн Балчинлувсан нь ШУТИС, КтМС, Төрийн
захиргааны удирдлагын III ангийн оюутан
Боржигон овогтой Мижиддоржийн Баяржаргал нь ШУТИС, КтМС, Төрийн
захиргааны удирдлагын III ангийн оюутан
Удирдсан багш: Амаагийн Оюунгэрэл нь ШУТИС, КтМС, Менежментийн
багийн багш

More Related Content

What's hot

Г.Халиунаа - МОНГОЛЫН ҮНЭТ ЦААСНЫ БАГЦ СОНГОЛТ, ЭРСДЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ, ХУВЬЦААНЫ Х...
Г.Халиунаа - МОНГОЛЫН ҮНЭТ ЦААСНЫ БАГЦ СОНГОЛТ, ЭРСДЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ, ХУВЬЦААНЫ Х...Г.Халиунаа - МОНГОЛЫН ҮНЭТ ЦААСНЫ БАГЦ СОНГОЛТ, ЭРСДЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ, ХУВЬЦААНЫ Х...
Г.Халиунаа - МОНГОЛЫН ҮНЭТ ЦААСНЫ БАГЦ СОНГОЛТ, ЭРСДЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ, ХУВЬЦААНЫ Х...batnasanb
 
Мөнгөний үүрэг, онол болон эрэлт, нийлүүлэлт /Тооны онол, Кейнс, Фрейдман гэх...
Мөнгөний үүрэг, онол болон эрэлт, нийлүүлэлт /Тооны онол, Кейнс, Фрейдман гэх...Мөнгөний үүрэг, онол болон эрэлт, нийлүүлэлт /Тооны онол, Кейнс, Фрейдман гэх...
Мөнгөний үүрэг, онол болон эрэлт, нийлүүлэлт /Тооны онол, Кейнс, Фрейдман гэх...Adilbishiin Gelegjamts
 
банкуудын үүсэл хөгжил
банкуудын үүсэл хөгжилбанкуудын үүсэл хөгжил
банкуудын үүсэл хөгжилTuru Turuu
 
Investment lecture 8,9
Investment lecture 8,9Investment lecture 8,9
Investment lecture 8,9
Gunjargal
 
Lecture2
Lecture2Lecture2
Lecture2Bbujee
 
Lecture 8,9
Lecture 8,9Lecture 8,9
Lecture 8,9Bbujee
 
лекц №4
лекц №4лекц №4
лекц №4giimaabn
 
хөрөнгийн даатгал
хөрөнгийн даатгалхөрөнгийн даатгал
хөрөнгийн даатгалDauletbek Shinarbek
 
Lecture 9
Lecture 9Lecture 9
Lecture 9Bbujee
 
Sbeul8.2019 2020on
Sbeul8.2019  2020onSbeul8.2019  2020on
Sbeul8.2019 2020on
hicheel2020
 
орон нутгийн хөгжлийн санд шилжүүлэг тооцох аргачлал
орон нутгийн хөгжлийн санд шилжүүлэг тооцох аргачлалорон нутгийн хөгжлийн санд шилжүүлэг тооцох аргачлал
орон нутгийн хөгжлийн санд шилжүүлэг тооцох аргачлал
Buka King
 
Ажилгүйдэл
Ажилгүйдэл Ажилгүйдэл
Ажилгүйдэл
Adilbishiin Gelegjamts
 
Lekts15
Lekts15Lekts15
Lekts15
Anhaa8941
 
10.1 guilgeenii balans
10.1 guilgeenii balans10.1 guilgeenii balans
10.1 guilgeenii balans
Баянтөр Дэлгэр
 
олон улсын хамтын нийгэмлэг
олон улсын хамтын нийгэмлэголон улсын хамтын нийгэмлэг
олон улсын хамтын нийгэмлэгShine Naran school
 
Хуулийн этгээд
Хуулийн этгээдХуулийн этгээд
Хуулийн этгээд2011_2013
 
Мөнгөний зах зээл ба арилжааны банкны үйл ажиллагаа
Мөнгөний зах зээл ба арилжааны банкны үйл ажиллагаа Мөнгөний зах зээл ба арилжааны банкны үйл ажиллагаа
Мөнгөний зах зээл ба арилжааны банкны үйл ажиллагаа Adilbishiin Gelegjamts
 

What's hot (20)

Г.Халиунаа - МОНГОЛЫН ҮНЭТ ЦААСНЫ БАГЦ СОНГОЛТ, ЭРСДЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ, ХУВЬЦААНЫ Х...
Г.Халиунаа - МОНГОЛЫН ҮНЭТ ЦААСНЫ БАГЦ СОНГОЛТ, ЭРСДЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ, ХУВЬЦААНЫ Х...Г.Халиунаа - МОНГОЛЫН ҮНЭТ ЦААСНЫ БАГЦ СОНГОЛТ, ЭРСДЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ, ХУВЬЦААНЫ Х...
Г.Халиунаа - МОНГОЛЫН ҮНЭТ ЦААСНЫ БАГЦ СОНГОЛТ, ЭРСДЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ, ХУВЬЦААНЫ Х...
 
Sb 6 uh
Sb 6 uhSb 6 uh
Sb 6 uh
 
Мөнгөний үүрэг, онол болон эрэлт, нийлүүлэлт /Тооны онол, Кейнс, Фрейдман гэх...
Мөнгөний үүрэг, онол болон эрэлт, нийлүүлэлт /Тооны онол, Кейнс, Фрейдман гэх...Мөнгөний үүрэг, онол болон эрэлт, нийлүүлэлт /Тооны онол, Кейнс, Фрейдман гэх...
Мөнгөний үүрэг, онол болон эрэлт, нийлүүлэлт /Тооны онол, Кейнс, Фрейдман гэх...
 
хуваарилалтын суваг түүний онцлог
хуваарилалтын суваг түүний онцлогхуваарилалтын суваг түүний онцлог
хуваарилалтын суваг түүний онцлог
 
банкуудын үүсэл хөгжил
банкуудын үүсэл хөгжилбанкуудын үүсэл хөгжил
банкуудын үүсэл хөгжил
 
Investment lecture 8,9
Investment lecture 8,9Investment lecture 8,9
Investment lecture 8,9
 
Lecture2
Lecture2Lecture2
Lecture2
 
Lecture 8,9
Lecture 8,9Lecture 8,9
Lecture 8,9
 
лекц №4
лекц №4лекц №4
лекц №4
 
хөрөнгийн даатгал
хөрөнгийн даатгалхөрөнгийн даатгал
хөрөнгийн даатгал
 
Lecture 9
Lecture 9Lecture 9
Lecture 9
 
Sbeul8.2019 2020on
Sbeul8.2019  2020onSbeul8.2019  2020on
Sbeul8.2019 2020on
 
орон нутгийн хөгжлийн санд шилжүүлэг тооцох аргачлал
орон нутгийн хөгжлийн санд шилжүүлэг тооцох аргачлалорон нутгийн хөгжлийн санд шилжүүлэг тооцох аргачлал
орон нутгийн хөгжлийн санд шилжүүлэг тооцох аргачлал
 
Ажилгүйдэл
Ажилгүйдэл Ажилгүйдэл
Ажилгүйдэл
 
Lekts15
Lekts15Lekts15
Lekts15
 
10.1 guilgeenii balans
10.1 guilgeenii balans10.1 guilgeenii balans
10.1 guilgeenii balans
 
Lecture 11
Lecture 11Lecture 11
Lecture 11
 
олон улсын хамтын нийгэмлэг
олон улсын хамтын нийгэмлэголон улсын хамтын нийгэмлэг
олон улсын хамтын нийгэмлэг
 
Хуулийн этгээд
Хуулийн этгээдХуулийн этгээд
Хуулийн этгээд
 
Мөнгөний зах зээл ба арилжааны банкны үйл ажиллагаа
Мөнгөний зах зээл ба арилжааны банкны үйл ажиллагаа Мөнгөний зах зээл ба арилжааны банкны үйл ажиллагаа
Мөнгөний зах зээл ба арилжааны банкны үйл ажиллагаа
 

Viewers also liked

Б. Мөнхбат - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ, ТУЛГАМДАЖ БУЙ АС...
Б. Мөнхбат - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ, ТУЛГАМДАЖ БУЙ АС...Б. Мөнхбат - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ, ТУЛГАМДАЖ БУЙ АС...
Б. Мөнхбат - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ, ТУЛГАМДАЖ БУЙ АС...batnasanb
 
үнэт цаасны зах зээлийн тухай
үнэт цаасны зах зээлийн тухайүнэт цаасны зах зээлийн тухай
үнэт цаасны зах зээлийн тухайganzulaa
 
М.Алтанбагана - Монголын үнэт цаасны зах зээл дэх тулгамдаж буй асуудал
М.Алтанбагана - Монголын үнэт цаасны зах зээл дэх тулгамдаж буй асуудалМ.Алтанбагана - Монголын үнэт цаасны зах зээл дэх тулгамдаж буй асуудал
М.Алтанбагана - Монголын үнэт цаасны зах зээл дэх тулгамдаж буй асуудалbatnasanb
 
