1. ZÙ>$$ ZÙb°<Ÿ‹™>°∫ fit# $$
∫°uy ydu„ tF°≤°t°∫d [<fib°Õd-≈®J¡≤d ≈¥b°Õ@Õ
1221
N°<ÌJ¡<b ZÙtπ°vtÙ<J¡tF°tC<fi≈®dÙw
ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d
≈≤tFaŸ ZÙtÌg N°fiaÌ f°u@u∏B Ÿ≤_bwÙ ≈®dÙw
"ZÙb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d' (w°Ã≈∫Õ≈®J¡°„°¶∫Δ∫°¶∫°Ÿ<Fw) J¡° <F∏ÌÙ NfiCb°Ì
<fib°Õd-≈®J¡≤d ≈¥b°Õ@Õ
≈FÔ° ŸyÕ
tC<fibªfi Ÿu Z°uw°N°u* J¡° ÃS°fi, fiJ¡∑ N°<ÖJ¡∑ <J®¡∫° wS°
ŸCfiu y∫u <bT∫°u* J¡° <ª∏wfi Îba <fiB° Ÿu ≤°<` J¡° ∫°≈fi - ∫F bdÕfi $
ŸfŸu ≈FÔu ≈¥bÕ ≈®J¡≤d wS° W≤ ≈®J¡≤d J¡∑ FuwCw°Ÿay<w J¡° Ÿ¥ªfi J¡≤ ≤Fu tF<TÕ b•wΔ∫
<bT∫ J¡∑ ≈®<wI° J¡≤wu Fæ* $
tF<TÕ b°vtÙ<J¡ıÙ fiu J¡F° ( ) # ˚B, ≈„t-≈®J¡≤d Ju¡ Nfi∏w≤ Nf oŸ <fib°Õd-≈®J¡≤d J¡°
Zbd J¡∑<ıÎ, ı°u <J¡ I°w F°u ı°fiu ≈≤ t°usR¡≈ k¡Ô Ìuw° Fæ $$1$$ ÎJ¡t°` ≈®_wCw J¡S° J¡° FÙ
NbÔ‡ffi J¡≤Ju¡ ≈®<wI°w NSÕ J¡° bdÕfi J¡≤fiub°Ôu tF<TÕ ≈„t-≈®J¡≤d Ju¡ ≈Ìu„ Ju¡ f°Ì Ì„≤S-
Ÿ˚° tu* ı°u b¨W°∏w FCN°, Ÿu J¡Fwu Fæ* $ <ıŸ Ÿt∫ tF°≤°ı b<Ÿ‹™> Ÿ ≈®J¡°≤ Ju¡ y‡˚Ù≤ NSÕ Ju¡
≈®<w≈°ÌJ¡ bªfi J¡F ≤Fu Su, fiJu¡ ÎJ¡t°` Zbd N°fi∏Ì tu* <b˚°u≤ F°uJ¡≤ ZÙ≤°tª∏BıÙ t°æfi F°uJ¡≤
Nb¿_Sw Su, tF°tC<fi b<Ÿ‹™>ıÙ J¡∑ b°dÙ N°æ≤ ŸŸu ≈®<w≈°<Ìw NS°u˘ J¡° tfi tu* @°≤dJ¡≤ ≤°ıu
Ô°uy, <ı∏F°u*fiu t°fiŸÙ wS° f°fl ≈Ì°S°u˘ J¡° Ì„Õfi N°æ≤ „°≤Ù¿≤J¡ ªu‹¸>° J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° S°,
<fiÿªu‹¸> F°uJ¡≤ <ª`°<≈Õw J¡∑ fi°o˘ Nb¿_Sw Su, tF°tC<fi b<Ÿ‹™>ıÙ π°≤° ≈<Ì‹¸> b°•∫°u* J¡° fnu
N°Ì≤ Ju¡ Ÿ°S «¡≈≤ ™>°oÕ y∫Ù wıÕfiÙ (≥yÔÙ) Ju¡ <bÔsd N<˚fi∫ wS° ˚®¥˚ay≈¥bÕJ¡ Z°uw° tC<fiyd
<bª°≤ J¡≤ ≤Fu Su, ≈≤t N°ÿª∫Õt∫ ≈®Ã∫y°Ãt° Ju¡ NbÔ°uJ¡fi tu* N<wFTÕ Ju¡ J¡°≤d <bJ¡<Ÿw fiu`R¡≈b°Ô°
ÔÔfi°N°u* J¡° Ÿt¥F ıf ≈C‹≈≤Ÿ°_b°Ìfi tu* N°Ÿ•w ˚°æ*≤°u* Ÿu ∫C•w J¡‡≈fi N°æ≤ „ÆÌ Ÿu „¥∏∫
w”taı≤Ù_bR¡≈w° ≈®°›w J¡≤ ≤F° S°, N°J¡°„ tu* <ıŸ ≈®Ìu„ tu* <ÌbŸ J¡° Nb<„‹¸> ªwCSÕ˚°yt°`
( ) Ã≈<W, ¿_S<w N°æ≤ ≈„t fi°tJ¡ ≈FÔu Ju¡ wÙfi ≈®J¡≤d°u* Ÿu Ã≈<W, ¿_S<w N°æ≤ Ô∫
Ju¡ f°u@J¡ wS° "NS°w N°Ìu„°u fiu<w fiu<w' (ŸÃ∫_bR¡≈ Ju¡ <fiÌuÕ„ Ju¡ Nfi∏w≤ Nf 'fi, fi' ∫°u* f®Ê
J¡° <fiÌuÕ„ <J¡∫° ı°w° Fæ) oÃ∫°<Ì Ÿt_w ≈®≈aª Ju¡ <fiTu@J¡ buÌ°∏w b°•∫°u* J¡° Nº∫°≤°u≈ N≈b°Ì∏∫°∫
Ÿu N°Ãtw[b Ju¡ Δ∫CÃ≈°ÌJ¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d b°Ÿfi°s∫ N°æ≤ tfi°ufi°„≈∫Õ∏w I°fi Ju¡ π°≤° ≈≤t≈C”T°SÕ
tu* FÙ w°Ã≈∫Õ Fæ, ∫F fwÔ°∫° y∫° $ Nfi∏w≤ Nf "∫` fi°∏∫Ã≈ÿ∫<w.', "∫w°u b°ª°u <fibwÕ∏wu',
"N°fi∏Ìa f®Êd°u <bπ°fig', "wÌuwÌgf®Ê°≈¥bÕtg', "<fi‹J¡Ôa <fi<‹J®¡∫tg' oÃ∫°<Ì ZC<ww°Ã≈∫Õ<Ÿ] wS°
≈¥b°uÕ•w Ÿt_w Ÿ°@fi°u* Ÿu ≈®°›w F°ufiub°Ôu N°ÃtI°fi Ju¡ k¡Ô˚¥w t°us Ju¡ Δ∫CÃ≈°Ìfi°SÕ <fib°Õdfi°tJ¡
≈®J¡≤d J¡° Zbd J¡≤°fiu Ju¡ <ÔÎ ˚yb°fi b°vtÙ<J¡ ≈J®¡t J¡≤wu Fæ* $

2. 1222 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<fib°Õd-≈®J¡≤d ≈¥b°Õ@Õ
Ô<sw F°u ≤F° S°, Ÿ ≈®Ìu„ tu* t°fi°u* b<Ÿ‹™>°u≈Ìu„ J¡° Zbd J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ Ÿ¥∫Õ ˚yb°fi Nb¿_Sw
Su, oŸÙ Ÿu bu t°fi°u* JC¡~> I°fi°uÌ∫ Ÿu Ÿ°æ‡∫ ∫°fiÙ Â<‹¸><≈®∫ N°æ≤ JC¡~> w°≈ J¡° ≈„t t°fi°u* ≈®°›w <J¡∫u
FCÎ ≈®wÙw F°u ≤Fu Su $ tC<fi •w NSÕ Ju¡ Zbd Ju¡ FuwC JC¡ŸCt<bw°fi°u* Ju¡ Ÿa_≈∏Ì Ÿu t°<Ôw (t°Ô°∫C•w)
oŸ<ÔÎ t∏Ì°≤ J¡∑ t@C≤ ŸCy∏@ Ìufiub°Ô° ≈bfi t°æfi F°uJ¡≤ fF ≤F° S°, w[bI°fi F°u ı°fiu Ju¡ J¡°≤d
t°fi°u* Wt º∫°fi J¡≤ ≤FÙ fnu-fnu ˚®t≤°u* J¡∑ ≈a<•w∫°≥ ≈C‹≈≈a<•w∫°u* Ju¡ «¡≈≤ Ÿ°u ≤FÙ SÙ* $ tC•w°t∫
ı°Ô°J¡°≤ (Ÿ≤°ub≤ Ju¡ t°u<w∫°u* J¡∑ ı°Ô Ju¡ N°J¡°≤ Ju¡) bu‹¸>fi°u* Ju¡ tº∫_S ˚¥<t≈®Ìu„ tu* ıÔ Zbd Ju¡
<ÔÎ t°fi°u* ÃJ¡^™>° Ÿu _≈∏Ì≤<Fw F°uJ¡≤ tC•w° N°<Ì J¡∑ ≈®˚° Ÿu ≈®J¡°<„w F°u ≤F° S°, Ìu„w# N°æ≤
J¡°Ôw# N≈¿≤¿h~>∏fi N°J¡°„t°yÕ J¡∑ ≈<SJ¡, <ª≤J¡°<ÔJ¡ ÌÙ|Õ ≈®b°Ÿ Ÿu Z°∏w Ÿ¥∫Õ≤¿ÿt∫°≥ „ÙwÔ
|≤ Ju¡ N∏Ì≤ (Zbd„°Ô° tu*) <bZ°t Ju¡ <ÔÎ ~>°u¸>Ù <©nJ¡∑ Ju¡ t°yÕ tu* ≈®<b‹¸> F°u ≤FÙ SÙ* $ „°∏w F°u
≤Fu t°u<w∫°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* Ju¡ ≈®˚°ı°Ôt∫ ˚_t Ÿu @¥<Ôw_bR¡≈ Zbd„°Ô° Ju¡ N∏Ì≤ ≈®<b‹¸> w≈_bÙR¡≈Ù
<ÌbŸ Ju¡ „≤Ù≤˚¥w Ÿ¥∫Õ Ju¡ ≈®J¡°„ N≈fiu ˚Ùw≤ t°fi°u* „°¿∏wyCd Ÿ¥<ªw J¡≤ ≤F° S°, ≤°ı°N°u* Ju¡ F°S°u*
tu* wS° <Ÿ≤ Ju¡ «¡≈≤ Ôy°∫u y∫u ÔÙÔ°-J¡tÔ Wt ≤Ÿ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ b<Ÿ‹™>ıÙ Ju¡ ≈Ìu„ J¡°u ŸCfiJ¡≤
N°fi∏Ì Ju¡ N°<b˚°Õb Ÿu Z°uw°N°u* Ju¡ tfi°u* J¡∑ fi°o˘ t°fi°u* <tÔfiu J¡°u Ωw F°u ≤Fu Su, NI°fiÙ f°ÔJ¡°u*
J¡°u wS° <≈*ınu tu* ¿_Sw „CJ¡ N°<Ì ≈<s∫°u* J¡°u N°Ì≤≈¥bÕJ¡ ˚°uıfi Ìufiu Ju¡ <ÔÎ ˜Ùıfi Ãb¿≤w F°u ≤F°
S°, ª•J¡≤ J¡°¸> ≤Fu ˚®t≤°u* Ju¡ ≈a©°u* Ÿu ¿ÃSw b°∫C Ÿu n°oÕ y∫Ù S°unu <bJ¡°Ÿ Ÿu ∫C•w J¡tCÌŸ‡f∏@Ù
@¥<Ô ª°t≤ N°æ≤ N°≥© J¡∑ f≤°æfiÙ (≈ÔJ¡°u* Ju¡ N°yu Ju¡ f°Ô) ≈≤ ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ ª°≤°u* N°u≤ <bZ°∏w F°u
ªCJ¡∑ SÙ, ≈bÕw°u* J¡∑ yCk¡°N°u* Ÿu <fiJ¡Ôu FCÎ ~>°∫°Ÿt¥FR¡≈Ù N∏@J¡°≤ Ju¡ ˚∫ Ÿu t°fi°u* n J¡≤ ~>°u¸>Ù
<©nJ¡∑ Ju¡ π°≤°u* tu* N°Z∫ Ju¡ <ÔÎ Ÿ¥∫Õ≤¿ÿt∫°≥ |≤ Ju¡ ˚Ùw≤ ≈®<b‹¸> F°u ≤FÙ SÙ*, Ÿ Ÿt∫ <Ìfi Ju¡
ªwCSÕ˚°y J¡° Ÿ¥ªfi J¡≤fiu tu* wÃ≈≤ <Ì„°N°u* Ju¡ tC©°u* J¡°u ≈¥dÕ J¡≤ Ìufiub°ÔÙ fiy°≤u, i>°uÔ N°æ≤ „a© J¡∑
ºb<fi FCoÕ $$2-16$$ •w ºb<fi Ÿu tC<fi b<Ÿ‹™>ıÙ J¡° ∏fiw _b≤ ˚Ù Ÿ ≈®J¡°≤ <w≤°u<Fw F°u y∫°,
<ıŸ ≈®J¡°≤ tu*|°u* Ju¡ fi°Ì Ÿu t∫¥≤°u* J¡° „ÆÌ $$17$$ Ÿ ºb<fi Ÿu <≈*ınu* tu* ¿_Sw ≈sÙ sCÆ@ ≈a©°u* Ÿu
∫C•w F°uJ¡≤ ª°≤°u* N°u≤ Ÿu Ÿ ≈®J¡°≤ sCÆ@ F°u y∫u, <ıŸ ≈®J¡°≤ ˚¥J¡‡≈ F°ufiu ≈≤ buy≈¥bÕJ¡ w°Ô≈Ñb°u* Ÿu
∫C•w bfi≈a<•w∫°≥ ª°≤°u* N°u≤ Ÿu sCÆ@ F°u ı°wÙ Fæ* $$18$$ Ÿ Ÿt∫ ˚∫ Ÿu `_w FCÎ f°ÔJ¡ @°<`∫°u* Ju¡
_wfitº∫ tu* ≤°uÌfi „ÆÌ≈¥bÕJ¡ ÎuŸu <Ô≈¸> y∫u, ıæŸu bT°ÕJ¡°ÔÙfi tu| ∏fiw <„©≤ Ju¡ J¡°u¸>≤ tu* <Ô≈¸>
ı°wu Fæ* $$19$$ sCÆ@ FCÎ ≈®b°F Ÿu ∫C•w fi<Ì∫°u* Ÿu ıæŸu ıÔJ¡d nwu Fæ*, bæŸu FÙ Ÿ ºb<fi Ÿu
≤°ı°N°u* Ju¡ <„≤°u˚¥Td°u* Ÿu ≈C‹≈@¥<Ô Ÿu y°æ≤bdÕ ˚®t≤°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤°Î≥ nfiu ÔyÙ* $$20$$ Ÿ ≈®J¡°≤
tF°≤°ı Ì„≤S Ju¡ |≤ Ju¡ ≈®sCÆ@ F°ufiu ≈≤, ªwCSÕ b∫ tu* <ÌbŸ Ju¡ ≈®°›w F°ufiu ≈≤ wS° @Ù≤u-@Ù≤u
„a©ºb<fi Ju¡ „°∏w F°ufiu ≈≤ ≈®_wCw <bT∫ J¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤wu FCÎ tC<fi∫°u* tu* <Ÿ*FR¡≈ tF°≤°ı
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Ÿ˚° Ju¡ fÙª tu* ZÙ≤°tª∏BıÙ Ÿu t@C≤b¨<Wb°Ôu bªfi J¡Ffiu Ôyu $$21,22$$
Fu <fi‹≈°≈ ≤°|b, tæ*fiu ı°u ∫F N°≈Ÿu b°Àı°Ô ∫°fiÙ w[b°u≈Ìu„ Ju¡ R¡≈ tu* ı°u bªfi J¡Fu Fæ*, fiŸu
<ªWR¡≈Ù ≈sÙ J¡°u f°≥@J¡≤ wS° ⁄Ì∫ tu* ≤°uJ¡J¡≤ N°ÃtR¡≈w° ≈®°›w J¡∑<ıÎ $$23$$ ZÙ≤°tıÙ, tu≤Ù
b°dÙ Ju¡ oŸ ≈®J¡°≤ N<bfi°„Ù NSÕ J¡° N°≈fiu •∫° Ÿ w≤F y®Fd <J¡∫°, <ıŸ w≤F FaŸ ıÔ Ÿu ∫°fiÙ
Ì¥@ Ÿu <t<Zw ıÔ tu* Ÿu ıÔ J¡° ≈<≤Ã∫°y J¡≤ Ì¥@ J¡° y®Fd J¡≤w° Fæ $$24$$ Fu Ÿ°@°u, oŸJ¡° N≈fiÙ

