Αμυντικοί και επιθετικοί σχηματισμοί στο βυζαντινό στρατό

1. Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ
ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΑ
ΟΠΛΑ ΤΟΥ
ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ
ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Β4

2. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΜΕΡΟΣ Α
ΤΑ ΟΠΛΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ
(ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΣΙΑΟΥΣΗ ΜΑΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΣΙΑΟΥΣΗ ΛΑΖΑΡΟΥ)
ΜΕΡΟΣ Β
Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ
(ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΜΥΡΩΝΙΔΗ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗ ΚΑΙ ΦΩΤΙΑΔΗ ΝΙΚΟΥ)

3. Α ΜΕΡΟΣ
ΤΑ ΟΠΛΑ ΤΟΥ
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ
ΣΤΡΑΤΟΥ

4. ○ Ο οπλισμός του βυζαντινού στρατού θεωρούνταν ο
καλύτερος και ο πιο τέλειος της εποχής του. Ήταν ακόμη και
καλύτερος του περσικού, ο οποίος και πολύ αρχαιότερος
ήταν, αλλά και η τεχνική κατασκευής όπλων στην Περσία είχε
εξελιχτεί σε ύψιστο βαθμό με την πάροδο των χρόνων. O
τομέας του πολέμου στο Βυζάντιο γνώρισε συνεχείς εξελίξεις
στην επινόηση νέων όπλων και στη βελτίωση των
υπαρχόντων, αποτέλεσμα της προσπάθειας υπερίσχυσης
έναντι του αντιπάλου και αντιμετώπισης των επιθετικών του
διαθέσεων. Ο ατομικός οπλισμός των πολεμιστών ποίκιλε
ανάλογα με την εποχή, το είδος και τη σημασία της
στρατιωτικής τους μονάδας. Υπήρχαν μάλιστα ειδικά
κρατικά εργαστήρια για την κατασκευή των όπλων, τα
αρμαμέντα, ενώ η οπλοφορία και το εμπόριο όπλων από
ιδιώτες απαγορευόταν αυστηρά.

5. Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥΣ
○ Τόσο τα φορητά (ελαφρά) όσο και τα βαριά όπλα του
βυζαντινού στρατού υπερείχαν από όλα τα όπλα των
άλλων εθνών, και την υπεροχή αυτή, το Βυζάντιο, τη
διατήρησε σχεδόν καθόλη τη διάρκεια της ύπαρξής του,
χάρη στα αυστηρά κρατικά νομοθετικά μέτρα, τον
έλεγχο και την επίβλεψη τα οποία εφάρμοσε σε ό,τι
αφορούσε τον οπλισμό. Κατασκευή όπλων επιτρεπόταν
μόνο από κρατικά ελεγχόμενα ή στρατιωτικά οπλοποιεία
και εργαστήρια. Οι οπλοποιοί (δεπωτάτοι ή φαβρικίσιοι)
και γενικά οι κατασκευαστές όπλων ήταν γνωστοί στο
κράτος, ελέγχονταν, επιτηρούνταν και απαγορευόταν σ’
αυτούς η πώληση όπλων ή η γνωστοποίηση του
τρόπου και μεθόδων κατασκευής τους σε ξένους. Οι
παραβάτες τιμωρούνταν με σωματικές ή χρηματικές
ποινές, ακόμη και με θάνατο.

6. Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΟΠΛΩΝ
○ Η εμφάνιση των όπλων ήταν απλή, χωρίς
κοσμήματα και παραστάσεις. Με την πάροδο
του χρόνου όμως (10ο αι.), οι κατασκευαστές
όπλων άρχισαν να τα διακοσμούν με
κοσμήματα χρυσού, αργύρου, καθώς και με
πολύτιμες πέτρες. Παρ’ όλα αυτά, η χρήση
διακοσμημένων και γενικά πολυτελών όπλων
είναι περιορισμένη και μόνο επιβλητικά ήταν για
να προξενούν τρόμο στον εχθρό. Τα
βυζαντινά όπλα χωρίζονται σε αμυντικά και
επιθετικά.