үнэт цаасны зах зээл
үнэт цаасны зах зээлүнэт цаасны зах зээл
үнэт цаасны зах зээлPSDandakh
 
Үнэт цаасны зах зээл /Монгол улсын үнэт цаасны зах зээлийн индекс ба макро эд...
Үнэт цаасны зах зээл /Монгол улсын үнэт цаасны зах зээлийн индекс ба макро эд...Үнэт цаасны зах зээл /Монгол улсын үнэт цаасны зах зээлийн индекс ба макро эд...
Үнэт цаасны зах зээл /Монгол улсын үнэт цаасны зах зээлийн индекс ба макро эд...
Adilbishiin Gelegjamts
 
А.Нинжин - Монгол улсад үнэт цаасны зах зээлийг хөгжүүлэх боломж
А.Нинжин - Монгол улсад үнэт цаасны зах зээлийг хөгжүүлэх боломжА.Нинжин - Монгол улсад үнэт цаасны зах зээлийг хөгжүүлэх боломж
А.Нинжин - Монгол улсад үнэт цаасны зах зээлийг хөгжүүлэх боломжbatnasanb
 
С.Уянга С.Сарнай - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ СА...
С.Уянга С.Сарнай - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ СА...С.Уянга С.Сарнай - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ СА...
С.Уянга С.Сарнай - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ СА...batnasanb
 
лондоны хөрөнгийн бирж Lse
лондоны хөрөнгийн бирж Lseлондоны хөрөнгийн бирж Lse
лондоны хөрөнгийн бирж Lse
Munkhtur Davaanyam
 
Хөрөнгийн бирж
Хөрөнгийн биржХөрөнгийн бирж
Хөрөнгийн бирж
Adilbishiin Gelegjamts
 
Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны 2014 оны Үйл ажиллагааны тайлан
Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны 2014 оны Үйл ажиллагааны тайланСанхүүгийн Зохицуулах Хорооны 2014 оны Үйл ажиллагааны тайлан
Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны 2014 оны Үйл ажиллагааны тайлан
Batmunkh Munkhuu
 
Ж.МӨНХГЭРЭЛ - ОЛОН УЛСЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖ ДЭЭР ХУВЬЦАА ГАРГАСАН МОНГОЛЫН КОМПАН...
Ж.МӨНХГЭРЭЛ - ОЛОН УЛСЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖ ДЭЭР ХУВЬЦАА ГАРГАСАН МОНГОЛЫН КОМПАН...Ж.МӨНХГЭРЭЛ - ОЛОН УЛСЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖ ДЭЭР ХУВЬЦАА ГАРГАСАН МОНГОЛЫН КОМПАН...
Ж.МӨНХГЭРЭЛ - ОЛОН УЛСЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖ ДЭЭР ХУВЬЦАА ГАРГАСАН МОНГОЛЫН КОМПАН...batnasanb
 
Г.Мөнхзул, М.Болорзаяа - Дээд боловсролын байгууллага дахь шинэчлэлт
Г.Мөнхзул, М.Болорзаяа - Дээд боловсролын байгууллага дахь шинэчлэлтГ.Мөнхзул, М.Болорзаяа - Дээд боловсролын байгууллага дахь шинэчлэлт
Г.Мөнхзул, М.Болорзаяа - Дээд боловсролын байгууллага дахь шинэчлэлтbatnasanb
 
Batbayar маркетингийн хөгжлийн шинэ хандлага...
Batbayar маркетингийн хөгжлийн шинэ хандлага... Batbayar маркетингийн хөгжлийн шинэ хандлага...
Batbayar маркетингийн хөгжлийн шинэ хандлага... batnasanb
 
Т.Лхамжав - МОНГОЛ УЛСАД ЛИЗИНГ ХӨГЖҮҮЛЭХ БОЛОМЖ
Т.Лхамжав - МОНГОЛ УЛСАД ЛИЗИНГ ХӨГЖҮҮЛЭХ БОЛОМЖТ.Лхамжав - МОНГОЛ УЛСАД ЛИЗИНГ ХӨГЖҮҮЛЭХ БОЛОМЖ
Т.Лхамжав - МОНГОЛ УЛСАД ЛИЗИНГ ХӨГЖҮҮЛЭХ БОЛОМЖbatnasanb
 
Л. Энх-Орчлон А. Ундрал Ч. Алтан-Өлзий Г. Батзориг - СОНГУУЛИЙН ДҮРЭМ БА НӨӨЦ...
Л. Энх-Орчлон А. Ундрал Ч. Алтан-Өлзий Г. Батзориг - СОНГУУЛИЙН ДҮРЭМ БА НӨӨЦ...Л. Энх-Орчлон А. Ундрал Ч. Алтан-Өлзий Г. Батзориг - СОНГУУЛИЙН ДҮРЭМ БА НӨӨЦ...
Л. Энх-Орчлон А. Ундрал Ч. Алтан-Өлзий Г. Батзориг - СОНГУУЛИЙН ДҮРЭМ БА НӨӨЦ...batnasanb
 
Б.Болортулга Б.Мөнхөө - СТРАТЕГИЙН АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ТЭЭВЭР ЛОГИСТИКИЙН СҮЛЖЭЭ...
Б.Болортулга Б.Мөнхөө - СТРАТЕГИЙН АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ТЭЭВЭР ЛОГИСТИКИЙН  СҮЛЖЭЭ...Б.Болортулга Б.Мөнхөө - СТРАТЕГИЙН АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ТЭЭВЭР ЛОГИСТИКИЙН  СҮЛЖЭЭ...
Б.Болортулга Б.Мөнхөө - СТРАТЕГИЙН АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ТЭЭВЭР ЛОГИСТИКИЙН СҮЛЖЭЭ...batnasanb
 
Г.Энхмаа - Орчин үеийн сэтгэлгээний онолыг Буддагийн сургаальтай харьцуулан с...
Г.Энхмаа - Орчин үеийн сэтгэлгээний онолыг Буддагийн сургаальтай харьцуулан с...Г.Энхмаа - Орчин үеийн сэтгэлгээний онолыг Буддагийн сургаальтай харьцуулан с...
Г.Энхмаа - Орчин үеийн сэтгэлгээний онолыг Буддагийн сургаальтай харьцуулан с...batnasanb
 
Н.Төрмөнх Э.Нямсүрэн - Аудитын компаниудын үйлчилгээнд чанарын стандартын 5 х...
Н.Төрмөнх Э.Нямсүрэн - Аудитын компаниудын үйлчилгээнд чанарын стандартын 5 х...Н.Төрмөнх Э.Нямсүрэн - Аудитын компаниудын үйлчилгээнд чанарын стандартын 5 х...
Н.Төрмөнх Э.Нямсүрэн - Аудитын компаниудын үйлчилгээнд чанарын стандартын 5 х...batnasanb
 

Viewers also liked (20)

Б. Мөнхбат - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ, ТУЛГАМДАЖ БУЙ АС...
Б. Мөнхбат - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ, ТУЛГАМДАЖ БУЙ АС...Б. Мөнхбат - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ, ТУЛГАМДАЖ БУЙ АС...
Б. Мөнхбат - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ, ТУЛГАМДАЖ БУЙ АС...
 
Unet tsaas
Unet tsaasUnet tsaas
Unet tsaas
 
үнэт цаасны зах зээлийн тухай
үнэт цаасны зах зээлийн тухайүнэт цаасны зах зээлийн тухай
үнэт цаасны зах зээлийн тухай
 
М.Алтанбагана - Монголын үнэт цаасны зах зээл дэх тулгамдаж буй асуудал
М.Алтанбагана - Монголын үнэт цаасны зах зээл дэх тулгамдаж буй асуудалМ.Алтанбагана - Монголын үнэт цаасны зах зээл дэх тулгамдаж буй асуудал
М.Алтанбагана - Монголын үнэт цаасны зах зээл дэх тулгамдаж буй асуудал
 
үнэт цаасны зах зээл
үнэт цаасны зах зээлүнэт цаасны зах зээл
үнэт цаасны зах зээл
 
Үнэт цаасны зах зээл /Монгол улсын үнэт цаасны зах зээлийн индекс ба макро эд...
Үнэт цаасны зах зээл /Монгол улсын үнэт цаасны зах зээлийн индекс ба макро эд...Үнэт цаасны зах зээл /Монгол улсын үнэт цаасны зах зээлийн индекс ба макро эд...
Үнэт цаасны зах зээл /Монгол улсын үнэт цаасны зах зээлийн индекс ба макро эд...
 
А.Нинжин - Монгол улсад үнэт цаасны зах зээлийг хөгжүүлэх боломж
А.Нинжин - Монгол улсад үнэт цаасны зах зээлийг хөгжүүлэх боломжА.Нинжин - Монгол улсад үнэт цаасны зах зээлийг хөгжүүлэх боломж
А.Нинжин - Монгол улсад үнэт цаасны зах зээлийг хөгжүүлэх боломж
 
С.Уянга С.Сарнай - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ СА...
С.Уянга С.Сарнай - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ СА...С.Уянга С.Сарнай - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ СА...
С.Уянга С.Сарнай - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ СА...
 
