1. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΑΣ
Για να απαντήσει κανείς στο ερώτημα, ποιος είναι ο ρόλος των διανοουμένων της εποχής μας, πρέπει
να έχει διευκρινίσει τι εννοεί με τον όρο "διανοούμενος".
Συνήθως προϋποθέτουμε ότι ένας διανοούμενος πρέπει να είναι ένας άνθρωπος μορφωμένος. Όμως
κάθε μορφωμένος δεν είναι και διανοούμενος. Από τον διανοούμενο δεν περιμένει κανείς απλώς να
έχει πλούσιες γνώσεις, να είναι καλλιεργημένος ή να κατέχει μια ειδικότητα. Γιατί ο διανοούμενος
είναι, όπως δηλώνει και η λέξη, ένας άνθρωπος, που διανοείται κι αυτό σημαίνει, ότι είναι ένας
άνθρωπος, που δεν δέχεται τα πράγματα, όπως του προσφέρονται, αλλά τα περνά μέσ' από τη
δοκιμασία της δικής του διάνοιας — είναι με άλλα λόγια ένα πνεύμα κριτικό όχι μόνο σε ό,τι αφορά
τους άλλους αλλά και σ' ό,τι αφορά τον εαυτό του.
Η κριτική στάση του διανοούμενου τον συνδέει με την διαμαρτυρία. Επειδή ασκώντας κριτική δεν
συμβιβάζεται με τα καθιερωμένα, ο διανοούμενος επαναστατεί και διαμαρτύρεται. Το καθιερωμένο σε
όλους τους τομείς μοιάζει να είναι ένα σύστημα προσαρμογής δοσμένο από πριν, που λειτουργεί σαν
ένας μηχανισμός. Ο διανοούμενος στη δεδομένη περίπτωση αντιπροσωπεύει το πρόσωπο, που
αντιστέκεται στον μηχανισμό των θεσμών. Η διαμαρτυρία του είναι μια στάση αρνήσεως, όμως
αποτελεί προϋπόθεση για μια θετική αντιμετώπιση, γιατί αίρει την παθητική αδιαφορία, με την οποία
οι μάζες δέχονται τα πράγματα.
Η κριτική στάση εξ άλλου προβαίνει μέσ' από μιαν απόσταση. Σε μιαν εποχή σαν τη δική μας, που ο
άνθρωπος δεν έχει σχεδόν άλλη εκλογή παρά μόνον ανάμεσα στο πνεύμα της συλλογικής
συμπεριφοράς ή της απομόνωσης, το να πάρει κανείς απόσταση από τα πράγματα είναι δύσκολο: γιατί
απόσταση αφ' ενός σημαίνει διάσταση προς την παθητική προσαρμογή, αφ' ετέρου όμως δεν σημαίνει
και ρήξη με την πραγματικότητα. Ο διανοούμενος έχει την δύναμη να αποσπάται από τα πράγματα —
τις πολιτικές θέσεις, τις καλλιτεχνικές τεχνοτροπίες, τα αξιώματα της συμβατικής ηθικής, τους
κοινωνικούς θεσμούς και τα λογής συνθήματα, όχι για να μείνει έξω από την πρακτική ζωή αλλά για
να αναμετρηθεί μαζί της.
Η θέση του διανοούμενου μοιάζει κατά πολύ μ' εκείνη του Σωκράτη. Ξεχωρίζοντας από τους πολλούς
δεν είναι ένας επαΐων (επαΐων αυτός που αισθάνεται, καταλαβαίνει, ξέρει), δεν είναι ο ειδικός μιας
τέχνης, αλλά αυτός, που ανοίγεται προς το όλον κινδυνεύοντας όμως να χαθεί μέσα στην αοριστία. Για
να μη χαθεί μέσα στην αοριστία —την ανεύθυνη θεωρητικολογία — ο διανοούμενος σήμερα
χρειάζεται πάνω απ' όλα μιαν υπεύθυνη περισυλλογή. Ο διασκορπισμός της εποχής μας δεν
εμφανίζεται μόνο μέσα στην αύξουσα εξειδίκευση, αλλά και μέσα στην καταναλωτική συνείδηση του
σημερινού ανθρώπου στη σχέση του με τα αγαθά, που του προσφέρονται στον τομέα της διαβιώσεως ή
της ψυχαγωγίας.
Για την περισυλλογή του αυτή, που είναι διπλή, δηλ. αφορά τα γύρω του και τον εαυτό του, ο
διανοούμενος της εποχής μας έχει λοιπόν να παλαίψει σκληρά. Η περισυλλογή του δεν είναι μια
ασκητική φυγή, είναι μια υπεύθυνη περισυλλογή, που κατορθώνει να ξεπεράσει την επικαιρότητα και
να προσδώσει στη στιγμή το βάθος της μνήμης και του σχεδιασμού. Τον διανοούμενον, αν είναι
ζωντανός πνευματικός άνθρωπος, δεν τον ενδιαφέρει τόσο το παρελθόν και το μέλλον όσο το παρόν.
Το παρόν είναι αυτό, μέσα στο οποίο δοκιμάζεται.
Ερώτημα Ιο
Για την προετοιμασία μιας ομαδικής εργασίας στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας, διάβασες το
παραπάνω κείμενο. Να γράψεις μια περίληψη του κειμένου αυτού, με την οποία θα ενημερώσεις τα
άλλα μέλη της ομάδας σου για το περιεχόμενο του (80-100 λέξεις).
Μονάδες 25
Απάντηση:
Ο συγγραφέας του κειμένου εξετάζει το ρόλο των διανοούμενων στη σύγχρονη πραγματικότητα. Τα
διακριτικά τους γνωρίσματα είναι η πνευματική καλλιέργεια και η κριτική τους στάση, μια κριτική και
ασυμβίβαστη στάση απέναντι στους θεσμικούς μηχανισμούς, αντίδοτο στην παθητική αδιαφορία του
κόσμου. Ο διανοούμενος επιλέγει συνειδητά να λειτουργεί αποστασιοποιημένος από τον πρακτικό βίο
προκειμένου να αναμετρηθεί μαζί του. Την αοριστία, την εξειδίκευση και τον καταναλωτισμό της
εποχής τα αντιμετωπίζει με την υπεύθυνη περισυλλογή γύρω από τον κόσμο αλλά και τον εαυτό του.
Γιατί ο διανοούμενος, καταλήγει ο συγγραφέας, υπερβαίνει το επίκαιρο, προσπερνά το παρελθόν και
το μέλλον καθώς ενδιαφέρεται πρωτίστως για τον παρόν μέσα στο οποίο βιώνει ενεργά.