3. ŸyÕ - 1] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1223
fC<] Ÿu N°Ω°u≈°∏w f°≤-f°≤ <bª°≤ J¡≤ oŸÙ t°yÕ Ÿu ∫°fiÙ ≈FÔu ≈<Ì‹¸> b°Ÿfi°s∫, tfi°ufi°„,
≈®°d<fi≤°u@ wS° I°fi°U∫°ŸR¡≈Ù t°yÕ Ÿu FÙ Nf N°≈J¡°u ı°fi° ª°<FÎ $$25$$ ZÙ≤°tıÙ, oŸ fC<] Ÿu
(b¨<W Ÿu) <bF°≤ J¡≤ ≤Fu N°≈ J¡˚Ù ˚Ù f] fiFÙ* F°u*yu $ ∫<Ì oŸ b¨<W J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ N°≈ N∏∫ t°yÕ
Ÿu Δ∫bF°≤ J¡≤u*yu, w°u Ÿ ≈®J¡°≤ N°≈J¡° N@#≈wfi F°u ı°∫uy°, <ıŸ ≈®J¡°≤ ¿b∏º∫°<B Ju¡ ywÕ tu* F°SÙ
J¡° N@#≈wfi F°uw° Fæ $$26$$ ZÙ≤°t˚B, ıæŸu ÌÙ≈J¡ J¡°u Ã∫°yfiub°Ô° wS° N∏@≈C”T ≤°<` tu* ywÕ tu*
<y≤ ı°w° Fæ, bæŸu FÙ fC<] Ÿu y¨FÙw tu≤u NSÕ Ju¡ NfiCŸ°≤ J¡°∫Õ fiFÙ* J¡≤°uyu w°u Nbÿ∫ FÙ N°≈ fiÙªu ywÕ
tu* <y≤ ı°N°uyu $$27$$ Fu ˚B, tu≤u π°≤° J¡<Sw NSÕ J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ N°≈J¡°u NŸay F°uJ¡≤ ∫S° ≈®°›w
∫°fiÙ Ÿt∫°fiCŸ°≤ ≈®°›w FCÎ Δ∫bF°≤ J¡° ≈¿≤≈°Ôfi J¡≤fi° ª°<FÎ, Ÿt_w „°˜°u* Ju¡ ≈≤t w°Ã≈∫Õ<bT∫
<Ÿ]°∏w J¡° tfi tu* »ÙJ¡≤d J¡≤Ju¡ N°≈ Ì°≤b°fi ∫°fiÙ N≈¿≤¿h~>∏fi N°Ãtf°u@ Ÿu Ÿ‡≈∏fi F°u
ı°oÎ $$28$$ Fu ŸU∫yd, Fu tF°≤°ı Ì„≤S, Fu ZÙ≤°tıÙ, Fu Ô‚td wS° N∏∫°∏∫ fi¨≈byÕ N°≈
Ÿ˚Ù N°ı N≈fiu-N≈fiu N°¿ÖJ¡ J¡t°u˘ J¡° (Ÿaº∫° baÌfi J¡°) NfiC‹™>°fi J¡≤u*, •∫°u*<J¡ ≈®°∫# N°ı J¡°
<Ìfi Ÿt°›w F°ufiu ı° ≤F° Fæ, Nf ı°u Nb<„‹¸> <bª°≤ Fæ, ŸJ¡°, ıf N°≈ ≈®°w#J¡°Ô Ÿ˚° tu* N°∫u*yu,
wf Ft Ô°uy <bª°≤ J¡≤u*yu $$29,30$$ ZÙ b°vtÙ<J¡ıÙ fiu J¡F° # tF<TÕ b<Ÿ‹™> tF°≤°ı Ju¡ π°≤° oŸ
≈®J¡°≤ Ÿaf°u<@w J¡∑ yoÕ bF Ÿ˚° ™> ©nÙ FCoÕ, Ÿt_w Ÿ˚° J¡° bÌfi ≈μ J¡∑ w≤F S°, NwÎb bF
<bJ¡°Ÿ∫C•w J¡t<ÔfiÙ Ju¡ ŸÂ„ ˚ÔÙ t°Ô¥t ≈nwÙ SÙ $$31$$ N∏∫°∏∫ ≤°ı°N°u* fiu tF°≤°ı Ì„≤S
J¡∑ _wC<w J¡∑, ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡°u fit_J¡°≤ <J¡∫° wS° tF<TÕ b<Ÿ‹™>ıÙ J¡∑ ©¥f _wC<w J¡∑, Nfi∏w≤ bu
N≈fiu-N≈fiu N°Zt tu* ªÔu y∫u $$32$$ N°J¡°„ª°≤Ù Ìubw°N°u* Ÿu baÌfi <J¡∫u F…Î tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ
<bÿb°<t` tF¿TÕ Ju¡ Ÿ°S N°Zt ı°fiu Ju¡ <ÔÎ N°Ÿfi Ÿu ™>u $$33$$ Ì„≤S N°<Ì ≤°ıu wS° tC<fi Ô°uy
N≈fiu NfiCR¡≈ ≈Ìu‹¸>° tC<fi b<Ÿ‹™>ıÙ Ju¡ ≈Ù~>u-≈Ù~>u N°Zt ≈∫Õ∏w ı°J¡≤ fiJ¡∑ N°I° ÔuJ¡≤ J¡°uoÕ
N°J¡°„ J¡∑ N°u≤, J¡°uoÕ N≤^∫ J¡∑ N°u≤, J¡°uoÕ ≤°ıt¿∏Ì≤ J¡∑ N°u≤ J¡tÔ Ÿu ¿ÃS≤ ˚®t≤°u* J¡∑ w≤F ªÔu
y∫u $$34,35$$ tF<TÕ b<Ÿ‹™>ıÙ Ju¡ ª≤d°u* tu* <fitÕÔ ≈C‹≈°u* J¡∑ Naı<Ô Ÿt≈Õd J¡≤Ju¡ tF°≤°ı Ì„≤SıÙ,
˚°∫°ÕN°u* Ÿu NfiCyw F°u, N≈fiu ≤°ıtFÔ Ju¡ ˚Ùw≤ ≈®<b‹¸> FCÎ $$36$$ ZÙ≤°t˚B, Ô‚td wS° „`CPfi
N≈fiu N°Zt tu* ≈®°›w yC”ıÙ Ju¡ ª≤d°u* J¡∑ ˚<•w≈¥bÕJ¡ ≈¥ı° J¡≤Ju¡ Ì„≤S Ju¡ t¿∏Ì≤ J¡∑ N°u≤ N°
y∫u $$37$$ N≈fiu _S°fi tu* N°J¡≤ fi Ÿf Z°uw°N°u* fiu _fi°fi <J¡∫°, Ìubw° N°æ≤ <≈w≤°u* J¡∑ ≈¥ı° J¡∑
wS° <b≈® N°æ≤ N<w<S∫°u* Ju¡ N<˚tC© FCÎ ∫°fiÙ N<˚ytfi N°<Ì Ÿu ≈¥ıfi Ju¡ <ÔÎ fiJ¡° _b°yw
<J¡∫° $$38$$ ofi <J®¡∫°N°u* Ÿu <fib¨W F°uJ¡≤ fi Z°uw°N°u* fiu f®°Êd N°<Ì Ÿu ÔuJ¡≤ fi°æJ¡≤ ≈∫Õ∏w
N≈fiu-N≈fiu ≈¿≤b°≤°u* Ju¡ Ÿ°S bdÕ-@tÕ Ju¡ J®¡t°fiCŸ°≤ ˚°u≠∫≈Ì°S°u˘ J¡° ˚°uıfi <J¡∫° $$39$$ Ìæ<fiJ¡
<J®¡∫°N°u* Ju¡ Ÿ°S Ÿ¥∫Õ ˚yb°fi Ju¡ N_w°ªÔ J¡∑ N°u≤ ≈®_S°fi J¡≤fiu ≈≤ wS° ≤°<`<J®¡∫°N°u* Ju¡ Ÿ°S
ª∏Bt° Ju¡ <Ìw F°ufiu ≈≤ ≤u„tÙ ª°Ì≤°u* Ÿu ∫C•w „˙∫°N°u* ≈≤ wS° N°Ÿfi°u* ≈≤ fæ™>J¡≤ ˚¥<t ≈≤ <bF°≤
J¡≤fiub°Ôu tC<fi, ≤°ıu, ≤°ı≈C` wS° tF<TÕ Ô°uy NÃ∫∏w N°Ì≤≈¥bÕJ¡ b<Ÿ‹™> tF<TÕ Ju¡ bÌfiJ¡tÔ Ÿu
<fiyÕw ŸaŸ°≤w≤d Ju¡ ≈°∫ J¡° ∫S°bw ÎJ¡°y® <ªW Ÿu <bª°≤ J¡≤fiu Ôyu $$40-42$$ wÌfi∏w≤ ≈®F≤t°`
tu* bu Z°uw°yd, ı°u ≤°<` Ju¡ <fiyÕtfi J¡∑ N<˚Ô°T°N°u* Ju¡ J¡°≤d <Ìfi°SÙÕ (≤°<` Ju¡ N<wJ®¡td J¡∑
N<˚Ô°T°b°Ôu) J¡tÔ Ju¡ ŸÂ„ Su, ŸC∏Ì≤ _b›fi Ÿu ∫C•w <fiB° J¡°u ≈®°›w FCÎ $$43$$ ZÙ≤°t˚B,

4. 1224 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<fib°Õd-≈®J¡≤d ≈¥b°Õ@Õ
Ô‚td Îba „`CPfi ofi wÙfi°u* ˚®°w°N°u* fiu wÙfi ≈®F≤ wJ¡ tF<TÕ Ju¡ ≈Ìu„ J¡° <fi≤∏w≤ <bª°≤ <J¡∫° $$44$$
∏F°u*fiu Ju¡bÔ N°@u ≈®F≤ (Ì°u |nÙ) wJ¡ FÙ fi∫fi°u* J¡°u t¥≥ÌJ¡≤ Wt _b›fi Ÿu ∫C•w wS° sd˚≤ tu* Zt
J¡° <fib°≤dJ¡≤ Ìufiub°ÔÙ <fiB° ≈®°›w J¡∑ $ ∫F°≥ ≈≤ ŸC∏Ì≤ _b›fi∫C•w <fiB° ≈®°›w FCoÕ oŸ J¡Sfi J¡°
w°Ã≈∫Õ ˚°bÙ „C˚ k¡Ô J¡° Ÿ¥ªfi J¡≤fiu tu* Fæ*, •∫°u*<J¡ "NS ∫` Ìub ob' oÃ∫°<Ì ZC<w Ÿu ∫F ≈®<w≈°Ìfi
<J¡∫° y∫° Fæ <J¡ _b›fi tu* Ÿb°ÕÇ∫Ì„Õfi ˚°bÙ t°usR¡≈ k¡Ô J¡° Ÿ¥ªJ¡ F°uw° Fæ $$45$$
oŸ ≈®J¡°≤ ≈<b` tfib°Ôu, <bbuJ¡∑ wS° N°Ãtw[b ≈®f°u@ Ju¡ J¡°≤d <bJ¡°Ÿ∫C•w N°„∫b°Ôu fi
≤°tª∏B N°<Ì J¡∑ ≤°<` ıf Ÿt°›w F°u yoÕ wf Ÿfiu Ÿ¥∫Õ<J¡≤d°u* Ju¡ Ÿ‡f∏@ Ÿu t<Ôfi FCÎ ª∏Bt° J¡°u
FÙ N≈fi° tC© ffi° ¿Ô∫° $$46$$
≈FÔ° ŸyÕ Ÿt°›w
Ì¥Ÿ≤° ŸyÕ
ZÙ≤°tª∏B N°<Ì Ju¡ π°≤° tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ J¡° Ÿ˚° tu* N°fi∫fi wS°
tF<TÕ π°≤° •w NSÕ Ju¡ _t≤d Ÿu fiJ¡∑ N°Ãtw[b tu* <bZ°<∏w-∫F bdÕfi $
ZÙb°vtÙ<J¡ıÙ fiu J¡F° # wÌfi∏w≤ ª∏BR¡≈Ù tC© Ÿu wS° Δ∫°JC¡Ô N∏@J¡°≤R¡≈Ù ≈æ≤°u* Ÿu ∫C•w
≤°<` Ÿ ≈®J¡°≤ t≤d°u∏tC©Ù FCoÕ, <ıŸ ≈®J¡°≤ <bbuJ¡ J¡° Ì∫ F°ufiu ≈≤ b°Ÿfi° t≤d°u∏tC©Ù F°u ı°wÙ
Fæ $$1$$ Nfi∏w≤ ≈¥b°Õ<˚tC© tfiC‹∫°u* π°≤° <Ì©°oÕ ≈nfiub°Ôu ≈¥bÕ<Ì„°_S ≈bÕw°u* Ju¡ «¡≈≤ <„©≤°u* Ÿu
≈®<wf] F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fi-fi <„©≤°u* Ju¡ ˚Ùw≤Ù ˚°y°u* Ÿu Ì^±>°∫t°fi ≈®J¡°„ <fiJ¡Ô ≤F° S°, NwÎb
bF°≥ ≈≤ fi N∏w≤°Ô ˚°y°u* Ÿu <fiJ¡Ô ≤Fu <J¡≤d°u*b°Ôu Ÿ¥∫Õ fiu kæ¡Ô°∫u y∫u F°S°u* Ju¡ ŸÂ„ ≈®J¡°„ @°≤d
<J¡∫° Fæ ÎuŸ° ≈®wÙw F°uw° S°, N°æ≤ ı°u ≈¿ÿªt <Ì„° tu* tC© <J¡∫u FCÎ ≈®°dÙ Su, fiJu¡ π°≤° <Ì©°oÕ
≈nfiub°Ôu ≈¿ÿªt <Ì„°_S ≈bÕw ≈≤, w°u Ÿ¥∫Õ fiu <tØ∫°J¡¿v≈w <„≤°u˚¥Td J¡∑ fi°o˘ t°fi°u* N°Ô°uJ¡
@°≤d <J¡∫° Fæ - ÎuŸ° ≈®wÙw F°uw° S° $$2$$ wÌfi∏w≤ f≤k¡ Ju¡ J¡d°u* J¡° N°J¡TÕd J¡≤fiub°Ô°, ª∏Bt^±>Ô
J¡°u N°J¨¡‹¸> J¡≤fiub°Ô° wS° Ÿ¥∫ÕR¡≈Ù N≈fiu ªsC Ÿu <fiJ¡Ôu FCÎ N°Ô°uJ¡ Ÿu ª∏B≠∫°uÃ_fi°N°u* J¡°u y®<Ÿw
J¡≤fiub°Ô° ≈®°w#J¡°ÔÙfi t∏Ì≈bfi ŸC„°u<˚w FCN° $$3$$ ZÙ≤°tıÙ, Ô‚td wS° „`CPfi N≈fiu-N≈fiu
NfiCª≤°u* Ju¡ Ÿ°S ™>J¡≤ _fi°fi, Ÿ∏º∫° N°<Ì J¡t°u˘ J¡° NfiC‹™>°fi J¡≤Ju¡ tF°tC<fi ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Ju¡
N°Zt ≈≤ ªÔu y∫u $$4$$ bF°≥ ı°J¡≤ Ÿ∏º∫°J¡≤ N°Zt Ÿu f°F≤ <fiJ¡Ôfiub°Ôu tF<TÕ b<Ÿ‹™>ıÙ Ju¡
ª≤d°u* tu* ∏F°u*fiu NP∫ÕŸ∏w<w ≈®Ì°fiJ¡≤ ≈®d°t <J¡∫° $$5$$ sd˚≤ tu* tF<TÕ b<Ÿ‹™>ıÙ J¡° N°Zt
tC<fi∫°u*, f®°Êd°u* N°æ≤ ≤°ı°N°u* Ÿu wS° F°SÙ, Nÿb, ≤S N°<Ì N∏∫°∏∫ ∫°fi°u* Ÿu owfi° ˚≤ y∫° <J¡
bF°≥ w<fiJ¡ ˚Ù NbJ¡°„ fiFÙ* ≤F° $$6$$ wÌfi∏w≤ tC<fi∫°u* tu* <Ÿ*FR¡≈ tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ Ÿ Ÿufi° Ju¡
Ÿ°S FÙ ≤°t N°<Ì Ÿu NfiCyw F°uJ¡≤ ∫S°Ÿt∫ Ì„≤SıÙ Ju¡ |≤ ≈≤ N° ≈FC≥ªu $$7$$
bF°≥ ≈≤ Ãb≤°≈¥bÕJ¡ <tÔfiu Ju¡ ß°F Ÿu Ÿ∏º∫° <J¡∫u FCÎ tF°≤°ı Ì„≤S fiu N°Ì≤≈¥bÕJ¡ Ì¥≤ t°yÕ tu*
FÙ ı°J¡≤ tF<TÕ J¡° ≈¥ıfi <J¡∫° $$8$$ ≈C‹≈°u*, t°u<w∫°u* wS° t<d∫°u* Ju¡ Ÿt¥F°u* Ÿu ≈FÔu J¡∑ N≈us° ≈Cfi#
N<@J¡ Ÿı°oÕ yoÕ Ÿ˚° tu* ≈®<b‹¸> F°uJ¡≤ bu Ÿf Z°uw°yd N°Ÿfi°u* J¡∑ ≈a<•w∫°u* ≈≤ N° y∫u $$9$$ Nfi∏w≤
ŸÙ Ÿt∫ ≈FÔu <Ìfi Ju¡ ı°u N°J¡°„ª≤, ˚¥ª≤ N°<Ì Z°uw° Su, bu Ÿf-Ju¡-Ÿf N° @tJu¡ $$10$$