Unet tsaas
Unet tsaasUnet tsaas
Unet tsaas
 
лондоны хөрөнгийн бирж Lse
лондоны хөрөнгийн бирж Lseлондоны хөрөнгийн бирж Lse
лондоны хөрөнгийн бирж Lse
 
Хөрөнгийн бирж
Хөрөнгийн биржХөрөнгийн бирж
Хөрөнгийн бирж
 
Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны 2014 оны Үйл ажиллагааны тайлан
Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны 2014 оны Үйл ажиллагааны тайланСанхүүгийн Зохицуулах Хорооны 2014 оны Үйл ажиллагааны тайлан
Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны 2014 оны Үйл ажиллагааны тайлан
 
Ж.МӨНХГЭРЭЛ - ОЛОН УЛСЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖ ДЭЭР ХУВЬЦАА ГАРГАСАН МОНГОЛЫН КОМПАН...
Ж.МӨНХГЭРЭЛ - ОЛОН УЛСЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖ ДЭЭР ХУВЬЦАА ГАРГАСАН МОНГОЛЫН КОМПАН...Ж.МӨНХГЭРЭЛ - ОЛОН УЛСЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖ ДЭЭР ХУВЬЦАА ГАРГАСАН МОНГОЛЫН КОМПАН...
Ж.МӨНХГЭРЭЛ - ОЛОН УЛСЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖ ДЭЭР ХУВЬЦАА ГАРГАСАН МОНГОЛЫН КОМПАН...
 
Г.Мөнхзул, М.Болорзаяа - Дээд боловсролын байгууллага дахь шинэчлэлт
Г.Мөнхзул, М.Болорзаяа - Дээд боловсролын байгууллага дахь шинэчлэлтГ.Мөнхзул, М.Болорзаяа - Дээд боловсролын байгууллага дахь шинэчлэлт
Г.Мөнхзул, М.Болорзаяа - Дээд боловсролын байгууллага дахь шинэчлэлт
 
Batbayar маркетингийн хөгжлийн шинэ хандлага...
Batbayar маркетингийн хөгжлийн шинэ хандлага... Batbayar маркетингийн хөгжлийн шинэ хандлага...
Batbayar маркетингийн хөгжлийн шинэ хандлага...
 
Т.Лхамжав - МОНГОЛ УЛСАД ЛИЗИНГ ХӨГЖҮҮЛЭХ БОЛОМЖ
Т.Лхамжав - МОНГОЛ УЛСАД ЛИЗИНГ ХӨГЖҮҮЛЭХ БОЛОМЖТ.Лхамжав - МОНГОЛ УЛСАД ЛИЗИНГ ХӨГЖҮҮЛЭХ БОЛОМЖ
Т.Лхамжав - МОНГОЛ УЛСАД ЛИЗИНГ ХӨГЖҮҮЛЭХ БОЛОМЖ
 
Л. Энх-Орчлон А. Ундрал Ч. Алтан-Өлзий Г. Батзориг - СОНГУУЛИЙН ДҮРЭМ БА НӨӨЦ...
Л. Энх-Орчлон А. Ундрал Ч. Алтан-Өлзий Г. Батзориг - СОНГУУЛИЙН ДҮРЭМ БА НӨӨЦ...Л. Энх-Орчлон А. Ундрал Ч. Алтан-Өлзий Г. Батзориг - СОНГУУЛИЙН ДҮРЭМ БА НӨӨЦ...
Л. Энх-Орчлон А. Ундрал Ч. Алтан-Өлзий Г. Батзориг - СОНГУУЛИЙН ДҮРЭМ БА НӨӨЦ...
 
Б.Болортулга Б.Мөнхөө - СТРАТЕГИЙН АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ТЭЭВЭР ЛОГИСТИКИЙН СҮЛЖЭЭ...
Б.Болортулга Б.Мөнхөө - СТРАТЕГИЙН АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ТЭЭВЭР ЛОГИСТИКИЙН  СҮЛЖЭЭ...Б.Болортулга Б.Мөнхөө - СТРАТЕГИЙН АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ТЭЭВЭР ЛОГИСТИКИЙН  СҮЛЖЭЭ...
Б.Болортулга Б.Мөнхөө - СТРАТЕГИЙН АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ТЭЭВЭР ЛОГИСТИКИЙН СҮЛЖЭЭ...
 
Г.Энхмаа - Орчин үеийн сэтгэлгээний онолыг Буддагийн сургаальтай харьцуулан с...
Г.Энхмаа - Орчин үеийн сэтгэлгээний онолыг Буддагийн сургаальтай харьцуулан с...Г.Энхмаа - Орчин үеийн сэтгэлгээний онолыг Буддагийн сургаальтай харьцуулан с...
Г.Энхмаа - Орчин үеийн сэтгэлгээний онолыг Буддагийн сургаальтай харьцуулан с...
 
Н.Төрмөнх Э.Нямсүрэн - Аудитын компаниудын үйлчилгээнд чанарын стандартын 5 х...
Н.Төрмөнх Э.Нямсүрэн - Аудитын компаниудын үйлчилгээнд чанарын стандартын 5 х...Н.Төрмөнх Э.Нямсүрэн - Аудитын компаниудын үйлчилгээнд чанарын стандартын 5 х...
Н.Төрмөнх Э.Нямсүрэн - Аудитын компаниудын үйлчилгээнд чанарын стандартын 5 х...
 

Similar to Л.Балчинлувсан М.Баяржаргал - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛ ДЭХ ТӨРИЙН ЗОХИЦУУЛАЛТ

Л.ГАНЦООЖ - МАЛ АЖ АХУЙН ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД САНХҮҮГИЙН ДЕРИВАТИВ НЭВТРҮҮЛ...
Л.ГАНЦООЖ - МАЛ АЖ АХУЙН ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД САНХҮҮГИЙН ДЕРИВАТИВ НЭВТРҮҮЛ...Л.ГАНЦООЖ - МАЛ АЖ АХУЙН ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД САНХҮҮГИЙН ДЕРИВАТИВ НЭВТРҮҮЛ...
Л.ГАНЦООЖ - МАЛ АЖ АХУЙН ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД САНХҮҮГИЙН ДЕРИВАТИВ НЭВТРҮҮЛ...batnasanb
 
Ц.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ
Ц.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭЦ.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ
Ц.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭbatnasanb
 
2014.05.20 diplom etses
2014.05.20 diplom etses2014.05.20 diplom etses
2014.05.20 diplom etses
Suhbaatar Suhchuluun
 
12 philantrophy ed
12 philantrophy ed12 philantrophy ed
12 philantrophy ed
suhee0322
 
Sbeul6.2019 2020on
Sbeul6.2019 2020onSbeul6.2019 2020on
Sbeul6.2019 2020on
hicheel2020
 
Sbeul5 2. 2019-2020on
Sbeul5 2. 2019-2020onSbeul5 2. 2019-2020on
Sbeul5 2. 2019-2020on
hicheel2020
 
Sanhuugiin undes L13.2019 - 2020
Sanhuugiin undes L13.2019 - 2020Sanhuugiin undes L13.2019 - 2020
Sanhuugiin undes L13.2019 - 2020
hicheel2020
 
Lecture 2
Lecture 2Lecture 2
Lecture 2Bbujee
 
А. Баярчимэг Б. Сугарсүрэн Т. Цэрэндорж Б. Тэмүүлэн - МОНГОЛЫН ТАНГО
А. Баярчимэг  Б. Сугарсүрэн Т. Цэрэндорж  Б. Тэмүүлэн - МОНГОЛЫН ТАНГОА. Баярчимэг  Б. Сугарсүрэн Т. Цэрэндорж  Б. Тэмүүлэн - МОНГОЛЫН ТАНГО
А. Баярчимэг Б. Сугарсүрэн Т. Цэрэндорж Б. Тэмүүлэн - МОНГОЛЫН ТАНГОbatnasanb
 
Sanhuugiin undes L7.2019 - 2020on
Sanhuugiin undes L7.2019 - 2020onSanhuugiin undes L7.2019 - 2020on
Sanhuugiin undes L7.2019 - 2020on
hicheel2020
 
Sanhuugiin undes L11.2019 - 2020
Sanhuugiin undes L11.2019 - 2020Sanhuugiin undes L11.2019 - 2020
Sanhuugiin undes L11.2019 - 2020
hicheel2020
 
АШИГТ МАЛТМАЛ ӨМЧЛӨХ ЭРХ, ТҮҮНИЙ ЗОХИЦУУЛАЛТ /судалгааны товч танилцуулга/
АШИГТ МАЛТМАЛ ӨМЧЛӨХ ЭРХ, ТҮҮНИЙ ЗОХИЦУУЛАЛТ /судалгааны товч танилцуулга/АШИГТ МАЛТМАЛ ӨМЧЛӨХ ЭРХ, ТҮҮНИЙ ЗОХИЦУУЛАЛТ /судалгааны товч танилцуулга/
АШИГТ МАЛТМАЛ ӨМЧЛӨХ ЭРХ, ТҮҮНИЙ ЗОХИЦУУЛАЛТ /судалгааны товч танилцуулга/
Umguullin Mongol Umguulugch
 