Ερώτημα 2ο
Να αναπτύξετε σε 60-80 λέξεις το νόημα του παρακάτω αποσπάσματος του κειμένου: "Ο
διασκορπισμός της εποχής μας δεν εμφανίζεται μόνο μέσα στην αύξουσα εξειδίκευση, αλλά και μέσα
στην καταναλωτική συνείδηση του σημερινού ανθρώπου στη σχέση του με τα αγαθά, που του
προσφέρονται στον τομέα της διαβιώσεως ή της ψυχαγωγίας."
Μονάδες 5
Απάντηση:
2. Αυτό που χαρακτηρίζει το σύγχρονο άνθρωπο είναι η συγκεχυμένη γνώση που έχει σχηματίσει για τα
πράγματα και τα πρόσωπα που τον περιβάλλουν. Η εποχή μας απαιτεί συνεχή ενασχόληση με ένα
μόνο γνωστικό αντικείμενο, λόγω της υπερανάπτυξης στον επιστημονικό και τεχνολογικό τομέα, ενώ
ταυτόχρονα ωθεί το σύγχρονο άνθρωπο στην αναζήτηση της ευδαιμονίας μέσω της απόκτησης υλικών
αγαθών. Για τους λόγους αυτούς του στερείται η δυνατότητα να αποκτήσει μια συγκροτημένη
αντίληψη τόσο για τον ίδιο του τον εαυτό, όσο και για τον κόσμο μέσα στον οποίο ζει.
Β2 "Συνήθως προϋποθέτουμε ... ή της ψυχαγωγίας." Για κάθε παράγραφο του αποσπάσματος αυτού να
γράψετε έναν πλαγιότιτλο.
Μονάδες 5
Απάντηση:
α. Αναπτυγμένη μορφή
• Διακριτικά γνωρίσματα των διανοούμενων: πνευματική καλλιέργεια και κριτικό πνεύμα.
• Η κριτική στάση, η διαμαρτυρία και το ασυμβίβαστο απέναντι στους θεσμικούς μηχανισμούς
αντίδοτο στην παθητική αδιαφορία.
• Η αποστασιοποίηση του διανοούμενου, μια συνειδητή επιλογή κοινωνικής συμπεριφοράς
και ευθύνης.
• Η αποστασιοποίηση απαραίτητη προϋπόθεση για την αναμέτρηση με την πρακτική ζωή-
• Η υπεύθυνη περισυλλογή ως ασπίδα προστασίας απέναντι στην αοριστία, την εξειδίκευση και την
καταναλωτική μανία της εποχής. β. Σύντομη διατύπωση
Οριοθέτηση σε βάθος του διανοούμενου.
Δράση και αντίδραση του διανοούμενου.
Η αναγκαιότητα της αποστασιοποίησης.
Η αποστασιοποίηση ως αναμέτρηση και όχι ως αδιαφορία.
Άρση της θεωρητικής και θέση της πρακτικής παρέμβασης στην κοινωνία.
Β3. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις με τη σημασία που έχουν
στο κείμενο: περισυλλογή, συμβιβάζεται, αοριστία, διαμαρτυρία, ενδιαφέρει, διάνοια.
Μονάδες 6
Απάντηση:
περισυλλογή: περίσκεψη, συγκέντρωση
συμβιβάζεται: αποδέχεται, συμφιλιώνεται
αοριστία: ασάφεια, θεωρητικολογία
διαμαρτυρία: αποδοκιμασία, αντίθεση
ενδιαφέρει: απασχολεί, αφορά
διάνοια: πνεύμα, κρίση
Β4. ψυχαγωγία, τεχνοτροπίες: Να σχηματίσετε τέσσερις νέες σύνθετες λέξεις χρησιμοποιώντας για
καθεμιά από ένα (διαφορετικό κάθε φορά) συνθετικό των παραπάνω λέξεων.
Μονάδες 4
Απάντηση:
ψυχαγωγία: αναψυχή ανάγωγος
τεχνοτροπίες: τεχνολογία δύστροπος
Β5. όμως, ή, γιατί, αλλά (το πρώτο του κειμένου), με άλλα λόγια: Ποια νοηματική σχέση εκφράζει η
χρήση καθεμιάς από τις παραπάνω λέξεις στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου;
Μονάδες 5
Απάντηση:
όμως: σχέση αντίθεσης
ή: σχέση διάζευξης νοημάτων
γιατί: σχέση αιτιολόγησης - επεξήγησης
αλλά: σχέση αντίθεσης (άρση - θέση)
με άλλα λόγια: σχέση διασαφητικής προσθήκης - επεξήγησης
Ερώτημα 3ο
Σας δίνεται η ευκαιρία, με αφορμή μια πολιτιστική εκδήλωση του σχολείου σας, να συναντήσετε έναν
διανοούμενο. Ποιες σκέψεις σας θα του εκθέτατε σχετικά με το πώς πρέπει να συμβάλλει στην
αντιμετώπιση των προβλημάτων που απασχολούν σήμερα τη νεολαία; (Να καταγράψετε τις σκέψεις
σας αυτές σ' ένα δοκίμιο πειθούς 500-600 λέξεων, το οποίο θα του επιδώσετε κατά τη συνάντηση σας.)
Μονάδες 50
Απάντηση: Γ. 1 Εισαγωγή
• Προσδιορισμός χαρακτηριστικών σημερινής εποχής: τεχνολογική ανάπτυξη,
παγκοσμιοποίηση, υπερκαταναλωτισμός, ιδεολογική σύγχυση, έντονοι ρυθμοί ζωής.
• Αναζήτηση ταυτότητας, ρόλου, στόχων, προτύπων και ιδανικών των νέων στη σημερινή κοινωνία.
3. • Στο πλαίσιο αυτό η συμβολή και η παρέμβαση της διανόησης καθίσταται απαραίτητη
και καθοριστική για την επίλυση των προβλημάτων των νέων.
Γ. 2 Ανάπτυξη
Γ. 2.1
Έκθεση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο σημερινός νέος:
α. σε επίπεδο καθημερινού, πρακτικού βίου:
Ανεργία, ναρκωτικά, βία και εγκληματικότητα, καταναλωτισμός, έλλειψη ελεύθερου
χρόνου.
β. σε προσωπικό, κοινωνικό και ηθικό επίπεδο:
Έλλειψη επικοινωνίας και επαφής σε ατομικό, οικογενειακό και κοινωνικό επίπεδο,
ιδεολογική σύγχυση και αποπολιτικοποίηση, αναζήτηση προτύπων, κρίση ηθικών αξιών.
