ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

1. 1
ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Σημασία της μελέτης του φύλου
 Οι συζητήσεις που διεξάγονται για το φύλο έχουν τεράστια
σημασία για το σύγχρονο πολιτισμικό, πολιτικό και κοινωνικό
γίγνεσθαι.
 Αποτελούν μέρος της διεθνούς πολιτικής και κοινωνικής
ατζέντας στις περισσότερες χώρες του κόσμου.
 Η Διεθνής κοινότητα συζητάει για τις παρατηρούμενες
ανισότητες φύλου σε πολλές περιοχές του κόσμου (ανθρώπινα
δικαιώματα γυναικών, βία, διακρίσεις, ανισότητες, κλπ).

2. 2
Καθημερινή, 8 Μαρτίου 2020, σ. 28

3. 3
Γυναικεία (ανθρώπινα) δικαιώματα
 Διακήρυξη των Γυναικείων Δικαιωμάτων, ΟΗΕ (1979) = εξάλειψη
όλων των διακρίσεων εις βάρος των γυναικών.
 Διακήρυξη του ΟΗΕ για την Εξάλειψη της Βίας κατά των
γυναικών (1993).
 Cairo Consensus, Διεθνής Διάσκεψη για τον Πληθυσμό και την
Ανάπτυξη (Κάιρο, 1994): τα δικαιώματα των γυναικών, βασικός
μοχλός ανάπτυξης.
 Διακήρυξη του Πεκίνου και η Πλατφόρμα Δράσης της 4ης
Παγκόσμιας Διάσκεψης του ΟΗΕ για τις Γυναίκες: στόχοι και
δράσεις για ενδυνάμωση γυναικών (1995) (Πεκίνο+5, Πεκίνο+10,
Πεκίνο+15, Πεκίνο +20).
Μελέτη του φύλου στη θρησκεία
 Η προοπτική του φύλου έχει προχωρήσει στους περισσότερους
ακαδημαϊκούς τομείς, ακόμη και στη μελέτη της θρησκείας.
 Ωστόσο, πολλές δημοσιεύσεις σχετικά με τη θρησκεία,
εξακολουθούν να παραθεωρούν ή να αγνοούν τις
επιστημολογικές, μεθοδολογικές και ουσιαστικές αλλαγές που
έχουν επιφέρει οι φεμινιστικές σπουδές στη θρησκεία τα
τελευταία χρόνια.

4. 4
 Μερικές φορές, θεωρούνται απειλητικές κυρίως για τις
θεσμικές εκφράσεις μιας θρησκείας ή απορρίπτονται για τον
ίδιο λόγο.
 Όμως, η δυναμική του φύλου διαπερνά όλες τις περιοχές της
θρησκείας, εμφανώς ή αφανώς, ηχηρά ή σιωπηρά, είτε
αναγνωρίζεται είτε όχι.
Ζητήματα προσέγγισης Φύλου και Θρησκείας
 Οι σχέσεις φύλου και θρησκείας περιλαμβάνουν μια
πολυεπίπεδη προσέγγιση, που περιλαμβάνει πολλούς άξονες:
 Επιστημολογικός. Πως οι Σπουδές Φύλου εμπλέκονται με τη
μελέτη της θρησκείας.
 Κοινωνιολογικός: Πως οι θεσμικές εκφράσεις μιας θρησκείας
δομούν, εκφράζουν ή αναπαράγουν τις έμφυλες σχέσεις, πως η
αλλαγή των κοινωνικών σχέσεων επηρεάζει τη σχέση φύλου
και θρησκείας (Η μεγάλη τομή μπορεί να είναι εδώ ανάμεσα
στις παραδοσιακές και τις σύγχρονες κοινωνίες, ανάμεσα στις
ιστορικές και παραδοσιακές και τις νέες μορφές θρησκείας).
 Συγκριτικός: Η σχέση φύλου με συγκεκριμένες περιπτώσεις
θρησκειών, κοινωνιών, παραδόσεων (χριστιανισμός,
ιουδαϊσμός, ισλάμ, ινδοϊσμός, βουδισμός).