С. Мараа - Монгол дахь компаниудын трансакцийн зардал, түүнийг бууруулах боло...
С. Мараа - Монгол дахь компаниудын трансакцийн зардал, түүнийг бууруулах боло...С. Мараа - Монгол дахь компаниудын трансакцийн зардал, түүнийг бууруулах боло...
С. Мараа - Монгол дахь компаниудын трансакцийн зардал, түүнийг бууруулах боло...batnasanb
 
Санхүү түүний мөн чанар санхүүгийн систем
Санхүү түүний мөн чанар санхүүгийн системСанхүү түүний мөн чанар санхүүгийн систем
Санхүү түүний мөн чанар санхүүгийн систем
E-Gazarchin Online University
 
2013.06.19 Лондонгийн хөрөнгийн биржтэй хэрэгжүүлж буй хамтын ажиллагаа - ши...
2013.06.19 Лондонгийн хөрөнгийн биржтэй хэрэгжүүлж буй хамтын ажиллагаа  - ши...2013.06.19 Лондонгийн хөрөнгийн биржтэй хэрэгжүүлж буй хамтын ажиллагаа  - ши...
2013.06.19 Лондонгийн хөрөнгийн биржтэй хэрэгжүүлж буй хамтын ажиллагаа - ши...
The Business Council of Mongolia
 
мөнгөний захын байгууллагууд, ба хэрэгслүүд
мөнгөний захын байгууллагууд, ба хэрэгслүүдмөнгөний захын байгууллагууд, ба хэрэгслүүд
мөнгөний захын байгууллагууд, ба хэрэгслүүд
Munkhtur Davaanyam
 
Sanhuugiin undes L10.2019 -2020
Sanhuugiin undes L10.2019 -2020Sanhuugiin undes L10.2019 -2020
Sanhuugiin undes L10.2019 -2020
hicheel2020
 
санхүүгийн зах зээл, ббсб
санхүүгийн зах зээл, ббсбсанхүүгийн зах зээл, ббсб
санхүүгийн зах зээл, ббсб
Nomin-Erdene Gantur
 

Similar to Л.Балчинлувсан М.Баяржаргал - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛ ДЭХ ТӨРИЙН ЗОХИЦУУЛАЛТ (20)

Л.ГАНЦООЖ - МАЛ АЖ АХУЙН ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД САНХҮҮГИЙН ДЕРИВАТИВ НЭВТРҮҮЛ...
Л.ГАНЦООЖ - МАЛ АЖ АХУЙН ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД САНХҮҮГИЙН ДЕРИВАТИВ НЭВТРҮҮЛ...Л.ГАНЦООЖ - МАЛ АЖ АХУЙН ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД САНХҮҮГИЙН ДЕРИВАТИВ НЭВТРҮҮЛ...
Л.ГАНЦООЖ - МАЛ АЖ АХУЙН ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНД САНХҮҮГИЙН ДЕРИВАТИВ НЭВТРҮҮЛ...
 
Ц.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ
Ц.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭЦ.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ
Ц.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ
 
2014.05.20 diplom etses
2014.05.20 diplom etses2014.05.20 diplom etses
2014.05.20 diplom etses
 
12 philantrophy ed
12 philantrophy ed12 philantrophy ed
12 philantrophy ed
 
Sbeul6.2019 2020on
Sbeul6.2019 2020onSbeul6.2019 2020on
Sbeul6.2019 2020on
 
Sbeul5 2. 2019-2020on
Sbeul5 2. 2019-2020onSbeul5 2. 2019-2020on
Sbeul5 2. 2019-2020on
 
Sanhuugiin undes L13.2019 - 2020
Sanhuugiin undes L13.2019 - 2020Sanhuugiin undes L13.2019 - 2020
Sanhuugiin undes L13.2019 - 2020
 
Lecture 6 10
Lecture 6 10Lecture 6 10
Lecture 6 10
 
Lecture 2
Lecture 2Lecture 2
Lecture 2
 
А. Баярчимэг Б. Сугарсүрэн Т. Цэрэндорж Б. Тэмүүлэн - МОНГОЛЫН ТАНГО
А. Баярчимэг  Б. Сугарсүрэн Т. Цэрэндорж  Б. Тэмүүлэн - МОНГОЛЫН ТАНГОА. Баярчимэг  Б. Сугарсүрэн Т. Цэрэндорж  Б. Тэмүүлэн - МОНГОЛЫН ТАНГО
А. Баярчимэг Б. Сугарсүрэн Т. Цэрэндорж Б. Тэмүүлэн - МОНГОЛЫН ТАНГО
 
Sanhuugiin undes L7.2019 - 2020on
Sanhuugiin undes L7.2019 - 2020onSanhuugiin undes L7.2019 - 2020on
Sanhuugiin undes L7.2019 - 2020on
 
tulhuur
tulhuurtulhuur
tulhuur
 
Sanhuugiin undes L11.2019 - 2020
Sanhuugiin undes L11.2019 - 2020Sanhuugiin undes L11.2019 - 2020
Sanhuugiin undes L11.2019 - 2020
 
АШИГТ МАЛТМАЛ ӨМЧЛӨХ ЭРХ, ТҮҮНИЙ ЗОХИЦУУЛАЛТ /судалгааны товч танилцуулга/
АШИГТ МАЛТМАЛ ӨМЧЛӨХ ЭРХ, ТҮҮНИЙ ЗОХИЦУУЛАЛТ /судалгааны товч танилцуулга/АШИГТ МАЛТМАЛ ӨМЧЛӨХ ЭРХ, ТҮҮНИЙ ЗОХИЦУУЛАЛТ /судалгааны товч танилцуулга/
АШИГТ МАЛТМАЛ ӨМЧЛӨХ ЭРХ, ТҮҮНИЙ ЗОХИЦУУЛАЛТ /судалгааны товч танилцуулга/
 
С. Мараа - Монгол дахь компаниудын трансакцийн зардал, түүнийг бууруулах боло...
С. Мараа - Монгол дахь компаниудын трансакцийн зардал, түүнийг бууруулах боло...С. Мараа - Монгол дахь компаниудын трансакцийн зардал, түүнийг бууруулах боло...
С. Мараа - Монгол дахь компаниудын трансакцийн зардал, түүнийг бууруулах боло...
 
Санхүү түүний мөн чанар санхүүгийн систем
Санхүү түүний мөн чанар санхүүгийн системСанхүү түүний мөн чанар санхүүгийн систем
Санхүү түүний мөн чанар санхүүгийн систем
 
2013.06.19 Лондонгийн хөрөнгийн биржтэй хэрэгжүүлж буй хамтын ажиллагаа - ши...
2013.06.19 Лондонгийн хөрөнгийн биржтэй хэрэгжүүлж буй хамтын ажиллагаа  - ши...2013.06.19 Лондонгийн хөрөнгийн биржтэй хэрэгжүүлж буй хамтын ажиллагаа  - ши...
2013.06.19 Лондонгийн хөрөнгийн биржтэй хэрэгжүүлж буй хамтын ажиллагаа - ши...
 
мөнгөний захын байгууллагууд, ба хэрэгслүүд
мөнгөний захын байгууллагууд, ба хэрэгслүүдмөнгөний захын байгууллагууд, ба хэрэгслүүд
мөнгөний захын байгууллагууд, ба хэрэгслүүд
 
Sanhuugiin undes L10.2019 -2020
Sanhuugiin undes L10.2019 -2020Sanhuugiin undes L10.2019 -2020
Sanhuugiin undes L10.2019 -2020
 
санхүүгийн зах зээл, ббсб
санхүүгийн зах зээл, ббсбсанхүүгийн зах зээл, ббсб
санхүүгийн зах зээл, ббсб
 

More from batnasanb

Red arrow international company presentation
Red arrow international company presentationRed arrow international company presentation
Red arrow international company presentation
batnasanb
 
Mtvf panel on piracy and copyright mr final
Mtvf panel on piracy and copyright mr finalMtvf panel on piracy and copyright mr final
Mtvf panel on piracy and copyright mr final
batnasanb
 
Bei Bei Fan - Warner Bros
Bei Bei Fan - Warner BrosBei Bei Fan - Warner Bros
Bei Bei Fan - Warner Bros
batnasanb
 
Saskia van Lier - Endemol Asia
Saskia van Lier - Endemol AsiaSaskia van Lier - Endemol Asia
Saskia van Lier - Endemol Asia
batnasanb
 
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian MarketJargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
batnasanb
 
Final overview img mongolia v2
Final overview img mongolia v2Final overview img mongolia v2
Final overview img mongolia v2
batnasanb
 
Dai Huang - Sony Pictures Television
Dai Huang - Sony Pictures TelevisionDai Huang - Sony Pictures Television
Dai Huang - Sony Pictures Television
batnasanb
 
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property RightsDelgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rightsbatnasanb
 
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television IndustryKhishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industrybatnasanb
 