5. ŸyÕ - 2] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1225
ÎJ¡ Ì¥Ÿ≤°u* J¡° ≈≤_≈≤ N<˚b°Ìfi J¡≤Ju¡ Ÿ˚° fæ™> yoÕ, Ÿ Ÿt∫ ≤°ı°N°u* Ju¡ NfiCR¡≈ N°J¡°≤
≈®J¡°≤b°ÔÙ Ÿ°æ‡∫ bF Ÿ˚° Ÿ ≈®J¡°≤ ŸC„°u<˚w FCoÕ, <ıŸ ≈®J¡°≤ b°∫C Ju¡ „°∏w F°u ı°fiu ≈≤ J¡t<ÔfiÙ
ŸC„°u<˚w F°uwÙ Fæ $$11$$ ıf Ÿ˚°t^±>≈ tu* f®°Êd N°<Ì-Z°uw°yd ≈®<b‹¸> F°u y∫u, bu ≈®Ã∫uJ¡ <Ìfi Ju¡
<ÔÎ <fi¿ÿªw N≈fiu-N≈fiu N°Ÿfi Ju¡ NfiCŸ°≤ fæ™> y∫u, fiJu¡ ≈≤_≈≤ Ju¡ J¡°utÔ _b°yw „ÆÌ „°∏w F°u
y∫u, Ÿ˚° Ju¡ J¡°ufi°u* tu* ¿_Sw faÌÙıfi°u* Ju¡ „ÆÌ ˚Ù „°∏w F°u y∫u, <Ìw Ÿ¥∫Õ≤¿ÿt∫°≥ t°fi°ua N<wÃb≤° Ÿu
ŸCfifiu Ju¡ <ÔÎ NU∫°yw°u* tu* <©n<J¡∫°u* Ju¡ π°≤° ≈®°›w F°uJ¡≤ ≈®<b‹¸> F°u yoÕ N°æ≤ ıvÌÙ-ıvÌÙ Ÿ˚° tu*
≈®bu„ J¡≤ ≤Fu Z°uw°N°u* Ju¡ Nay°u* Ju¡ N°|°w Ÿu Ã≈∏fi t°u<w∫°u* Ju¡ Ÿt¥F Ÿu ∫C•w ˚¥Td°u* J¡° HfiJ¡°≤
<fiB° J¡∑ fi°o˘ _≈∏Ì„¥∏∫ F°u y∫°, wf „aJ¡≤ Ju¡ N°fifi (tC©) tu* JC¡t°≤ J¡∑ fi°o˘, ÌubyC” Ju¡ N°fifi tu*
J¡ª J¡∑ fi°o˘, „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ N°fifi tu* ≈®á°Ì J¡∑ fi°o˘ N°æ≤ ˚yb°fi <b‹dC Ju¡ N°fifi tu* y”n J¡∑ fi°o˘
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu tF°≤°ı b<Ÿ‹™> Ju¡ N°fifi tu*, <bJ¡<Ÿw J¡tÔ tu* N°J¡°„≈®°∏w tu* <bF≤d J¡≤fiub°ÔÙ
˚®t≤Ù J¡∑ w≤F, Â<‹¸> @Ù≤u Ÿu Ôy°oÕ $$12-17$$ wÌfi∏w≤ b°•∫ ≤ªfi° tu* ≈¸C> tF°tC<fi b<Ÿ‹™>ıÙ,
≈FÔu Ÿu ªÔu N° ≤Fu J®¡t Ÿu FÙ, b°•∫°SÕ Ju¡ <bI°w° ZÙ≤|Cfi∏Ìfi J¡°u J¡Ffiu Ôyu $$18$$ tF°≤°ı
b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ˚B ZÙ≤°tıÙ, tæ*fiu ı°u J¡Ô ŸC∏Ì≤ ≈]<w Ÿu NÃ∫∏w yFfi NSÕb°Ô° wS° ≈≤t°SÕ
J¡° Nbf°u@J¡ b°•∫ J¡F° S°, ŸJ¡° •∫° N°≈ _t≤d J¡≤wu Fæ* ? $$19$$ „`Cfi°„J¡ ZÙ≤°t˚B, Nf
tu≤u π°≤° J¡Fu ı° ≤Fu oŸ N∏∫ I°fiFuwC NSÕ J¡° Zbd J¡∑<ıÎ, <ıŸŸu <J¡ t°usR¡≈ <fiÃ∫k¡Ô J¡∑
<Ÿ<] F°uyÙ $$20$$ ZÙ≤°tıÙ, bæ≤°À∫ Ju¡ NU∫°Ÿ Ÿu wS° N°Ãtw[b Ju¡ <bI°fi Ÿu ŸaŸ°≤ w≤° ı°w° Fæ,
Nw# N°≈ ∏FÙ* J¡° NU∫°Ÿ J¡≤fiu tu* Ôy ı°oÎ $$21$$ Ÿ‡∫Jg¡ w[b Ju¡ Nbf°u@ Ÿu NI°fi J¡° s∫ F°u
ı°fiu wS° b°Ÿfi°-Ÿa_S°fi J¡° <bfi°„ F°u ı°fiu ≈≤ „°uJ¡„¥∏∫ t°us≈Ì ≈®°›w F°u ı°w° Fæ $$22$$
Ìu„w#, J¡°Ôw# N°æ≤ b_wCw# <`<b@ ≈¿≤h~>uÌ Ÿu „¥∏∫ wS° Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô <fif∏@fi ≈¥bÕ N°æ≤ N≈≤
Ì°ufi°u* ŸÙt°N°u* ∫° πæw Ju¡ Ì„Õfi Ÿu <fitCÕ•w N<πwÙ∫ ≈≤f®Ê FÙ ıyBq≈ Ÿu ¿_Sw Fæ, <πÃb w°u NI°fi Ÿu
≈®wÙw F°uw° Fæ $$23$$ <ıŸ Nb_S° tu* Ÿt_w ˚°b°u* Ÿu Nfib¿h~>∏fi, „°∏w wS° y°uÃb°<Ì @t°u˘ tu* ˚Ù
NfiCyw F°uJ¡≤ ÎJ¡R¡≈w# ˚°Ÿfiub°Ôu f®Ê J¡∑ FÙ N¿_ww° Ÿb°uÕ≈¿≤ <b≤°<ıw Fæ, Ÿ Nb_S° tu* πæw≈fi
Jæ¡Ÿu ≤F ŸJ¡w° Fæ ? $$24$$ Ÿ ≈®J¡°≤ Ju¡ f®Ê_bR¡≈ J¡° <fiÿª∫ J¡≤ N°æ≤ "NFtg' N<˚t°fi J¡°
≈¿≤Ã∫°y J¡≤ N°≈ tC•w „≤Ù≤, tF°fi, ÎJ¡R¡≈, ≈®„°∏w°Ãt° wS° Ÿ°s°wg Wt N°Ãt_bR¡≈ (∫°
N°J¡°„ ∫° N°fi∏ÌR¡≈) F°u ı°oÎ $$25$$ <ªW fiFÙ* Fæ, NI°fi fiFÙ* Fæ, tfi fiFÙ* Fæ N°æ≤ ıÙb ˚Ù fiFÙ*
Fæ, Fu ZÙ≤°tıÙ, ∫u f®Ê J¡∑ N≈fiÙ ©°Ÿ J¡v≈fi°Î≥ Fæ $$26$$ ˚B, ı°u ˚°uÀ∫R¡≈ ≈Ì°SÕ Fæ, ı°u ˚°uy°SÕ
Δ∫°≈°≤ Fæ*, ı°u fitu* ≈®<w<f¿‡fw <ªÌ°˚°Ÿ ∫° _t¨<w∫°≥ Fæ* N°æ≤ ı°u fi ˚°uy°u* J¡∑ oh~>°Î≥ Fæ* ofi ŸfJu¡
R¡≈ tu* N°<Ì N°æ≤ N∏w Ÿu „¥∏∫ f®Ê FÙ ŸtCB J¡∑ fi°o˘ <bJ¡<Ÿw F°uw° Fæ $$27$$ ≈°w°Ô N°<Ì Ìu„,
_byÕ, w¨d N°<Ì b_wC, ˚¥w, bwÕt°fi N°<Ì J¡°Ô, ≈®°dÙ Îba N°J¡°„ ŸbÕ` bF <fi≤<w„∫ <ªBq≈ f®Ê
FÙ <Ì©°oÕ ≈nw° Fæ, Ì¥Ÿ≤° JC¡~> fiFÙ* $$28$$ ≈u‚∫, Fu∫, ≈°Ìu∫, f∏@C, Ÿ‡≈<W∫°≥, ÌuF ofi Ÿ˚Ù
R¡≈°u* Ÿu N°<Ì N°æ≤ N∏w Ÿu „¥∏∫ ≈≤f®Ê FÙ ŸtCB J¡∑ fi°o˘ <bJ¡<Ÿw F°uw° Fæ $$29$$
•∫° ŸÌ° FÙ f®Ê <bJ¡<Ÿw F°uw° Fæ ? fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıf wJ¡ NI°fi J¡∑ J¡v≈fi° ≤FwÙ Fæ, ıf wJ¡ Nf®Ê J¡∑ ˚°bfi° ≤FwÙ Fæ, ıy≠ı°Ô tu* ıf wJ¡

6. 1226 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<fib°Õd-≈®J¡≤d ≈¥b°Õ@Õ
N°_S° ≤FwÙ Fæ, wf wJ¡ <ªW N°<Ì J¡∑ J¡v≈fi° ≤FwÙ Fæ $$30$$ ıf wJ¡ ÌuF tu* NFa˚°bfi° ≤FwÙ Fæ,
ıf wJ¡ oŸ Âÿ∫ tu* N°ÃtR¡≈w° ≤FwÙ Fæ, ıf wJ¡ ∫F tu≤° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ N°_S° ≤FwÙ Fæ, wf
wJ¡ <ªW N°<Ì ˚®t ≤Fw° Fæ $$31$$ ıf wJ¡ ≈¥dÕw° J¡° Ì∫ fiFÙ* F°uw° Fæ N°æ≤ ıf wJ¡ Ÿ≠ıfi°u* Ju¡
ŸaŸyÕ Ÿu t¥©Õw° J¡° <bfi°„ fiFÙ* F°uw°, wf wJ¡ <ªW N°<Ì <fi‡fi˚°y J¡∑ N°u≤ ı°wu ≤Fwu Fæ* $$32$$
wf wJ¡ Ÿ‡∫Jg¡ N°ÃtÌ„Õfi Ju¡ ≈®˚°b Ÿu ∫F ıyw J¡∑ b°Ÿfi° <„<SÔ fiFÙ* F°u ı°wÙ, wf wJ¡
<b_≈‹¸>R¡≈ Ÿu <ªW N°<Ì ≤Fwu Fæ* $$33$$ ıf wJ¡ N∏@w° N°æ≤ t¥©Õw° ≤FwÙ Fæ, ıf wJ¡ <bT∫ J¡∑
N<˚Ô°T° Ÿu <bb„w° ≤FwÙ Fæ Îbaa ıf wJ¡ t¥©Õw°b„ t°uF J¡° i>u≤ ffi° ≤Fw° Fæ, wf wJ¡ <ªW N°<Ì
J¡∑ J¡v≈fi° ≤FwÙ Fæ $$34$$ ıf wJ¡ ⁄Ì∫R¡≈Ù N≤^∫ tu* N°„°R¡≈Ù <bTy∏@ ª°≤°u* N°u≤ kæ¡ÔwÙ ≤FwÙ
Fæ, wf wJ¡ Wt N°Ãt<bª°≤R¡≈ ªJ¡°u≤ ˚Ùw≤ |CŸfiu fiFÙ* ≈°w° $$35$$ <ıŸJ¡° N∏w#J¡≤d ˚°uy°u* tu*
N°_S° fiFÙ* ≤©w°, <ıŸJ¡° ŸC„ÙwÔ <fitÕÔ ≈Ì ≈®°›w FCN° Fæ Îba <ıŸJ¡∑ N°„°R¡≈Ù k¡°≥ŸÙ J¡° ı°Ô
<~>∏fi-<˚∏fi FCN° Fæ, ŸJ¡°u <ªW <b˚®t fi‹¸> F°u ı°w° Fæ $$36$$ w¨‹d°R¡≈Ù t°uF Ju¡ ≈¿≤Ã∫°y Ÿu
N<bfi°„Ù ŸC„ÙwÔ N°ÃtI°fi Ÿ‡≈∏fi wS° ≈®„°∏w<ªW ≈C”T J¡∑ N°_S° Ÿu ≈¿≤Ã∫•w <ªW˚¥<t
≈®f°u@R¡≈Ù k¡Ô Ÿu Ÿt¿∏bw ≤FwÙ Fæ $$37$$
<ªWJ¡° NfiCÌ∫ FÙ <ªW Ã∫°y Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
≈∫°uy Ÿu ≤<Fw Ì¥≤bwÙÕ Nb_wC R¡≈ NwÎb ˚®t°ÃtJ¡ ≈C”T°J¨¡<w J¡∑ fi°o˘ N≈fiÙ ÌuF J¡°u N°_S°
~>°unJ¡≤ Ìu© ≤Fu ≈C”T Ju¡ <ªW J¡∑ Ã≈<W F°uyÙ Jæ¡Ÿu ? $$38$$ <ıŸJ¡° Zbd, tfifi, <fi<̺∫°Ÿfi wS°
w∏t¥ÔJ¡ N°ÃtŸ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu ≈¿≤‹J¨¡w <ª∏t°`_bR¡≈ ŸaŸ°≤ ≈®<Ÿ] _bR¡≈ Ÿu <˚∏fiR¡≈b°Ô° ∫°fiÙ
N°Ãt_bR¡≈ ffi y∫° Fæ Îba <ıŸJ¡°u N≈fiu ¿ªW tu* FÙ ıyw <bÔÙfi F°u y∫° Fæ, Ÿ ≈C”T Ju¡ ıÙb N°<Ì
<fi<©Ô ˚®t „°∏w F°u ı°wu Fæ* $$39$$ ˚B, <tØ∫° ˚®t J¡°u Ã≈∏fi J¡≤fiub°Ôu N°Ãt-N∏@J¡°≤ J¡° <bfi°„
wS° ≈≤t°SÕ˚qw N°ÃtI°fiR¡≈ Wt Ÿ¥∫Õ J¡° Ì∫ F°ufiu ≈≤ <ªW <by<Ôw F°uJ¡≤ Ÿ ≈®J¡°≤ ≈Cfi# Ì„Õfi
fiFÙ* Ìuw°, <ıŸ ≈®J¡°≤ N<Àfi tu* Ÿ¥©° ≈W° ∫° |Ù J¡° Na„ <y≤fiu ≈≤ ≈Cfi# Ì„Õfi fiFÙ* Ìuw° $$40,41$$
<ªW J¡° N˚°b F°u ı°fiu ≈≤ Δ∫bF°≤ Jæ¡Ÿu F°uy° ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ŸÃ∫ Îba NŸÃ∫ b_wC J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ <J¡∫u FCÎ ı°u ıÙb∏tC•w tF°Ãt° Fæ*, ı°u fiJ¡∑, ıÔ Ju¡ Ÿ¥©
ı°fiu ≈≤ f°Ô¥ tu* ıÔ ≤u©° J¡∑ fi°o˘, <ªW≈®ª°≤ ≤u©° Fæ, bFÙ Ÿ[b J¡F° ı°w° Fæ $$42$$ ıÙb∏tC•w°u* Ju¡
„≤Ù≤°u* tu* ı°u Δ∫bF°≤ J¡≤fiub°ÔÙ b°Ÿfi° Fæ, bF <ªW fi°t J¡∑ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ bF Ÿ[bR¡≈w° ≈®°›w
J¡≤ ªCJ¡∑ Fæ $$43$$ <ªWb<ıÕw, ŸbÕÌ° ≈≤f®Ê≈Ì tu* Nb¿_Sw, ı°u w[bI°fiÙ tF°Ãt° Fæ*, bu Ÿ[b tu*
¿_S<w F°u ı°fiu Ju¡ J¡°≤d ≈®°›w FCoÕ Nfi°_S° Ÿu FÙ ÔÙÔ°b„ Δ∫bF°≤ J¡≤wu Fæ* $$44$$
wf •∫° w[bI°u* J¡°u b°Ÿfi° Ÿu Δ∫bF°≤ N°æ≤ ≈≤t°SÕ Ì°ufi°u* J¡° N≈≤°us I°fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d πæw
N°æ≤ Nπæw Ì°ufi°u* ≤Fwu Fæ* ? fiFÙ*, ÎuŸ° W≤ Ìuwu Fæ* $
Ÿ[bb¨<W tu* Nb¿_Sw wS° <fiy¨¿Fwu¿∏B∫ „°∏w tF°Ãt° Ô°uy Nπ∫ f®ÊR¡≈ ≠∫°u<w J¡° ŸÌ°
Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤wu F…Î ≤Fwu Fæ*, Nw# ∏Fu* πæww°, ÎJ¡w° ∫° b°Ÿfi° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, •∫°u*<J¡ f®Ê≈®J¡°„
Ju¡ Ÿ°s°wg NbÔ°uJ¡fi Ÿu fiJ¡° f°@ F°u ªCJ¡° Fæ $$45$$
ŸÙJ¡° _≈‹¸>ÙJ¡≤d J¡≤wu Fæ* $

7. ŸyÕ - 2] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1227
"tæ* Ÿb°ÕÃtJ¡ F¥≥' oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ≈¿≤≈¥dÕ N°Ãt˚°bfi° Ÿu Ÿt_w <`ıyw-R¡≈Ù ≈usdÙ∫ w¨dJ¡°
<ªÌ°ÃtJ¡ N<Àfi tu* Fbfi J¡≤ ≤Fu tF°tC<fi Ju¡ <ªW N°<Ì <b˚®t Ìq≤ F°u ı°wu Fæ* $$46$$
NwÎb NI°fiÙ Ju¡ <ªW J¡∑ N≈us° Ÿ[b <bÔsd (<˚∏fi) Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
<bbuJ¡ Ÿu <b„C] FCN° <ªW Ÿ[b J¡F° ı°w° Fæ, <bbuJ¡ <fitÕÔ <ªW <k¡≤ t°uFR¡≈Ù k¡Ô Ÿ ≈®J¡°≤
fiFÙ* Ìuw°, <ıŸ ≈®J¡°≤ ÌÀ@ FCN° fÙı NaJC¡≤ fiFÙ* Ìuw° $$47$$ ıf wJ¡ <bt¥i> tfiC‹∫°u* Ju¡ ˚Ùw≤ b°Ÿfi°
<ªW„ÆÌ Ÿu Δ∫b⁄w F°uwÙ Fæ, wf wJ¡ bF ≈CfiıÕ∏t J¡∑ FuwC F°uwÙ Fæ, w[bI°fi F°u ı°fiu ≈≤ w°u bF
Ÿ[bR¡≈ F°uJ¡≤ Ô¸>Ù F°u ı°wÙ Fæ ∫°fiÙ ı∏t<fib¨<WR¡≈ <b≈≤Ùw J¡°∫Õ J¡≤wÙ Fæ $$48$$ ZÙ≤°tıÙ,
N°≈ ≈®°›wΔ∫ b_wC J¡°u ≈®°›w J¡≤ ªCJu¡ Fæ*, N°≈J¡° N∏w#J¡≤d Ÿ[bR¡≈w° J¡°u ≈®°›w FCN° Fæ N°æ≤ I°fiR¡≈
N<Àfi Ÿu ÌÀ@ F°u ªCJ¡° Fæ, Nw# <k¡≤ bF NaJC¡¿≤w fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$49$$
wf Jæ¡Ÿ° N∏w#J¡≤d ≈Cfi# NaJC¡¿≤w F°uw° Fæ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ ≈®J¡°≤ ≈≤„C Ÿu <~>∏fi NSb° N<Àfi Ÿu ÌÀ@ FCÎ ˚Ù w¨d N°<Ì ∫<Ì ˚Ùw≤ Ÿu fÙı„<•w
Ÿu ∫C•w ≤Fu w°u ŸŸu ≈Cfi# NaJC¡≤ N°<Ì J¡∑ Ã≈<W F°uwÙ Fæ, ŸÙ ≈®J¡°≤ ≈C`, <bW N°æ≤ Ô°uJ¡ J¡∑
ÎTd°R¡≈Ù fÙı„<•w Ÿu ∫C•w N∏w#J¡≤d ≈Cfi# ıfifi N°<Ì Ju¡ ≈®<w FuwC F°u ŸJ¡w° Fæ, ≈≤∏wC
I°fiR¡≈Ù N<Àfi Ÿu ÌÀ@ FCN° ÎTd°<Ì fÙı„<•w Ÿu „¥∏∫ wS° ≈®f°u@ Ÿu <fitÕÔ N∏w#J¡≤d ≈Cfi#
ıfifi J¡° FuwC fiFÙ* F°uw° $$50$$
I°fiR¡≈Ù N<Àfi Ÿu Jæ¡Ÿu fÙı„<•w J¡° Ì°F F°uw° Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ª¥≥<J¡, ıyw NI°fib„ N°≤°u<≈wR¡≈ Ÿu f®Ê J¡∑ FÙ N<˚b¨<]R¡≈ Fæ*, ª¥≥<J¡, I°fi Ÿu b°_wb
f®Ê_bR¡≈ N<˚b¨<]b°Ô° ıyw ˚Ù Fæ wS° ª¥≥<J¡, f®Ê N°æ≤ ıyw J¡° Ju¡bÔ NI°fit°`J¨¡w ˚uÌ
<ªÌg|fi N°æ≤ f®Ê Ju¡ ˚uÌ J¡∑ fi°o˘ NI°fi Ju¡ fi°„ Ÿu fi‹¸> F°u ı°w° Fæ, oŸ<ÔÎ w[bI°fi F°ufiu ≈≤
N∏w#J¡≤d ≈®_kC¡¿≤w fiFÙ* F°uw° $$51$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ ÎJ¡t°` wÙ‚dw°≤Ÿ Ÿu ∫C•w <tªÕ Ju¡ N∏Ì≤
wÙ‚dw° ¿tªÕR¡≈ Ÿu <bΩt°fi Fæ, Ÿ ≈®J¡°≤ <ªwg Ju¡ N∏Ì≤ wÙfi°u* ıyw ˚Ù <ªÌgR¡≈ Ÿu FÙ ≤Fwu Fæ*,
oŸ<ÔÎ w[bÂ<‹¸> Ÿu <ªwg N°æ≤ ıyw ÎJ¡ Ì¥Ÿ≤u Ÿu <˚∏fi fiFÙ* Fæ*, ∫FÙ J¡°≤d Fæ <J¡ ŸÌŸÌ°ÃtJ¡
b_wC≈®≤°uF N°æ≤ ŸJ¡° ≈®Ô∫ t°∫°≈®∫C•w <fi≤SÕJ¡ ˚®°<∏w FÙ Fæ $$52$$
wf •∫° "NŸπ° oÌty® N°ŸÙwg' (Ÿ¨<‹¸> Ju¡ ≈FÔu ∫F ıyw NŸÌ°ÃtJ¡ FÙ S°) oÃ∫°<Ì ZC<w
≈®<Ÿ] N°æ≤ "|¸>°u&¿_w', "|¸>°u fi°¿_w' oÃ∫°<Ì Ô°uJ¡ ≈®<Ÿ] Ÿwg¡N°æ≤ NŸwg „ÆÌ <fi≤SÕJ¡ Fæ* ? fiFÙ*,
ÎuŸ° W≤ Ìuwu Fæ* $
∫F°≥ Z°æw N°æ≤ Ô°æ<J¡J¡ Δ∫bF°≤ tu* ÎJ¡ Ì¥Ÿ≤u Ÿu Δ∫°b¨W „ÆÌ Δ∫°b¨W NS°u˘ tu* FÙ ŸaJu¡<ww Fæ* ∫°fiÙ
Δ∫°b¨W (ÎJ¡ Ì¥Ÿ≤u Ÿu <˚∏fi-<˚∏fi _bR¡≈b°Ôu) „ÆÌ <˚∏fi-<˚∏fi NS°u˘ tu* FÙ N≈fi° ŸaJu¡w ≤©wu Fæ*,
oŸ<ÔÎ b•w° N°æ≤ Z°uw° J¡∑ b°Ÿfi° FÙ Δ∫°b¨<W (˚uÌ) Ju¡ N°J¡°≤ tu* ˚°ŸwÙ Fæ $ "ŸÌŸÌg' „ÆÌ Ÿu
Ã≈∏fi Ÿa<bwg ≈®°t°<dJ¡ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ NŸÃ∫R¡≈ Δ∫°b¨<W „ÆÌ°SÕ fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, ∫°u* Δ∫°b¨<W
≈Ì°SÕ J¡° <fi≤°Ÿ F°ufiu ≈≤ "ŸÌŸÌg' „ÆÌ Ju¡ b°h∫˚¥w Ì°ufi°u* NSÕ NΔ∫°b¨W°fiCyw <ªÌ°J¡°„_bR¡≈ Ÿu
FÙ ≈≤t°SÕR¡≈w# ˚°<Ÿw F°u y∫u, Nw# bFÙ ≈≤t°SÕ b_wC „ÆÌ°SÕ Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$53$$
oŸ ≈®J¡°≤ Ÿwg N°æ≤ NŸÌgR¡≈Ù <bJ¡v≈°u* Ju¡ Ã∫°y Ÿu <ª∏t°` J¡° Ì„Õfi F°ufiu ≈≤ ÌuF tu*

