2. Max Weber
Urodził się 21 kwietnia 1864 w Erfurcie, zmarł
14 lipca 1920 w Monachium.
Niemiecki socjolog, historyk gospodarki,
historyk porównawczy i historyk
religioznawstwa, ekonomista, prawnik,
teoretyk polityki i metodolog nauk
społecznych, twórca socjologii rozumiejącej,
jeden z założycieli nowoczesnej nauki
społecznej twórców nowoczesnej socjologii
gospodarki, uwarstwienia społecznego,
polityki, władzy, prawa, miasta, wsi, wiedzy i
nauki, religii, muzyki, przemysłu, naukowych
podstaw organizacji oraz socjologii
moralności i wychowania.
3. Socjologia rozumiejąca
Orientacja teoretyczno – metodologiczna
zapoczątkowana przez Maxa Webera. W
ujęciu tym podkreśla się, że zasadniczą
cechą wyjaśniania zjawisk społecznych
(a zwłaszcza działań) jest tzw.
Rozumienie (Verstehen). Oznacza ono
próbę poznania motywów, celów, dążeń,
postaw i wartości, którymi kieruje się
działający podmiot (aktor). Tylko w ten
sposób badacz może zrozumieć w pełni
czyjeś działania.
4. Weber uważał, że socjologowie mają przewagę
nad przedstawicielami nauk przyrodniczych.
Polega ona na tym, że socjolog jest w stanie
zrozumieć zjawiska społeczne, podczas gdy fizyk
czy chemik nie pojmie w podobny sposób
zachowania atomu lub związku chemicznego.
„Rozumieć” to po niemiecku verstehen.
Posłużenie się przez Webera tym terminem w
pracach historycznych należy do jego najbardziej
znanych i najbardziej kontrowersyjnych wkładów
do metodologii współczesnej socjologii.
Wyjaśniając , co Weber rozumiał przez pojęcie
verstehen, uwydatniamy także niektóre problemy
związane z jego określeniem.
5. Chaos świata i porządek wiedzy
Punktem wyjścia socjologii Webera była wizja świata społecznego jako chaosu.
Historia nie ma żadnego immanentnego sensu: jest terenem starcia ludzi i grup
ludzkich obdarzonych wolą pokonania wszelkiego oporu i osiągnięcia swoich
partykularnych celów. Istniejące podziały i antagonizmy są nie do przezwyciężenia
(wpływ Nietschego).
Socjologia może być nauką w społeczeństwie, którego pod zasadniczymi
względami nie można zmienić tylko, jeśli będzie obiektywna.
Problem Webera sprowadzał się do antynomii miedzy uniwersalizmem nauki i
partykularyzmem życia, między konieczną w nauce obiektywnością i
stronniczością, jak w praktyce musi cechować ludzi wyznających odmienne
wartości i mających sprzeczne interesy.
Nauka społeczna musi wystrzegać się sądów wartościujących, ale też odnosić się
do wartości konstytuujących badaną kulturę.
Jednak żadne fakty społeczne nie są ważne same przez się, lecz tylko przez swój
związek z naszymi wartościami. Wybór uczonego, zależny nieuchronnie od jego
miejsca w społeczeństwie i takich lub innych solidarności grupowych nie może
oznaczać opowiedzenia się po czyjejkolwiek stronie. Nie może oceniać i
postulować. Nauka empiryczna nikogo nie może pouczać o tym, co powinien, lecz
tylko o tym, co może i w odpowiednich okolicznościach – czego chce. Nauka
zajmuje się sądami wartościującymi, ale ich nie wydaje.
6. Typy idealne Webera
Typy idealne były najważniejszym narzędziem realizacji
celów poznawczych nauk społecznych. To nie był jego
wynalazek i jego nazwa (nazwę wymyślił George Jellinka)–
on go tylko udoskonalił. Weber dostrzegał podobne
procedury u Marksa i Mengera.
Typu idealnego się nie odkrywa w empirycznej
rzeczywistości, typ idealny się tworzy, ażeby tę rzeczywistość
badać i rozumieć, nie oczekując wszakże, iż będzie z nim
kiedykolwiek zgodna. Typ idealny pokazuje jaka
rzeczywistość mogłaby być a nie jaka jest.
Weber mówi o przemijalności wszystkich konstrukcji typów
idealnych, ale i zarazem nieuchronności tworzenia ciągle
nowych. Nie przysługuje im ani prawdziwość ani fałszywość.
To, czy ich tworzenie nie jest tylko intelektualną zabawą, lecz
rzeczywiście posuwa naprzód proces poznania, zależy od ich
użyteczności w praktyce badawczej.
Najważniejszy był typ idealny działania racjonalnego. Dzięki
niemu była możliwa cała procedura idealno-typologiczna
7. Rozumienie działań ludzkich
Działania jednostek były głównym
przedmiotem zainteresowania
Webera. Webera interesowała tylko
pewna kategoria zachowań nazywana
w socjologii działaniami oraz
sprzeciwiał się wyjaśnianiu faktów
społecznych poprzez przywoływanie
bytów zbiorowych w rodzaju
społeczeństwa, czy klasy.
8. Uważał, iż wszystkie socjologiczne wyjaśnienia
pozostają wyjaśnieniami pozornymi tak długo, jak długo
nie potrafimy powiedzieć, dlaczego jednostki działają
tak jak działają. Nie był to jednak tradycyjny
nominalizm: nie przypisywał jednostkom żadnych
właściwości, na których podstawie można byłoby a
priori orzekać cokolwiek o rzeczywistości społecznej.
