1. Οι Εβραίοι της
Θεσσαλονίκης

2. Γενικές
Πληροφορίες
Πιστεύεται ότι από την ελληνιστική
εποχή εγκαταστάθηκαν Εβραίοι στη
Θεσσαλονίκη .Αλλά κυρίως μετά το
1492, όταν οι βασιλείς της Ισπανἰας
εξόρισαν τους Εβραίους της
Ισπανιάς. Το μεγαλύτερο κύμα των
εξορίστων έρχεται τότε στη
Θεσσαλονίκη που από το 1830
βρίσκεται στα χέρια των Τούρκων
Εκτιμάται ότι ήδη το 1553 ζούσαν
20.000 Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη.
Η γεωγραφική θέση της πόλης και
το γεγονός ότι ήταν ένα λιμάνι που
αποτελούσε το κλειδί για τα διεθνή
εμπορικά δρομολόγια ανάμεσα στην
Ανατολή και τη Δύση, συνετέλεσε
στην προσέλκυση μεταναστών.

3. Οι Εθνότητες της Πόλης μας
 Η πλειοψηφία ήταν Σεφαραδίτες. Η ονομασία
αυτή προέρχεται από τη λέξη Σεφεράδ, που
αποτελεί την παλιά βιβλική ονομασία της
εβραϊκής γλώσσας για την Ισπανία. Μιλούσαν
τη Λατίνο, μια διάλεκτο Καστιλλιάνικων
ισπανικών με πολλά εβραϊκά στοιχεία
 Ο πληθυσμός της πόλης μας στα 1913 ήταν
στο σύνολο 157.889 :
61.439 Εβραίοι 45.889 Τούρκοι
39.956 Έλληνες 6.263 Βούλγαροι
2.721 Ρομά 1.621Άλλες εθνότητες

4. Οι Εβραίοι της
Θεσσαλονίκης, τα πρώτα
χρόνια του ερχομού τους,
ήταν τεχνίτες και η πόλη
φημιζόταν για τους
Εβραίους υφαντές και
βαφείς μεταξιού και
μαλλιού. Εργάζονταν
ακόμη στα γύρω ορυχεία
χρυσού και ασημιού.
Υπήρχαν επίσης Εβραίοι
εργάτες, αγρότες και
ψαράδες.

6. Οι Εβραίοι και οι Νεότουρκοι
 Το 1908, όταν οι Νεότουρκοι στην Θεσσαλονίκη εξεγέρθηκαν κατά του
Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β’, πολλοί Εβραίοι συγκαταλέγονταν στους
οπαδούς τους. Μία από τις πρώτες ενέργειες των Νεότουρκων, όταν
απέκτησαν δύναμη, ήταν να επιστρατεύσουν όλους τους μη-μουσουλμάνους
υπηκόους τους στον Τουρκικό στρατό. Αυτό είχε ως συνέπεια πολλοί νέοι
Εβραίοι να φύγουν από τη Θεσσαλονίκη και να μεταναστεύσουν στις
Ηνωμένες Πολιτείες, προκειμένου να αποφύγουν τη θητεία στον Τουρκικό
στρατό. Από την άλλη όμως, οι Εβραίοι οργάνωσαν ανοιχτά σοσιαλιστικά και
συνδικαλιστικά κινήματα επειδή πίστεψαν ότι η νέα κυβέρνηση ήταν πιο
φιλελεύθερη και πιο ανεκτική από την προηγούμενη
 Την εποχή αυτή υπήρχαν Εβραίοι σε κάθε επάγγελμα: έμποροι, καπνεργάτες,
δικηγόροι, γιατροί, δάσκαλοι, αλλά και λιμενεργάτες. Κάθε Σάββατο η πόλη
και το λιμάνι ακινητοποιούνταν, επειδή οι Εβραίοι δεν εργάζονταν.

7. Η Πυρκαγιά του ‘17
Το 1917 μία μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος της
πόλης, αφήνοντας περίπου 50.000 Εβραίους που κατοικούσαν στο
κέντρο της Θεσσαλονίκης άστεγους. Η Ελληνική κυβέρνηση, που
ακολούθησε πολιτική του εξελληνισμού της πόλης, ήταν πρόθυμη να
αποζημιώσει τους Εβραίους, των οποίων τα σπίτια είχαν
καταστραφεί, αλλά αρνήθηκε να τους επιτρέψει να επιστρέψουν σε
συγκεκριμένα μέρη της πόλης, αναγκάζοντας πολλούς απ’ αυτούς να
εγκαταλείψουν τη χώρα και να μεταναστεύσουν στις Ηνωμένες
Πολιτείες, την Αγγλία, τη Γαλλία, την Ιταλία και την Αλεξάνδρεια.

8. Οι Συνοικίες
των Εβραίων
 Οι Εβραίοι, πριν την απελευθέρωση από
τους Τούρκους, ήταν συγκεντρωμένοι σε
τρεις κυρίως περιοχές: σε μία συνοικία
κοντά στο τείχος της πόλης στο λιμάνι,,
στο Φραγκομαχαλά – η γειτονιά των ξένων
από την Ευρώπη, όπου μάλλον ζούσε η
αριστοκρατία των Εβραίων κατοίκων και
τέλος στη συνοικία κοντά στο ιπποδρόμιο.
Οι Εβραίοι δηλαδή δεν κατοικούσαν κοντά
στους Τούρκους, οι οποίοι διέμεναν στα
ανώτερα μέρη της πόλης.
 Το 1935 ζούσαν περίπου 60.000 Εβραίοι
στη Θεσσαλονίκη και παρόλη τη μείωση
του Εβραϊκού πληθυσμού από την αρχή
του αιώνα και όλες τις ταραχές και τις
πυρκαγιές, ισχυροποίησαν τη θέση τους
στην οικονομική δραστηριότητα της πόλης.
Ενσωματώθηκαν στην Ελληνική κοινωνία
διατηρώντας ωστόσο τις παραδόσεις και τη
γλώσσα τους. Δυστυχώς όμως η ευημερία
αυτή δεν έμελλε να κρατήσει ...