Γ.2.2.
Τρόπος συμβολής των διανοούμενων
Οι διανοούμενοι χαρακτηρίζονται - ή πρέπει να χαρακτηρίζονται - από κριτική σκέψη,
πνευματική καλλιέργεια, αμφισβήτηση θεσμικών μηχανισμών, καινοτόμες και
πρωτότυπες ιδέες, ασυμβίβαστο χαρακτήρα και ευαισθησία.
Ο λόγος τους αποκτά βαρύνουσα σημασία και επομένως μπορούν να προσφέρουν με:
α) τη συνεχή ενεργητική παρέμβαση στα κοινωνικά δρώμενα,
β) την άσκηση κριτικής και την προβολή συγκεκριμένων θέσεων και προτάσεων απέναντι
στα προβλήματα της εποχής,
γ) τη συνεχή αμφισβήτηση απέναντι σε κάθε καταπιεστικό μηχανισμό που περιορίζει την
ελευθερία σκέψης και δράσης των πολιτών και καταπατά τα δικαιώματα τους,
δ) την παροχή και την πρόταση ιδανικών, στόχων και οραμάτων,
ε) την προληπτική παρέμβαση και την παροχή ενημέρωσης στους νέους πάνω στις νέες
ανάγκες που δημιουργεί η εποχή μας,
στ) τη λειτουργία των ίδιων ως πρότυπο πνευματικών ανθρώπων και ενεργών πολιτών.
Γ.3. Συμπερασματική Διατύπωση
Τα οξυμμένα προβλήματα των νέων της σημερινής εποχής απαιτούν την άμεση, έγκαιρη και
καθοριστική παρέμβαση των ανθρώπων της διανόησης προκειμένου να επιτευχθεί η επίλυση τους. Οι
νέοι στο πρόσωπο των διανοούμενων βλέπουν ένα σύμμαχο, που με κατανόηση και ευαισθησία θα
σταθεί αρωγός στην πορεία του βίου τους.
4. Ο ρόλος των διανοουμένων στην εποχή μας
Για να απαντήσει κανείς στο ερώτημα, ποιος είναι ο ρόλος των διανοουμένων της εποχής μας, πρέπει να
έχει διευκρινίσει τι εννοεί με τον όρο «διανοούμενος».
Συνήθως προϋποθέτουμε ότι ένας διανοούμενος πρέπει να είναι ένας άνθρωπος μορφωμένος. Όμως κάθε
μορφωμένος δεν είναι και διανοούμενος. Από το διανοούμενο δεν περιμένει κανείς απλώς να έχει πλούσιες
γνώσεις, να είναι καλλιεργημένος ή να κατέχει μια ειδικότητα. Γιατί ο διανοούμενος είναι, όπως δηλώνει και η
λέξη, ένας άνθρωπος, που διανοείται κι αυτό σημαίνει, ότι είναι ένας άνθρωπος, που δε δέχεται τα πράγματα,
όπως του προσφέρονται, αλλά τα περνά μεσ' από τη δοκιμασία της δικής του διάνοιας - είναι με άλλα λόγια ένα
πνεύμα κριτικό όχι μόνο σε ό,τι αφορά τους άλλους αλλά και σ' ό,τι αφορά τον εαυτό του.
Η κριτική στάση του διανοούμενου τον συνδέει με τη διαμαρτυρία. Επειδή ασκώντας κριτική δε
συμβιβάζεται με τα καθιερωμένα, ο διανοούμενος επαναστατεί και διαμαρτύρεται. Το καθιερωμένο σε όλους τους
τομείς μοιάζει να είναι ένα σύστημα προσαρμογής δοσμένο από πριν, που λειτουργεί σαν ένας μηχανισμός. Ο
διανοούμενος στη δεδομένη περίπτωση αντιπροσωπεύει το πρόσωπο, που αντιστέκεται στο μηχανισμό των
θεσμών. Η διαμαρτυρία του είναι μια στάση άρνησης, όμως αποτελεί προϋπόθεση για μια θετική αντιμετώπιση,
γιατί αίρει την παθητική αδιαφορία, με την οποία οι μάζες δέχονται τα πράγματα.
Η κριτική στάση εξάλλου προβαίνει μεσ' από μιαν απόσταση. Σε μιαν εποχή σαν τη δική μας, που ο
άνθρωπος δεν έχει σχεδόν άλλη εκλογή παρά μόνον ανάμεσα στο πνεύμα της συλλογικής συμπεριφοράς ή της
απομόνωσης, το να πάρει κανείς απόσταση από τα πράγματα είναι δύσκολο: γιατί απόσταση αφενός σημαίνει
διάσταση προς την παθητική προσαρμογή, αφετέρου όμως δε σημαίνει και ρήξη με την πραγματικότητα.
Ο διανοούμενος έχει τη δύναμη να αποσπάται από τα πράγματα -τις πολιτικές θέσεις, τις καλλιτεχνικές
τεχνοτροπίες, τα αξιώματα της συμβατικής ηθικής, τους κοινωνικούς θεσμούς και τα λογής συνθήματα, όχι για να
μείνει έξω από την εμπράγματη ζωή αλλά για να αναμετρηθεί μαζί της.
Η εποχή μας εξαιτίας της υπερβολικής της διαφοροποίησης στις διάφορες περιοχές της ζωής οδηγώντας
στη διαμερισματοποίηση αφαιρεί από τον άνθρωπο τη δυνατότητα όχι μόνο να πάρει απόσταση από τα πράγματα,
αλλά και να υπερβεί τα τείχη της ειδικότητας του. Ο ρόλος του διανοούμενου, που κερδίζει απόσταση από τα
πράγματα διανοίγεται έτσι προς μια κριτική αντιμετώπιση όχι ενός τομέα αλλά πολλών. Απ' όποιον τομέα κι αν
προέρχεται ο διανοούμενος - τον τομέα της τέχνης, της λογοτεχνίας, της επιστήμης ή της πολιτικής - παίρνοντας
κριτική στάση είναι αναγκασμένος να δει τον τομέα, που κρίνει, μέσα στα όρια του και βλέποντας τα όρια αυτά
υπερβαίνει τον τομέα, που κρίνει: η κριτική του γίνεται ένας αυτοέλεγχος και ένας αυτοπεριορισμός εν όψει του
όλου, που μένει για τους ειδικούς, οι οποίοι έχουν ταυτισθεί με την ειδικότητα τους, απρόσιτο ή ανυποψίαστο.