Działanie jednostek jest zdeterminowane i zorientowane
na innych ludzi
Jednostka jest pozbawiona wszelkich cech dla
socjologii istotnych tak długo, jak długo traktuje się ją
poza kulturowo-historycznym kontekstem wzajemnego
oddziaływania. Weber był zatem i antysocjologistą i
antypsychologistą. Nie znamy innych ludzi aniżeli
Kulturmenschen.
9. Są dwa rodzaje rozumienia:
Rozumienie bezpośrednie (actuelles Verstehen)
– jesteśmy w stanie pojąc znaczenie działań
innych ludzi na mocy swego rodzaju
oczywistości, np. mimika ludzka, konwencjonalne
gesty, operacje matematyczne; wymaga pewnej
wiedzy, ale samo w sobie jest bardzo proste.
Rozumienie wyjaśniające (erklärendes
Verstehen) – ważniejsze dla Webera; jest to to,
co należy zastosować w naukach społecznych;
wyższy szczebel poznania działań ludzkich,
umożliwiającym odpowiedź nie tylko na pytanie
co?, lecz również na pytanie dlaczego?; miało
pozwolić na poznanie znaczenia i przyczyn
(motywów) ludzkiego działania.
10. „Socjologia formalna” Maxa
Webera
Rola pojęcia racjonalności była kluczowa
zarówno w socjologii historycznej i formalnej
Webera. Sam uważał swoją socjologię za
historyczną, ale twierdzi się, że Weber i Simmel
podzielali jednakowe poglądy i sposób podejścia.
Formalizm był tylko próbą przezwyciężenia
absolutnego historyzmu a nie historyzmu jako
takiego. Formalizm Webera przejawiał się w
dążeniu do wyzwolenia nauk społecznych spod
presji języka potocznego i tworzeniu pojęć
teoretycznych o najszerszym zastosowaniu. Stąd
przedsięwzięcie polegające na zaprojektowaniu
własnego słownika i własnego katalogu „form”
społecznych, które w języku Webera nazywały
się „czystymi” typami.
11. Najważniejsze jest pojęcie działania
społecznego jako takiego zachowania
się jednostki, które w swojej genezie i
swoim przebiegu zorientowane jest na
przeszłe, obecne lub spodziewane
zachowanie się innych jednostek. Aby
można było mówić o działaniach
społecznych, niezbędne jest minimum
świadomości, dzięki któremu
zachowanie się zostaje wyposażone w
„subiektywne znaczenie”.
12. Weber wyróżnił cztery rodzaje działań
społecznych, biorąc pod uwagę
stopień ich oddalenia od linii
granicznej oddzielającej ogół działań
społecznych w powyższym znaczeniu
od czynności czysto odruchowych
13. Tradycjonalne – są podejmowane pod wpływem
utrwalonych nawyków, ale z zalążkową świadomością,
że trzymanie się utrwalonego od dawna sposobu
postępowania jest pożądane
Emocjonalne - podstawą są uczucia nakazujące
postępować w dany sposób bez względu na skutki
Wartościowo-racjonalne – cechuje je w pełni świadomy
dobór środków do osiągnięcia celu, który sam nie
podlega deliberacji i nie zmienia się bez względu na
napotykane trudności.
Celowo-racjonalne – ma w nich miejsce świadomy
wybór zarówno celów jak i środków; są najbardziej
zrozumiałe dla zewnętrznego obserwatora i na nich
skupia się Weber
14. Działania społeczne są jednokierunkowe: nie
zawierają w sobie żadnej konieczności a
tylko prawdopodobieństwo wywołania
odpowiedzi z ich strony. Wtedy, gdy
odpowiedź ma miejsce, zapoczątkowując
dłuższy lub krótszy szereg oddziaływań
wzajemnych dwóch lub więcej jednostek,
powstaje stosunek społeczny. Wszystko
zaczyna się od działań jednostek i wszystko
daje się do nich sprowadzić. Na wszystkich
poziomach kluczowe znaczenie zachowuje
kategoria racjonalności.
15. Wpływ Maxa Webera na
socjologię
Bardzo silny wpływ. Coser podzielił nawet socjologię na
przedweberowską i poweberowską. Nie stworzył jednak
żadnej szkoły. Był inspiratorem, od którego brano
wielkie idee nie troszcząc się o resztę. Gouldner nazwał
go Minotaurem.
Jego dzieło zostało rozmienione na drobne
współczesnych dyscyplin socjologicznych,
socjologicznych także przystosowane we fragmentach
do wycinkowych pytań postawionych na gruncie
założeń, które mają mało wspólnego z Weberowskimi.
Jest gwiazdą – nie ma socjologa, który by się do niego
nie ustosunkowywał.
16. Bibliografia
A.Słaboń,M.Pacholski(2010).Słownik Pojęć
Socjologicznych.Wydawnictwo Uniwersytetu
Ekonomicznego:Kraków
G.Ritzer,(2004).Nasycona Teoria
Socjologiczne.Wydawnictwo S-KA:Poznań
J.Szacki,(2006).Historia,Myśli
Socjologicznej,Wydawnictwo
PWN:Warszawa
M.Weber,(2002).Gospodarka i
Społeczeństwo Zarys Socjologii
Rozumiejącej.Wydawnictwo Naukowe
PWN:Warszawa