David Kao - Television Industry Technologies
David Kao - Television Industry TechnologiesDavid Kao - Television Industry Technologies
David Kao - Television Industry Technologies
batnasanb
 
Peter Markey - Building success in the digital era
Peter Markey - Building success in the digital eraPeter Markey - Building success in the digital era
Peter Markey - Building success in the digital era
batnasanb
 
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалтБ.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалтbatnasanb
 
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилдЦ.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилдbatnasanb
 
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлагаА.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлагаbatnasanb
 
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭБ.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭbatnasanb
 
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...batnasanb
 
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...batnasanb
 
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн салбарт ...
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн  салбарт ...С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн  салбарт ...
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн салбарт ...batnasanb
 
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛГ.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛbatnasanb
 
Э.Энхтуяа Б.Баасанжав - Телевизийн өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ...
Э.Энхтуяа Б.Баасанжав - Телевизийн өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ...Э.Энхтуяа Б.Баасанжав - Телевизийн өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ...
Э.Энхтуяа Б.Баасанжав - Телевизийн өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ...batnasanb
 

More from batnasanb (20)

Red arrow international company presentation
Red arrow international company presentationRed arrow international company presentation
Red arrow international company presentation
 
Mtvf panel on piracy and copyright mr final
Mtvf panel on piracy and copyright mr finalMtvf panel on piracy and copyright mr final
Mtvf panel on piracy and copyright mr final
 
Bei Bei Fan - Warner Bros
Bei Bei Fan - Warner BrosBei Bei Fan - Warner Bros
Bei Bei Fan - Warner Bros
 
Saskia van Lier - Endemol Asia
Saskia van Lier - Endemol AsiaSaskia van Lier - Endemol Asia
Saskia van Lier - Endemol Asia
 
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian MarketJargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
 
Final overview img mongolia v2
Final overview img mongolia v2Final overview img mongolia v2
Final overview img mongolia v2
 
Dai Huang - Sony Pictures Television
Dai Huang - Sony Pictures TelevisionDai Huang - Sony Pictures Television
Dai Huang - Sony Pictures Television
 
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property RightsDelgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
 
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television IndustryKhishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
 
David Kao - Television Industry Technologies
David Kao - Television Industry TechnologiesDavid Kao - Television Industry Technologies
David Kao - Television Industry Technologies
 
Peter Markey - Building success in the digital era
Peter Markey - Building success in the digital eraPeter Markey - Building success in the digital era
Peter Markey - Building success in the digital era
 
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалтБ.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
 
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилдЦ.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
 
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлагаА.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
 
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭБ.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
 
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
 
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
 
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн салбарт ...
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн  салбарт ...С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн  салбарт ...
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн салбарт ...
 
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛГ.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
 
Э.Энхтуяа Б.Баасанжав - Телевизийн өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ...
Э.Энхтуяа Б.Баасанжав - Телевизийн өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ...Э.Энхтуяа Б.Баасанжав - Телевизийн өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ...
Э.Энхтуяа Б.Баасанжав - Телевизийн өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ...
 

Л.Балчинлувсан М.Баяржаргал - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛ ДЭХ ТӨРИЙН ЗОХИЦУУЛАЛТ