Ο διανοούμενος έτσι συγγενεύει με το φιλόσοφο. Χωρίς να έχει την απαίτηση πάντα να είναι φιλόσοφος,
οτιδήποτε εγγίζει το βλέπει σε συνάρτηση με το ανθρώπινο ή το κοσμικό όλον. Γι’ αυτό και το αξιολογεί και ζητά
να το ανανεώσει, ασκεί επάνω του την απορητική, για να το λύσει από τα δεσμά του τετελεσμένου και να του
ξαναδώσει τη δυνατότητα να ξαναγίνει, όπως ο Σωκράτης.
Ο διανοούμενος ταυτίζεται έτσι σχεδόν σ' όλο του το βάθος και πλάτος με τον πνευματικό άνθρωπο.
Τι συμβαίνει όμως με τους διανοουμένους της εποχής μας; Μια μεγάλη κατηγορία διανοουμένων μπορεί
να λεχθεί, ότι ανήκει σήμερα στην τάξη των ακαδημαϊκών δασκάλων. Με την ακαδημιοποίηση όμως αυτή
κινδυνεύει ο πνευματικός άνθρωπος να αλλοτριωθεί και να παγιδευθεί μέσα στο πλαίσιο της πανεπιστημιακής
ζωής, της έρευνας και του διαλόγου μ' ένα κλειστό κύκλο ανθρώπων. Το Πανεπιστήμιο, όπως παρατηρεί ο Μέλβιν
Λέσκι (Ο ρόλος του πνευματικού κοινού, σελ. 94, Διάλογος, Θέρος 1972) τείνει να καταντήσει ένας κόσμος
χωριστός, μια κοινωνία αποξενωμένη «που οι παρανοϊκές συνέπειες της δικής του ζωτικής δύναμης, επιμέλειας,
συγκέντρωσης και επαγγελματικής ευσυνειδησίας, το απομακρύνουν από την πραγματικότητα». Η πνευματική
ζωή του Πανεπιστημίου περιορίζεται ανάμεσα στην υπερβολική εκλέπτυνση της ειδίκευσης και στην υπερβολική
απλούστευση της εκλαΐκευσης.
Από την άλλη, έξω από το χώρο του Πανεπιστημίου ο διανοούμενος κινδυνεύει να γίνει ένας ερασιτέχνης
πολυτεχνίτης. Είναι ο άνθρωπος, που μοιάζει να κινείται μέσα σε πολλές τέχνες χωρίς να κατέχει καμιά. Αυτός ο
ερασιτεχνισμός προδίδει τη συγγένεια του τύπου αυτού του διανοουμένου με την αρχαία σοφιστεία. Η σοφιστική
τούτη εκτροπή του διανοουμένου μπορεί να τον ωθήσει στην υπηρεσία του δογματισμού· ενώ είναι δηλ. ταγμένος
να ασκεί ελεύθερη κριτική, κάτω από το προσωπείο της κριτικής γίνεται υπηρέτης του δόγματος ή του καθιερω-
μένου συστήματος. ΄Η και το αντίθετο. Εν ονόματι της ελευθερίας του ο διανοούμενος εκτρέπεται σε μιαν
ανεύθυνη συνθηματολογία - με τον οπλισμό βέβαια της φιλοσοφίας, της κοινωνιολογίας ή της ψυχανάλυσης -
κινδυνεύει, όπως στην περίπτωση του Marcuse, να ευαγγελίζεται μιαν επανάσταση, που θα πραγματοποιήσει η
εκλεκτή μειονότητα με τη μέθοδο της επιβολής, ή να παραδίδεται όπως στην περίπτωση του Sartre, στην αποδοχή
της αναρχίας σαν επαναστατικής μεθόδου.
Ο δρόμος, που πρέπει να αναζητήσει ο διανοούμενος της εποχής μας, οδηγεί πέρα από τον ακαδημαϊσμό
και το κλειστό του σύστημα από τη μια και πέρα από το δογματισμό και την ανευθυνολογία από την άλλη. Η θέση
του διανοούμενου μοιάζει κατά πολύ μ' εκείνη του Σωκράτη. Ξεχωρίζοντας από τους πολλούς δεν είναι ένας
επαΐων, δεν είναι ο ειδικός μιας τέχνης αλλά αυτός, που ανοίγεται προς το όλον κινδυνεύοντας όμως να χαθεί
μέσα στην αοριστία. Για να μη χαθεί μέσα στην αοριστία - την ανεύθυνη θεωρητικολογία - ο διανοούμενος
σήμερα χρειάζεται πάνω απ' όλα μιαν υπεύθυνη περισυλλογή.
Για την περισυλλογή του αυτή, που είναι διπλή, δηλ. αφορά τα γύρω του και τον εαυτό του, ο
διανοούμενος της εποχής μας έχει λοιπόν να παλέψει σκληρά. Η περισυλλογή του δεν είναι μια ασκητική φυγή,
είναι μια υπεύθυνη περισυλλογή, που κατορθώνει να ξεπεράσει την επικαιρότητα και να προσδώσει στη στιγμή το
βάθος της μνήμης και του σχεδιασμού. Το διανοούμενο, αν είναι ζωντανός πνευματικός άνθρωπος, δεν τον
ενδιαφέρει τόσο το παρελθόν και το μέλλον όσο το παρόν. Το παρόν είναι αυτό, μέσα στο οποίο δοκιμάζεται.
5. Αυτό το παρόν όμως θέλει να το δει μέσα στην ανέλιξη του. Γι' αυτό όσο και να σκέφτεται δραστικά ο
διανοούμενος, άλλο τόσο πρέπει να σκέφτεται και ιστορικά. Σε τούτο έγκειται η υπευθυνότητα της περισυλλογής
του.
Σκέφτεται δραστικά, γιατί τον αφορά η ίδια η ζωή στη συγκεκριμένη της μορφή εδώ και τώρα και συνάμα
ιστορικά, γιατί βλέπει το παρόν σαν ένα γιγνόμενο, σαν μια περίσταση, που ορίζεται από το πριν και το ύστερα. Η
έγνοια του λοιπόν τρέφεται από τη μνήμη της παράδοσης και ανοίγεται με το σχεδιασμό της φαντασίας προς αυτό
που δεν είναι ακόμη.