7. ○ 1. οι ασπίδες, οι οποίες καλούνταν
«σκουτάρια» και οι στρατιώτες
σκουτάριοι. Ο Λέοντας ΣΤ ́ονομάζει τις
ασπίδες των οπλιτών «θυρεούς» και
εκείνες των ψιλών «ασπιδίκια»,
○ 2. οι περικεφαλαίες γνωστές ως
κασίδες και κασίδια, ανάλογα με το
μέγεθóς τους και ως κóρυθες
(Λέοντας ΣΤ ́), και οι οποίες έφεραν
στην αρχή αιχμή και αργóτερα (6ο αι.)
λοφίο,
○ 3. οι θώρακες οι οποίοι ήταν, ή
αλυσιδωτοί ή κεράτινοι ή απó δέρμα
βουβάλου (γνωστοί ως ζάβες, ή
σάλβες, ή λωρίκια ή κλιβάνια), ή απó
κένδουκλο, δηλ. πίλημα κν. κετσέ
(γνωστοί ως νευρικά, ή καββάδια ή
κένδουκλα),
○ 4. τα χειρομάνικα, τα οποία λέγονταν
και χειρóψελλα ή μανικέλλια,
○ 5. οι κνημίδες, οι οποίες καλούνταν και
ποδóψελλα ή χαλκóτουβλα,
○ 6. τα προμετώπια ή προμετωπίδια, τα
οποία χρησίμευαν για την προστασία
των μετώπων των ίππων των
κατάφρακτων ιππέων,
○ 7. τα περιστέρνια ή περιστήθια ή
στηθάρια, για την προστασία των
τραχήλων των ίππων και 8) τα
κατανώτια, για την προστασία των
οπισθίων των ίππων.
○
ΑΜΥΝΤΙΚΑ
ΟΠΛΑ

8. ΕΠΙΘΕΤΙΚΑ ΟΠΛΑ
Τα επιθετικά όπλα διακρίνονται στα αγχέμαχα, για
μάχες σώμα με σώμα, και στα εκηβόλα που
χτυπούν τον εχθρό από μεγάλη απόσταση
○ Το ξίφος, είναι το κατ’ εξοχήν επιθετικό όπλο των
Βυζαντινών
○ τα δóρατα, τα οποία λέγονταν κοντάρια, ή
μέναυλα και είχαν μήκος 3,50-4,70μ.,
○ τα δορυδρέπανα, τα οποία ήταν δóρατα μακριά
και έφεραν κοντά στην αιχμή τους κοφτερó
δρεπάνι, σαν άγκιστρο, για την κατάρριψη των
επιβοηθητικών αμυντικών μέσων των επάλξεων,
○ . τα ακóντια, τα οποία λέγονταν και ρικτάρια, ή
ριπτάρια ή βυρίττες, ή λαγκίδια και τα οποία
είχαν μήκος 2,5μ. (με αυτά εφοδιάζονταν οι
πελταστές και στο ιππικó οι ψιλοί ακοντιστές),
○ . οι σπάθες ή τα σπαθιά, αναρτώμενα απó τον
ώμο και απó τη ζώνη (παραμήρια ή μάχαιρες)
και τα οποία έφεραν οι σκουτάριοι. Οι
κατάφρακτοι ιππείς έφεραν ξίφη δίστομα,
μεγάλα ή μικρά, αναρτώμενα απó τον ώμο και
παραμήρια διαζωσμένα,
○ τα μαρτζοβάβουλα ή τα πελεκίδια, με τα οποία
οπλίζονταν οι πελταστές και óλοι οι ιππείς.
Ονομάζονταν και τζικούρια ή τρικούρια ή
σαλίβες,
○