8. 1228 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<fib°Õd-≈®J¡≤d ≈¥b°Õ@Õ
N°ÃtÃb˚®tt¥ÔJ¡ ı∏t N°æ≤ t≤d N°<Ì NfiSÕ-≈®°<›w Ÿu ≤°ufiu J¡° ≈®Ÿay fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
"Ãbtg' „ÆÌ Ÿu Δ∫b⁄w F°ufiub°Ô° ŸÌŸÌg_b˚°b ≤°tfi°tJ¡ _bw# N°Ãt° fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ „≤Ù≤
<ª∏t∫ Fæ fiFÙ* $ Ÿt_w ıyw J¡° N<ª∏t∫Ãb N°æ≤ N˚°b <fi<ÿªw F°u ı°fiu ≈≤ N°≈J¡°u ÌuF N°<Ì J¡∑
J¡v≈fi° FÙ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$54$$ ZÙ≤°tıÙ, ∫<Ì <ªwg-Δ∫°b¨<WR¡≈ Ju¡bÔ ı°Œ Na„ J¡°
≈¿≤Ã∫°y J¡≤ Ÿt_w ıyw ŸÌ° <ª∏t∫ FÙ Fæ, ÎuŸ° N°≈ t°fiwu Fæ*, w°u N°≈ <ªÃ_bR¡≈ J¡° ˚ÔÙ ≈®J¡°≤
<bª°≤ J¡∑<ıÎ $ ∫<Ì N°≈ ŸJu¡ <bT∫ tu* ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ <bª°≤ J¡≤wu Fæ*, w°u bF <b„C], <`<b@ (J¡°ÔJ¨¡w,
Ìu„J¨¡w N°æ≤ b_wCJ¨¡w) ≈¿≤h~>uÌ°u* Ÿu „¥∏∫ wS° <ªÌuJ¡≤Ÿ_bR¡≈ FÙ F_wyw F°uw° Fæ, ÎuŸÙ ¿_S<w tu*
ÌuF N°<Ì NfiS°u˘ J¡∑ J¡v≈fi° FÙ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$55$$ ZÙ≤°tıÙ, N≈fiu <b„°Ô _bR¡≈ J¡° N°≈
_t≤d J¡∑<ıÎ, <ªÃ_bR¡≈ J¡° <b_t≤d J¡≤Ju¡ N°≈ ≈¿≤¿h~>∏fi tw F°u ı°oÎ $ N°≈ Na„„¥∏∫
(<fi≤b∫b) wS° ≈°≤°b°≤ Ÿu b<ıÕw <ªÌ°Ãt_bR¡≈ FÙ Fæ* $$56$$ ˚B, Ÿ ≈¿≤≈¥dÕ <ªÃ_b˚°b¿_S<w
J¡°u ≈®°›w F°uJ¡≤ N°≈ Ÿb°Õ<w„°∫Ù Wt N°fi∏Ì Ju¡ Ô°˚ N°<Ì Ÿu tF°fi NU∫CÌ∫b°Ôu F°uJ¡≤ ≈¿≤¿h~>∏fi
ıyw N≈¿≤¿h~>∏fi ≈¥dÕ _b˚°b Fæ, ÎuŸÙ ˚°bfi° J¡∑<ıÎ $ N°≈ bFÙ ≈¿≤≈¥dÕR¡≈ Fæ*, „°∏w (≈Bb
„¥∏∫) Fæ*, ªæw∏∫R¡≈ Fæ* N°æ≤ f®ÊR¡≈ Fæ* $$57$$ ZÙ≤°tıÙ, N°≈ <ªwg-<„Ô° Ju¡ Ì≤_bR¡≈ FÙ Fæ*,
NfiuJ¡ ˚°b°u* Ju¡ R¡≈ tu* N°≈ Nb¿_Sw F°ufiub°Ôu fiFÙ* Fæ*, NfiuJ¡ ˚°b°u* Ju¡ f°@ J¡∑ Nb<@R¡≈ Ÿu Nb<„‹¸>
≤Ffiub°Ôu ˚Ù N°≈ Fæ*, Ÿt_w b°dÙ N°æ≤ tfi J¡∑ ≈®b¨<W Ju¡ FuwC J¡° ıF°≥ N˚°b F°u ı°w° Fæ, bF ˚Ù N°≈
FÙ Fæ* $ (wf •∫° NÃ∫∏w ≈≤°us-_bR¡≈ Fæ* ? fiFÙ*, ∫F J¡Fwu Fæ* $) wÃ_bR¡≈ N°≈ ≈≤°us-Ÿu fiFÙ* Fæ
•∫°u*<J¡ N°≈ ŸÌ° _b≈®J¡°„_bR¡≈ Fæ* $$58$$
N°≈ ŸÃ_bR¡≈ Fæ* N°æ≤ NŸÃ_bR¡≈ Fæ, oŸ Na„ J¡° <bb≤d J¡≤wu Fæ* $
ı°u Ÿ‡≈¥dÕ ≈Ì°S°u˘ J¡° Δ∫°b¨<W_bR¡≈ ˚Ùw≤ J¡° ≈¿≤h~>uÌ Fæ, bFÙ NŸwg F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NŸwg-
≈Ì°SÕ Fæ, NŸÃ≈Ì°SÕR¡≈ N°≈ fiFÙ* Fæ*, Nw# ŸÃ_bR¡≈ Fæ*, "Ÿwg' „ÆÌ°SÕ FÙ NŸwg-Δ∫°b¨W Ÿ]tÕR¡≈
Ÿu Δ∫°bF°¿≤J¡ ≈C”T°u* Ju¡ π°≤° J¡v›∫t°fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ŸW° J¡F° ı°w° Fæ, bF ˚Ù N°≈tu* fiFÙ* Fæ, Nw#
NŸwg-_bR¡≈ Fæ, oŸÙ N°„∫ Ÿu "N°≈ Ÿwg Fæ*, N°æ≤ NŸwg Fæ*' ∫F J¡F° y∫° Fæ $ Fu _b_bR¡≈ tu* ¿_Sw
≤Ffiub°Ôu <ªÌ|fi ! N°≈J¡°u ≈®d°t Fæ $$59$$ Fu ZÙ≤°tıÙ, N°<Ì N°æ≤ N∏w Ÿu „¥∏∫ <b„°Ô _k¡<¸>J¡
<„Ô° Ju¡ N∏w≤°Ô J¡∑ fi°o˘ <fi<fn ı°u <ªÌg|fi Fæ, ŸJu¡ ŸÂ„ _b˚°bb°Ôu N°≈ ÌC#© N°<Ì <b<J®¡∫°b°Ôu
fiFÙ* Fæ*, ∫F <fiÿª∫ J¡≤Ju¡ _b_S F°u ı°oÎ $ ª°≤°u* N°u≤ Ju¡ <b_w°≤ Ÿu ∫C•w N°≈Ju¡ <ªwg-<„Ô°R¡≈Ù
ı™>≤ tu* ≈®<w<f¿‡fw ≈vÔbJ¡°u„ J¡∑ fi°o˘ J¡¿v≈w t°∫° J¡∑ ≤u©°-ŸÂ„ b°Ÿfi° <b„uT°u* tu* tfi J¡∑
J¡v≈fi° Ÿu ¿_Sw N<©Ô ıywb°Ôu Fu ZÙ≤°tıÙ, •w _bR¡≈b°Ôu N°≈J¡°u tæ* ≈®d°t J¡≤w° F¥≥ $$60$$
Ì¥Ÿ≤° ŸyÕ Ÿt°›w
wÙŸ≤° ŸyÕ
f®Ê, ıÙb, tfi, ÌuF Îba ıyw tu* ÎJ¡w° Ju¡ Ì„Õfi Ÿu
Ÿt_w πæw˚®t J¡∑ „°<∏w F°u ı°fiu ≈≤ ≈¿≤≈¥dÕ ÎJ¡R¡≈ Ÿu ¿_S<w F°uwÙ Fæ, ∫F bdÕfi $
ŸfŸu ≈FÔu <ªÃ_bR¡≈ N°Ãt° Ÿt_w J¡v≈fi°N°u* Ju¡ ≈®<w˚°Ÿ tu* FuwC Fæ, ∫°u* N°Ãt° J¡°

9. ŸyÕ - 3] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1229
≈¿≤ª∫ J¡≤°wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu <fi‹≈°≈ ZÙ≤°tª∏BıÙ, <ıŸ ≈®J¡°≤ ŸtCB tu* F°ufiub°Ôu NŸa¶∫ w≤ay°u* J¡°
FuwC Ÿ°t°∏∫ ıÔ J¡° _bR¡≈ Fæ, ŸÙ ≈®J¡°≤ ı°u ªæw∏∫°ÃtJ¡ <ª¿w Fæ, bFÙ NŸa¶∫ ˚Cbfi bFfi J¡≤wÙ
Fæ, bF N°≈ Fæ*, ∫°fiÙ bFÙ N°Ãt° Fæ, ∫°u* ˚°bfi° J¡∑<ıÎ $$1$$
•w ˚°bfi° Ju¡ Nfi∏w≤ ÎJ¡t°` πæw˚°bfi° Ju¡ ≈¿≤Ã∫°y Ÿu FÙ ≈®≈aª wS° b°Ÿfi° Ÿu „¥∏∫
N°Ãtªæw∏∫ J¡° _bR¡≈ NfiC˚b≈S tu* J¡≤°wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, ∫F ˚°b Fæ N°æ≤ ∫F N˚°b Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ J¡v≈fi° Ÿu „¥∏∫ F°uJ¡≤ πæw˚°bfi° Ÿu
<fitCÕ•w F°u ı°oÎ $ Fu <ªÃ_bR¡≈, fwÔ°oÎ <J¡ N°≈tu* b°Ÿfi° N°<Ì J¡F°≥ <fib°Ÿ J¡≤wu Fæ* ? NS°Õwg
J¡FÙ* <fib°Ÿ fiFÙ* J¡≤wu, ∫F w°Ã≈∫Õ Fæ $$2$$
N°Ãt_bR¡≈ J¡° ≈¿≤ª∫ F°u ı°fiu ≈≤ ıÙb, b°Ÿfi° N°æ≤ ıyw ∫F ı°u <b˚°y Fæ, bF <ªwg J¡° FÙ
ÎJ¡ J¡°v≈<fiJ¡ ˚uÌ Fæ, ŸJ¡° ≈¨SJg¡ N¿_wÃb NfiC˚b tu* N° fiFÙ* ŸJ¡w°, ∫°u* J¡Fwu Fæ* $
Fu <≈®∫ ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F ıÙb Fæ, ∫F b°Ÿfi° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ı°u ≈®<Ÿ<] F°uwÙ Fæ, bF _bw#
<ªwg J¡∑ FÙ F°uwÙ Fæ, Nw# NŸwg „ÆÌ N°æ≤ NŸwg NSÕ ofi Ì°ufi°u* J¡∑ N°≈<W FÙ <ªBq≈ b_wC tu* Jæ¡Ÿu F°u
ŸJ¡wÙ Fæ ? ∫F fwÔ°oÎ $$3$$ ≤°tfi°tJ¡ «¡<tÕ∫°u* Ÿu ≈®Ÿ∏fi, ÎJ¡R¡≈, N°J¡°„ J¡∑ fi°o˘ Ÿ°æ‡∫, fnÙ-
fnÙ Ÿ¨<‹¸>R¡≈Ù ıÔ Ôw°N°u* Ÿu |fi wS° ≈®J¡°„t∫ N°Ãtªæw∏∫R¡≈ ŸtCB N°≈ FÙ Fæ* $ ≤t∏wu ∫°u<yfi°u
∫¿_t<∏fiÃ∫°fi∏Ìu <ªÌ°Ãt<fi $ o<w ≤°t≈Ìufi°&Ÿ°æ ≈≤a f®Ê°&<˚@Ù∫wu $$ (<ıŸ <fiÃ∫°fi∏Ì <ªÌ°Ãt° tu*
∫°uyÙ Ô°uy <fi≤∏w≤ ≤td J¡≤wu Fæ*, bF ≈≤f®Ê ≤°t ≈Ì Ÿu J¡F° ı°w° Fæ) ÎuŸÙ Δ∫CÃ≈<Wb°Ôu N∏bSÕ ≤°t
˚Ù N°≈ FÙ Fæ*, ∫°u* '≤°t°<˚@°u<tÕ¿_w<tw' Ÿu J¡F° y∫° Fæ $$4$$
Nf Âÿ∫ ≈Ì°SÕ B‹¸>° Ÿu ≈¨SJg¡¡fiFÙ* Fæ, oŸJ¡∑ B‹¸>° Ju¡ @tÕR¡≈w° Ju¡ ≈≈°ÌfitC© Ÿu <Ÿ<] J¡≤wu Fæ* $
<ıŸ ≈®J¡°≤ N<Àfi Ÿu ‹dÃb <˚∏fi fiFÙ* Fæ, J¡tÔ Ÿu ŸCya<@ <˚∏fi fiFÙ* Fæ, J¡°ıÔ Ÿu ÿ∫°tR¡≈
<˚∏fi fiFÙ* Fæ*, f≤k¡ Ÿu „C•ÔR¡≈ <˚∏fi fiFÙ* Fæ, y∏fiu Ÿu t°@C∫Õ <˚∏fi fiFÙ* Fæ, wuı Ÿu ≈®J¡°„ <˚∏fi fiFÙ*
Fæ, <ª<w Ÿu b¨<W≈®<w<f¿‡fw ªæw∏∫ <˚∏fi fiFÙ* Fæ, ıÔ Ÿu w≤ay <˚∏fi fiFÙ* Fæ, ŸÙ ≈®J¡°≤ <ªÃ_b˚°b
f®Ê Ÿu ıyw <˚∏fi fiFÙ* Fæ $$5,6$$
Nº∫°Ÿ-J®¡t Ju¡ Ìg|°¸>fi π°≤° ≈®<w≈°<Ìw NSÕ _≈‹¸>R¡≈ Ÿu fwÔ°wu Fæ* $
<ª<w Ÿu (t¥Ô°<@‹™>°fi f®Ê Ÿu) NfiC˚b <˚∏fi fiFÙ* Fæ, NfiC˚b Ÿu t°∫°-b¨<W tu* N°R¡» <ªÌ°Ãt°
"NFtg' Ÿu (Δ∫<‹¸>-Ÿt<‹¸>R¡≈ NFaJ¡°≤ Ÿu) <˚∏fi fiFÙ* Fæ,"NFtg' Ÿu ıÙb <˚∏fi fiFÙ* Fæ, ıÙb Ÿu tfi
<˚∏fi fiFÙ* Fæ, tfi Ÿu o¿∏B∫ <˚∏fi fiFÙ* Fæ, o¿∏Ì∫°u* Ÿu ÌuF <˚∏fi fiFÙ* Fæ, „≤Ù≤ Ÿu (Δ∫<‹¸>-Ÿt<‹¸> ÌuF
Ÿu) ıyw <˚∏fi fiFÙ* Fæ, ıyw Ÿu <˚∏fi N∏∫ ≈Ì°SÕ fiFÙ* Fæ $$7,8$$ ZÙ≤°tıÙ, ≈®_wCw ∫F Âÿ∫t°fi
ıyw-R¡≈Ù ªJ®¡ <ª<w fiu FÙ _bR¡≈˚®t Ÿu Nº∫°Ÿ≈≤‡≈≤° Ÿu ≈®b¨W <J¡∫° Fæ, ≈≤t°SÕ Â<‹¸> Ÿu w°u JC¡~>
˚Ù _bv≈ ∫° ÌÙ|ÕJ¡°Ô Ÿu ≈®b¨W fiFÙ* <J¡∫° Fæ $$9$$ ˚B, ∫S°SÕ tu* w°u ∫F Ÿf JC¡~> Nfi∏w <b˚°yb<ıÕw
_bªæw∏∫R¡≈ N°J¡°„ FÙ N≈fiu tu* ¿bΩt°fi Fæ N°æ≤ JC¡~> ˚٠̥Ÿ≤° fiFÙ* Fæ $$10$$
ŸJ¡∑ <fi≤<w„∫ ≈¿≤≈¥dÕR¡≈w° J¡° FÙ ˚a<y˚uÌ°u* Ÿu <fiR¡≈d J¡≤wu Fæ* $
„¥∏∫ tu* „¥∏∫ f»° Fæ, f®Ê tu* f®Ê f»° FCN° Fæ, ŸÃ∫ tu* ŸÃ∫ J¡° FÙ ≈®J¡°„fi F°u ≤F° Fæ N°æ≤ ≈¥dÕ tu*