  • 1. ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛ ДЭХ ТӨРИЙН ЗОХИЦУУЛАЛТ Лхагвасүрэнгийн Балчинлувсан Мижиддоржийн Баяржаргал ШУТИС, КтМС, Төрийн захиргааны удирдлагын III ангийн оюутан bayarjargal_mijid@yahoo.com balchin_lu@yahoo.com Хураангуй Өнөө үед аливаа орны нийгэм, эдийн засгийн хөгжилд үнэт цаасны үүрэг улам бүр өсөн нэмэгдэх хандлагатай байна. Манай орны хувьд ҮЦЗЗ төлөвшлийн үедээ явж байгаа ч гэсэн эдийн засагт нөлөөлөх байр сууриа олсон гэж хэлэхэд болно. Анх монголд 1994 оны өмч хувьчлалтай холбоотойгоор үүсэж хөгжсөн уг зах зээл нь дэлхийн бусад орны туршлага , дадлыг ашиглан өөрийн орны онцлогт тохируулан хэрэглэснээр зохих түвшиндээ очсон. Гэвч хөгжлийнхээ явцад дутагдалтай болон цаашид анхаарах зүйлс олон бий. Ялангуяа ҮЦЗЗ дэх төрийн зохицуулалтын асуудал юм. Энэхүү өгүүлэлд манай орон болон дэлхийн бусад улсуудад уг зах зээл дэх төрийн зохицуулалт ямар байгаа талаарх өнөөгийн байдал болон цаашид үүнийг хөгжүүлэхэд юун дээр анхаарах ёстой талаар үзүүлэхийг зорив. Түлхүүр үгс: Үнэт цаас, үнэт цаасны зах зээл, төрийн зохицуулалт, Оршил Монгол улсад 1990-д онд өрнөсөн ардчилсан хувьсгал нь манай орны эрх зүй болон эдийн засгийн тогтолцоо бүхэлдээ өөрчлөгдөж иргэн бүр өөрийн гэсэн өмчтэй болох эрх зүйн үндэс бүрдсэн. Үүний нэг илрэл нь үнэт цаас, хувьцаа гэх ойлголтууд шинээр бий болж улмаар өөрийн өмчийг баталгаажуулж эхэлсэн. 1994 онд Өмч хувьчлалын тухай хууль батлагдсанаар үнэт цаасны зах зээлийн хөгжил эхэлсэн бөгөөд хөгжлийн хувьд залуу зах зээл боловч өөрийн зохицуулалтын тодорхой түвшинд хүртлээ хөгжиж байна. Гэвч аливаа юманд зохих алдаа дутагдалтай байдгийн адилаар цаашид анхаарах зүйл болон бусад үнэт цаасны зах зээл өндөр хөгжсөн орнуудын туршлагыг судалж өөрийн орны онцлогт тохируулан хэрэглэх нь зүйтэй юм. 1. Үнэт цаас, үнэт цаасны зах зээлийн тухай Хүн төрөлхтөн нийгэмших явцдаа бараа таваар солилцох замаар хэрэгцээгээ хангаж байсан нь аажмаар мөнгийг үүсгэжээ. Харин бараа таваар зээлэх хэрэг гарсан үедээ өөрийн хөрөнгөө гэрчлэх баримт үйлдэж байсан нь өнөөгийн үнэт цаасны анхны хэлбэр байжээ. Үнэт цаасыг олон эрдэмтэд тодорхойлсон байдаг ч хамгийн нийтлэг тодорхойлолт бол “Үнэт цаас гэдэг нь өмчийн эзэнг илэрхийлсэн баримт бичиг” [1] юм. Энэ нь дотроо хувьцаа, банкны сертификат, вексель, чек, коносамент, варрант баталгаа, опцион гэх мэт олон төрөлтэй байх ба эдгээр нь өөр өөрийн онцлог шинжийг агуулдаг байна.
  • 2. Одоо үнэт цаасыг хууль эрх зүйн хувьд хэрхэн тодорхойлсныг авч үзье. Монгол улсын 2002 оны “Үнэт цаасны зах зээлийн тухай” хуульд “Үнэт цаас гэж Засгийн газар болон бусад эрх бүхий этгээдээс гаргасан өрийн бичиг /бонд/, компаний бүх төрлийн хувьцаа, компанийн гаргасан, эсхүл гаргахаар санал болгож буй хувьцааг худалдах, худалдан авах эрхийн опцион, хөрөнгө оруулалтын сангийн хувьцаа,түүнчлэн Үнэт цаасны хорооноос энэ хуульд нийцүүлэн үнэт цаас гэж тодорхойлсон баримтыг хэлнэ.” гэсэн байна. ОХУ, АНУ гэх зэрэг дэлхийн зарим улс орны “үнэт цаас”-ны хуулийн нэр томъёо нь агуулгын хувьд манай улсынхтай ижил байх ба бидэнд үнэт цаасыг дэлхийн хэмжээнд нэг мөр ойлгох боломжийг олгож байгаа сайхан хэрэг юм. Гэхдээ үнэт цаас гээд сонсохоор та бидний санаанд хамгийн түрүүнд 1992 онд тарааж эхэлсэн цэнхэр, ягаан тасалбар бууж байгаа нь гарцаагүй. Магадгүй энэ нь бидний хувьд үнэт цаас гэгч ойлголтыг төрүүлсэн хамгийн анхны бодитой жишээ болж чаджээ. Хүмүүс үнэт цаас гэдгийг ойлгож эхэлсэн ба одоо түүнийгээ өөр хоорондоо худалдаалах, хаана ч юм бөөнөөрөө цуглаж арилжаа наймаагаа хийх зайлшгүй шаардлагатай болжээ. Энэ үеэс л үнэт цаасны зах зээл үүсэж эхэлсэн. Үнэт цаасны зах зээл нь тухайн орны эдийн засгийн тогтолцоо, хөгжил зэргээсээ хамааран шинж чанарын хувьд ялгаатай мэт боловч ерөнхий агуулгын хувьд нэг утга санааг илэрхийлдэг. Үнэт цаас гаргаж, хөрөнгийн эх үүсвэрээ бүрдүүлдэг хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаа хэрэгждэг, үнэт цаас гаргах, тараах, худалдах, худалдан авах байнгын арилжаа явагддаг зах зээлийг үнэт цаасны зах зээл гэнэ.[2] Өнөөдөр энэ зах зээл өндөр хөгжсөн олон орон байна. Тэдний туршлагаас харахад үнэт цаасны зах зээл нь эдийн засгийн харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэж байдаг бөгөөд сүүлийн жилүүдэд хурдацтай хөгжиж байгаа салбар болжээ. Нэгэнт л зах зээл болсон хойно үнэт цаас худалдах, худалдан авах, бүртгүүлэх, зохицуулах, хянах, ажиглагч гэх мэт оролцогч талуудтай. Үнэт цаасны зах зээлийг зарим эрдэмтэд хөрөнгийн зах зээлтэй ижил төстэй мэт утгаар тайлбарласан байдаг боловч хоорондоо ялгаатай. Хөрөнгийн зах зээл нь үнэт цаасны зах зээлийг бодвол илүү өргөн хүрээг хамардаг. Үүнийг олон янзаар тайлбарлаж болох ба хамгийн ойлгомжтойгоор үг зүйн хувьд тайлбарлавал үнэт цаас гэдэг бол нэг талаас хөрөнгө мөн гэвч нөгөө талаас хөрөнгө гэдэг бол зөвхөн үнэт цаас биш юм. 1.1 Үнэт цаасны зах зээл дэх төрийн оролцоо Төр эдийн засгийн амьдралд хэрхэн оролцох нь эртнээс маргаантай асуудал байсаар ирсэн бөгөөд асуудлын хоёр туйлшралын дунд нь хэрэгжиж ирсэн билээ. Үүний нэг хязгаар нь эдийн засгийг төр зохицуулж, хянаж, удирдаж байна гэсэн төвлөрсөн төлөвлөгөөт удирдлагын систем. Харин нөгөө хязгаарт эдийн засгийн амьдралд төр оролцох ёсгүй зах зээлийн эдийн засгийн механизмаараа өөрөө өөрийгөө зохицуулна гэсэн үзэл баримтлал юм. Үнэт цаас бол эдийн засгийн гол ухагдахуун билээ. Тиймээс төрийн зүгээс баримталж буй бодлого зохицуулалт нь түүний хөгжилд ихээхэн нөлөө үзүүлнэ. Үнэт цаасны зах зээлийн тухай ойлголт XVI зууны сүүлчийн хагасаас суурь нь тавигдаж эхэлсэн боловч XIX зууны эхэн үеэс илүү хөгжжээ. Хөгжлийнхөө эхэн үед үнэт цаасны зах зээлд тавих хяналт, зохицуулалт гэж байсангүй, харин
  • 3. бирж дээр цөөн тооны оролцогчид мөнгө төлж худалдаа хийх эрх олж авдаг байжээ. Улс орны эдийн засаг хөгжиж түүнийгээ дагаад үнэт цаасны зах зээл хөгжихийн хэрээр түүнтэй холбоотой маргаан, хууран мэхлэх, бүртгэлгүй үнэт цаас гаргах явдал бий болсон. Энэ үеэс үнэт цаасны зах зээлд төрийн оролцоо зайлшгүй шаардагдах болсон. Төр эдийн засагт түүнийг журамлан зохицуулагч, дэмжигч, орлого болон нөөцийг хуваарилагч, тогтворжуулагчийн чиг үүргийг гүйцэтгэдэг бол үнэт цаасны зах зээлийн хувьд дээрх асуудал мөн адил хамаарах ба дараах чиг үүргийг гүйцэтгэнэ.[3] • Хууль эрх зүйн орчинг бий болгох • Нөөцийг төвлөрүүлэх • ҮЦЗЗ-д оролцогчдын баримтлах дүрэм журмыг тогтоох • Зах зээлийн санхүүгийн тогтвортой байдал болон аюулгүй байдалд хяналт тавих • Үнэт цаасны зах зээлийн тухай мэдээллийн тогтолцоог бүрдүүлэх • Хөрөнгө оруулагчид мэдээллийг нээлттэй байлгах явдлаар хангах • Хөрөнгө оруулагчдыг хохирлоос хамгаалах тогтолцоо бий болгох • Үнэт цаасны зах зээлд үзүүлэх сөрөг нөлөөлөл, төрийн зохицуулалтын сөрөг үр дагавар бүхий бусад төрлийг хязгаарлаж хориглох • ЗГ-ын үнэт цаасыг хэтэрхий, хэмээс хэтэрсэн тоогоор гаргуулахгүй байх зэрэг юм . Гадаадын орнуудад төрөөс үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулагч бие даасан ямар байгууллага байдгийг дараах хүснэгтээс харж болно.[4] Хүснэгт 1 ҮЦЗЗ-г зохицуулагч байгууллагууд Улсууд Зохицуулагч байгууллага Австрали Санхүүгийн Австралийн үнэт цаас, хөрөнгө оруулалтын комисс, Австралийн хэрэглэгч өрсөлдөөний комисс Хятад Хятадын Үнэт цаасны зохицуулах хороо, Улсын Үнэт Цаасны бодлогын хороо, Улсын худалдаа эдийн засгийн хороо, Хятадын банкны зохицуулалтын хороо, Хятадын даатгалын зохицуулалтын хороо Хууль тогтоомж Корпорацийн тухай хууль, Санхүүгийн үйлчилгээний шинэчлэлийн тухай хууль, Австралын Үнэт Цаас болон Хөрөнгө оруулалтын комиссын тухай хууль Хятадын Үнэт цаасны зохицуулалтын тухай багц хууль, Үнэт цаасны тухай хууль