9. Στις Αρχές του
Β’ Παγκοσμίου πολέμου
 Οι πρώτες στρατιωτικές φάλαγγες των Γερμανών μπήκαν στη
Θεσσαλονίκη στις 9 Απριλίου 1941. Οι διωγμοί άρχισαν σε
συγκαλυμμένη μορφή. Ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 1942, όταν όλοι οι
άντρες Εβραίοι ηλικίας από 18 έως 45 διατάχθηκαν να παρουσιαστούν
στην πλατεία Ελευθερίας για να επιστρατευτούν για καταναγκαστική
εργασία. Πολλοί στάλθηκαν αμέσως σε περιοχές που τις μάστιζε η
ελονοσία, όπου δούλευαν δέκα ώρες την ημέρα με πολύ λίγο φαγητό.
Μέσα σε δέκα εβδομάδες το 12% από αυτούς, είχε πεθάνει. Μετά από
παρατεταμένες διαπραγματεύσεις, οι Γερμανοί συμφώνησαν να
απαλλάξουν τους Εβραίους από την καταναγκαστική εργασία με
αντάλλαγμα το ποσό των δυόμισι δισεκατομμυρίων δραχμών, το
οποίο η κοινότητα συγκέντρωσε με τεράστιες δυσκολίες. Στους
επόμενους μήνες συνεχίζονται οι κατασχέσεις Εβραϊκών
επιχειρήσεων, αποθηκών και περιουσιών.

10. Οι Περιθωριοποίηση
των Εβραίων
Λίγο αργότερα της
επιστράτευσης των Εβραίων
για καταναγκαστική εργασία
δόθηκε η διαταγή που τους
υποχρέωνε να φορέσουν το
κίτρινο Άστρο του Δαυίδ. Τα
καταστήματα και τα γραφεία
τους έπρεπε να σημαδευτούν
με παρόμοιο τρόπο. Επιπλέον
μερικές περιοχές που
κατοικούνταν ως επί το
πλείστον από Εβραίους
περικλείστηκαν. Αυτή ήταν η
πρώτη φορά που οι Εβραίοι
της Θεσσαλονίκης
αναγκάστηκαν να μείνουν σε
γκέτο.

11. Η Μεταφορά των Εβραίων στην
Πολωνία
 Το πρωί της 14ης Μαρτίου 1943, οι κάτοικοι του
συνοικισμού Βαρόνου Χιρς διατάχθηκαν να
συγκεντρωθούν στην τοπική τους συναγωγή, όπου
ενημερώθηκαν ότι επρόκειτο να μεταφερθούν στην
Πολωνία. Τους είπαν ότι θα έβρισκαν ένα νέο σπιτικό εκεί,
ανάμεσα σε δικούς τους ανθρώπους. Το επόμενο πρωί, οι
κάτοικοι του συνοικισμού συγκεντρώθηκαν και τους
οδήγησαν μέχρι το σταθμό. Τριακόσια άδεια βαγόνια
τρένου παραταγμένα στις γραμμές περίμεναν τα
θύματα.Τους έβαλαν μέσα στα βαγόνια που σύντομα
υπερφορτώθηκαν δύο φορές απ’ όσο χωρούσαν, τα
έκλεισαν, μετά τα σφράγισαν και γραμμή για την
Πολωνία.

13. Η τελευταία αποστολή έφυγε στις 7 Αυγούστου του 1943.
43.850 Εβραίοι, δηλαδή το 95% του Εβραϊκού πληθυσμού,
απελάθηκαν από τη Θεσσαλονίκη σ’ αυτούς τους μήνες. Σχεδόν όλοι
εστάλησαν κατ’ ευθείαν στην Πολωνία, όπου και θανατώθηκαν. Πολύ
λίγοι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης βρήκαν καταφύγιο στη γύρω ύπαιθρο,
προσχωρώντας στην αντίσταση, ή στην Αθήνα, όπου μεγάλο ποσοστό
του Εβραϊκού πληθυσμού σώθηκε χάρη στη βοήθεια του χριστιανικού
πληθυσμού.
Τον Οκτώβριο του 1944, η Θεσσαλονίκη επανακτήθηκε από τις
Ελληνικές και τις Συμμαχικές δυνάμεις. Μια χούφτα Εβραίοι
επέστρεψαν στην πόλη της οποίας η ιστορία είχε συνυφανθεί τόσο
στενά με τη δική τους για 2.000 χρόνια. Βρήκαν τα σπίτια τους
κατειλημμένα, την περιουσία τους λεηλατημένη, όλες εκτός από δύο ή
τρεις – από τις 19- συναγωγές κατεστραμμένες, το πέντε αιώνων
παλαιό νεκροταφείο τους να χρησιμοποιείται ακόμα ως λατομείο.
Ανάμεσα στα χαλάσματα οι εναπομείναντες ξανάρχισαν τη ζωή τους
απ’ την αρχή.

14. Βιβλιογραφία
 Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης
Ιακώβ Μπενμαγιόρ
 http://www.jmth.gr/web/thejews/pages/p
ages/historyGR.htm