5. 5
Α’ ΜΕΡΟΣ
Επιστημολογία των σχέσεων φύλου και θρησκείας
Τι είναι το Φύλο
 Το «φύλο» δεν είναι συνώνυμο της «γυναίκας», αν και συχνά
εκλαμβάνεται ως τέτοιο για δύο λόγους:

6. 6
 Πρώτον, οι σπουδές φύλου προέρχονται από τις γυναικείες
σπουδές και οφείλουν πολλά στη φεμινιστική προσέγγιση των
διαφόρων επιστημών.
 Δεύτερον, οι έρευνες για το φύλο επικεντρώνονται
αναγκαστικά πιο πολύ στις γυναίκες παρά στους άνδρες γιατί
συνεχίζεται η ανδρική κυριαρχία στις περισσότερες κοινωνίες
του κόσμου και γιατί οι γυναίκες αντιμετωπίζουν ακόμα πολλά
προβλήματα περιθωριοποίησης στην ιστορία, την κοινωνία, τον
πολιτισμό.
 Είναι σημαντικό εντούτοις να γνωρίζουμε ότι οι σπουδές φύλου
αφορούν τους άνδρες όπως και τις γυναίκες, τις ταυτότητές
τους, τους αμοιβαία αλληλένδετους κοινωνικούς τους κόσμους,
αλλά και τις άνισες σχέσεις εξουσίας μεταξύ τους.
Ανάπτυξη Σπουδών Φύλου
 Οι Σπουδές Φύλου αναπτύσσονται στις κοινωνικές επιστήμες
στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και τη δεκαετία του ’70.
Μελετούν τον τρόπο με τον οποίο ο παράγοντας φύλο
επηρεάζει ή επηρεάζεται από τις κοινωνικές διαδικασίες
(δομές, κανόνες, κλπ).
 Διαδέχονται ή λειτουργούν παράλληλα με τις Γυναικείες και
Φεμινιστικές Σπουδές, οι οποίες δίνουν έμφαση στην έρευνα
για τις γυναίκες.

7. 7
 Εισάγουν τη διάκριση ανάμεσα στο φύλο (sex), συνδεδεμένο με
τις βιολογικές διαφορές ανάμεσα στις γυναίκες και τους
άνδρες, και το κοινωνικό φύλο (gender), το οποίο προσδιορίζει
τις ιστορικά και πολιτισμικά ανεπτυγμένες ερμηνείες του τι
σημαίνει να είσαι άνδρας ή γυναίκα σε διάφορες (και
διαφορετικές) κοινωνίες και πολιτισμούς.
 Έκτοτε, το κοινωνικό φύλο γίνεται αναλυτική κατηγορία για τη
μελέτη της ιστορίας και της κοινωνίας.
Η έννοια του κοινωνικού φύλου
 Βιολογικό φύλο (sex) = βιολογικές όψεις της ύπαρξης (άνδρας ή
γυναίκα). Αφορά τη γενετική και ορμονική κατασκευή των
ατόμων.
 Κοινωνικό φύλο (gender) = ψυχοκοινωνικές όψεις της ύπαρξης
(άνδρας ή γυναίκα). Αφορά την κοινωνική κατασκευή των

8. 8
κοινωνικών και πολιτισμικών ρόλων, εμπειριών, προσδοκιών
και υποχρεώσεων σε διάφορους χώρους (οικογένεια, εργασία,
κοινωνία).
 Το βιολογικό φύλο θεωρείται ως φυσικό δεδομένο, ενώ το
κοινωνικό φύλο θεωρείται ως ιστορικά και κοινωνικά
κατασκευασμένο, επηρεασμένο συχνά από τις κυρίαρχες
θρησκευτικές πεποιθήσεις.
 Έμφυλη ταυτότητα = η αντίληψη του ατόμου ότι ανήκει στο
ανδρικό ή στο γυναικείο φύλο (ανδρισμός ή θηλυκότητα).
 Η έμφυλη ταυτότητα αποκτάται με την κοινωνικοποίηση και
είναι ένας συνδυασμός βιολογικών, πολιτισμικών και
κοινωνικών δεδομένων και επιρροών.
Έμφυλες προσδοκίες:

9. 9
Επηρεάζουν τον τρόπο μεταχείρισης αγοριών & κοριτσιών από
τη γέννηση ή πριν τη γέννηση (Στερεότυπα έμφυλα χρώματα,
π.χ. ρόζ ή μπλέ δωμάτιο).
 ‘Διαχωρισμός’ από την πρώτη ημέρα ζωής του νεογέννητου:
①Κορίτσια: •Λαμβάνουν μεγαλύτερη φροντίδα από τα
αγόρια, •Αναμένεται ότι είναι πιο ‘γλυκά’ & επιζητούν
‘τρυφερότητα’.
②Αγόρια: •Λαμβάνουν ‘σκληρότερη’ μεταχείριση, •Δίνεται
‘μεγαλύτερη’ ανεξαρτησία.
Έμφυλη Κοινωνικοποίηση

10. 10
 Η διαδικασία κατά την οποία γυναίκες & άνδρες μαθαίνουν τις
προσδοκίες που σχετίζονται με το βιολογικό τους φύλο.
 Επηρεάζεται από πτυχές της καθημερινής ζωής και της
κοινωνίας, από τις αντιλήψεις του ατόμου για τον εαυτό του,
από κοινωνικές και πολιτικές στάσεις.
 Φορείς της έμφυλης κοινωνικοποίησης: •Οικογένεια,
•Συνομήλικοι, •Σχολικό περιβάλλον, •Θρησκευτικές
διδασκαλίες, •Μ.Μ.Ε., •Λαϊκή κουλτούρα κτλ.
 Αποτέλεσμα της έμφυλης κοινωνικοποίησης:
 Σχηματισμός ταυτότητας φύλου – Προσδιορισμός ατόμου ως
άνδρα ή γυναίκα.
 Ταυτότητα φύλου: Σχηματοποιεί τρόπο σκέψης σχετικά με τον
εαυτό & τους άλλους.
 Συζητήσεις, σχετικά με το κατά πόσον, η ταυτότητα φύλου
ενός ατόμου, οφείλεται:
 Στα βιολογικά γνωρίσματα (φύση);
 Στο κοινωνικό περιβάλλον;
 Στον τρόπο ανατροφής;
 Βιολογία: Δεν μπορεί να καθορίσει την ταυτότητα φύλου από
μόνη της.
 Πώς καθορίζεται; Σύνθεση μεταξύ Βιολογίας &
Κοινωνικοποίησης.

11. 11
Οριοθετείται ως
ξεχωριστό πεδίο μελέτης
(Σπουδές Φύλου)
Χρησιμεύει ως
αναλυτικό εργαλείο
έρευνας
Προσέγγιση έμφυλων
ταυτοτήτων μέσα από τη
μελέτη του κοινωνικού
και πολιτισμικού
περιβάλλοντος
Κατανόηση των
έμφυλων διαφορών όχι
μόνο ως βιολογικών
δεδομένων αλλά και ως
δημιούργημα των
κοινωνικών και
πολιτιστικών συνθηκών.

12. 12
Σημασία συνέχεια….
Η αναλυτική κατηγορία «κοινωνικό φύλο» μας βοηθά να
προσεγγίσουμε τις έμφυλες ταυτότητες μέσα από τη μελέτη
του κοινωνικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος και κατά
συνέπεια να κατανοήσουμε τις έμφυλες διαφορές όχι μόνο ως
βιολογικά δεδομένα αλλά και ως δημιούργημα των κοινωνικών
και πολιτιστικών συνθηκών.
Σπουδές Φύλου και Θρησκείας
 Ποια σημασία μπορεί να έχουν οι σύγχρονες γνώσεις σχετικά
με το φύλο για τις παλιές, παραδοσιακές πεποιθήσεις της
θρησκείας;
 Σε ποιο βαθμό, η μελέτη της θρησκείας μπορεί να επωφεληθεί
από τις εκλεπτυσμένες και θεωρητικά επεξεργασμένες
σημερινές συζητήσεις για το φύλο;
 Ούτε το φύλο, ούτε η θρησκεία αποτελούν σταθερές,
διαχρονικές κατηγορίες.
 Και οι δύο λειτουργούν σε συγκεκριμένα κοινωνικο-ιστορικά
περιβάλλοντα και αποτελούν πολυσήμαντες έννοιες.
 Κάθε μία από τις δύο έννοιες προκαλούν πολύπλοκες
αντιπαραθέσεις και αποδεικνύουν ότι έχουμε να κάνουμε όχι

13. 13
μόνο απλώς με ακαδημαϊκά θέματα, αλλά με ζητήματα
υπεράσπισης ιδεών, προσωπικής προσήλωσης, ηθικής
δέσμευσης και θεμελιωδών επιλογών για τη φύση της ζωής και
της κοινωνίας.
 Πολλές θρησκευτικές διδασκαλίες και πρακτικές (ιερά βιβλία,
θρησκευτικές τελετές, πεποιθήσεις, θεσμικοί φορείς, και δομές
της θρησκείας) είναι στενά συνδεδεμένες και διαμορφωμένες
με βάση τις διαφορές φύλου, ακόμα και όταν το φύλο είναι
αόρατο και μη αναγνωρισμένο επίσημα.
 Οι υπάρχουσες κοινωνικές και θρησκευτικές ρυθμίσεις
θεωρούνται «φυσικές» ή οριοθετημένες από τις ιερές γραφές
και άλλες θρησκευτικές διδασκαλίες, που παραδόθηκαν από
τους προγόνους ή από το Θεό και επομένως θεωρούνται
αναλλοίωτες.
 Μόνο μετά την έλευση της νεωτερικότητας, οι έμφυλες
ρυθμίσεις των παραδοσιακών κοινωνιών και των
θρησκευτικών θεσμών τέθηκαν υπό αμφισβήτηση, οδηγώντας
στην εμφάνιση του σύγχρονου φεμινιστικού κινήματος.
 Πατριαρχία σημαίνει μια παντοδύναμη δομή εξουσίας που
πριμοδοτεί τους άνδρες εις βάρος των γυναικών.
 Οι περισσότερες θρησκείες εξακολουθούν να αποδέχονται
αυτό το πρότυπο όσον αφορά τη θεσμική τους οργάνωση και
την επίσημη αντιπροσώπευση.
 Επιπλέον, οι περισσότερες θρησκείες έχουν ιδρυθεί από άνδρες.

14. 14
 Στις περισσότερες θρησκείες οι ανδρικές φιγούρες (ασκητές,
γιόγκι, ή κληρικοί) έχουν περισσότερη δημόσια αναγνώριση,
σεβασμό, αυθεντία και εξουσία από ότι οι γυναίκες, αν και
είναι περισσότερο πολυάριθμες.
 Τα παραδοσιακά θρησκευτικά κείμενα έχουν παραχθεί από
άνδρες και ερμηνεύονται από άνδρες. Η εμπειρία των ανδρών
εκλαμβάνεται ως κανονική χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η
εμπειρία των γυναικών, οι οποίες προορίζονται σε ρόλους
υποταγής και είναι τελείως αποκλεισμένες από τα
θρησκευτικά τελετουργικά.
 Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, σκέψεις και πρακτικές δεν είναι
μόνο βαθιά πατριαρχικές, αλλά και συχνά ανδροκεντρικές,
δηλαδή διαμορφωμένες, κατά κύριο λόγο, αν όχι αποκλειστικά,
με βάση την ανδρική εμπειρία.
 Η ανδρική εμπειρία θεωρείται γενικός κανόνας (ταυτίζεται με
την ανθρώπινη εμπειρία γενικότερα) χωρίς να αναγνωρίζει με
ίδιο τρόπο τη γνώση και την εμπειρία των γυναικών.
 Να φέρει στην επιφάνεια τη γυναικεία εμπειρία και γνώση και
να επαναδομήσει ριζικά την υπάρχουσα ισορροπία μεταξύ των
φύλων.
 Αυτό σημαίνει αρχικά επανερμηνεία κειμένων και
παραδόσεων, αλλά ακόμη πάρα πέρα μια επανατοποθέτηση,
μια αναδιάταξη και αποκατάσταση όλων όσων σχετίζονται με
τη θρησκεία, την κοινωνία και τον πολιτισμό.

15. 15
 Οι έντονα διαρθρωμένες θεωρίες για το φύλο κατέχουν
σημαντική ερμηνευτική δύναμη και δυνατότητα για τη μελέτη
της θρησκείας. Οι Σπουδές Φύλου εν τέλει αντιπροσωπεύουν
ένα πολύπλοκο πεδίο που είναι πολλά υποσχόμενο για τη
δημιουργία νέων προοπτικών και προσεγγίσεων στην επιστήμη
της θρησκείας.
 Η ανάπτυξη Σπουδών Φύλου επηρεάζει και το χώρο της
Θεολογίας
 Δημιουργία φεμινιστικής θεολογίας με σκοπό την επανεξέταση
των πηγών του Χριστιανισμού και την ανάδειξη των στοιχείων
που συμβάλλουν στην ισότιμη συμμετοχή των γυναικών στις
εκκλησιαστικές κοινότητες
 Οι φεμινίστριες θεολόγοι εξετάζουν με κριτικό πνεύμα τις
παραδοσιακές γνώσεις και πρακτικές της θρησκείας (του
Χριστιανισμού).
 Το έργο αυτό ορίζεται ως «επανα-ανάγνωση, αναδημιουργία
και αναδόμηση των θρησκευτικών παραδόσεων».
 Η επανα-ανάγνωση σημαίνει ότι θρησκευτικά φαινόμενα
πρέπει να εξεταστούν εκ νέου με το βλέμμα στραμμένο στη
γυναικεία παρουσία και απουσία, στο λόγο τους και τις σιωπές
τους.
 Η αναδημιουργία επιδιώκει την ανακάλυψη και την ανάκτηση
των χαμένων πηγών και των καταπιεσμένων οραμάτων, την
ανάκτηση της «κληρονομιάς των γυναικών».

16. 16
 Η «αναδόμηση» του παρελθόντος βασίζεται σε νέα
παραδείγματα σκέψης, κατανόησης και αξιολόγησης.
 Σύμφωνα με τη φεμινιστική κριτική, η μέχρι τώρα
επιστημονική παραγωγή παρουσιάζει μερική εικόνα της
πραγματικότητας, η οποία πρέπει να συμπληρωθεί από τη
γυναικεία οπτική και συμμετοχή.
 Στόχος είναι η ανασυγκρότηση των θρησκευτικών παραδόσεων
και πρακτικών, ώστε να αναδειχθεί η γυναικεία παρουσία και
συμμετοχή.
ΠΗΓΗ:
Πανεπιστημιακές σημειώσεις κοινωνιολογίας της θρησκείας
καθηγήτριας κ. Παπαγεωργίου Νίκης.
Γιαλίδης Νέστωρ
Ταξίαρχος ε.α.,
Ηλεκτρολόγος Μηχανικός,
Μηχανικός Η/Υ,
Ραδιοηλεκτρολόγος Α’,
Βιβλικός Θεολόγος και Ισλαμολόγος.