9. ○ οι κορύννες ή κορύνια. Καλούνταν
και δίστρια ή βαρδούκια ή
ματζούκια, ή ρóπαλα ή γλάβες ή
σιδηροράβδια, ή πελατίκια,
○ τα τóξα, τα οποία καλούνταν και
τοξάρια, ενώ τα βέλη τους σαγίτες
και οι τοξóτες και σαγιτάτορες και
αρκάτοι. Οι θήκες των βελών
ονομάζονταν κούκουρα (φαρέτρες)
και αναρτιóνταν απó τον ώμο,
○ τα σωληνάρια μικρά τóξα,
○ οι τζάγρες ή τζαγγρές μεγάλα και
πολύ ισχυρά τóξα, τα οποία
έβαλλαν μικρά αλλά βαριά βέλη
(εισήχτηκαν στο Βυζάντιο απó τους
σταυροφóρους της Α ́
σταυροφορίας τον 11. αι.),
○
○ οι άγγωνες, μικρά δóρατα που
χρησιμοποιούνταν και ως ακóντια.
Είχαν σχήμα τριφυλλιού με δύο
άγκιστρα και χρησίμευαν να
καταξεσκίζουν τις σάρκες του
εχθρού, αλλά και να βοηθούσαν
στην κλίση της εχθρικής ασπίδας,
ώστε να αποκαλύπτεται το στήθος
και η κεφαλή του αντιπάλου.
○ οι σφενδóνες, οι οποίες καλούνταν
και σφενδοβóλα (εισήχτηκαν óπως
και οι τζάγγρες απó τη Δ. Ευρώπη).
Επίσης τα χειροσίφωνα και οι
σιφώνες για την εκσφενδóνιση
«εσκευασμένου πυρóς», δηλ. του
υγρού πυρóς, γιαβτο οποίο θα
μιλησουμε αργοτερα
.
○

10. τρύπανα καταπέλτης

11. Όπλα για την πολιορκία των
κάστρων
Μία άλλη σημαντική κατηγορία όπλων ήταν τα τειχομαχικά, όσα
δηλαδή χρησιμοποιούνταν στις πολιορκίες κάστρων. Στις
πολιορκητικές μηχανές των πολιορκητών, εκτός από τις σκάλες
και τις ξύλινες γέφυρες, ανήκει ο κριός, με τον οποίο γκρέμιζαν
ευπαθή τμήματα των τειχών, το πετροβόλον, που εκσφενδόνιζε
μεγάλες πέτρες, οι ελεπόλεις, ξύλινοι τροχοφόροι πύργοι,οι
κλίμακες, οι αυλοί, τα τρύπανα και η χελώνη, με την οποία οι
στρατιώτες πλησίαζαν τα τείχη, έπλητταν τη λιθοδομή τους ή
έσκαβαν το έδαφος δημιουργώντας σήραγγες.
Επίσης βαριά ήταν όπλα ήταν και τα πυροβόλα τα οποία
εμφανίστηκαν το 15ο αιώνα (1422) και ονομάζονταν μεγάλες
σκευές και μπομπάρδες και τηλεβόλοι και αφετήρια.

12. ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΟΠΛΑ
Όσον αφορά το ναυτικό, τα βυζαντινά πλοία ήταν εξοπλισμένα με
«ξυλόκαστρα», απ’ όπου οι πολεμιστές μπορούσαν να
εκσφενδονίζουν βλήματα εναντίον των εχθρικών πλοίων, και με
εκτοξευτικές μηχανές για τη ρίψη δοχείων με υγρό πυρ. Κατά τη
ναυμαχία χρησιμοποιούσαν επίσης χειροσίφωνες, μικρά δηλαδή
φορητά φλογοβόλα, και τοξοβαλλίστρες, που εκτόξευαν μικρά βέλη.
Τέλος, στην περιφέρεια των πλοίων, ασπίδες και δέρματα
εμποτισμένα με νερό προστάτευαν τους πολεμιστές και τα σκάφη
από τις εχθρικές εμπρηστικές ύλες.