10. 1230 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<fib°Õd-≈®J¡≤d ≈¥b°Õ@Õ
≈¥dÕ J¡∑ fi°o˘ Nb¿_Sw Fæ $$11$$ NfiC≈°Ìu∫ fC<] Ÿu f°fl o¿∏B∫°u* N°æ≤ tfi Ju¡ Δ∫°≈°≤°u* J¡°u J¡≤ ≤F° ˚Ù
I°fiÙ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* J¡≤w°, oŸ<ÔÎ NŸ<Ô∫w tu* Ÿtu* J¡wÕ¨w° Fæ fiFÙ* $$12$$
ZÙ≤°tıÙ, <ıfi <bT∫°u* J¡° ≈°Ìu∫fC<] Ÿu y®Fd J¡≤u*yu, bu FÙ N°≈Ju¡ ÌC#© Îba ŸC© Ju¡ <ÔÎ
F°u*yu, ≈°Ìu∫ fC<] fi F°ufiu ≈≤ JC¡~> y®Fd J¡≤fiu ∫°uÀ∫ fiFÙ* ≤Fw° $ ı°u Ny¨FÙw ≤Fw° Fæ, bF ŸC©
∫° ÌC#© J¡° Ã≈°ÌJ¡ fiFÙ* F°uw°, ∫F f°w ≈®<Ÿ] Fæ, oŸ<ÔÎ I°fiÙ ≈C”T J¡°u ŸC© ∫° ÌC#© J¡∑
≈®°<›w fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ $$13$$
fi°fi°R¡≈ Ÿu ≈®wÙ∫t°fi ˚°b°u* J¡° N˚°b Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡w° Fæ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ ≈®J¡°≤ |¸>, ≈¸>, t™> N°<Ì ≈°<@∫°u* Ÿu NfiuJ¡R¡≈ F°uw° FCN° ˚Ù N°J¡°„ b°_wb tu* ÎJ¡R¡≈
FÙ Fæ, fi°fi°R¡≈ fiFÙ* Fæ Îba N°J¡°„ tu* NfiuJ¡ N°J¡°„ Fæ*, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ „ÆÌ ≈®∫°uy NÃ∫∏w „¥∏∫°SÕJ¡
F°uwu FCÎ ˚Ù |¸> N°<Ì ≈°<@∫°u* Ju¡ J¡°≤d Ÿ°SÕJ¡ F°uwu Fæ*, ŸÙ ≈®J¡°≤ N°Ãt° N°æ≤ ıyw Ju¡ J®¡t Ju¡
<bT∫ tu* ŸtHfi° ª°<FÎ $$14$$ ˚B, N°≈ ˚Ùw≤ Ÿu N°J¡°„ J¡∑ fi°o˘ <fitÕÔ, f°F≤ Ÿu N≈fiu
bd°ÕZt°fiCJ¥¡Ô ŸC∏Ì≤ N°ª≤d°u* tu* <fi≤w Îba FTÕ N°æ≤ NtTÕ Ju¡ Ÿ‡≈°ÌJ¡ <bJ¡°≤°u* J¡∑ Ÿ<∏fi<@ tu* J¡°‹™>
N°æ≤ Ô°u‹™> Ju¡ ŸÂ„ ¿_S<wb°Ôu F°u ı°oÎ $$15$$
„`C Ju¡ „≤Ù≤ tu* ˚Ù N≈fiÙ N°ÃtR¡≈w° F°ufiu Ÿu N≈fiu „≤Ù≤ Ju¡ ŸÂ„ bF°≥ ≈≤ ˚Ù N°ÃtI°fiÙ J¡°u
_b°˚°<bJ¡ ≈®Ù<w F°uwÙ Fæ, ∫F fwÔ°wu Fæ* $
ı°u wÃsd t°≤fiu Ju¡ <ÔÎ Ωw NÃ∫∏w FÙ J¡™>°u≤ „`C Fæ, Ÿu _b°˚°<bJ¡ <≈®∫wt <t` Ju¡ R¡≈ tu*
ı°u Ìu©w° Fæ, bFÙ ∫S°SÕ tu* Ìu©fiub°Ô° Fæ ∫°fiÙ N°ÃtI°fiÙ Fæ $$16$$
ŸÙ Ÿu FTÕ-NtTÕ Ì°uT J¡∑ <fib¨<W F°uwÙ Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ ≈®J¡°≤ w¸>bwÙÕ b¨s J¡°u fiÌÙ buy Ÿu t¥Ô°uh~>uÌfi≈¥bÕJ¡ ©°nJ¡≤ ku*¡J¡ ÌuwÙ Fæ, oŸÙ ≈®J¡°≤ ı°u
tF°Ãt° Ÿ°æF°ÌÕ N°æ≤ t°ÃŸ∫Õ J¡°u buy Ÿu Ÿt¥Ô ©°nJ¡≤ ku*¡J¡ Ìuw° Fæ, bFÙ FTÕ N°æ≤ NtTÕR¡≈Ù Ì°uT°u* J¡°
<bfi°„ J¡≤ ŸJ¡w° Fæ, Ì¥Ÿ≤° fiFÙ* $$17$$ ˚B, ≤°y-πuT N°æ≤ fiJu¡ J¡°∫Õ˚¥w <bJ¡°≤°u* Ju¡ _bR¡≈ J¡°
(w[b J¡°) ∫<Ì <bª°≤ fiFÙ* <J¡∫° ı°w°, w°u ≤°y-πuT„¥∏∫R¡≈ Ÿu ≈®<Ÿ] tF°Ãt° ˚Ù ≤°y-πuT ∫C•w FÙ
Fæ ÎuŸ° ŸtHfi° ª°<FÎ, •∫°u*<J¡ ≤°y-πuT J¡° w[b ı°fiu <ffi° fiJu¡ t¥Ô J¡° h~>uÌ fi F°u ŸJ¡fiu Ju¡
J¡°≤d fiJ¡°u <k¡≤ ≤°y-πuT J¡∑ ≈®Ÿ<•w F°u ŸJ¡wÙ Fæ, ŸJ¡° <fib°≤d fiFÙ* <J¡∫° ı° ŸJ¡w°, Nw#
ÎuŸu tF°Ãt°N°u* J¡∑ Ÿub° J¡≤fi° ˚Ù NŸub° FÙ Fæ ∫°fiÙ b¨S° Fæ $$18$$
wf ≤°y-πuT J¡° _bR¡≈ •∫° Fæ ? NFaJ¡°≤ $ Nw# NFaJ¡°≤ J¡° <bfi°„ J¡≤fiu ≈≤ ≤°y-πuT J¡∑
N°Ã∫¿∏wJ¡ <fib¨<W F°u ı°∫uyÙ, oŸ N°„∫ Ÿu yÙw°-b°•∫ J¡° ‹¸>°∏wR¡≈ Ÿu ]≤d Ìuwu Fæ* $
<ıŸ tF°Ãt° J¡°u ÌuF N°<Ì Nfi°Ãt ≈Ì°S°u˘ tu* NFa˚°bfi° fiFÙ* F°uwÙ N°æ≤ <ıŸJ¡∑ fC<] ≤°y-πuT
N°<Ì Ÿu ∫C•w fiFÙ* ≤FwÙ, bF tF°Ãt° ofi Ô°uJ¡°u* J¡° <bfi°„ ˚Ôu FÙ J¡≤ Ôu, wS°<≈ bF fi <bfi°„J¡w°Õ
Fæ N°æ≤ fi <bfi°„ı∏∫ Ì°uT Ÿu N°J®¡°∏w FÙ F°uw° Fæ $$19$$
NFaJ¡°≤ J¡° w[b NI°fi FÙ Fæ, ŸJ¡∑ <fib¨<W w°u N°Ãt° Ju¡ I°fi Ÿu F°u ı°∫uyÙ, oŸ N°„∫ Ÿu
NI°fi tu* "t°∫°' „ÆÌ J¡∑ ≈®<Ÿ<] fwÔ°wu FCÎ J¡Fwu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, <ıŸJ¡° <`J¡°Ô tu* N¿_wÃb Fæ fiFÙ*, ŸÙ Δ∫°bF°¿≤J¡w° J¡° I°fi J¡≤°fiu Ju¡ <ÔÎ

11. ŸyÕ - 4] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1231
"t°∫°' „ÆÌ J¡° ≈®∫°uy <J¡∫° y∫° Fæ $ bF t°∫° ÎJ¡t°` N°ÃtI°fi Ÿu FÙ <fi<ÿªw <bfi‹¸> F°u ı°wÙ
Fæ $$20$$ <ıŸJ¡° wæÔ N°<Ì _fiuF Ÿu „¥∏∫ ÌÙ≈J¡ J¡∑ fi°o˘ Nfi∏w b°Ÿfi°Ÿt¥F <bfi‹¸> F°u ªCJ¡° Fæ,
Ÿfiu Ÿf ≤°y°<Ì Ju¡ «¡≈≤ <bı∫ ≈° ÔÙ ÎuŸ° ŸtHfi° ª°<FÎ $ (wf •∫° bF <bı∫ ŸÃ∫ Fæ ?
fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $) ∫S°SÕ tu* ı∫-<bı∫ ˚Ù J¡°v≈<fiJ¡ Fæ*, <ıŸ ≈®J¡°≤ <ª` tu* <Ô<©w „`C
Ju¡ <Ÿ≤ J¡° ~>uÌfi J¡≤ ≤F° <ª<`w ≤°ı° N≈fiu „`C ≈≤ <bı∫ ≈°w° Fæ, ŸÙ ≈®J¡°≤ N<bJ¡°≤Ù I°fiÙ
˚Ù <bı∫ ≈°w° Fæ $$21$$
<ıŸ tF°≈C”T J¡°u ∫u Ÿt_w ˚°uÀ∫≈Ì°SÕ Ÿwg-NŸwg Nb_S°N°u* tu* (N°<b˚°Õb-<w≤°u˚°b J¡∑
Nb_S°N°u* tu*, bæ˚b-Ì°¿≤B§-Nb_S°N°u* tu* ∫° Nº∫°≤°u≈-N≈b°Ì Ì„°N°u* tu*) <tØ∫° NSb°
w[bw# N°ÃtR¡≈ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d ŸÌ° ≈®°›w F°ufiu Ÿu NfiC≈°Ìu∫ F°uJ¡≤ fiJ¡∑ ≈®°<›w N°æ≤ N≈®°<›w
≈®∫C•w ÌC#©-Ì°F Îba ŸC© Ju¡ FuwC fiFÙ* F°uwu, bF ıÙ ≤F° ˚Ù NŸ<Ô∫w tu* tC•w FÙ Fæ $$22$$
wÙŸ≤° ŸyÕ Ÿt°›w
ª°æS° ŸyÕ
N∏∫ f°fl Â<‹¸>∫°u* J¡° <fi≤°Ÿ J¡≤ wS° N°ÃtÂ<‹¸> tu ŸC¿_S≤ ffi°J¡≤
ZÙ≤°tª∏BıÙ Ÿu tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ J¡° Ÿa„∫<fib¨[∫SÕ ≈¥~>fi°, ∫F bdÕfi $
ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡∑ ≈®Ã∫yg-Â<‹¸> J¡° Ì|°¸>fi J¡≤fiub°Ôu tF<TÕ b<Ÿ‹™>ıÙ ≈FÔu N°º∫°¿ÃtJ¡
tfi N°<Ì ≈Ì°S°u˘ tu* NfiCyw, N©^±> Nπæw ªæw∏∫ J¡°u <Ì©Ô°wu FCÎ ıÙb N°¿Ì ˚uÌ Ju¡ f°@ J¡°
NfiC˚b J¡≤°wu Fæ* $
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≈°≈„¥∏∫ ZÙ≤°tıÙ, tfi, fC<], NFaJ¡°≤ wS° o¿∏B∫ N°<Ì Ÿf
JC¡~> <bT∫„¥∏∫ ÎJ¡t°` <ªÃ_bR¡≈ FÙ Fæ, ÎuŸÙ ¿_S<w tu* N°≈Ju¡ ıÙb N°<Ì J¡F°≥ ≤Fu*yu ? $$1$$
Ÿtu ∫C<•w fwÔ°wu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, ÎJ¡t°` tF°Ãt° N°Ãt° fiu FÙ N≈fiÙ ŸW° Ju¡ ŸaŸy°Õº∫°Ÿ Ÿu ∫F fi°fi°R¡≈w° ÎuŸu ≈®°›w
J¡≤°oÕ Fæ, ıæŸu NJu¡Ô° ª∏Bt° <w<t≤ (fiu` J¡° ≤°uy<b„uT), ıÔ≈°` N°æ≤ Ì≈Õd°u* Ju¡ Ÿ°S Ÿ‡f∏@<b„uT
Ÿu fi°fi°R¡≈w° ≈®°›w J¡≤°w° Fæ $$2$$
tfi N°<Ì tu* NfiCyw ≈®Ã∫Jg¡-w[b Ju¡ ÎJ¡t°` N≈≤°us Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu FÙ Ÿtu* <bZ°<∏w Ôufiub°Ôu
tF°Ãt° J¡∑ f°fl°SÕ-˚°uy J¡∑ w¨‹d° ª¥≤-ª¥≤ F°u ı°wÙ Fæ, w¨‹d° Ju¡ ª¥≤ F°u ı°fiu ≈≤ Ÿ‡≈¥dÕ f°fl
b_wCN°u* tu* NfiCyw Ÿ∏t°` J¡° ˚Ù ≈®Ã∫y°Ãt° Ju¡ N˚uÌR¡≈ Ÿu _bw# FÙ ˚°fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d f°flNº∫°Ÿ
Ju¡ FuwC˚¥w NI°fi ˚Ù fi‹¸> F°u ı°w° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
˚B, Ÿ ≈®J¡°≤ ≈®Ã∫y°Ãt° Ju¡ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu ıf ˚°uy-w¨‹d°R¡≈Ù <bT J¡° N°bu„ <bfi‹¸> F°u
ı°w° Fæ, wf NI°fi Ÿ ≈®J¡°≤ fi‹¸> F°u ı°w° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ N∏@J¡°≤ Ju¡ fi‹¸> F°u ı°fiu ≈≤ ªsC J¡∑
N∏@w° (<bT∫≈®J¡°„fi tu* NŸ°tØ∫Õ) fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ $$3$$ ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ <bª°¿≤w Nº∫°Ãt„°˜R¡≈Ù
ta` Ÿu w¨‹d°R¡≈Ù tF°t°≤Ù ÎuŸu sÙd F°u ı°wÙ Fæ, ıæŸu „≤wJ¡°Ô Ÿu wCT°≤ sÙd F°u ı°w° Fæ $$4$$
ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu N°J¡°„ tu* tu| Ju¡ „°aw F°u ı°fiu ≈≤ „æÃ∫ Nfi°∫°Ÿ fi‹¸> F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ t¥©Õw°

12. 1232 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<fib°Õd-≈®J¡≤d ≈¥b°Õ@Õ
J¡° (NI°fi J¡°) <bfi°„ F°u ı°fiu ≈≤ Ÿ≈¿≤b°≤ <ªW Nfi°∫°Ÿ fi‹¸> F°u ı°w° Fæ $$5$$ Fu ≈°≈≤<Fw
ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu Ÿ¥` Ju¡ ¸¥>¸> ı°fiu ≈≤ F°≤ Ju¡ t°u<w∫°u* J¡° Ÿ<∏fibu„ fi‹¸> F°u ı°w° Fæ, bæŸu FÙ <ªW Ju¡
N<ªWR¡≈ F°u ı°fiu ≈≤ b°Ÿfi°˚®t fi‹¸> F°u ı°w° Fæ $$6$$
oŸ ≈®J¡°≤ Ÿt_w buÌ°∏w „°˜ Ju¡ ≤F_∫˚¥w N°ÃtÂ<‹¸> J¡° Ìg|°¸>fi J¡≤ Nf ŸŸu <b≈≤Ùw
„°˜°SÕ Ju¡ <b|°wJ¡ Ì„Õfi J¡∑ <fi∏Ì° J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, tu≤u π°≤° fwÔ°∫u ∫u ≈∫CÕ•w „°˜Ù∫ ≤F_∫ J¡∑ ≈us°J¡≤ ı°u ≈C”T ŸJu¡ <bfi°„
Ju¡ <ÔÎ <b≈≤ÙwR¡≈ Ÿu ˚°bfi° J¡≤wu Fæ*, bu J¨¡<t, J¡∑¸> N°<Ì R¡≈w° Ju¡ FuwC˚¥w ≈°≈ Ju¡ <ÔÎ ≤°y N°<Ì
Ì°uT°u* J¡∑ Ã≈°ÌJ¡ fC<] Ju¡ Ÿ°S N≈fi° Ÿ‡f∏@ J¡≤wu Fæ* - ÎuŸ° ŸtHfi° ª°<FÎ $$7$$
Ÿ ÌCfCÕ<] J¡°, <ıŸJ¡° N°yu Ju¡ Δ∫b<Fw ŸyÕ tu* <fiR¡≈d F°ufiub°Ô° Fæ, ≈®wÙJ¡ π°≤° Ì°F≤d Ìu
≤Fu tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ NI°fis∫ Ÿu ŸJ¡° s∫ F°uw° Fæ, ∫°u* fwÔ°wu Fæ* $
ıæŸu b°∫C Ju¡ „°∏w F°u ı°fiu ≈≤ w°Ô°f J¡∑ ªaªÔw° fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ, bæŸu FÙ NI°fi Ju¡ fi‹¸> F°u
ı°fiu ≈≤ ˜Ù N°<Ì Ju¡ „≤Ù≤°u* tu* ÌCfCÕ<] Ÿu J¡¿v≈w fibÙfi J¡tÔ Ju¡ ŸÂ„ tfi°uF≤ Ô°uªfi°u* J¡∑ ªaªÔw°
fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ $$8$$
Nf Ì<„Õw ≈®Ã∫y°ÃtÂ<‹¸> tu* FuwCN°u* Ÿu ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡∑ ¿_S≤w° w°nJ¡≤ tF<TÕ b<Ÿ‹™>ıÙ
J¡Fwu Fæ* $
˚B, ıæŸu <b_w¨w N°J¡°„ tu* ≈®˚aıfi b°∫C ¿_S≤w° ≈®°›w <J¡∫u ≤Fw° Fæ, bæŸu FÙ N°≈ ˚°b-N˚°b
J¡∑ J¡v≈fi°N°u* Ÿu <fitCÕ•w F°uJ¡≤ NÃ∫∏w ≈≤t ≈Ì tu* ¿_S≤w° ≈®°›w <J¡∫u FCÎ Fæ* $$9$$ Fu ≤|CJC¡Ô Ju¡ ÌÙ≈J¡,
Nf tæ* ∫F t°fiw° F¥≥ <J¡ N°≈ tu≤u bªfi°u* Ÿu NI°fi<fiB° J¡° Ã∫°yJ¡≤ N°ÃtI°fiR¡≈Ù ≈®f°u@ ÎuŸu ≈®°›w <J¡∫u
FCÎ Fæ*, ıæŸu ≤°ı° faÌÙıfi°u* Ju¡ b°Ω<b„uT°u* Ÿu <fiB°tC•w F°uJ¡≤ ı°y®w Ì„° ≈®°›w J¡≤w° Fæ $$10$$
Nf N≈fiu ≈Ìu„ J¡∑ Ÿk¡Ôw° Ìu©J¡≤ tF<TÕ ZÙ≤°tıÙ J¡∑ N°æ≤ N≈fiÙ ≈®„aŸ° J¡≤wu FCÎ
J¡Fwu Fæ* $
Fu ˚B, ıfiŸ°@°≤d tfiC‹∫°u* tu* ˚Ù N≈fiu JC¡ÔyCR¡ Ju¡ bªfi Ôy ı°wu Fæ* ∫°fiÙ I°fi ≈æÌ° J¡≤ Ìuwu Fæ*,
wf N°≈Ju¡ ŸÂ„ Ì°≤ (<b„°Ô) fC<]b°Ôu tfiC‹∫°u* tu* bu •∫°u* fi Ôyu* ∫°fiÙ fiŸu ≈®<w≈°<Ìw NSÕ J¡°
I°fi •∫°u* fi F°u ı°∫ ? $$11$$ ZÙ≤°tıÙ, ª¥≥<J¡ N°≈fiu N≈fiÙ fC<] Ÿu tCHtu* ≈°Ìu∫ b°•∫w° N°æ≤
N°›wwtw° (Zu‹™>wtw°) J¡° <fiÿª∫ J¡≤ <Ô∫° Fæ, Nw# tu≤u bªfi Ÿ ≈®J¡°≤ N°≈Ju¡ ⁄Ì∫ Ju¡ N∏Ì≤
≈®<b‹¸> F°u ı°wu Fæ*, <ıŸ ≈®J¡°≤ w›w su` tu* ıÔ ≈®<b‹¸> F°u ı°w° Fæ $$12$$
Nf tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ _bJ¡∑∫ JC¡Ô≈¥≠∫Ãb N°æ≤ t°fifiÙ∫ „°ŸfiÃb J¡∑ ≈®<Ÿ<] J¡≤wu FCÎ k¡Ô
tu* ≈∫Õb<Ÿw N≈fiu ≈<Ì‹¸> NSÕ J¡° _t≤dtC© Ÿu @°≤d J¡≤fi° ª°<FÎ, ∫°u* ZÙ≤°t˚B Ju¡ ≈®<w
<b@°fi J¡≤wu Fæ* $
Fu tF°fiC˚°b ZÙ≤°tıÙ ª¥≥<J¡ tæ* ≤|CJC¡Ô Ju¡ Zu‹™> ≈C”T N°≈ Ô°uy°u* J¡° ŸÌ° Ÿu JC¡ÔyC” F¥≥,
oŸ<ÔÎ N°≈J¡°u tu≤u π°≤° J¡Fu y∫u „C˚ bªfi°u* J¡°u f°≤f°≤ » <fiÿª∫ J¡≤ ⁄Ì∫ tu*, F°≤ J¡∑ fi°o˘,
@°≤d J¡≤fi° ª°<FÎ $$13$$
ª°æS° ŸyÕ Ÿt°›w