θα τολμούσα να πω, ότι ο ρόλος του διανοούμενου στην εποχή μας εκτείνεται έτσι και προς τη διεύρυνση
του δυνατού. Ο πνευματικός άνθρωπος δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς οραματισμό. Όμως ο οραματισμός του δεν
είναι μια φουτουριστική κατασκοπία, ούτε ένα προσχεδιασμένο τέλος, ούτε μια προφητεία. Ο «οραματισμός» του
πνευματικού ανθρώπου σχετίζεται με το αίσθημα μιας αποστολής, που δεν τελειώνει στο τώρα αλλά και ετοιμάζει
αυτό, που πάει να γίνει.
Η πολυθρύλητη «στράτευση» του πνευματικού ανθρώπου δεν είναι τίποτε άλλο παρά η έμπρακτη παρουσία
της υπεύθυνης του συνείδησης. Αναπόφευκτα όμως τίθεται το ερώτημα, ποιο είναι το κριτήριο μιας τέτοιας
συνείδησης στην εποχή μας. Το κριτήριο αυτό δεν μπορεί παρά να είναι ο σεβασμός προς τον άνθρωπο σαν ένα
ον, που δεν μπορεί και δεν πρέπει να μετατραπεί σε αντικείμενο χρήσης και, ιδιαίτερα στην εποχή μας, που δεν
μπορεί και δεν πρέπει να υποταγεί στον ολοκληρωτισμό του συστήματος και στην αυτοματοποίηση της βιομηχα-
νικής - καταναλωτικής κοινωνίας.
Έτσι η βαθύτερη έγνοια του διανοούμενου είναι ο άνθρωπος σαν πρόσωπο και η όλη αντίσταση του
στρέφεται ενάντια στις δυνάμεις, που το αποπροσωποποιούν. Σ' όποιο τομέα κι αν δρα ο διανοούμενος έχει σαν
κέντρο αναφοράς του τον άνθρωπο. Διανόηση και ανθρωπισμός είναι άρρηκτα συνυφασμένα.
Στη στράτευση του αυτή ο διανοούμενος-πνευματικός άνθρωπος έχει να αναμετρηθεί αναπόφευκτα με την
πολιτική. Και είναι γνωστό από την ιστορία, ότι η κατεξοχήν επιδίωξη της πολιτικής είναι η δύναμη. Και τη
δύναμη αυτήν την αποκτά ασκώντας την εξουσία σε μια πολιτεία.
Αντίθετα ο πνευματικός άνθρωπος δεν επιδιώκει την πολιτική δύναμη, δε γίνεται ποτέ εξουσία παρά μόνο
στην ουτοπική διάσταση των φιλοσόφων, που βασιλεύουν. Η κριτική στάση του διανοούμενου δεν του επιτρέπει
να ταυτίσει τον εαυτό του με μια πολιτική ομάδα, γιατί κυνηγώντας την εξουσία σαν ομάδα αναπόφευκτα είναι
αναγκασμένος να κάμει συμβιβασμούς.
Η στράτευση του λοιπόν βρίσκει σήμερα τον πνευματικόν άνθρωπο στην περιοχή όχι της δύναμης αλλά
όπως σωστά παρατηρεί ο Georg Picht στην περιοχή της αλήθειας. Αν η πολιτική χρησιμοποιεί τις «αλήθειες» σαν
όργανα στην επίτευξη των σκοπών της, η αλήθεια για την οποία μάχεται ο πνευματικός άνθρωπος δε γίνεται ποτέ
όργανο. Ο ρόλος των πνευματικών ανθρώπων λοιπόν μοιάζει μ' εκείνο του Σωκράτη, είναι ο οίστρος, που δεν
αφήνει τους Αθηναίους ήσυχους, αλλά τους ενοχλεί διαρκώς για να τους κρατήσει σε εγρήγορση.
Γιατί η αλήθεια δεν είναι ποτέ κάτι δεδομένο αλλά κάτι ζητούμενο. Έτσι η παρουσία των διανοούμενων
χωρίς να ανήκει στο πεδίο της δύναμης επιδρά καταλυτικά πάνω σ' αυτό κλονίζοντας τους μηχανισμούς της
πολιτικής και κοινωνικής ζωής και αναγκάζοντας τους ανθρώπους, που ανήκουν σ' αυτούς, σε αυτοέλεγχο και
αυθυπέρβαση. Αυτό εννοεί ο Sartre, όταν μιλώντας για τη «στρατευμένη» λογοτεχνία λέει: «Ο τελικός σκοπός της
τέχνης είναι η επανάκτηση του κόσμου, όταν τον φανερώνει κανείς έτσι, όπως είναι, όμως σαν να είχε την αρχή
του μέσα στην ανθρώπινη ελευθερία... ο συγγραφέας εκλέγει την κλήση προς την ελευθερία των άλλων
ανθρώπων, ώστε αυτή μεσ' από τις αμοιβαίες εμπλοκές των αξιώσεων της, να ξαναδώσει στον άνθρωπο την
ολότητα του είναι».
Η παρέμβαση αυτή του πνευματικού ανθρώπου της εποχής μας είναι αναμφισβήτητα μια πράξη, που
παίρνει εντελώς συγκεκριμένες μορφές όχι μόνο στην περιοχή της πνευματικής δημιουργίας αλλά και της άμεσης
ζωής. Στις σχέσεις του προς τα άλλα πρόσωπα, όταν αυτά απειλούνται, στις σχέσεις του προς την εξουσία και προς
τους μηχανισμούς, που αποπροσωποποιούν τον άνθρωπο, ο διανοούμενος της εποχής μας δεν μπορεί να μείνει ο
θεωρητικός, που στη δεδομένη στιγμή του κινδύνου φεύγει, νίπτει τας χείρας του ή απλώς σιωπά. Και η σιωπή
βέβαια είναι μια αντίσταση. Είναι η σιωπή εκείνου, που αποσύρεται στον εσωτερικόν εαυτό του, που αρνείται
συμμετοχή. Όμως περ' από τη σιωπή υπάρχει η διαμαρτυρία, η έμπρακτη άρνηση, η δραστική αντίσταση. Αυτή η
πίστη δεν είναι μια απλή αναγνώριση των δικαιωμάτων των άλλων, που σε τελευταία ανάλυση ισοδυναμεί με μια
τίμια εμπορική συναλλαγή, είναι μια πράξη αγάπης.
Αν η κριτική απόσταση του διανοούμενου είναι ένας χωρισμός, που εξασφαλίζει μια προϋπόθεση
ελευθερίας, η πίστη στους ανθρώπους και κατ' επέκταση στον κόσμο είναι η πηγή της δημιουργικής του δραστη-
ριότητας και προσφοράς. Είναι μια αυτοβεβαίωση, που θεμελιώνεται σε μια πρώτη κατάφαση, στον πρωταρχικό
έρωτα του όντος, που είναι λόγος και αγάπη μαζί.