  • 4. Үнэт цаасны болон биржийн комисс, Санхүүгий хяналтын агентлаг Үнэт цаас, биржийн хууль, Японы худалдааны хууль, Европын холбоо Европын нийгэмлэг , Европын үнэт цаасны зохицуулагчдын нийгэмлэг, 2000 оны Европын холбооны Хамтын ажиллагааны удирдамжид тусгасан актууд Их Британи Худалдаа үйлдвэрлэлийн яам, Үнэт цаасны болон хөрөнгө оруулалтын зөвлөл Компаний тухай хууль, Санхүүгийн үйлчилгээний тухай хууль Үнэт цаасны болон биржийн комисс Үнэт цаасны тухай хууль, Холбооны болон мужийн компаний тухай хууль, Үнэт цаасны биржийн тухай хууль Япон АНУ Эндээс харахад Үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулдаг бие даасан байгууллага байдаг хэдий ч зарим улс орны хувьд бусад байгууллага уг зах зээлийг зохицуулахад оролцдог байна. 1.2 Гадаадын зарим орнуудын үнэт цаасны зах зээл дэх төрийн зохицуулалт Аливаа зүйлд алдаагүй амжилт гэж байдаггүйтэй адил үнэт цаасны зах зээл ч өнөөг хүртэл шулуун дардан хөгжиж ирсэнгүй. Анхандаа үнэт цаасны зах зээл цөөн бүлэг хүмүүсийг хамарсан жижиг цар хүрээтэй байсан бол аажмаар олон улс хэмжээнд яригдах хэмжээний томоохон салбар болтлоо хөгжжээ. Зах зээлийн цар хүрээ нь томрохын хэрээр төрийн зохицуулалт шаардагдах болсон. Төрийн зохицуулалт гэдэгт төр үнэт цаасны зах зээлд ямар чиг үүрэгтэйгээр, хэрхэн оролцохыг ойлгож болно. Өнөөдөр дэлхийн улс орон бүр өөр өөрийн гэсэн өвөрмөц зохицуулалтын аргатай байгаа бөгөөд үнэт цаасны зах зээлийг төрөөс зохицуулдаг хэд хэдэн үзэл баримтлал байна. • Зах зээлийн зохицуулалтыг төрийн байгууллагад төвлөрүүлдэг. Тухайлбал, Францын Биржийн үйл ажиллагааны комисс бүрэн эрхийн хяналт шалгалт хийх, дүрэм журам тогтоох, түүнчлэн хяналтын зарим чиг үүргийг бие даасан мэргэжлийн байгууллагад шилжүүлэх замаар үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулдаг байна.. • Зах зээлийг зохицуулалтыг бие даасан мэргэжлийн байгууллага хэрэгжүүлдэг. Жишээлбэл, Их Британи улс (Үнэт цаасны болон хөрөнгө оруулалтын зөвлөл) Үнэт цаасны зах зээлийн зохицуулалт, хяналтыг төрөөс гадна өөрөө зохицуулагч байгууллага болон байгууллага дотооддоо хийж болно. Өөрөө зохицуулагч байгууллага гэдэг бол хуулийн дагуу үнэт цаас худалдах, худалдан авахтай холбоо бүхий бүхий л гүйлгээ шударга байж хөрөнгө оруулалтыг татан зах зээлийг бэхжүүлэхэд туслах зорилготой байгууллага юм.Харин байгууллага дотоодын хяналтыг менежментийн үүднээс тайлбарлаж болно. Ямар ч
  • 5. статустай байгууллагад дотоодын хяналт зохицуулалт гэж байдаг. байгууллагуудыг гадаадын орны жишээгээр авч үзье. Дээрх Төрийн зохицуулах байгууллага: АНУ-д “Үнэт цаасны болон биржийн комисс” Австрали-д “Санхүүгийн Австралийн үнэт цаас, хөрөнгө оруулалтын комисс” Монгол улс-д “Санхүүгийн зохицуулах хороо” БНХАУ-д “Хятадын Үнэт цаасны зохицуулах хороо” г.м Өөрөө зохицуулах байгууллага: АНУ-д “Нью Йоркын хөрөнгийн бирж” Австрали-д “Австралийн хөрөнгийн бирж” Монгол улс-д “Хөрөнгийн бирж, Төлбөр тооцоо хадгаламжийн төв” БНХАУ-д “Шанхайн хөрөнгийн бирж” г.м Дотоод хяналт шалгалт, зохицуулалт: Хяналтын зөвлөл, Хөндлөгийн аудит, Тэргүүлэн удирдах зөвлөл г.м Дээрхээс үзэхэд үнэт цаасны зах зээлийн зохицуулалтанд олон байгууллага оролцох боломтой байдаг байна. Үүнээс голчлон төрийн зохицуулалтыг илүү дэлгэрэнгүй судлах болно. Зарим эрдэмтэд ҮЦЗЗ дээрх төрийн зохицуулалтын үндсэн гурван чиглэл байдаг гэж үзжээ. Энэ нь “Мэдээллийг нээлттэй байлгах”, “ЗЗ дээр үйл ажиллагаа явуулах, хянах”, “ЗЗ-д оролцогчдын үйл ажиллагааг зохицуулах” зэрэг болно. ҮЦЗЗ-г төрөөс зохицуулах нь дараах замаар хэрэгжинэ. Үнэт цаас гаргагчид ҮЦЗЗ-д оролцогчдын үйл ажиллагаанд стандартын дагуу заавал биелүүлэх шаардлага тогтоох. Гаргах үнэт цаас, төслийг бүртгэх, үнэт цаас гаргагчдын заавал биелүүлэх үүрэг нөхцлийг сахиулахад хяналт тавих. ҮЦЗЗ-н мэргэжлийн оролцогчдод хөрөнгийн зах зээл дээр мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулах тусгай зөвшөөрөл олгох. Өмчлөгчдийн эрхийг хамгаалах болон үнэт цаас гаргагчдын ҮЦЗЗ-д мэргэжлийн оролцогчдын эрхийн хэм хэмжээнд тавих тогтолцоог бүрдүүлэх. Холбогдох тусгай зөвшөөрөлгүйгээр ҮЦЗЗ дээр үйлдвэр худалдааны үйл ажиллагааг хэрэгжүүлж байгаа байгууллагын үйл ажиллагааг зогсоох, хориглох зэрэг болно. Гадаадын улс орнуудад Үнэт цаасны зах зээлийн төрийн зохицуулалтыг хэрэгжүүлдэг байгууллагуудын нэр, статус, харьяалал, байгууллага түүний даргыг хэрхэн томилдог болохыг авч үзлээ. Хүснэгт 2-т байгаа улс орнуудыг харахад үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулагч бие даасан байгууллагатай ба тэдгээрийн статусыг үзвэл төрийн байгууллага байна гэхдээ бие даасан байгууллага байгаад л учир байгаа юм.
  • 6. Хүснэгт 2 ҮЦЗЗ-г зохицуулагч байгууллагын харьцуулалт [5] Харьцуулах үзүүлэлт АНУ Япон Герман Их Британи Франц Монгол Зохицуулагч байгууллагын нэр Үнэт цаасны болон биржийн комисс Үнэт цаасны болон биржийн комисс Үнэт цаасны болон хөрөнгө оруулалтын зөвлөл Биржийн үйл ажиллагаа -ны комисс Санхүү -гийн зохицуулаг ч хороо Статус Бие даасан зохицуулагч агентлаг Сангийн яамны бүтцийн хэсэг Сангийн яамны хяналт дор ажилладаг ТББ Бие даасан захиргааны байгууллага Төрийн байгуул -лага Харьяалал Ерөнхий -лөгчид Сангийн сайдад Германы холбооны банкны удирдлага, төрийн комиссарууд Автономи бие даасан агентлаг, төрийн комиссарууд, орон нутгийн захиргааны байгууллага Сангийн сайдад хэлбэр төдий тайлбарлах комиссарууд орон нутгийн захиргаанд тайлагнах Сангийн сайдад Засгийн газарт Улсын Их Хурал Томилох журам Ерөнхийлөгч томилж сенат батална Комиссын даргыг сангийн сайд томилно Сангийн сайд, банкны дарга хамтран томилно Комиссын дарга гишүүдийг янз бүрийн байгууллага томилно УИХ-аас томилно. Орон нутгийн захиргаа томилно 1.3 Манай орны Үнэт цаасны зах зээлийн зохицуулалтын өнөөгийн байдал Манай улсын үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулагч байгууллага нь Санхүүгийн зохицуулах хороо юм. Урьд нь Үнэт цаасны хороо гэж байсан ба энэ хоёр байгууллага юугаараа ялгаатай болох, Санхүүгийн зохицуулах хороо болж өөрчлөгдсөн нь хэрэгтэй байсан уу? гэдгийг судлахын тулд харьцуулан авч үзье. Хүснэгт 3 МУ-ын ҮЦЗЗ-ийг өнгөрсөнд ба одоо зохицуулж буй байгууллагын харьцуулалт Зохицуулагч Үзүүлэлт Үнэт цаасны хороо Санхүүгийн зохицуулах хороо
  • 7. Ерөнхий чиг үүргээрээ Зарчим - Хөрөнгийн зах зээлийг төрийн нэрийн өмнөөс зохицуулах - Үнэт цаасны тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэнд хяналт тавих - Хөрөнгө оруулагчдын эрх ашгийг хамгаалах - ҮЦЗЗ-д оролцогч этгээдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хүндэтгэх - бусдын нөлөөнд үл автах - хамтын удирдлагатай байх - Ажлын албад - бүртгэл санхүү хөрөнгө оруулалтын хэлтэс - зах зээлийн зохицуулалтын хэлтэс - хяналт шалгалтын хэлтэс - мэдээлэл дотоод ажлын хэлтэс - Санхүүгийн зах зээлийн тогтвортой байдлыг хангах Санхүүгийн үйлчилгээг зохицуулах Холбогдох хууль тогтоомжийн биелэлтэнд хяналт тавих Хөрөнгө оруулагчид , үйлчлүүлэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах бие даасан, ил тод байх, бусдын нөлөөнд үл автах, санхүүгийн зах зээлийн тогтвортой байдлыг хангах, нийтийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах үнэт цаасны газар даатгалын газар банк бус санхүүгийн байгууллагын газар хадгаламж зээлийн хоршооны газар гадаад харилцааны хэлтэс эрх зүйн хэлтэс Дээрх хүснэгтээс үзэхэд Санхүүгийн зохицуулах хорооны чиг үүрэг нь Үнэт цаасны хороог бодвол үйл ажиллагааны хувьд өргөн хүрээг хамрах болсон. Түүнчлэн эрх зүйн орчин боловсронгуй болсон нь үйл ажиллагаандаа баримтлах зарчмаас харагдаж байна. Нэг үгээр илэрхийлэхэд Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны эрх хэмжээний хүрээ нэмэгдсэн хэдий ч Үнэт цаасны хувьд бие даасан, зөвхөн түүнийгээ зохицуулдаг мэргэшсэн байгууллага биш болсон нь түүний хөгжих үйл явцад удаашрал бий болгоно. Үүнийг менежментийн үүднээс тайлбарлавал Санхүүгийн зохицуулах хороо бол Төрийн захиргааны байгууллага учир онолын хувьд шугаман удирдлагатай байгууллага юм. Одоо: Өнгөрсөн: УИХ УИХ Санхүүгийн Санхүүгийн зохицуулах хороо зохицуулах хороо Үнэт цаасны хороо Үнэт цаасны хороо Үнэт цаасны газар Үнэт цаасны газар