13. ŸyÕ - 5] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1233
≈°≥ªb°≥ ŸyÕ
t°us°ÃtJ¡ Wt ŸC© tu* <bZ°<∏w ≈®°›w J¡≤ Ôufiub°Ôu ≈®fC]
ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡° yC” tF°≤°ı Ju¡ Ÿ°tfiu Ÿ<b_w°≤ N≈fiu NfiC˚b J¡° bdÕfi $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # ˚ybfig, N°≈Ju¡ π°≤° ≈<Ì‹¸> b°•∫°u* Ju¡ NfiCŸ∏@°fi Ÿu tæ*fiu ªæw∏∫R¡≈w°
(<ªÌuJ¡≤Ÿ≈¥dÕ N°ÃtR¡≈w°) ≈®°›w J¡≤ ÔÙ, ∫F ıyw-R¡≈Ù ı°Ô Ÿ°tfiu ≤Fwu ˚Ù <bÔÙfi F°u y∫° $$1$$
ıæŸu <ª≤J¡°Ô Ÿu ªÔu N° ≤Fu bT°Õ≈®<wf∏@ Ÿu (y®Ù‹t°<Ì Ÿu) Ÿ∏w›w ˚¥<twÔ b¨<‹¸> Ÿu „°∏w F°u ı°w°
Fæ, bæŸu FÙ tæ* N°≈Ju¡ π°≤° J¡∑ y∫Ù ≈Ìu„-b¨<‹¸> Ÿu ˚Ùw≤ NÃ∫∏w „°∏w F°u y∫° F¥≥ $$2$$ ˚ybfig, tæ*
Nf ÎJ¡t°` Wt „°<∏w J¡° NfiC˚b J¡≤ ≤F° F¥≥ N°æ≤ „°∏w N°fi¿∏Ìw F°uJ¡≤ ŸC©≈¥bÕJ¡ ¿_Sw F¥≥ $
<bsCÆ@ J¡≤fiub°Ôu F°<S∫°u* Ÿu ≤<Fw Ÿ≤°ub≤ <ıŸ ≈®J¡°≤ ≈®Ÿ∏fi ≤Fw° Fæ, bæŸu FÙ tæ* ≈®Ÿ∏fiw° ≈®°›w J¡≤
≤F° F¥≥ $$3$$ Fu tCfiu, Nf tCHu JC¡F≤u Ÿu „¥∏∫ <Ì„°N°u* Ju¡ ta±>Ô J¡∑ fi°o˘ ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ ≈®Ÿ∏fi ∫F Ÿt_w
ıyw ∫S°SÕ˚¥w Ÿ∏t°`_bR¡≈ ≈®wÙw F°u ≤F° Fæ $$4$$ ˚ybfig, tæ* Ÿ∏ÌuF Ÿu <fitCÕ•w F°u y∫° F¥≥, tu≤Ù
N°„°R¡≈ t¨yw‹d° <bÔÙfi F°u yoÕ Fæ, <bT∫ŸaŸyÕ N°æ≤ ŸJu¡ <b≤°u@Ù bæ≤°À∫ b¨<W∫°u* Ÿu ≤<Fw F°u y∫°
F¥≥ wS° JC¡F≤u N°æ≤ @¥<Ô Ÿu „¥∏∫ „≤ÃJ¡°ÔÙfi ıayÔ J¡∑ fi°o˘ _bh~> F°u y∫° F¥≥ $$5$$ Fu fi°S, tæ* N≈fiu
N°≈ Ÿu FÙ N<bfi°„Ù Ÿ N°fi∏Ì J¡°u ≈®°›w FCN° F¥≥, ıF°≥ ≈≤ Nt¨w J¡° ≤Ÿ°_b°Ì ˚Ù w¨d Ju¡ ŸÂ„
fiÙ≤Ÿ F°uJ¡≤ ≈usdÙ∫ F°u ı°w° Fææ $$6$$ N°ı tæ* N≈fiu ≈°≤t°<SÕJ¡ _b˚°b tu* ¿_Sw F¥≥, _b_S F¥≥,
≈®Ÿ∏fi F¥≥ , Ô°uJ¡ ıF°≥ <bZ°<∏w J¡≤wu Fæ*, Ÿ ŸC© J¡° _bR¡≈˚¥w tæ* F¥≥, NwÎb tæ* ≈≤f®Ê ≤°t F¥≥,
≈≤f®Ê ≤°t_bR¡≈ J¡°u wS° ŸJu¡ Ì„Õfi J¡≤°fiub°Ôu N°≈J¡°u tæ* ≈®d°t J¡≤w° F¥≥ $$7$$ ˚ybfi, tu≤u bu
Ÿa„∫, bu Ÿf J¡v≈fi°Î≥ (˚®°<∏w∫°≥) Ÿ ≈®J¡°≤ fi‹¸> F°u yoÕ, <ıŸ ≈®J¡°≤ ≤°<` tu* f°ÔJ¡ J¡∑ ˚®°<∏w Ÿu
J¡¿v≈w buw°Ô J¡° Ÿaª≤d ≈®˚°w J¡° Ì∫ F°ufiu ≈≤ „°∏w F°u ı°w° Fæ $$8$$ ⁄Ì∫ Ju¡ <fitÕÔ, <b_wÙdÕ
N°æ≤ <Ft J¡∑ fi°o˘ „ÙwÔ F°u ı°fiu ≈≤, „≤wJ¡°Ô tu* tF°fi Ÿ≤°ub≤ Ju¡ ŸÂ„, tu≤° N∏w#J¡≤d <bsu≈b<ıÕw
ŸC© J¡°u ≈®°›w FCN° $$9$$ <ªÌuJ¡≤Ÿ N°Ãt° tu* NI°fi N°<Ì J¡ÔaJ¡ <J¡Ÿ <fi<tW Ÿu N°∫u, bu _b≈®J¡°„
N°Ãt° tu* <J¡Ÿ w≤F ≤F ŸJ¡wu Fæ* ? bu NŸay N≈¿≤¿h~>∏fi N°Ãt° J¡°u Jæ¡Ÿu N°b¨w J¡≤ ŸJ¡wu Fæ* ?
J¥¡¸>_S N°Ãt° J¡°u Ÿ°aŸ°¿≤J¡ <bJ¡°≤°u* J¡° NfiC˚b Jæ¡Ÿu ? oÃ∫°<Ì Ÿa„∫ ŸJu¡ FuwC NI°fi Ju¡ <bfi°„ Ÿu
<fi¿ÿªwR¡≈ Ÿu <bfi‹¸> F°u y∫u $$10$$ ŸÌ° _kC¡≤d°J¡°≤ N°Ãt° FÙ ŸbÕ` <bΩt°fi Fæ, Ÿf JC¡~> oŸ
≈®J¡°≤ Ju¡ N°Ãt° J¡° FÙ _bR¡≈˚¥w Fæ, ∫F Ì¥Ÿ≤° Fæ, ∫F wÌ≈us∫° Ì¥Ÿ≤° Fæ oÃ∫°<Ì NŸwg J¡v≈fi°Î≥
J¡F°≥ Ÿu N°oÕ ? $$11$$ ˚ybfig, Nf I°fiÙ F°uJ¡≤ tæ* NfiC˚¥∫t°fi ŸbÕ@t°ÕwÙw N°Ãt° J¡°u FÙ ~>°unJ¡≤
Ì¥Ÿ≤° ≈FÔu Ÿ ≈®J¡°≤ J¡∑ w¨‹d°R¡≈Ù fu<n∫°u* Ÿu <fi∫¿∏`w J¡°æfi S°, ∫°u* _t≤d J¡≤ F≥Ÿw° F¥≥ $$12$$
NF° ! N°≈Ju¡ Nt¨w≈®b°F°u* Ÿu _fi°fi <J¡∫° ∫F tæ* ≈≤t°SÕR¡≈ Ÿu <ıŸ ≈®J¡°≤ J¡° S°, bF Ÿf tæ* FÙ F¥≥ $
oŸ ≈®J¡°≤ _t≤d J¡≤w° F¥≥ $$13$$ NF°u, tæ* ∫FÙ* ≤FJ¡≤ <J¡ŸÙ N≈¿≤¿h~>∏fi f®ÊÔ°uJ¡ J¡∑ ˚¥<t ≈≤
N<@R¡»> F°u y∫° Fq≥ ıF°≥ ≈≤ Ÿ¥∫Õ ≈°w°Ô tu* ¿_Sw J¡∑ fi°o˘ NÃ∫∏w N@#¿_Sw J¡∑ w≤F ˚Ù fiFÙ* ≤Fw°,
J¡°∫Õ f®ÊÔ°uJ¡ Ÿu Ÿ¥∫Õ N@#¿_Sw F°uw° Fæ, fi <J¡ ≈≤f®ÊÔ°uJ¡ Ÿu $' "fi w` Ÿ¥∫°uÕ ˚°<w' oÃ∫°<Ì ZC<w∫°≥
˚Ù oŸ NSÕ J¡∑ ≈°uTJ¡ Fæ* $$14$$ tæ* ˚°b-N˚°bR¡≈ ŸaŸ°≤ ŸtCB wæ≤J¡≤ ŸJu¡ ≈°≤˚¥w Ÿb°Õ<@‹™>°fi

14. 1234 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<fib°Õd-≈®J¡≤d ≈¥b°Õ@Õ
Ÿ∏t°`R¡≈ f®Ê J¡°u ≈®°›w J¡≤ ªCJ¡° F¥≥, ª¥≥<J¡ tæ* N≈fiu N°≈Ÿu N≈fiÙ t<Ft° tu* ŸfŸu f»-ª» J¡≤
<bΩt°fi F¥≥, Nw#ŸÌ° ŸfJu¡ fit_J¡°≤∫°uÀ∫ tÃ_bR¡≈ N°Ãt° J¡°u fit_J¡°≤ Fæ $$15$$ Fu _b°<tfig,
N≈fiu ⁄Ì∫J¡tÔ Ju¡ J¡°u„ tu* ˚®t≤bw ŸC¿_S≤ FCÎ N°≈Ju¡ ŸC∏Ì≤ <b_≈‹¸> bªfi°t¨w°u* Ÿu tæ* ∫FÙ* ≈≤ ∫°fiÙ
oŸÙ Ìu„ N°æ≤ J¡°Ô tu* _bJ¡∑∫ NfiC˚bb„ „°uJ¡„¥∏∫, ¿ª≤J¡°Ô Ÿu ŸÌ° <Ìw N°æ≤ tC<Ìw ıÙb∏tC•w
Ì„° ≈®°›w J¡≤ ªCJ¡° F¥≥ $$16$$
≈°≥ªb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
~>™>° ŸyÕ
ÌuF N°æ≤ N°Ãt° J¡° <bbuJ¡, ÌuF tu* N°ÃtÌ„Õfi Ÿu ÌC#© wS°
Nayfi°N°u* Ju¡ Ÿay Ÿu t¥»°u* Ju¡ t°uF J¡∑ N<˚b¨<] ofi <bT∫°u* J¡° bdÕÕfi $
•w ≤Ù<w Ÿu ∫Ω<≈ ZÙ≤°tª∏BıÙ ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ ≈®fC] F°u ªCJu¡ Su, wS°<≈ Ì¥Ÿ≤u Z°uw°N°u* Ju¡ bæŸu FÙ
I°fi J¡∑ Ã≈<W Ju¡ <ÔÎ ≈®b¨W F°u ≤Fu ˚yb°fi b<Ÿ‹™>ıÙ tF°≤°ı J¡Fu ı°fiub°Ôu ÌuF N°æ≤ N°Ãt° Ju¡
<bbuJ¡ N°<Ì Ju¡ Zbd Ju¡ <ÔÎ ZÙ≤°tıÙ J¡°u ˚Ù NfiCJ¥¡Ô J¡≤wu FCÎ J¡Fwu Fæ* $
tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu tF°f°F°u, Nf <k¡≤ ˚Ù N°≈ tu≤u Wt bªfi°u* J¡° Zbd J¡∑<ıÎ,
<ı∏Fu* tæ* ≈Ìu„ Ju¡ w°Ã≈∫Õ <bT∫ <fi≤<w„∫°fi∏ÌR¡≈ N°Ãt° Ju¡ NfiC˚bR¡≈Ù ≈®Ù<w-Ju¡ ≈°` N°≈Ÿu Ÿf
ıfi°u* Ju¡ <Fw Ju¡ <ÔÎ J¡Fw° F¥≥ $$1$$
Z°uw°, Zbd J¡≤°fiub°Ô°, Z°uwΔ∫ N°<Ì ˚uÌ f°<@w F°ufiu Ÿu tu≤Ù Zbd tu* ≈®b¨<W Jæ¡Ÿu F°uyÙ ∫°
ŸŸu k¡Ô •∫° F°uy° ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Fu ˚B, f°<@w°fiCb¨<W∏∫°∫ Ÿu ˚uÌ J¡° _bÙJ¡°≤ J¡≤ f°u@ J¡∑ N<˚b¨<] Ju¡ ¿ÔÎ N°≈ Zbd tu*
≈®b¨<W J¡∑<ıÎ $ Nv≈ I°fib°Ô°u* J¡∑ ˚Ù oŸŸu ŸaŸ°¿≤w° fiFÙ* F°uyÙ ∫°fiÙ N°≈Ju¡ I°fi J¡∑ b¨<] N°æ≤
Nv≈ ≈®fC]°u* J¡° ]°≤ Zbd J¡° k¡Ô Fæ $$2$$
ŸfŸu ≈FÔu o¿∏B∫°u* ≈≤ <bı∫ ≈°fiu J¡∑ Ÿ°tØ∫Õ Z°uw°N°u* tu* fi F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fi o¿∏B∫°u* π°≤°
N°J¨¡‹¸> F°u ≤Fu tfi J¡∑ ≈¥d°ÕÃt° tu* ≈®<w‹™>° Jæ¡Ÿu F°uyÙ ? oŸ <ıI°Ÿ° J¡°u oa<yw°u* Ÿu w°nJ¡≤
"∫_Ãb<bI°fib°fig ˚b<w' wS° "∫_wC <bI°fib°fig ˚b<w' (c) ofi Ì°u ∫C<•w∫°u* Ju¡ π°≤° ≈®<w≈°<Ìw
t°yÕ Ÿu •w <ıI°Ÿ° J¡° J®¡t„# ≈¿≤F°≤ J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tıÙ, <ıŸ NI°fiÙ ≈C”T J¡°u NI°fib„ ÌuF tu* FÙ N°Ãt˚°bfi° Ã≈∏fi F°u ı°wÙ Fæ, Ÿ
≈C”T J¡°u ÌuF°Ãt˚°bfi° Ju¡ N≈≤°@ Ÿu Ã≈∏fi NÃ∫aw J®¡°u@ Ÿu o<∏B∫°≥ „`C F°uJ¡≤ ≈≤°<ıw J¡≤ ÌuwÙ
Fæ* $$3$$ <ıŸ I°fiÙ ≈C”T J¡∑ I°fib„ <`J¡°Ô tu* Nf°<@w ÎJ¡t°` N°Ãt° tu* FÙ <_S<w ≤FwÙ Fæ, Ÿ
(c) "∫_Ãb<bI°fib°∏˚bÃ∫∫C•wufi tfiŸ° ŸÌ° $ w_∫u¿∏B∫°^∫bÿ∫°<fi ÌC‹¸>°Db° ob Ÿ°≤Su# $$
∫_wC <bI°fib°fig ˚b<w ∫C•wufi tfiŸ° ŸÌ° $ w_∫u¿∏B∫°<d bÿ∫°<fi ŸÌDb° ob Ÿ°≤Su# $$'
ı°u NI°fiÙ ≈C”T Nb„Ù˚¥w tfi Ÿu ∫C•w ≤Fw° Fæ, ŸJ¡∑ o¿∏B∫°≥ Ÿ ≈®J¡°≤ b„ tu* fiFÙ* ≤FwÙ,
<ıŸ ≈®J¡°≤ ÌC‹¸> |°unu Ÿ°≤<S Ju¡ b„ tu* fiFÙ* ≤Fwu $ ı°u I°fiÙ ≈C”T ŸÌ° b„Ù˚¥w tfi Ÿu ∫C•w ≤Fw°
Fæ, ŸJ¡∑ o¿∏B∫°≥ Ÿ ≈®J¡°≤ b„ tu* ≤FwÙ Fæ*, <ıŸ ≈®J¡°≤ Wt |°unu Ÿ°≤<S Ju¡ b„ tu* ≤Fwu Fæ* $