13. ΤΟ ΥΓΡΟ ΠΥΡ
Το βασικό όπλο, στο οποίο σύμφωνα με τις πηγές οφειλόταν η
υπεροχή του βυζαντινού πολεμικού ναυτικού, ήταν αναμφίβολα
το υγρό πυρ, «πυρ θαλάσσιον», «Μηδικόν πυρ» ή «σκευαστόν
πυρ», όπως αλλιώς ονομαζόταν, που αποτελούσε την πιο
τελειοποιημένη έκδοση των μέχρι τότε γνωστών εμπρηστικών
υλών για πολεμικούς σκοπούς. Από την Αρχαιότητα ήδη είχαν
χρησιμοποιηθεί υγρές εύφλεκτες ύλες που εκτοξεύονταν κατά
του εχθρού με τη μορφή είτε φλεγόμενων βελών είτε εύφλεκτων
υλών μέσα σε δοχεία. Το στοιχείο που έκανε το υγρό πυρ να
ξεχωρίζει ήταν το γεγονός ότι δεν έσβηνε όταν ερχόταν σε
επαφή με το νερό.

14. Η ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ
Η σύνθεση του υγρού πυρός είναι
μυστήριο μέχρι και σήμερα, αφού τα
συστατικά και ο τρόπος παρασκευής του
ήταν κρατικό μυστικό.
Το υγρό πυρ κατά πάσα πιθανότητα ήταν
ένα μείγμα από νάφθα, δηλαδή ένα
εύφλεκτο ορυκτό έλαιο, όπως το αργό
πετρέλαιο, και από θειάφι· ασβέστης, ρητίνη
και άλλα καύσιμα υλικά που ενίσχυαν τη
δυνατότητα ανάφλεξης.

15. ΦΥΛΑΞΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ
Το υγρό πυρ φυλασσόταν μέσα σε μακρόστενα σκεύη, πήλινα
ή μεταλλικά, τα οποία ονομάζονταν «σίφωνες». Τα σκεύη αυτά
είτε τα περιέχυναν με το ίδιο το μίγμα, που πυροδοτούσαν
αμέσως πριν από την ρίψη, ή τα τύλιγαν με υφάσματα
ποτισμένα στο μίγμα, στα οποία επίσης έβαζαν φωτιά. Σε
ορισμένες περιπτώσεις οι «σίφωνες» διέθεταν δαδιά, που θα
λειτουργούσαν όπως τα σημερινά φιτίλια. Η ρίψη των
«σιφώνων» γινόταν από ειδικές εκτοξευτικές μηχανές που
βρίσκονταν στις πλώρες των πλοίων: οι μηχανές αυτές ήταν
μάλλον βαλλίστρες, δηλαδή μεγάλων διαστάσεων
ξυλοκατασκευές που είχαν μηχανισμό όμοιο με αυτόν του τόξου
και έριχναν πέτρες ή βέλη.
. Υπήρχαν, επίσης, και «χειροσίφωνες» οι οποίοι ενδεχομένως
ήταν μικρά πήλινα ή μεταλλικά αγγεία γεμάτα με υγρό πυρ, που
θα ρίχνονταν εναντίον των εχθρών όπως οι σημερινές
χειροβομβίδες.

16. ΥΓΡΟ ΠΥΡ ΚΑΙ ΝΑΥΜΑΧΙΕΣ
Η κύρια επιτυχία του υγρού πυρός κατά τις ναυμαχίες ήταν
ότι επέφερε τη σύγχυση και τον πανικό στον εκάστοτε εχθρικό
στόλο, που τρεπόταν σε φυγή εξαιτίας της πυρκαγιάς και της
κακής επίδρασής της στο ηθικό των πληρωμάτων των
ξύλινων πλοίων. Το όπλο αυτό ήταν σε χρήση από τους
Βυζαντινούς κατά κύριο λόγο μέχρι το 13ο αιώνα. Τελευταίος
μνημονεύει τη χρήση υγρού πυρός ο ιστορικός της Άλωσης
Φραντζής: με υγρό πυρ απωθήθηκαν οι Οθωμανοί που
άρχισαν να σκάβουν σήραγγες κάτω από τα τείχη της πόλης.