  • 8. тайлагнана Тайлагнана тайлагнана Зураг 1. Санхүүгийн зохицуулах хороо болон Үнэт цаасны хорооны удирдлагын бүтэц Зураг 1-ээс үнэт цаасны зохицуулагч байгууллагын удирдлагын бүтцийг харж болох ба шугаман удирдлагатай байгууллага нь доошлох тусмаа эрх мэдэл, үүрэг хариуцлага нь багасдаг. Өөрөөр хэлбэл энэ нь үнэт цаасны зах зээл илүү өргөжин хөгжих бололцоог хааж байгаа хэрэг бөгөөд “том уургаар том загас”гэсэн үгийг санах хэрэгтэй юм. Үүнээс гадна төр үнэт цаасны зах зээл дээрх төрийн зохицуулалт хууль эрх зүйн хүрээнд явагддаг. Өнөөдөр манай улсад хэрэгжиж байгаа гурван зуу гаруй хууль тогтоомжийн 90-ээ хувийг материллаг хууль эзэлж байна. Үнэт цаасны зах зээлийн хууль эрх зүйн зохицуулалтын хувьд нэн ялангуяа “Компаний тухай”, “Үнэт цаасны зах зээлийн тухай” хоёр хуулийн уялдаа холбоо муу байгаа нь 1999 оны Компаний тухай хувьцаат компаниийг хувьцаагаа нийтэд нээлттэй арилждаг хэмээн тодорхойлсон боловч Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуулиар үнэт цаасаа 50-аас дээш тооны этгээдэд санал болгож худалдахаа мэдэгдэхийг нийтэд санал болгох гэж үзнэ гэж заасан нь нэг нь нөгөөгөө үгүйсгэж байгаа хэрэг болж байгаа юм. Энэ нь монгол улсын үнэт цаасны зах зээлийн хууль эрх зүйн зохицуулалт дутуу дулимаг байгаагийн жишээ юм. 2. Дүгнэлт санал Манай орны хувьд ҮЦЗЗ үүсч хөгжөөд арав гаруй жил өнгөрчээ. Энэ хугацаандаа дэлхийн хөгжингүй орнуудын туршлага, зөвлөмжийг ашиглан харьцангуй төлөвшлийн түвшиндээ явж байгаа билээ. Гэсэн хэдий ч алдаа дутагдалтай талууд цөөнгүй байна. Төрөөс тавих хяналт, зохицуулалтын
  • 9. асуудал хангалттай бус , мөн түүнийг дэмжих хөгжүүлэх тал дээр дутагдалтай байна . Үнэт цаасны хороо гэж бие даасан , дагнасан үйл ажиллагаа явуулдаг байсан байгууллагыг Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны дэд нэгж болгон өөрчилсөн нь ҮЦЗЗ-ийн хөгжлийг нэг алхам хойш нь татсан хэрэг юм . Учир нь мэргэшсэн дан ганц чиглэл рүү хандсан үйл ажиллагаа явуулдаг статустай байгууллага нь тэрхүү зах зээлийг өсөж хөгжихөд ямар хүчин зүйл нөлөөлөх, юу хийх ёстой, ямар хууль, эрх зүйн зохицуулалт хэрэгтэйг сайн мэдэрч чадна. Тиймээс ҮЦЗЗ өндөр хөгжсөн АНУ г.м улсуудад Үнэт цаас биржийн комисс хэмээх бие даасан зохицуулалт бүхий байгууллагууд байдаг. Үнэт цаасны зах зээлд оролцогчдын эрсдэлгүй байдлыг хангах тал дээр ихээхэн анхаарах хэрэгтэй байна. Канад улсад (Канадын хөрөнгө оруулагчдын даатгалын корпораци ) нэртэй байгууллага байдаг бөгөөд энэ нь үнэт цаас эзэмшигч, хөрөнгө оруулагчдыг эрсдэл, хохиролоос хамгаалах чиг үүрэгтэй байдаг. Манай улс ийм байгууллагатай байх хэрэгтэй юм. Үүнийг төрөөс байгуулж, түүгээрээ дамжуулан зохицуулалт хийх бөгөөд энэ нь санхүүжилтийн хувьд : - Үнэт цаас худалдан авсан бүх хөрөнгө оруулагчдаас тодорхой хувь авах - Үнэт цаас гаргагчаас жил бүр шимтгэл авах гэх мэт арга замууд байна . Мөн ҮЦЗЗ-ийг зохицуулж буй хууль , эрх зүйн актууд боловсронгуй бус байгаа явдал юм. Үүнийг үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулж байгаа “Үнэт цаасны тухай хууль” 2002 он, “Компаний тухай хууль”, “Санхүүгийн зохиуцуулах хорооны эрх зүйн байдлын тухай хууль”, “Иргэний хууль”, “Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хууль” зэргээс харж болно. Эдгээр хуулиудын зохицуулалт нь бие биенээ үгүйсгэсэн тал олон бий. Одоогийн байдлаар манай улсын үнэт цаасны зах зээлд тулгамдаад байгаа асуудлууд олон байгаа бөгөөд түүнийг шийдэх арга замыг хайх хэрэгтэй байна. Бидний судалгаанаас үндэслээд дараах шийдлүүдийг гаргалаа. Үүнд: • Үнэт цаасны зах зээлийг төрөс зохицуулагч бие даасан байгууллагатай болох • Үнэт цаасны зах зээлийн хууль эрх зүйн салбарыг өргөжүүлж, сайжруулах • Үнэт цаасны зах зээлийн хөгжлийн талаар төрөөс нэгдсэн бодлого хэрэгжүүлэх. Мэдээлэл, технологийн салбарт төрөөс нэгдсэн бодлого хэрэгжүүлснээр өнөөдөр энэ салбар хамгийн хурдацтай ахиж байгаа тул үнэт цаасны зах зээлд ч үүнийг хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. • Үнэт цаасны зах зээлдэх хөрөнгө оруулагчдыг эрсдэлээс хамгаалах, эрх ашгийг нь баталгаажуулахын тулд эрх зүйн орчинг бий болгох • Мэдээлийн нээлттэй, ил тод болгох нь үнэт цаасны зах зээлд оролцогчдыг эрх тэгш байдлаар хангаж өгнө.
  • 10. Цаашид үнэт цаасны зах зээл хөгжихийн хэрээр түүнд оролцогчдын тоо нэмэгдэж, энэ зах зээл маань өргөжин томорно. Гадаадын орнуудын үнэт цаасны зах зээлийн хөгжлийн туршлагаас ажиглахад манай улсын үнэт цаасны зах зээлд дараах асуудлууд үүсэх магадлалтай байна. 1. Хууль, эрх зүйн зохицуулалтын хүрээ үнэт цаасны зах зээлийн хөгжлөөс хоцрогдох 2. Үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулж буй хууль тогтоомжуудын зөрчил үүсэх 3. Баталгаагүй, ашиггүй үнэт цаас олноор буй болох 4. Үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулагч байгууллагын хүчгүйдэл Үүнээс сэргийлэх арга зам 1. Үнэт цаасны зах зээлийн хөгжлийн төвшинг байнга тодорхойлж , түүнд нь тохирсон өөрчлөлт, боловсруулалтыг хийж байх 2. Хууль эрх зүйн зөрчилтэй байдалд анхаарал хандуулахаас өмнө хуулийн этгээдийн хувьцаат компанийн хэлбэр яагаад жинхэнэ утгаараа монголд бий болж өгөхгүй байна гэдэгт анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй. 3. Үнэт цаас гаргаж буй компаниудад хуулийн өндөр шаардлага тавьж , түүнд хатуу хяналт тавина. 4. Үнэт цаасны зах зээлийг зохицуулагч бие даасан байгууллага болон өөрөө өөрийгөө зохицуулах байгууллага бий болгох шаардлага гарч ирнэ.
  • 11. Ашигласан ном материал 1. Ж.Ядамсүрэн – “Үнэт цаас” 2. Д.Дуламсүрэн – “Үнэт цаасны зах зээлийн төлөвшил хөгжил” 3. Ж.Ядамсүрэн – “Үнэт цаасны хөгжингүй зах зээл” 4. “Canada steps up” The task force to modernize securities legislation in Canada- Research studies October 2006 5. Ж.Ядамсүрэн – “Монгол улсын үнэт цаасны зах зээл” 6. Ж.Ядамсүрэн – “Үнэт цаасны зах зээл” 7. “Хөрөнгийн зах зээл” гарын авлага - Санхүүгийн зохицуулах хороо 8. “Сургалт эрдэм шинжилгээ, үйлдвэрлэлийн холбоо” - ШУТИС 9. “Үнэт цаас, хөрөнгийн зах зээл бүтээгдэхүүн , ажил үйлчилгээ, эдийн засгийн өсөлт “ Улаанбаатар 2006 он 10. “Монгол улсын Үндсэн хууль” 1992 он 11. “Үнэт цаасны тухай хууль” 2002 он 12. “Санхүүгийн зохицуулах хорооны эрх зүйн байдлын тухай хууль” 13. Компаний тухай хууль 1999 он Интернет сайт: • www.parl.gov.mn • www.frc.mn • www.pmis.gov.mn • www.google.mn • www.legalinfo.mn
  • 12. • www.sec.gov.mn • www.asc.gov.au Зохиогчийн тухай: Мээрэн овогтой Лхагвасүрэнгийн Балчинлувсан нь ШУТИС, КтМС, Төрийн захиргааны удирдлагын III ангийн оюутан Боржигон овогтой Мижиддоржийн Баяржаргал нь ШУТИС, КтМС, Төрийн захиргааны удирдлагын III ангийн оюутан Удирдсан багш: Амаагийн Оюунгэрэл нь ШУТИС, КтМС, Менежментийн багийн багш