ΚΩΣΤΑΣ Π. ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ Περ. «ΕΥΘΥΝΗ»», τ. 65, Μάιος 1977
6. ΘΕΜΑ:
Αποτελεί κοινή παραδοχή ότι η προαγωγή του υλικού και του
πνευματικού πολιτισμού οφείλεται στην απόκτηση και επέκταση της
γνώσης που έχει ως αποτέλεσμα να γίνεται λόγος σήμερα για το θαύμα της
επιστήμης.
α) Ποιες αρετές και ποια εφόδια πρέπει να διαθέτει ο επιστήμονας
στη σύγχρονη εποχή, για να μπορέσει να φέρει σε πέρας την αποστολή του
ως λειτουργός της επιστήμης και της κοινωνίας;
β) Ποιοι παράγοντες συντελούν στην εκτροπή της επιστήμης από
τους πραγματικούς της σκοπούς και ποια αποτελέσματα επιφέρει το
γεγονός αυτό;
ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ:
Ο άνθρωπος ως φιλομαθές και φιλοπερίεργο ον διακρινόταν ανέκαθεν από
την επιθυμία και τη συνεχή προσπάθεια για απόκτηση της γνώσης σε κάθε τομέα του
επιστητού. Έτσι, η επέκταση της γνώσης οδήγησε στον πολλαπλασιασμό του
γνωστικού υλικού και ταυτόχρονα στην ανάγκη για ταξινόμησή του, ώστε να είναι
δυνατή η συστηματική χρησιμοποίησή του. Επομένως, γεννήθηκε η επιστήμη που
γνωρίζοντας μια ραγδαία και συνεχή εξέλιξη, οδήγησε στο θαύμα της τεχνολογίας
του εικοστού αιώνα.
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ: ΟΡΙΣΜΟΣ:
Η έννοια της επιστήμης συνδέεται στενά με την έννοια της γνώσης. Μ’ άλλα λόγια
επιστήμη σημαίνει γνώση. Η λέξη επιστήμη προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα
«επίσταμαι», που σημαίνει γνωρίζω καλά. Η επιστήμη είναι λοιπόν, η τέλεια, η ακριβής και
συστηματική γνώση πάνω σ’ ένα συγκεκριμένο τομέα του επιστητού, που υπόκειται σε έλεγχο
και απόδειξη. Στην επιστήμη οι γνώσεις που έχουν αποκτηθεί είναι ταξινομημένες,
συνδέονται μεταξύ τους οργανικά και είναι αποδεκτές από την επιστημονική κοινότητα ή
ομάδα που είναι ειδική στο συγκεκριμένο κλάδο της γνώσης.
ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ:
Επιστήμη σημαίνει αντικειμενική γνώση που οδηγεί στην υλική και πνευματική
δύναμη. Στον υλικό τομέα η επιστήμη επιδρά καταλυτικά στον τρόπο ζωής των ανθρώπων,
καθιστώντας πιο άνετη την καθημερινή ζωή με τη βοήθεια των τεχνολογικών εφαρμογών.
Επίσης, με την ευρεία χρησιμοποίηση της μηχανής και την αυτοματοποίηση της εργασίας
περιορίζεται ο πόνος και ο μόχθος, με συνέπεια να βελτιώνεται η ποιότητα ζωής και να
ανεβαίνει το βιοτικό επίπεδο. Από την άλλη πλευρά, η πρόοδος της ιατρικής συντελεί στην
καταπολέμηση των ανίατων ασθενειών και της θνησιμότητας, στη γενικότερη βελτίωση της
υγείας και στην άνοδο του μέσου όρου ζωής.
Αντίστοιχα, η επιστήμη επιδρά καταλυτικά και στον τρόπο σκέψης των ανθρώπων. Η
έγκυρη και αντικειμενική γνώση, η χρησιμοποίηση της λογικής, κριτικής ικανότητας οδηγεί
στην κυριαρχία του ορθολογισμού. Ταυτόχρονα, η ανθρώπινη σκέψη αποδεσμεύεται από
προλήψεις, δεισιδαιμονίες και αυθεντίες, με αποτέλεσμα να διευρύνονται οι πνευματικοί
ορίζοντες του ανθρώπου.
Α’ ΕΡΩΤΗΜΑ: ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ:
Υπηρέτης της επιστήμης είναι ο επιστήμονας, ο οποίος ως φορέας της δύναμης –
απορρέει από τα επιτεύγματα που κατασκευάζει – και κάτοχος της αλήθειας φέρει ευθύνη
απέναντι στην κοινωνία και στην εποχή του γενικότερα, για τον τρόπο χρήσης της δύναμης
7. που διαθέτει, όπως επίσης και για τη διάδοση της αλήθειας στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Επομένως, ο επιστήμονας πρέπει να είναι όχι μόνο φορέας της γνώσης, αλλά και άνθρωπος.
ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ:
1. Ο επιστήμονας θα πρέπει να διακρίνεται από υψηλή επιστημονική κατάρτιση και να
ενημερώνεται συνεχώς για κάθε ανακάλυψη που προκύπτει από την επιστημονική έρευνα.
2. Η ερευνητική διάθεση και η διαρκής επιμόρφωση είναι απαραίτητο να συνδυάζονται με τη
συστηματική εργασία και την ορθή χρησιμοποίηση των επιστημονικών μεθόδων.
3. Τα αποτελέσματα που προκύπτουν από την έρευνα δε θα πρέπει ο επιστήμονας να τα
δέχεται άκριτα, αλλά να τα υποβάλλει σε βασανιστικό έλεγχο. Έτσι, έχοντας κριτικό και
ανήσυχο μυαλό, θέτει σε λεπτομερή και συνεχή έλεγχο τα συμπεράσματα όχι μόνο των δικών
του ερευνών, αλλά και των συναδέλφων του. Υποχρέωση του επιστήμονα είναι να
αναλαμβάνει την ευθύνη ενδεχόμενης αποτυχίας που οφείλεται στον ίδιο.
4. Έχει χρέος να τηρεί τους κανόνες της επιστημονικής δεοντολογίας . α) πρέπει να αναφέρει
τα επιστημονικά έργα άλλων που τον βοήθησαν, ώστε να δημιουργήσει το δικό του έργο, β)
δεν είναι ορθό να διακατέχεται από εμπάθεια, μισαλλοδοξία και φανατισμό, που τον
εμποδίζουν να δει καθαρά την επιστημονική αλήθεια.