17. Ρίψη υγρού πυρός με
καταπέλτες από τους
Βυζαντινούς κατά την πολιορκία
από τους Τούρκους το 1453

18. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΙΣΤΟΓΡΑΦΙΑ
○ Βιβλιογραφία (10) 1. Ιστορία του ελληνικού
έθνους, Αθήνα 2. Babuin, Α., Τα επιθετικά όπλα
των Βυζαντινών κατά την ύστερη περίοδο: 1204 –
1453, Ιωάννινα, 2009 3. Κόλλιας Τ., Απ’ των
κάστρων τις χρυσόπορτες, Καλειδοσκόπιο,
Αθήνα, 1998 4. Κόλλιας Τ., Τεχνολογία και
Πόλεμος στο Βυζάντιο, 2005 5. Κουκουλές, Φ.,
Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός, Παπαζήση,
Αθήνα, 1954 6. Η Αλχημία στα Βυζαντινά χρόνια,
2008 7. McGeer , Ε, Sowing the Dragon's Teeth:
Byzantine Warfare in the Tenth Century,
Washington D.C., 1995 8. Sullivan D., ‘Tenth
century byzantine offensive siege warfare:
Instructional Prescriptions and Historical Practice’
σε Το Εμπόλεμο Βυζάντιο (9ος – 12ος αιώνας),
Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών, Ίδρυμα
Γουλανδρή – Χορν, Αθήνα, 1997 9. Siegecraft :
Two Tenth-century Instructional Manuals by
Heron of Byzantium , Washington D.C., 2000 10.
‘Βυζαντινών Πολεμικά’ σε Ψηφίδες του Βυζαντίου
○ Στρατιωτική Επιθεώρηση, Φεβρ.1982
○
○ https://medievalswordmanship.wordpre
www.mariachouta.blogspot.gr

19. B ΜΕΡΟΣ
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ
ΣΤΡΑΤΟΣ
Βυζαντινοί πεζοί
Βυζαντινοί ιππείς

20. ○ Η στρατιωτική παράδοση του Βυζαντίου
προέρχονταν από την ύστερη Ρωμαϊκή
περίοδο και ο στρατός του πάντα
περιελάμβανε επαγγελματίες πεζικάριους. Αν
και η σημασία τους για τη βυζαντινή τακτική
ποικίλε κατά περιόδους, συχνά έπαιζαν
αποφασιστικό ρόλο στις βυζαντινές νίκες.
Συνήθως έφεραν αλυσιδωτό θώρακα, μεγάλες
ασπίδες και κρατούσαν κοντάρια και ξίφη. Υπό
ικανή ηγεσία, συνιστούσαν ένα από τα
καλύτερα σώματα πεζικού στον κόσμο.
○
Πεζικό

21. Αξιωματικός πεζικού της
εποχής του Ιουστινιανού (6ος
αιώνας μ.Χ.)
○ Κατά την περίοδο των περσικών πολέμων οι
πολεμιστές διέθεταν βαριά θωράκιση και
ογκώσεις ασπίδες. Ο αλυσιδωτός θώρακας
καλύπτει όλο το σώμα εκτός των χεριών που
προστατεύονται από αρθρωτές επιχειρίδες. Το
κράνος του διαθέτει αλυσιδωτό καταυχένιο και
μεταλλικό λοφίο που δηλώνει το βαθμό του
αξιωματικού. Κρατάει ακόντιο, λόγχη, ένα βαρύ
αμφίστομο ξίφος που δεν διακρίνεται και ένα
μαχαίρι. Προστατεύεται από μεγάλη ασπίδα με
κυρτή επιφάνεια.