15. ŸyÕ - 6] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1235
N<fi<∏Ìw ≈C”T J¡°u N°ÃtÌ„Õfi°u≈J¡°≤-ı<fiw Ÿ∏w°uT Ÿu o<∏B∫°≥ <t` ffiJ¡≤ <bfi‹¸> fiFÙ* J¡≤wÙ*,
<J*¡wC I°fi J¡∑ N<˚b¨<] Ju¡ NfiCJ¥¡Ô N°ª≤d Ÿu ŸJ¡∑ ≤s° J¡≤wÙ Fæ* $$4$$ Δ∫bF°≤ J¡≤ ≤Fu <ıŸ I°fiÙ
≈C”T J¡°u Ì°uTÌ„Õfi Ju¡ J¡°≤d ˚°uÀ∫ ≈Ì°S°u˘ tu* ŸbÕÌ° JC¡ÃŸ° Ju¡ <Ÿb° ≈®„_w≈fi J¡∑ fC<] Ã≈∏fi F°uwÙ
FÙ fiFÙ*, bF ≈C”T ÌuF-≈®∫C•w ÌC#© Ju¡ <ÔÎ N°ÃtR¡≈ Ÿu ÌuF J¡° <J¡Ÿ FuwC Ÿu y®Fd J¡≤uy°, y®Fd J¡≤fiu
tu* J¡°uoÕ FuwC fiFÙ* Fæ, ∫F N<˚≈®°∫ Fæ $$5$$
Nf ÌuF N°æ≤ N°Ãt° J¡∑ ÎJ¡w° Ju¡ ˚®t Ju¡ <fi≤°Ÿ Ju¡ <ÔÎ ∫C<•w∫°≥ fwÔ°wu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, ıæŸu ≈®J¡°„ N°æ≤ N∏@J¡°≤ ÎJ¡ Ì¥Ÿ≤u Ÿu NÃ∫∏w <bÔsd Fæ*, bæŸu FÙ „≤Ù≤ N°æ≤ N°Ãt°
ÎJ¡ Ì¥Ÿ≤u Ÿu NÃ∫∏w <bÔsd Fæ*, oŸÙŸu N°Ãt° fi „≤Ù≤ J¡° Ÿ‡f∏@Ù Fæ N°æ≤ fi „≤Ù≤ FÙ N°Ãt° tu* ≤Fw°
Fæ ∫°fiÙ ınw° N°æ≤ ªuwfiw° Ju¡ J¡°≤d NÃ∫∏w <b”] ÌuF N°æ≤ N°Ãt° J¡° ıf N°@°≤ N°@u∫˚°b
N°<Ì Ÿ‡f∏@ FÙ ÌCÔÕ˚ Fæ, wf w°Ì°Ã‡∫ Ÿ‡f∏@ J¡∑ w°u J¡S° FÙ •∫° ? ∫F ˚°b Fæ $$6$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ <fi<bÕJ¡°¿≤w° N°æ≤ Ÿ<bJ¡°¿≤w° N°<Ì Ÿu ı<fiw <b≤°u@ Ju¡ J¡°≤d ˚Ù Ÿ‡f∏@ J¡∑ ≈®Ÿ<•w
fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
Ÿt_w ˚°b<bJ¡°≤°u* Ÿu <fiÃ∫tC•w Îba <fi<ÔÕ›w ŸbÕ<b@ Îuÿb∫ÕŸ‡≈∏fi N°Ãt° fi N_w F°uw° Fæ
N°æ≤ fi J¡˚Ù <Ìw FÙ F°uw° Fæ, •∫°u*<J¡ bF ŸbÕÌ° <Ìw _b˚°b FÙ Fæ $$7$$ ın, NI°fiÙ, wCh~>,
J¨¡wPfi (N°Ãt° Ÿu N≈fiÙ ≈®<Ÿ<] ≈°J¡≤ ŸÙ J¡°u ÌC#©˚°yÙ ffi°fiu Ju¡ J¡°≤d J¨¡wPfi) wS° <bfi°„_b˚°b
oŸ wCh~> „≤Ù≤R¡≈Ù ≈ÃS≤ J¡° ı°u JC¡~> ˚Ù F°ufiub°Ô° F°u bF ˚Ôu FÙ F°u, oŸŸu N°Ãt° J¡° JC¡~> ˚Ù
Ÿ‡f∏@ fiFÙ* Fæ $$8$$
wf ÌuF tu* FÙ ªæw∏∫R¡≈ @tÕ t°fi ÔÙ<ıÎ, oŸŸu J¡°uoÕ <b≤°u@ w°u F°uw° Fæ fiFÙ*, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑
N°„aJ¡° J¡° Ìg˚°bfi J¡≤ J¡Fwu Fæ* $
∫F „≤Ù≤ Ÿ ŸÌ° <Ìw_b˚°b N<bfi°„Ù ªæw∏∫R¡≈Ãb J¡° ≈¿≤y®F Jæ¡Ÿu J¡≤ ŸJ¡w° Fæ ?
•∫°u*<J¡ <ªwg N°æ≤ ın ofitu* Ÿu <J¡ŸÙ ÎJ¡ J¡° ≈¿≤I°fi J¡≤fiu tu* ˚Ù ÎJ¡ ıyF w°u (≈¿≤„uT°wg „≤Ù≤
tu* FÙ) Nbÿ∫ FÙ ınw° N° ı°∫uyÙ $ w°Ã≈∫Õ ∫F Fæ <J¡ ÌuF <ª∏t∫ Fæ, ÎuŸ° ≈¿≤I°fi w˚Ù F°u ŸJ¡w°
Fæ, ıf ın<˚∏fi ªuwfiR¡≈w° J¡° ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ ≈¿≤ª∫ F°u ı°∫, ŸJ¡° ™>ÙJ¡-™>ÙJ¡ ≈¿≤ª∫ F°ufiu ≈≤
w°u ÌuF tu* FÙ ınw° <Ÿ] F°u ı°wÙ Fæ, ÎuŸÙ ¿_S<w tu* ÌuF N≈fiu _b˚°b<b”] <ªBq≈w° J¡° Jæ¡Ÿu
y®Fd J¡≤uy° ? $$9$$
∫<Ì „aJ¡° F°u <J¡ N°Ãt° Ju¡ t°fiŸ ÌC©°u* J¡° ≈˚°uy J¡≤fiu ≈≤ „≤Ù≤ tu* J¨¡„w° Ã≈∏fi FCoÕ Ìu©Ù ı°wÙ
Fæ Îba ÌuF tu* w°nfi N°<Ì J¡≤fiu ≈≤ N°Ãt° tu* ÌC#© J¡° NfiC˚b F°uw° Fæ, ÎuŸÙ ¿_S<w tu* „≤Ù≤ N°æ≤ N°Ãt°
Ì°ufi°u* tu* Ÿt°fi ŸC©-ÌC#©°u* Ju¡ NfiC˚b Ÿu fiJ¡° w°Ì°Ã‡∫ •∫°u* fi t°fi° ı°∫ ? w°u oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
ı°u N°Ãt° N°æ≤ ÌuF N<Àfi N°æ≤ Ô°uF<≈^±> J¡∑ fi°o˘ N<b<b•w NwÎb ÎJ¡ Ì¥Ÿ≤u Ju¡ @t°u˘ J¡°
ÎJ¡ Ì¥Ÿ≤u tu* ŸaJ®¡td F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ÿt°fi@tÕb°Ôu ≈®wÙw F°uwu Fæ* wS° <b<b•w F°ufiu ≈≤ w°u Ÿ
≈®J¡°≤ Ju¡ fiFÙ* ≈®wÙw F°uwu, fiJ¡∑ <J¡Ÿ ≈®J¡°≤ Ÿt°fi ŸC©ÌC#©R¡≈w° b°_wb tu* ŸÃ∫ J¡FÙ ı°
ŸJ¡wÙ Fæ ? $$10$$
<J*¡ª, NŸay Îba ≈≤t Ÿ¥‚t N°Ãt° Ju¡ Ÿ°S _S¥Ô „≤Ù≤ J¡° Ÿ‡f∏@ ıf F°u FÙ fiFÙ* ŸJ¡w°, wf

16. 1236 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<fib°Õd-≈®J¡≤d ≈¥b°Õ@Õ
N˚uÌ J¡∑ w°u f°w FÙ •∫° ? ∫°u* J¡Fwu Fæ* $
ı°u ÎJ¡ Ì¥Ÿ≤u Ÿu NÃ∫∏w <b<b•w ∫°fiÙ ŸbÕS° <bÔsd ≈Ì°SÕ Fæ*, bu ÎJ¡ Ì¥Ÿ≤u Ÿu w°Ì°Ã‡∫R¡≈ Ÿu
∫° @tÕŸaJ®¡td π°≤° Jæ¡Ÿu <tÔ ŸJ¡wu Fæ*, •∫°u*<J¡ ı°u tu” N°<Ì _S¥Ô ≈Ì°SÕ Fæ*, bu ≈≤t°dC_bR¡≈ Jæ¡Ÿu
F°u ŸJ¡wu Fæ* ∫° ≈≤t°dC N°<Ì NdC˚¥w ≈Ì°SÕ tu” N°<Ì _S¥Ô≈Ì°SÕ_bR¡≈ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wu Fæ* ? $$11$$
≈≤_≈≤ ≈|°wÙ _b˚°b Ÿu ∫C•w F°ufiu Ÿu ˚Ù Îu•∫ J¡∑ ≈®Ÿ<•w fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ÎJ¡ Ì¥Ÿ≤u J¡∑ N≈us° NÃ∫∏w <bÔsd <Ìfi Îba ≤°w Ì°ufi°u* tu* Ÿu <J¡ŸÙ ÎJ¡ J¡∑ Ÿ[bÌ„° tu* Ì¥Ÿ≤u J¡°
ıf N¿_wÃb ≤F FÙ fiFÙ* ŸJ¡w°, wf N∏∫°u∏∫R¡≈w° J¡∑ J¡S° FÙ •∫° ? fŸ ™>ÙJ¡ oŸÙ ≈®J¡°≤ I°fi fi
NI°fiR¡≈ F°u ŸJ¡w° Fæ N°æ≤ N∏@J¡°≤ fi ≈®J¡°„R¡≈ Fæ, Ì°ufi°u* ÎJ¡ Ì¥Ÿu≤ Ÿu NÃ∫∏w <˚∏fi Fæ*, Nw# ÎJ¡
J¡∑ ŸW° tu* Ì¥Ÿ≤u J¡∑ ŸW° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ $$12$$ <b<ª` (<b<˚∏fi) Â<‹¸>∫°u* tu* ŸBq≈ f®Ê J¡˚Ù
NŸBq≈ (ÌuF°<ÌR¡≈) fiFÙ* F°u ŸJ¡w° N°æ≤ N°Ãt° tu* Nº∫_w NŸwg ÌuF°<Ì Ju¡ Ÿ°S ŸbÕΔ∫°≈J¡ ŸBq≈
ÌuF°<@‹™>°fi ≈®Ã∫y°Ãt° J¡° w<fiJ¡ Ÿ‡f∏@ ˚Ù fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $$13$$
‹¸>°∏w fwÔ°fiu Ju¡ <ÔÎ ≈®<w≈°<Ìw NSÕ J¡° FÙ ≈Cfi# J¡Sfi J¡≤wu Fæ* $
ıæŸu ıÔ tu* ¿_Sw J¡tÔ J¡° ıÔ Ÿu <J*¡<ª∏t°` Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ ÌuF°<@‹™>°fi N°ÃtR¡≈Ù
f®Ê J¡° ˚Ù ÌuFŸW° Ju¡ Ÿ°S _bv≈t°` ˚Ù Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $ ˚yb°fi ˚°‹∫J¡°≤ fiu J¡F° ˚Ù Fæ -
"∫` <F ∫̺∫°Ÿ_wÃJ¨¡wufi yCdufi Ì°uTud b° NdCt°`ud°&<≈ Ÿ fi Ÿafº∫wu' $ <ıŸ N<@‹™>°fi tu* <ıŸ
≈Ì°SÕ J¡° Nº∫°Ÿ F°uw° Fæ, bF Nº∫_w ≈Ì°SÕ Ju¡ yCd ∫° Ì°uT Ÿu w<fiJ¡ ˚Ù Ÿ‡f] fiFÙ* F°uw° $$14$$
ıæŸu <fi<ÔÕ›w_b˚°b F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Ôu≈J¡ ≈Ì°SÕ Ÿu <bÔsd _b˚°bb°Ôu b°∫C N°<Ì Ôu≈J¡ ≈Ì°S°u˘ tu*
≈®<b‹¸> FCÎ ˚Ù N°J¡°„ J¡° b°∫C Ÿu „°uT, J¡‡≈, @¥<ÔŸ‡f∏@ N°<Ì Ì°uT°u* J¡° Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ
ÌuF N°<Ì Ÿu oŸ N°Ãt° tu* ı≤°, t≤d, N°≈<W∫°≥, ŸC©, ÌC#©, ŸaŸ°≤, ŸaŸ°≤<bfi°„ N°<Ì JC¡~> ˚Ù
fiFÙ* F°uw°, Nw# N°≈ ŸC©Ù F°u ı°oÎ $ ∫Ω<≈ ÌuF tu* N°ÃtÂ<‹¸> Ÿu ı∏t, t≤d N°<Ì ˚®t Ã≈∏fi F°uwu
Fæ*, wS°<≈, ıÔ tu* w≤ay°u* J¡∑ fi°o˘, bu Ju¡bÔ f®Êt°`_bR¡≈ Fæ*, N<w¿≤•w fiFÙ*, N°Ãt° J¡∑ ŸW° Ÿu
≈ıÙbÙ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d, N≈fiu tu* ¿_Sw ÌuF∫∏`J¡° _b∫a N°Ãt° FÙ, ÎJ¡t°` N≈fiu tu* ¿_Sw «¡<tÕ J¡°
ıÔ J¡∑ fi°oÕ˘ NfiC˚b J¡≤w° Fæ $$15-17$$ ZÙ≤°tıÙ, <ıŸ ≈®J¡°≤ ≈®<w<f‡f Ju¡ N°Z∫ Ì≈Õd N°<Ì Ju¡
<FÔ°fiu ≈≤ <f‡f˚¥w Ÿ¥∫Õ N°<Ì J¡° w<fiJ¡ ˚Ù s°u˚ fiFÙ* F°uw°, bæŸu FÙ ÌuF°<Ì Ÿu <ªÌ°˚°Ÿ Ju¡ sCÆ@ F°ufiu
≈≤ ˚Ù ŸJu¡ Ÿ°sÙ <f‡f˚¥w ªæw∏∫ J¡° w<fiJ¡ ˚Ù s°u˚ fiFÙa F°uw° $$18$$ N°Ãt° J¡° ˚ÔÙ ≈®J¡°≤
Ÿ°s°ÃJ¡°≤ F°u ı°fiu ≈≤ ≈≤t°SÕ ŸÃ∫R¡≈ N°Ãt° tu* FÙ ¿_S<w F°u ı°wÙ Fæ N°æ≤ NI°fi≈®∫C•w ˚®t fi‹¸>
F°u ı°w° Fæ $$19$$ N∏@J¡°≤ N°æ≤ ≈®ÌÙ≈ ≈Ì°SÕ J¡∑ fi°o˘ ≈≤_≈≤ ÃS°fi _b˚°bb°Ôu ÌuF N°æ≤ ÌuF°<@‹™>°fi
N°Ãt° ofi Ì°u <fiJ¨¡‹¸> N°æ≤ ≈≤t°SÕR¡≈ ≈Ì°S°u˘ J¡° b°_wb_bR¡≈ ı°fi Ôufiu ≈≤ ÌuF J¡∑ NŸW°¿ÃtJ¡°
N°æ≤ ŸJu¡ Ÿ°sÙ N°Ãt° J¡∑ ŸW°¿ÃtJ¡° ¿_S<w ≈®J¡¸> F°u ı°wÙ Fæ $$20$$
Nf NI°fiÙ Ju¡ ıyw-Ì„Õfi-≈]<w J¡∑ <fi∏Ì° J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ J¡Fwu Fæ* $
<ıŸ ≈C”T J¡°u N°Ãt° J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ fiFÙ* FCN° Fæ, Ÿ ≈C”T J¡°u ÌuF Ju¡ N°<b˚°Õb N°æ≤ <w≤°u˚°b
Ju¡ π°≤° <fi≤b<@ (NŸa¶∫) bu t°uFR¡≈Ù NıCÕfib¨s ≈®_kC¡¿≤w F°uwu FÙ ≤Fwu Fæ* $$21$$ N°Ãt° Ju¡ NSÕ J¡°
(_bR¡≈ J¡°) ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ ≈∫°ÕÔ°uªfi <ı∏F°u*fiu fiFÙ* <J¡∫° Fæ, NwÎb <bI°fi_≈„Õ Ÿu „¥∏∫ t¥»fC<]