5. Η προκατάληψη, η έλλειψη αντικειμενικότητας, η παραχάραξη της αλήθειας, δεν έχουν
θέση στην επιστημονική έρευνα. Θεωρείται αναγκαίο να μην είναι μονοδιάστατος, αλλά
«ανοιχτός» σε κάθε νέα εξέλιξη στον επιστημονικό χώρο.
ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ:
Ο επιστήμονας, ως άνθρωπος που εντάσσεται και βιώνει μέσα στην κοινωνία,
επιβάλλεται, αρχικά, να συνειδητοποιήσει την αποστολή και το χρέος που έχει απέναντι στο
κοινωνικό σύνολο.
1. Χρέος του είναι να μην οδηγείται στην πνευματική μονομέρεια, αλλά να έχει σφαιρική
ενημέρωση για οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά θέματα. Άλλωστε, έχει τεράστια
κοινωνική ευθύνη, αφού με τις ανακαλύψεις ή τις εφευρέσεις του μπορεί να κλονίσει την
παγκόσμια ισορροπία. Επομένως, απαραίτητο εφόδιο πέρα από την επιστημονική του
κατάρτιση είναι και η ανθρωπιστική παιδεία, ώστε να είναι φορέας γνώσεων, αλλά και
ανθρωπιάς.
2. Επίσης, ο επιστήμονας θεωρείται αναγκαίο να είναι φορέας ηθικών αξιών και να
διακρίνεται για τις ανθρωπιστικές του αρχές. Με τα επιτεύγματα που δημιουργεί επιβάλλεται
να ανυψώνει την κοινωνία, όχι μόνο υλικά και πνευματικά, αλλά και ηθικά. Γι’ αυτό είναι
αναγκαίο να εναρμονίζει την ηθική με τη γνώση.
3. Με την απόκτηση της αυτογνωσίας ο επιστήμονας έχει χρέος να καλλιεργεί την κοινωνική
συνείδηση που θα τον καταστήσει ικανό να αντιλαμβάνεται ότι πάνω από το ατομικό
συμφέρον βρίσκεται το κοινωνικό. Έτσι θ’ αφουγκράζεται τον παλμό της κοινωνίας,
αναπτύσσοντας αισθήματα αγάπης, συνεργασίας και αλληλεγγύης απέναντι στους
συνανθρώπους του.
4. Επιπλέον, ο επιστήμονας θα πρέπει να είναι αρωγός στις προσπάθειες για εκλαΐκευση της
γνώσης, ώστε να γίνει κτήμα του λαού. Από την άλλη πλευρά είναι απαραίτητη και η
συμβολή του στην ενημέρωση και διαφώτιση της κοινής γνώμης για τις αρνητικές συνέπειες
που προκύπτουν από τη χρησιμοποίηση των επιστημονικών επιτευγμάτων.
5. Αποτελώντας «κομμάτι» της πνευματικής ηγεσίας κάθε χώρας, είναι αναγκαίο να
καθοδηγεί το λαό και να καθίσταται με τη δράση και τη συμπεριφορά του φωτεινό
παράδειγμα και πρότυπο για μίμηση.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ:
Επομένως, ο επιστήμονας ως ανιδιοτελής υπηρέτης του πολιτισμού και της
κοινωνίας, θα επιβραβεύεται μόνο όταν διακρίνεται από εσωτερική ελευθερία και ηθικότητα,
την αφιλοχρηματία και την έλλειψη φιλαυτίας και εγωισμού, και συνειδητοποιώντας ότι
επιτελεί λειτούργημα δε θα «βλέπει» τον επιστημονικό χώρο μέσα από τα μάτια ενός στυγνού
επαγγελματία.
8. ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ:
1. Ο επιστήμονας δεν ανήκει μόνο στην κοινωνία, αλλά και στην εποχή του γενικότερα. Και
αυτό γιατί είναι κοινωνικό ον, επομένως δεν είναι δυνατό να αδιαφορεί για τα κοινωνικά
ζητήματα. Αντίθετα, καθήκον του είναι να εντοπίζει τα σύγχρονα προβλήματα που
απασχολούν την κοινωνία, να τα ιεραρχεί ανάλογα με τη σοβαρότητα και την έκτασή τους
και να προτείνει λύσεις, αναλαμβάνοντας ταυτόχρονα πρωτοβουλίες για την
αποτελεσματική αντιμετώπισή τους.
2. Σε διεθνές επίπεδο είναι αναγκαίο να υπάρχει συνεργασία των επιστημόνων και
συντονισμός των ενεργειών τους, ώστε να χρησιμοποιούνται τα επιστημονικά επιτεύγματα
προς όφελος της παγκόσμιας κοινότητας.
Β’ ΕΡΩΤΗΜΑ:
ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ:
Η ραγδαία εξέλιξη της επιστήμης στη σημερινή εποχή την καθιστά ευεργέτισσα της
ανθρωπότητας, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να τη μετατρέψει σε θανάσιμο κίνδυνο. Αυτό
φυσικά δεν εξαρτάται από την επιστήμη αυτή καθ’ αυτή, αλλά και τους φορείς της, τους
επιστήμονες. Στο σημείο αυτό λοιπόν, κρίνεται σκόπιμο ν’ αναζητηθούν τα αίτια που
οδηγούν στην εκτροπή της επιστήμης από τους πραγματικούς της σκοπούς.
ΑΙΤΙΑ ΠΑΡΕΚΤΡΟΠΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΗΣ:
1. Πολλές φορές ο επιστήμονας χρησιμοποιεί τις γνώσεις του και ειδικότερα τα επιτεύγματα
που δημιουργεί για την εξυπηρέτηση προσωπικών φιλοδοξιών. Έτσι, η επιστημονική γνώση
χρησιμοποιείται σε βάρος του κοινωνικού συνόλου, με συνέπεια να εκτρέπεται από την
πραγματική αποστολή της, που είναι η προαγωγή του πολιτισμού και του κοινού καλού.
Συγκεκριμένα, ο επιστήμονας επιδιώκει, παρασυρόμενος από ατομιστικά πάθη, να αποκτήσει
δύναμη και να οδηγηθεί στην προσωπική καταξίωση. Από την άλλη πάλι μεριά, η έντονη
διάθεση για πλουτισμό, η αλαζονεία, η ματαιοδοξία και ο εγωισμός τον ωθούν σε ένα
αδιάκοπο κυνήγι της δόξας και της διάκρισης.