22. Βαθμοφόρος της αυτοκρατορικής
σωματοφυλακής των
Εξκουβιτόρων
○ Η πανοπλία των επίλεκτων μονάδων του
βυζαντινού στρατού παρουσιάζει πλέον έντονα
τουρκοισλαμικά χαρακτηριστικά τα οποία
συνυπάρχουν με τις παλιότερες ρωμαϊκές
ενδυματολογικές τάσεις.
Συγκεκριμένα χρησιμοποιούνται τουρανικά κράνη
σε συνδυασμό με αλυσιδωτές κουκούλες και
ανατολίτικους θώρακες από συρραμμένα πλακίδια
(κλιβάνια).
Ο λευκός επενδυτής που φέρεται πάνω από το
κλιβάνιο πιθανότατα δηλώνει κάποια συγκεκριμένη
μονάδα των Εξκουβιτόρων.
Τα κύρια επιθετικά όπλα της φρουράς είναι το
αμφίστομο ξίφος (παραμήριον) και ο πέλεκυς.

23. ΆΛΛΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΕΖΙΚΟΥ
○ Σκουτάτος (ασπιδοφόρος πεζός) των πρώτων γραμμών κρούσης
(950-100 μ.Χ.)
○ Σκουτάτος βαριά θωρακισμένος (10ος-11ος αι.)
○ Θωρακοφόρος λεγεωνάριος της πρώτης γραμμής κρούσης (4ος-
5ος αι. μ.Χ.)
○ Πεζός πολεμιστής του βυζαντινού στρατού (μέσα 10ου αιώνα μ.Χ.)
○ Βυζαντινός ταξίαρχος ή "Δρουγγάριος"
(1453)
○ Βυζαντινός σιφωνάτωρ (με χειροσίφωνα - φορητό εκτοξευτή υγρού
πυρός) (1453)
○ Βυζαντινός πεζός των εναπομεινάντων τακτικών μονάδων (1453)
○ Τοξότες

24. ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΙΠΠΙΚΟ
:Κατάφρακτοι
○ Οι κατάφρακτοι ήταν μονάδα βαρέως ιππικού του
βυζαντινού στρατού. Οι κατάφρακτοι ιππείς εμφανίζονται ως
στρατιωτική μονάδα και ως όρος στην ιστορία, στο βασίλειο
των Πάρθων, τον 3ο αι. π.Χ.. Στη συνέχεια χρησιμοποιούνται
τόσο από το βασίλειο των Σελευκιδών, όσο και από τους
Σασσανίδες της Περσίας, αλλά και από τους Ρωμαίους. Στην
Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία (Βυζαντινή), παρότι δεν
έπαψε ποτέ η χρήση διαφόρων μορφών βαρέως ιππικού,
επανεμφανίζονται τον 10ο αιώνα. Το όνομα αυτό
διατηρήθηκε από την κλασσική αρχαιότητα μέχρι και το
τέλος του Μεσαίωνα. Οι βαρύτερα οπλισμένοι κατάφρακτοι
λέγοντανΚλιβανοφόροι ή Κλιβανάριοι. Με τον καιρό το
όνομα των Καταφράκτων επικράτησε να περιγράφει και τις
δύο κατηγορίες ιππέων.

25. Κλιβανοφόρος
○ Λογχοφόρος ιππέας (970-1071 μ.Χ.). Οι Βυζαντινοί Κλιβανάριοι
αποτελούσαν αναβίωση των Ρωμαίων ομολόγων τους που είχαν
εκλείψει μετά τον 6ο αι. Έφεραν "κλιβάνιον" από μεταλλικές πλάκες
ποθ κάλυπτε το μεγαλύτερο μέρος του σώματος, αρθρωτές
θωρακίσεις στους βραχίονες και στις κνήμες και αλυσιδωτό
θώρακα. Ένα εφαπλωματοποιημένο "επιλωρίκιο" φερόταν πάνω
από το κλιβάνιο με απώτερο σκοπό να απομακρύνει το ενδεχόμενο
υπερθέρμανσης των μεταλλικών πλακών από την ηλιακή
ακτινοβολία. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι ο συγκεκριμένος τύπος
πανοπλίας ονομαζόταν «κλιβάνιον», λέξη που προέρχεται από τον
αρχαιοελληνικό όρο «κλίβανος» (δηλαδή φούρνος). Χαρακτηριστικό
γνώρισμα της στολής των ιππέων της μέσης περιόδου είναι και τα
«τουφία» (επιχρωματισμένοι θύσανοι από αλογότριχες) που
κρέμονται από τους ώμους και περιγράφονται για πρώτη φορά στα
«Τακτικά» του Λέοντος του ΣΤ΄.

