2. • Հրաբուխների ժայթքումը բնության ահեղ
երևույթներից է:
• Հրաբուխները ժայթքում են Երկրի
ընդերքից, երբ ապարներն այնտեղ խիստ
տաքանում են և փոխակերպվում
գազերով հագեցած մեծ ճնշման
հրահեղուկ զանգվածի՝ մագմայի:
3. • Մագման Երկրի խորքից մեծ ուժով ճնշում է
գործադրում երկրակեղևի վրա և,
համեմատաբար անկայուն տեղամասերում
ճեղքելով այն, արտահոսում է մակերևույթ:
Դուրս ժայթքած մագման սառչում է,
գազազրկվում և վերածվում լավայի: Այն
ուղին, որով բարձրանում է մագման,
կոչվում է հրաբխի մղանցք, որն ավարտվում
է ձագարաձև տեղամասով՝ խառնարանով:
4. • Հրաբխի խառնարանից դուրս են մղվում
նաև հրաբխային
փոշի, մոխիր, քարեր, գազեր, որոնց
կուտակումից էլ ձևավորվում է
հրաբխային լեռը:
• Մշտական կամ պարբերական
ակտիվության հրաբուխները կոչվում են
գործող հրաբուխներ: Այժմ Երկրի վրա
կա ավելի քան 1300 գործող հրաբուխ:
5. • Դրանց թվին են պատկանում Երկրագնդի
խոշորագույն և հատկապես ահարկու
Ավաչինսկայա և Կլյուչևսկայա
սոպկաները՝ Կամչատկայում, Վեզուվը՝
Իտալիայում, Հեկլան՝ Իսլանդիայում,
Ֆուձիյաման՝ Ճապոնիայում,
Կրակատաուն՝ Ինդոնեզիայում,
Օրիսաբան՝ Մեքսիկայում, Մաունա
Լոան՝ Հավայան կղզիներում, և այլն:
6. • Հայկական լեռնաշխարհում գործող են
համարվում Նեմրութ և Թոնդրակ
հրաբուխները, որոնց խառնարաններում
շարունակվում են գազերի ու գոլորշու
արտազատումները:
• Գործող հրաբուխներ կան ոչ միայն
Երկրի մակերևույթին, այլև
օվկիանոսների ու ծովերի հատակին:
7. • Դրանց ժայթքման ժամանակ օվկիանոսի
ջուրը հրաբխի խառնարանի վրա սկսում
է ալեկոծվել, եռալ ու փրփրել: Ստորջրյա
ժայթքումից առաջացած նյութերը
կուտակվելով դուրս են գալիս ջրի
մակերևույթ և գոյացնում
կղզիներ, օրինակ` Կուրիլյան և Հավայան
կղզիները Խաղաղ օվկիանոսում:
8. • Այն հրաբուխները, որոնք չգործելով
արդեն տևական
ժամանակներ, պահպանում են իրենց ձևն
ու կառուցվածքը, համարվում են «քնած»
հրաբուխներ: Դրանց թվին են
պատկանում Էլբրուսը, Կազբեկը, Մեծ ու
Փոքր Մասիսները:
9. • ՀՀ տարածքում հայտնի են ավելի քան 500
«քնած» հրաբուխներ, որոնցից
ամենամեծը Արագած լեռն է:
• Հրաբուխների ժայթքումը մեծ
արհավիրքներ է առաջ բերում. հրաբոսոր
գետն ամեն ինչ այրում է իր
ճանապարհին
10. • : Ժայթքման վայրից հարյուրավոր
կիլոմետրեր հեռու էլ դեռ օրեր շարունակ
գետին է թափվում քամուց քշված
մոխիրը:
• 79 թ-ին Վեզուվ հրաբխի ժայթքման
հետևանքով կործանվել են հին
հռոմեական երեք քաղաքներ՝ Պոմպեյը,
Հերկուլանումը, Ստաբիանը, և
բազմաթիվ գյուղեր:
11. • 1883 թ-ին Ինդոնեզիայում Կրակատաու հրաբխի ժայթքման
հետևանքով կղզին հանկարծ պայթել է, նրա մեծ մասը
վերածվել է քարաբեկորների ու փոշու: Գազափոշու ամպերը
հասել են 80 մ բարձրության: Հրաբխի հետևանքով զոհվել է
36 հզ. մարդ:
• Եթե հրաբխալեռը նախքան ժայթքելը պատված է լինում
ձյունով ու սառույցով, ապա շիկացած լավան հալեցնում է
դրանք և, ջուրը, խառնվելով մոխրին, առաջացնում է հզոր
ցեխահոսքեր, որոնք մեծ արագությամբ տարածվում են
լանջն ի վար: Կոլումբիայում 1985 թ-ի հրաբխի հետևանքով
ցեխահոսքը հաշված րոպեներում ոչնչացրել է մի քանի
բնակավայրեր, զոհվել է ավելի քան 25 հզ. մարդ:
• Գործող հրաբուխների տարածման շրջաններում հաճախ
հանդիպում են պարբերաբար տաք ջուր և գոլորշի
շատրվանող աղբյուրներ, որոնք կոչվում են գեյզերներ:
