Η παρουσίαση "Η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης" υλοποιήθηκε στα πλαίσια της Ιστορίας Γ' Γυμνασίου.

1. Η Εβραϊκή Κοινότητα
της Θεσσαλονίκης
Των μαθητών:
Μιχαηλίδου Πηνελόπη
Μπλάντος Γεώργιος

2. Περιεχόμενα
 Ιστορική Διαδρομή
 Βαλκανικοί Πόλεμοι- Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
 Αστέρι του Δαβίδ
 Η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης σήμερα
 Μνημεία
 Μνημεία: Μνημείο Ολοκαυτώματος
 Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης
 Σύλλογοι – Κοινωνική Ζωή
 Συναγωγές
 Συναγωγές: Εικόνες
 Πληθυσμός της Θεσσαλονίκης
 O B΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και το Ολοκαύτωμα
 Το ολοκαύτωμα: Γεγονός 1943.

3. Ιστορική Διαδρομή
 Η Θεσσαλονίκη ήταν υπό Οθωμανική κυριαρχία από το 1430 ω ς το 1911.
 Στην πόλη υπήρχε εβραϊκή κοινότητα ήδη από την ίδρυσή της το δεύτερο αιώνα π.Χ. Τα μέλη της κοινότητας
αυτής ήταν εβραίοι που μιλούσαν ελληνικά. Αργότερα μεταφέρθηκαν από τους Οθωμανούς στην
Κωνσταντινούπολη. Σε όλη την ιστορία της, η Θεσσαλονίκη αποτελούσε πόλο έλξης για εβραίους από διάφορες
περιοχές, λόγω της γεωγραφικής (και επομένως και οικονομικής) της θέσης. Ωστόσο, η εβραϊκή κοινότητα της
Θεσσαλονίκης διαμορφώθηκε οριστικά ως αποτέλεσμα της μαζικής εγκατάστασης εβραίων που είχαν εκδιωχθεί
από την Ισπανία το 1492. Ο σουλτάνος καλωσόρισε τους εβραίους θεωρώντας ότι η εγκατάστασή τους στη
Θεσσαλονίκη θα ήταν ιδιαίτερα επικερδής για τους εξής λόγους: α) αποτελούσαν μια τεράστια δεξαμενή εργατικού
δυναμικού. β) Κάποιοι από αυτούς ήταν ήδη έμπειροι έμποροι με διεθνείς επαφές. γ) Πολλοί από αυτούς ήταν
τεχνίτες.
 Ως τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα, οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης αποτελούσαν τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή
ομάδα στην πόλη. Από μια απογραφή του 1913 προκύπτουν τα ακόλουθα στοιχεία: σε σύνολο πληθυσμού 157.889
ανθρώπων, περίπου 45.867 αναφέρονται ως «Οθωμανοί», δηλαδή κυρίως μουσουλμάνοι. Οι εβραίοι ήταν 61.439,
ενώ ως έλληνες αναφέρονται λιγότεροι από 40.000. Οι αριθμοί αυτοί μεταβλήθηκαν δραματικά, καθώς πρόσφυγες
από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία συνέρρευσαν στην πόλη κατά τη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας. Η μεγάλη
πυρκαγιά του 1917 προκάλεσε σημαντικές καταστροφές στις εβραϊκές συνοικίες και συνέβαλε στην πληθυσμιακή
μεταβολή

4. Βαλκανικοί Πόλεμοι- Β΄ Παγκόσμιος
Πόλεμος
 Πριν από το 1912 η Θεσσαλονίκη ήταν όχι μόνο το δεύτερο μεγαλύτερο αστικό
κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και η μοναδική πόλη της
Αυτοκρατορίας όπου οι Εβραίοι κάτοικοι αποτελούσαν την πλειοψηφία του
πληθυσμού. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και η ενσωμάτωση της πόλης
στον ελληνικό εθνικό κορμό ως αποτέλεσμα των Βαλκανικών Πολέμων
σηματοδότησε την απαρχή μιας νέας περιόδου για την εβραϊκή κοινότητα της
μακεδονικής πρωτεύουσας. Με δεδομένη την ισχυρή πληθυσμιακή τους
παρουσία, οι Εβραίοι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης θα αναδεικνύονταν καθ’ όλη
τη διάρκεια του Μεσοπολέμου σε σημαντικό παράγοντα της οικονομικής,
πολιτικής και κοινωνικής ζωής της πόλης. Την περίοδο της ακμής έμελλε να
διακόψει βίαια ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, καθώς η κατάληψη της
Θεσσαλονίκης από τα γερμανικά στρατεύματα θα συνδυαζόταν πολύ σύντομα με
την εξόντωση του συνόλου σχεδόν του εβραϊκού πληθυσμού της, ο οποίος
οδηγήθηκε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

5. Αστέρι του Δαβίδ
 Η Εβραϊκή κοινότητα έχασε τον πλούτο και την
υπερηφάνειά της και οι Εβραίοι εξαναγκάστηκαν να
φοράνε το κίτρινο Αστέρι αλλιώς το αστέρι του
Δαβίδ.

6. Η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης
σήμερα
 Σήμερα 60 και πλέον χρόνια ύστερα από την
ανεπανόρθωτη καταστροφή η Εβραϊκή Κοινότητα της
Θεσσαλονίκης διατηρεί τρεις συναγωγές, ένα κοινοτικό
κέντρο όπου διοργανώνονται εκδηλώσεις λόγου και
τέχνης, γηροκομείο, δημοτικό σχολείο, χορωδία,
μουσείο και κέντρο Ισπανοεβραϊκής γλώσσας. Το 1983 η
Κοινότητα τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών γιατί
ανέγειρε με δαπάνη της τον «Οίκο της Ελλάδος» στο
Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ. Το 1986 τιμήθηκε και
από τον Δήμο Θεσσαλονίκης για την διαρκή και
πολύπλευρη προσφορά της στην οικονομική, κοινωνική
και πολιτιστική ζωή της πόλης.

7. Μνημεία

8. Μνημεία: Μνημείο Ολοκαυτώματος
 Το Μνημείο προς τιμή των
50.000 Ελλήνων Εβραίων της
Θεσσαλονίκης που μαρτύρησαν
στα Ναζιστικά στρατόπεδα του
θανάτου, βρίσκεται στην Πλατεία
Ελευθερίας όπου μεταφέρθηκε
το 2006. Αποκαλύφθηκε στη
συμβολή των οδών Αλεξάνδρου
Παπαναστασίου και Νέας
Εγνατίας, στις 23 Νοεμβρίου
1997 από τον πρώην Πρόεδρο
της Δημοκρατίας κ. Κωνσταντίνο
Στεφανόπουλο. Σχεδιάστηκε από
τους αδελφούς Glid και
παριστάνει την επτάφωτο λυχνία
και φλόγες με ένα πλέγμα
ανθρώπινων σωμάτων.

9. Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης
•Στις ειδικές αίθουσες του Εβραϊκού Μουσείου, ο
επισκέπτης έρχεται αντιμέτωπος με τα
αποτυπώματα της φρίκης: Σε ειδική προθήκη, το
κίτρινο αστέρι που είχαν υποχρεωθεί να φορούν
όλοι οι Εβραίοι από το Φεβρουάριο του 1943, ενώ
σώζεται ακόμη και το ειδικό μηχάνημα που είχε
παραχωρηθεί στην εβραϊκή κοινότητα για να κόβει
τα κίτρινα άστρα. Η στολή των φυλακισμένων του
Άουσβιτς αλλά και κάποια σκουριασμένα ψαλίδια
από αυτά που χρησιμοποιήθηκαν για να κοπούν
μαλλιά γυναικών και κοριτσιών μαρτυρούν το
αποτύπωμα μιας σύγχρονης ιστορίας που καθόρισε
τις μετέπειτα εξελίξεις όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά
και σε όλο τον κόσμο.
Είναι δεκάδες οι επισκέπτες του Μουσείου που
μέχρι σήμερα αναζητούν μέσω των εβραϊκών
αρχείων κάποιον δικό τους συγγενή. Μια γυναίκα
από το εξωτερικό έψαχνε πρόσφατα συγγενείς της
που σύμφωνα με τις μαρτυρίες των γονιών της ήταν
μέλη της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης. Η
άκρη του νήματος ξετυλίγεται πολύ δύσκολα καθώς
τα ονόματα έχουν χαθεί, κάποια άλλα έχουν αλλάξει
και έτσι τα εβραϊκά επίθετα είναι αδύνατο πια να
βρεθούν.
Με αφορμή τη ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος, ο
πρώην δήμαρχος Θεσσαλονίκης Β.
Παπαγεωργόπουλος τόνισε μεταξύ άλλων: "Οι
Εβραίοι της Θεσσαλονίκης σε εκείνη τη μαύρη
εποχή πλήρωσαν ακριβό τίμημα και πολλές χιλιάδες
συμπατριωτών μας δεν επέστρεψαν ποτέ από τα
στρατόπεδα της κόλασης".

10. Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης

11. Σύλλογοι – Κοινωνική Ζωή
 Στη Θεσσαλονίκη λειτουργούν:
 α) Το Πνευματικό Κέντρο Ισραηλιτών Θεσσαλονίκης.
Στο εντευκτήριό του οργανώνονται διάφορες εκδηλώσεις
και προσφέρονται γεύματα κασέρ κατόπιν
προσυνεννόησης.
 β) Ο αθλητικός σύλλογος «Μακαμπή» με τμήματα
καλαθοσφαίρισης και επιτραπέζιας αντισφαίρισης.

12. Συναγωγές
 Η Συναγωγή Μοναστηριωτών  Η συναγωγή Γιάδ
ιδρύθηκε με δωρεά της Ίντας Λεζικαρόν εγκαινιάστηκε το
Αροέστη και αφιερώθηκε στη 1984 και είναι αφιερωμένη
μνήμη του συζύγου της Ισαάκ. στη μνήμη των θυμάτων του
Στην ανέγερσή της Ολοκαυτώματος.
συνέβαλλαν επίσης με δωρεές Χτίστηκε στη θέση του
και οι οικογένειες που μικρού ευκτηρίου οίκου
κατάγονταν από το «Μπουρλά» γνωστού ως
Μοναστήρι της «Κάλ ντε λα Πλάσα»
Γιουγκοσλαβίας και είχαν (Συναγωγή της Αγοράς),
εγκατασταθεί στη που λειτουργούσε από το
Θεσσαλονίκη μετά τους 1921 για την εξυπηρέτηση
Βαλκανικούς πολέμους (1912- των λατρευτικών αναγκών
13) και τον Α' παγκόσμιο των πολυάριθμων Εβραίων
πόλεμο (1914 -18). που εργάζονταν στην
παρακείμενη αγορά.

13. Συναγωγές: Εικόνες
Συναγωγή
Μοναστηριωτών

14. Συναγωγές: Εικόνες
Συναγωγή Γιάδ Συναγωγή
Λεζικαρόν Μοναστηριωτών

15. Πληθυσμός της Θεσσαλονίκης
Έτος Συν. Πληθ. Εβρ. Πληθ. Ποσοστό
Εβρ.
1842 70.000 36.000 51%
1870 90.000 50.000 56%
1882/84 85.000 48.000 56%
1902 126.000 62.000 49%
1913 158.000 61.500 39%
1943 - 53.000 -
2000 364.000 1.000 0,3%

16. O B΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και το
Ολοκαύτωμα
Συγκέντρωση των Εβραίων
της Θεσσαλονίκης στην
πλατεία Ελευθερίας βάσει
γερμανικής διαταγής με
σκοπό την καταγραφή τους.
Κατά την καταγραφή τους οι
Γερμανοί και Έλληνες συνεργάτες
τους προέβησαν σε βασανιστήρια
και εξευτελισμό των Εβραίων.

17. Το ολοκαύτωμα
 Το 1943, οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης
περιορίστηκαν σε γκέτο. Παρακάτω θα δούμε ένα
χάρτη της Θεσσαλονίκης, που χρονολογείται από το
1930 περίπου. Οι εβραϊκές συνοικίες είναι
σημειωμένες με μαύρο χρώμα. Οι συνοικίες 1, 3 και
5 έγιναν γκέτο λίγο πριν από τις απελάσεις του 1943.
Οι συνοικίες των προσφύγων από τη Μικρά Ασία
είναι σημειωμένες με γκρίζο χρώμα.
http://www.yadvashem.org/yv/en/education/langua
ges/greek/lesson_plans/pdf/map2.pdf

18. Πηγές
 Οι πληροφορίες και οι εικόνες για τα παραπάνω
βρέθηκαν στις εξής ιστοσελίδες:
 www.wikipedia.gr
 www.jct.gr
 www.jmth.gr
 www.google.gr/imghp?hl=el&tab=wi
 *Και από παρόμοιες εργασίες μαθητών που
δημοσιεύτηκαν στο διαδίκτυο.

19. ΤΕΛΟΣ