26. Βανδοφόρος (Κλιβανάριος
ιππέας της εποχής του
Ιουστινιανού
○ Ο ιππέας αυτος αντιπροσωπεύει μια από τις
επίλεκτες μονάδες του πρώιμου βυζαντινού
στρατού. Φέρει σύνθετη αμυντική θωράκιση από
μεταλλικά ελάσματα που προστατεύουν τα άκρα,
φολιδωτό λωρίκιο και αλυσιδωτό θώρακα. Φέρει
κράνος τύπου spagenhelm με αλυσιδωτή
κουκούλα και χρησιμοποιεί μικρή στρογγυλή
ασπίδα επιζωγραφισμένη με θρησκευτικές
παραστάσεις. Οι επίλεκτοι ιππείς της περιόδου ήταν
εκπαιδευμένοι να πολεμούν με όλους τους τύπους
αγχέμαχων και εκηβόλων όπλων όπως και οι
Πέρσες ομόλογοί τους.

27. Βουκελάριοι
○ Οι βυζαντινοί βουκελάριοι αποτελούσαν ένα μεικτό τύπο ιππικού, ιδανικό για
ανεξάρτητες κεραυνοβόλες επιχειρήσεις. Ο οπλισμός τους επέτρεπε να
πολεμούν και ως ιππικό κρούσης και ως ταχυκίνητο ελαφρύ ιππικό, ανάλογα με
την περίσταση.
Ήταν επίλεκτοι ιππείς που αποτελούσαν τη σωματοφυλακή στρατηγών. Ο
Βελισάριος πρώτος συγκρότησε τμήμα βουκελάριων από γηγενείς υπηκόους
της Αυτοκρατορίας. Το τμήμα αυτό με επικεφαλής το Βελισάριο, αρχικής
δύναμης 200 ανδρών, πολέμησε κατά των βαρβάρων που παραβίαζαν το
σύνορο του Δούναβη και τους συνέτριψε. Αργότερα σχηματίσθηκαν 5 βάνδα
(τάγματα), συνολικής δύναμης 1.500 ανδρών, τα οποία πολέμησαν κατά των
Περσών και των Βανδάλων και διακρίθηκαν ιδιαίτερα.
​
Το μυστικό της επιτυχίας τους ήταν πάνω από όλα το ισχυρό πνεύμα μονάδας
που είχαν αναπτύξει και η σκληρή τους εκπαίδευση. Ήταν ικανοί να πλήξουν με
τρία τουλάχιστον βέλη, σε μία διέλευση, κινούμενο στόχο, καλπάζοντας με τη
μέγιστη δυνατή ταχύτητα και κατόπιν να τον λογχίσουν.
○
○

28. ΆΛΛΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΙΠΠΙΚΟΥ
○ Ιππέας θωρακοφόρος
(1204-1230)
○ Ιππέας θωρακοφόρος
(1204-1250 μ.Χ.)
○ Ιππέας της δυναστείας των Παλαιολόγων
(1350-1400 μ.Χ.)