2. Ο επιστήμονας λοιπόν αντιμετωπίζει την επιστήμη ως εμπόρευμα για προσωπικό του
όφελος κι όχι σαν γνώση στην υπηρεσία του ανθρώπου. Αυτό το φαινόμενο διογκώνεται,
γιατί ο επιστήμονας έχει αποδεσμευτεί από κάθε ηθική αρχή και αξία που θα έπρεπε να
διακρίνει τις ενέργειές του και γενικότερα τη στάση του απέναντι στη ζωή και την κοινωνία.
Ο ηθικός αμοραλισμός του επιστήμονα είναι ιδιαίτερα έντονος στη σημερινή εποχή με
συνέπεια να κυριαρχεί το δόγμα «η επιστήμη για την επιστήμη».
3. Ο επιστήμονας, εκφράζοντας μέσα από τα δημιουργήματά του την εποχή, δεν είναι δυνατό
να αποδεσμευτεί από αρνητικούς επηρεασμούς, που προέρχονται κυρίως από το χώρο της
πολιτικής. Αρκετά συχνά αφιερώνει τον εαυτό του και τις γνώσεις του στην υπηρεσία
εξυπηρέτησης πολιτικών σκοπιμοτήτων – πολιτική στράτευση του επιστήμονα – με
αποτέλεσμα οι επιστημονικές ανακαλύψεις να χρησιμοποιούνται αρνητικά, μέσα στα
πλαίσια των κομματικών ανταγωνισμών.
4. Όμως, η παρεκτροπή της επιστήμης από την αποστολή της δεν οφείλεται μόνο στον
επιστήμονα. Σε μεγάλο βαθμό το φαινόμενο αυτό απορρέει από τις πολιτικές δεσμεύσεις που
υφίσταται η επιστήμη από τις κυβερνήσεις των κρατών, που ουσιαστικά την καθιστά
οικονομικά εξαρτημένη απ’ αυτές (τα κονδύλια για την επιστημονική έρευνα εγκρίνονται και
προέρχονται από τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες). Επομένως, τα επιστημονικά επιτεύγματα
ελέγχονται από τις κυβερνήσεις, που αρκετά συχνά τα χρησιμοποιούν για στρατιωτικούς
σκοπούς. Μ’ αυτόν τον τρόπο προσπαθούν να πετύχουν είτε την αμυντική θωράκιση των
κρατών είτε τη στρατιωτική υπεροχή απέναντι σε άλλα κράτη (μέσα στα πλαίσια του
ανταγωνισμού των πολεμικών εξοπλισμών).
ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ:
Η παρεκτροπή της επιστήμης από τους πραγματικούς σκοπούς που θα έπρεπε να
πραγματώνει επιφέρει αρνητικές συνέπειες σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο και συντείνει
στη διεύρυνση της κρίσης και της πολύπλευρης αποσταθεροποίησης που χαρακτηρίζει την
εποχή μας.
9. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΠΌ ΤΗΝ ΠΑΡΕΚΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ:
1. Η υπέρμετρη ανάπτυξη του υλικού πολιτισμού οδηγεί σε στασιμότητα τον πνευματικό.
Έτσι, η πρόοδος του πολιτισμού ταυτίζεται αποκλειστικά και μόνο με την πρόοδο του
υλικοτεχνικού σκέλους του, με συνέπεια να ατροφεί ο ηθικοπνευματικός τομέας. Επομένως, η
ανισομερής ανάπτυξη του υλικού και του πνευματικού πολιτισμού επιφέρει:
α) Τη μόλυνση και καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος. Ο σημερινός άνθρωπος
αντιμετωπίζει όλο και περισσότερο έντονο το πρόβλημα της υγιεινής διαβίωσης, αφού τα
συνεχή πλήγματα που υφίσταται το περιβάλλον, μέσα στο οποίο ζει και αναπτύσσεται είναι
ανεπανόρθωτα.
β) Τον κίνδυνο ενός πυρηνικού πολέμου. Η επιστημονική γνώση χρησιμοποιείται για την
τελειοποίηση των όπλων μαζικής καταστροφής, όπως είναι τα πυρηνικά, με αποτέλεσμα να
απειλείται η παγκόσμια ειρήνη.
γ) Την αλλοτρίωση του επιστήμονα όσον αφορά τον εργασιακό του χώρο – απώλεια της
φαντασίας και της δημιουργικότητας, αυτοματοποίηση και μηχανοποίησή του, θεοποίηση
της λογικής – και τους συνανθρώπους του.
2. Όσον αφορά τις διαπροσωπικές σχέσεις, κυριαρχεί η απανθρωποποίηση. Στο βωμό της
προόδου και της εξέλιξης, συχνά θυσιάζονται ανθρώπινες ζωές. Ο άνθρωπος δεν
αντιμετωπίζεται ως αξία, αλλά θεωρείται απλώς το μέσο για την αξιοποίηση των τεχνικών
εφαρμογών.
3. Τέλος, ο τομέας της επιστήμης και ειδικότερα οι επιστημονικές ανακαλύψεις
χρησιμοποιούνται ως μέσο άσκησης πιέσεων στον πολιτικό και κατ’ επέκταση στον
στρατιωτικό χώρο. Επηρεάζουν λοιπόν άμεσα τη διεθνή πολιτική κατάσταση, με συνέπεια η
επιστήμη να μετατρέπεται σε πεδίο, όπου ευδοκιμούν οι ανταγωνισμοί μεταξύ των κρατών
και κυρίως των υπερδυνάμεων.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ:
Ο μεγαλύτερος όμως κίνδυνος για την ανθρωπότητα προέρχεται από τους
επιστήμονες εκείνους που συνειδητά προετοιμάζουν την ολοκληρωτική της καταστροφή, που
έχουν μετατρέψει την επιστήμη σε εχθρό του ανθρωπίνου γένους. Γι’ αυτό θα πρέπει οι
επιστήμονες να θέσουν τις γνώσεις που κατέχουν και τα επιτεύγματα που δημιουργούν στην
υπηρεσία της ευημερίας και όχι της φιλοχρηματίας, της απληστίας και της κοινωνικής
διάκρισης, στην υπηρεσία των πραγματικών αναγκών και όχι των πλαστών, κάτω από την
επίδραση των ανθρωπιστικών αξιών. Μόνο τότε θα υπάρχει επιστήμη που θα καλλιεργεί τους
οραματισμούς της ανθρωπότητας και όχι τους φόβους της. Θα θεμελιώνει τη συνεργασία, τη
φιλία και την αλληλεγγύη μεταξύ των λαών και όχι την ενοχή μέσα στους ανθρώπους.