29. ΒΑΡΑΓΓΟΙ
○ Βυζαντινή αυτοκρατορία διέθετε ένα ευρύ και υποδειγματικό σύστημα
στρατολόγησης. Εκτός από τον τακτικό στρατό των ταγμάτων και τις μονάδες
των θεμάτων, δεχόταν στις τάξεις του στρατεύματος μισθοφορικά σώματα
ξένων, συνεχίζοντας ουσιαστικά μια πρακτική των ρωμαϊκών χρόνων. Οι πιο
ονομαστοί από αυτούς τους ξένους στρατιώτες ήταν οι Βάραγγοι, Σκανδιναβοί
Βίκινγκ πολεμιστές που αποτέλεσαν και ιδιαίτερη μονάδα, τη Φρουρά των
Βαράγγων.
○ Η ονομασία Βάραγγοι (στην αρχαία Νορβηγική Vaeringjar) προερχόταν από τη
νορβηγική λέξη var, που σημαίνει "λόγος τιμής", κοινός όρκος. Η ετυμολογία
αυτή θεωρείται ότι συνδέεται με τις πληθυσμιακές ομάδες σκανδιναβικής
καταγωγής -ως επί το πλείστον Σουηδούς- που διείσδυσαν αρχικά στις περιοχές
της Βαλτικής και αργότερα στο εσωτερικό της Ρωσίας. Οι ομάδες αυτές
περιέλαμβαναν Βίκινγκ πολεμιστές και εμπόρους (η διάκριση δεν ήταν πάντοτε
σαφής), οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι τον ρου των μεγάλων ποταμών επέκτειναν
την πολιτική και οικονομική τους ισχύ στη ρωσική ενδοχώρα. Οι συντονισμένες
αυτές ενέργειές τους και η συνεργασία τους δημιούργησε το όνομα Βάραγγοι.
○

30. ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΟΛΟΣ
○ Στο στόλο των Βυζαντινών ανήκαν
οι δρόμωνες, οι πάμφυλοι, που ήταν
μικρότεροι των δρομώνων, οιμονήρεις
ελάσσονες δρόμωνες για ανιχνεύσεις,
οι γαλέες (γαλέρες), τα
βοηθητικά σανδάλια, τα
ιππαγωγά χελάνδια , τα
μεταγωγικά καματηρά καράβια κ.ά.

31. Δρόμων
○ Το κατ' εξοχήν πολεμικό πλοίο των Βυζαντινών ήταν
ο δρόμων ένα ελαφρύ και ευκίνητο πλοίο, το οποίο συχνά
διέφερε ως προς τον τύπο και τις διαστάσεις του. Οι
δρόμωνες ήταν εξοπλισμένοι με διαφόρων ειδών πολεμικές
μηχανές και κατασκευές (ξυλόκαστρα, τοξοβολίστρες, κ.α.)
και τους περίφημους σίφωνες (περί τα τέλη του 7ου αιώνα),
με τους οποίους εκτόξευαν το υγρό πυρ που έκαιγε τα
εχθρικά πλοία. Τα πλοία αυτά αναφέρονται ως
σιφωνοφόροι δρόμωνες ή κακκαβοπυρφόροι.
○ Ο δρόμων έφερε δύο σειρές κουπιών ανά πλευρά, με δυο
κωπηλάτες ανά κουπί (ήταν δηλαδή σύμφωνα με την
αρχαία ναυτική ορολογία δίκροτη τετριήρης) με πλήρωμα
περίπου 200 ερέτες (κωπηλάτες). Έφερε επίσης ιστίο (πανί)
στον κύριο ιστό του (κατάρτι). Στο κατάστρωμά του
επέβαιναν πολεμιστές που επεδίωκαν όμως την από κοντά
μάχη με τον εχθρό.

32. ΧΕΛΑΝΔΡΙΟΝ
○ Το χελάνδιον ήταν Βυζαντινό πολεμικό πλοίο με
δύο ιστούς. Υπήρχαν δύο βασικές παραλλαγές: το
«ουσιακόν χελάνδιον» με πλήρωμα περ. 110
ατόμων (δηλ. μία «ουσία»), και το μεγαλύτερο
«πάμφυλον χελάνδιον» με πλήρωμα 120 έως 160
ατόμων (το όνομα δηλώνει είτε προέλευση από την
Παμφυλία είτε επάνδρωση με διαλεχτά πληρώματα)
Εκινείτο με κουπιά αλλά και με τη βοήθεια δύο
τετράγωνων ιστίων, ένα σε κάθε ιστό. Στην πλώρη
του έφερε ειδική κατασκευή για να εξακοντίζεται
το υγρό πυρ.