17. ŸyÕ - 6] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1237
Ô°uy ªæw∏∫ Ÿu <fitCÕ•w F°uJ¡≤ w¨d J¡∑ fi°o˘ _kC¡¿≤w F°uwu Fæ*, Nªuwfi ÌuFR¡≈ FÙ ªuwfi Fæ*, ÎuŸ° J¡˚Ù fiFÙ*
J¡F° ı° ŸJ¡w°, ∫F w°Ã≈∫Õ Fæ $$22$$
∫<Ì ÌuF N°<Ì Nªuwfi Fæ*, w°u bu <J¡Ÿ w≤F Ÿa˚°Td J¡≤wu Fæ* N°æ≤ w¨d, J¡°‹™> N°<Ì Ju¡ N°F≤d
N°<Ì Ÿu <J¡Ÿ w≤F Δ∫bF°≤ J¡≤wu Fæ* ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
bu ÌuF N°<Ì Ÿf ın ≈Ì°SÕ Fæ*, •∫°u*<J¡ fitu* ªæw∏∫R¡≈w° J¡° JC¡~> ˚Ù ≤Ÿ fiFÙ* Fæ, Nw# bu
Ÿf ın F°ufiu ≈≤ ˚Ù tC©, fi°<ŸJ¡° N°<Ì <~>B°u* wS° fi <~>B°u* tu* Ÿaª≤d„ÙÔ b°∫CN°u* Ju¡ π°≤° ıæŸu
|°Ÿ Ju¡ <wfiJu¡ ªu‹¸>° J¡≤wu b°∫C Ju¡ π°≤° ªu‹¸>° J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ _kC¡≤d N°æ≤ Ÿaª≤d J¡≤wu Fæ* $ NSb°
t¥»fC<] Ô°uy ªuwfiw° Ÿu ≤<Fw w¨d Ju¡ Ÿt°fi ªu‹¸>° J¡≤wu Fæ* wS° ªuwfiw° J¡° N°_b°Ìfi Ôufiu Ÿu
Ÿf ın fi°<ŸJ¡°, Ja¡™> N°<Ì <~>B°u* Ÿu Ÿaª°≤Ù ≈bfi°u* Ju¡ π°≤° <ıŸ _S°fi tu* N<˚|°w Ÿu N°J®¡°aw
F°uwu Fæ* bF°≥ _kC¡¿≤w F°uwu Fæ* $ bu ©°u©Ôu f°≥Ÿ ıæŸu Fæ* ı°u b°∫C Ju¡ ŸaŸyÕ Ÿu <FÔwu ±C>Ôwu Fæ* N°æ≤ ºb<fi
Ã≈∏fi J¡≤wu Fæ* $$23$$ bu w¨d, J¡°‹™> Ô°wu Fæ* N°æ≤ fiJ¡° ≈¿≤Ã∫°y ˚Ù J¡≤wu Fæ*, bu w≤ay°u* Ju¡ ŸÂ„
N<wª≈Ô Nb∫b°u* Ÿu ∫C•w wS° „ÆÌ, _≈„Õ, R¡≈ N°<Ì <bT∫°u* Ju¡ Ô°˚ Ÿu N≈fiu N°≈J¡°u J¨¡w°SÕ
ŸtHwu Fæ* $$24$$ ÌuF N°<Ì _b∫a ın FÙ Fæ*, wS°<≈ ªuwfi-Ÿu F°uJ¡≤ ˚°uy°<˚<fibu„ R¡≈Ù t<Ì≤°bwg
∏t°ÌJ¡ ≤Ÿ Ÿu¡|¥<dÕw ≤Fwu Fæ*, bu ÌCfCÕ<] Ÿu ˚≤u N°æ≤ fi<Ì∫°u* J¡∑ w≤F <bF°≤, N°yt N°æ≤ N≈°∫
N°<Ì ªu‹¸>°N°u* Ÿu ∫C•w ≤Fwu Fæ* $$25$$
wf •∫° fitu* N°Ãt ªæw∏∫ Fæ FÙ fiFÙ* ? fiFÙ*, N°Ãtªæw∏∫ w°u Fæ, ≈≤∏wC Nf°u@ Ju¡ J¡°≤d Δ∫SÕ-
Ÿ° F°u y∫° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ofi Ÿ˚Ùtu* N<bfi°„Ù ∫F ªæw∏∫ ≤Fw° FÙ Fæ, ≈≤∏wC oŸJ¡° ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ ≈¿≤ª∫ fi F°ufiu Ju¡
J¡°≤d oŸfiu J¡°≈Õ^∫ ≈®°›w J¡≤ <Ô∫° Fæ $$26$$ fi t¥»°u* Ÿu ÎJ¡t°` t¥©Õw°b„ ÿb°ŸŸ∏w<w ÎuŸu
„Ù|®-„Ù|® <fiJ¡ÔwÙ ≤FwÙ Fæ,ıæŸu Ô°uF°≤ J¡∑ @°æ*J¡fiÙ Ÿu b°∫CŸ∏w<w <fiJ¡ÔwÙ ≤FwÙ Fæ, bF
ÿb°ŸŸ∏w<w Ju¡bÔ ı™>≤°<Àfi J¡∑ <J®¡∫° Ju¡ <ÔÎ FÙ Fæ N°æ≤ <J¡ŸÙ NSÕ Ju¡ <ÔÎ fiFÙ*, •∫°u*<J¡ t¥©Õw°
NfiSÕ J¡≤fiub°ÔÙ Fæ $$27$$
Ÿ ≈®J¡°≤ t¥©Õw°b„ Ã≈Ωt°fi ≈≤wıÕfi ∫° yıÕfi ªæw∏∫ J¡° I°≈J¡ Fæ, <J¡∏wC @fiCT J¡∑ ±>°u≤Ù Ju¡
ª»°fiu J¡∑ fi°o˘ t≤d N°<Ì NfiS°u˘ J¡° FÙ J¡°≤d Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
t¥»w°b„ Ã≈∏fi F°ufiub°Ô° ªæw∏∫I°fi Ÿu „¥∏∫ ≈≤wıÕfi ∫° yıÕfi @fiCT Ju¡ Ì^±> tu* ÔyÙ FCoÕ ±>°u≤Ù
Ju¡ ŸÂ„ Ju¡bÔ t≤d Ju¡ FÙ FuwC F°uwu Fæ* $$28$$ t¥» Ÿu F°ufiub°Ô° ı°u k¡Ô Ô°˚ Fæ, bF ıayÔ Ju¡ w” J¡∑
w≤F Fæ N°æ≤ Ÿtu* ı°u <bZ°<∏w Fæ, bF w›w ≈°T°d-<„Ô° Ju¡ «¡≈≤ <bZ°<∏w Ju¡ ŸÂ„ FÙ Fæ $$29$$
t¥©Õ Ju¡ Ÿ°S J¡∑ ı°fiub°ÔÙ Ÿay<w Ÿ ≈®J¡°≤ J¡∑ F°uyÙ, <ıŸ ≈®J¡°≤ N≤^∫˚¥<t tu* _S°dC Ju¡ (<’∏fi
b¨st¥Ô Ju¡) Ÿ°S J¡∑ ı°fiub°ÔÙ Ÿay<w F°uwÙ Fæ N°æ≤ ŸJu¡ <ÔÎ ı°u JC¡~> ≈J¨¡w F°uy°, bF ˚Ù N°J¡°„
J¡°u Ì^±>u Ÿu t°≤fiu Ju¡ wCv∫ FÙ F°uy° $$30$$
ZÙ≤°tıÙ, oŸ N@t t¥©Õ J¡°u ı°u <Ì∫° y∫° Fæ, bF •∫° J¡∑ªn tu* ku*¡J¡° y∫° fiFÙ* ŸtHfi°
ª°<FÎ ? N°æ≤ ŸJu¡ Ÿ°S J¡∑ yoÕ ı°u J¡S° Fæ, bF •∫° N°J¡°„ tu* JC¡Wu J¡° N°à°fi (˚°æ*J¡fi°)
fiFÙ* Fæ ? $$31$$

18. 1238 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<fib°Õd-≈®J¡≤d ≈¥b°Õ@Õ
NI°fiÙ J¡∑ <fi∏Ì° NI°fi J¡∑ Fu∫w° ≈®Ì<„Õw F°u ı°∫, oŸ<ÔÎ Ì∫°b„ J¡∑ yoÕ Fæ, fi <J¡ NI°<fi∫°u*
Ju¡ ≈®<w πuTb„ J¡∑ yoÕ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
NI°fi FÙ N°≈<W∫°u* J¡° N°Z∫ ∫°fiÙ _S°fi Fæ $ ˚Ô° fwÔ°oÎ w°u ŸFÙ <J¡ J¡°æfi-ŸÙ N°≈<W∫°≥
NI°fiÙ J¡°u ≈®°›w fiFÙ* F°uwÙ ? oŸ ŸaŸ°≤R¡≈ Ÿ¿≤w° J¡° ı°u ≈®b°F Fæ, bF ÎJ¡t°` NI°fiÙ Ju¡ ≈®t°Ì
Ÿu FÙ ªÔ ≤F° Fæ $$32$$ NI°fiÙ J¡°u y® ÌC#© N°æ≤ Ÿ°aŸ°¿≤J¡ s<dJ¡ ŸC© ˚Ù f°≤-f°≤ N°wu N°æ≤
ı°wu ≤Fwu Fæ*, fiJ¡° Ÿ ≈®J¡°≤ vÔa|fi fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu, <ıŸ ≈®J¡°≤ FÔ ∫° ≤S ≈bÕw J¡°
vÔa|fi fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wu $$33$$ ÌuF, @fi, ˜Ù N°<Ì tu* N°Ÿ<•w ≤©fiub°Ôu NI°fiÙ J¡° ∫F ÌC‹¸>
ÌC#© J¡˚Ù ˚Ù „°∏w fiFÙ* F°uw° $$34$$ oŸ Nfi°Ãt˚¥w, „™> ÌuF tu* N°Ãt˚°b ≈®°›w J¡≤fiub°Ôu ≈C”T
tu* NŸÃ∫f°u@t∫Ù t°∫° •∫° <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ ˚Ù fi‹¸> F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? NS°Õwg <J¡ŸÙ ≈®J¡°≤ fi‹¸> fiFÙ*
F°u ŸJ¡wÙ $$35$$ ÌC‹¸> ˚°b°u* Ÿu ˚ÔÙ ≈®J¡°≤ Δ∫°›w FCoÕ fC<] Ÿu ∫C•w N°ÃtR¡≈ b_wC Ju¡ <bT∫ tu*
N∏@ wS° Nfi°Ãt˚¥w NŸwg NS°u˘ tu* Â<‹¸>∫C•w ≈Ì-≈Ì ≈≤ <y≤ ≤Fu ÌCtÕ<w ≈C”T J¡°u ª∏B Ÿu ˚Ù
<bT Ÿ ≈®J¡°≤ Ã≈∏fi F°uw° Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ JC¡ŸCt Ÿu N°t°uÌ Ã≈∏fi F°uw° Fæ wS° sÙ≤ Ÿu J¡^¸>J¡
ÎuŸu Ã≈∏fi F°uw° Fæ, ıæŸu _SÔ Ÿu Ì¥f J¡° NaJC¡≤ Ã≈∏fi F°uw° Fæ $$36,37$$ tfiR¡≈Ù F°SÙ J¡∑
Z¨a©Ô°˚¥w ÌuFR¡≈ ŸutÔ Ju¡ b¨s-J¡°u¸>≤ tu* ≤Ffiub°ÔÙ Ÿ<≈ÕdÙR¡≈Ù N°„°Î≥ NI°fiÙ ≈C”T°u* tu* ≤°y
N°<Ì Ÿ°≥≈°u* J¡°u Ÿ ≈®J¡°≤ Ã≈∏fi J¡≤wÙ Fæ*, <ıŸ ≈®J¡°≤ Wt ≤Ù<w Ÿu ı°uwu y∫u ©uw Ÿu <J¡Ÿ°fi
@°fi Ã≈∏fi J¡≤wu Fæ* $ NSb° tfi°uR¡≈ t°waay J¡∑ õ¨a©Ô°˚¥w N°„°Î≥ ÌC#© Ã≈∏fi J¡≤wÙ Fæ*, ∫°u*
N°∏w≤ N°æ≤ f°fl <bT∫°u* Ju¡ ˚uÌ J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤ Ì°u R¡≈J¡°u* J¡∑ ∫°uıfi° J¡≤fiÙ ª°<FÎ $$38$$
ZÙ≤°tıÙ, ≈°≈R¡≈Ù Ÿ≈°u˘ Ÿu bu<‹¸>w NI°fiÙ ≈C”T J¡∑ fi≤J¡R¡≈Ù Ô‚tÙ Ÿ ≈®J¡°≤ ∫F°≥ ≈®wÙs°
J¡≤wÙ Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ t∫¥≤Ù tu| J¡∑ ≈®wÙs° J¡≤wÙ Fæ $$39$$ ª≈Ô fiu`R¡≈Ù ˚®t¿≤∫°u* Ÿu ∫C•w
≈®_kC¡¿≤w N@≤R¡≈Ù ≈vÔb°u*b°ÔÙ Nayfi°R¡≈Ù <bTÔw° Ju¡bÔ t¥©°u˘ Ju¡ <ÔÎ FÙ <bJ¡<Ÿw F°uwÙ
Fæ $$40$$ NI°fiÙ ≈C”T Ju¡ tfiR¡≈Ù bÕ≤°˚¥<t tu* FÙ <b≤Ô ≈vÔb°u* Ÿu ∫C•w NfiSÕ FuwC ≈°≈°<ÌR¡≈
≈<s∫°u* J¡∑ ~>°∫°˚¥w ≤°yR¡≈Ù ÌC‹¸> b¨s Ã≈∏fi F°uw° ≤Fw° Fæ $$41$$ NI°fiÙ Ju¡ tfiR¡≈Ù ıÔ„¥∏∫
N≤^∫ tu* J¡¿‡≈w F°u ≤Fu N°u‹™>R¡≈Ù w”≈vÔb°u* ≈≤ ≈®J¡°„t°fi <fi#ÿb°ŸR¡≈Ù @¥N°u* Ÿu ∫C•w wS°
„˜Ÿt¥F J¡∑ fi°o˘ J¡¸>J¡¸>°∫t°fi Ì°≥wR¡≈Ù vtCJ¡ (Ô°™>Ù) Ÿu ∫C•w „≤Ù≤ J¡°u Ÿaw°≈ Ìufiub°Ô°
πuTR¡≈ Ì°b°fiÔ t°fi°u* ˚_tÙ˚¥w F°uw° ≤Fw° Fæ $$42$$ NI°fiÙ Ju¡ t°ÃŸ∫ÕR¡≈ ıÔ Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ tfi
tu* Ì¥Ÿ≤u J¡∑ <fi∏Ì°R¡≈Ù ≈vÔb°u* Ÿu ∫C•w, <ª∏w°R¡≈Ù ˚®t≤°u* Ÿu „°u<˚w oÕ‹∫°ÕR¡≈Ù J¡t<ÔfiÙ ˚ÔÙ
≈®J¡°≤ <bÔ°Ÿ J¡≤wÙ Fæ $$43$$ t≤dR¡≈Ù f±>b°<Àfi NI≈C”T Ju¡ ≈®<w FÙ, <ıŸfiu <J¡ ≈®<wı∏t tu*
NfiuJ¡ w≤F Ju¡ ≈®wÙJ¡°≤°u≈°∫R¡≈ w¸> Ju¡ N°Z∫ Ÿu y®ÌC#©R¡≈Ù w≤ay<b˚®t°u* J¡° ≈¿≤t°ıÕfi <J¡∫°
Fæ, f°≤-f°≤, ŸtCB J¡∑ fi°o˘, ≈®°›w F°uw° Fæ $$44$$
ı∏t N°<Ì ˚Ù W≤°uW≤ NfiS°u˘ J¡∑ FÙ ≈®°<›w J¡≤°wu Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
NI ≈C”T J¡° FÙ ı∏t ≈Cfi#-≈Cfi# f°Ô≈fi ≈®°›w J¡≤w° ≤Fw° Fæ, f°Ô≈fi f°≤f°≤ ∫°æbfi ≈®°›w
J¡≤w° ≤Fw° Fæ, ∫°æbfi f°≤f°≤ b°@Õ•∫ ≈®°›w J¡≤w° ≤Fw° Fæ N°æ≤ b°@Õ•∫ f°≤f°≤ t≤d ≈®°›w J¡≤w°
≤Fw° Fæ $$45$$ NI°fiÙ ≈C”T FÙ oŸ ıywR¡≈Ù ıÙdÕ |¸>Ù∫∏` tu* (≤F¸> tu*) ŸaŸ°≤R¡≈Ù ≤≠ıC Ÿu f≥@°

19. ŸyÕ - 6] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1239
FCN° t≠ıfi N°æ≤ t≠ıfi π°≤° J¡Ô„R¡≈w° ≈®°›w J¡≤w° ≤Fw° Fæ $$46$$ ı°u ∫F ıyw I°fiÙ tF°Ãt°
J¡∑ fC<] Ÿu wCh~> N°æ≤ y°∫ Ju¡ ©C≤t°` ∫°fiÙ _bv≈ ıÔ°„∫ R¡≈ ≈®wÙw F°uw° Fæ, bFÙ NI°fiÙ J¡∑ fC<]
Ÿu Ny°@ N°æ≤ NŸÙt ≈®wÙw F°uw° Fæ $$47$$ <ıŸ ≈®J¡°≤ ≈<s<d∫°≥ <≈*ınu Ÿu f°F≤ <fiJ¡Ô fiFÙ* ≈°wÙ,
bæŸu FÙ Ì≤ ˚≤d tu* N<w-N°Ÿ<•wR¡≈Ù f∏@fi Ÿu f≥@u N∏@≈C”T J¡∑ fi°o˘ NI ≈C”T J¡∑ fC<]∫°≥
ÌÙ|ÕŸaŸ°≤R¡≈Ù ŸtCB Ju¡ ≈°≤ fiFÙ* ı° ŸJ¡wÙ* $$48$$
•∫°u* fiJ¡∑ fC<]∫°≥ ŸaŸ°≤Ÿ°y≤ J¡° ≈°≤ ≈®°›w fiFÙ* J¡≤ ŸJ¡wÙ*, oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
"≈≤°a<ª ©°<fi Δ∫w¨dwg _b∫a˚¥_w_t°Ã≈≤°mg¡ ≈ÿ∫<w fi°∏w≤°Ãtfig' $ (_b∫a˚¥ fiu o¿∏B∫°≥
f<FtCÕ© ffi°oÕ Fæ*, Nw# f°F≤ Ìu©w° Fæ, ˚Ùw≤ N∏w≤°Ãt° J¡°u fiFÙ* Ìu©w°) oÃ∫°<Ì ZC<w∫°u* Ju¡
NfiCŸ°≤ ÎJ¡t°` f°fl <bT∫°u* tu* ÔyÙ FCoÕ b°Ÿfi°N°u* Ju¡ ˚°≤ Ÿu N°J®¡°∏w FCÎ ⁄Ì∫R¡≈Ù fi°<˚
Ÿu ∫C•w F°u ≤FÙ <bT∫R¡≈Ù J¡∑ªn tu* k≥¡ŸÙ F…oÕ ı∏tR¡≈Ù ≤S Ju¡ ªJ®¡ J¡∑ o¿∏B∫R¡≈ fiu<t∫°u*
(≈<F∫u J¡∑ wÙÔÙ) J¡° NI°fiÙ π°≤° ≈aJ¡ Ÿu <fiJ¡°ÔJ¡≤ „°u@fi fiFÙ* <J¡∫° ı° ŸJ¡w° $$49$$
NI°fiÙ Δ∫°@ fiu o¿∏B∫R¡≈Ù yÙ@°u* Ju¡ <ÔÎ (∫°fiÙ <„J¡°≤ Ju¡ ∫°uÀ∫ ÿ∫ufi N°<Ì Ju¡ <ÔÎ) ≤°yb„
(t¨y∫° Ju¡ Δ∫Ÿfi Ÿu) N≈fiÙ ÌuF≈≤‡≈≤° J¡°u ŸaŸ°≤R¡≈Ù N≤^∫ tu* Ì¥≤ wJ¡ ∫°fiÙ ŸbÕ` N°æ≤ ŸbÕÌ°
t°aŸ Ju¡ <≈^±> J¡∑ fi°o˘ kæ¡Ô°∫° Fæ $$50$$
"N°<tT<≈^±>bwg' ∫F°≥ ≈≤ b<w≈®∫°uy ˚®°<∏wÂ<‹¸> Ÿu ˚uÌ J¡° N˚°b F°ufiu ≈≤ Ÿ°Âÿ∫ J¡° N˚°b
F°ufiu Ÿu <J¡∫° y∫° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
b°_wb tu* t°aŸ Ju¡ Ôbt°` N°æ≤ t¨<WJ¡° Ju¡ Ôbt°` R¡≈ tfiC‹∫, ≈„C, t¨y N°<Ì ≈®°<d∫°u* Ÿu
wS° <Ft°Ô∫, <b∏º∫°ªÔ, tÔ∫ N°<Ì ≈bÕw°u* Ÿu ≈®ªC≤ Â<‹¸>∫°≥ t°uF Ÿu (w[b Ju¡ NI°fi Ÿu ı<fiw
J¡v≈fi° Ÿu) Ô<sw F°uwÙ Fæ* $$51$$ NŸÙt ŸaJ¡v≈-J¡v≈fi°R¡≈Ù J¡v≈b¨s ŸfŸu f»J¡≤ Fæ, •∫°u*<J¡
NÃ∫∏w NŸwg ˚Ù ≈Ì°S°u˘ Ÿu Ÿ‡≈¥dÕ J¡°tfi°N°u* J¡∑ ≈¥<wÕ-Ÿ°tØ∫Õ bF ≤©w° Fæ, NI°fib„ ŸÙŸu
ıyw-R¡≈Ù ≈W°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤° <b_w¨w F…oÕ Fæ $$52$$ Ÿ J¡v≈b¨s ≈≤ <ª`-<b<ª` ≤ªfi°N°u* Ÿu
∫C•w ˚°uy°u* tu* NÃ∫∏w N°Ÿ•w ≈sÙ ≤Fwu, ≈®J¡°„wu, ≈®<b‹¸> F°uwu N°æ≤ <bÔ°Ÿ J¡≤wu Fæ* $$53$$ Ÿ
J¡v≈b¨s ≈≤ ı∏t FÙ ≈vÔb Fæ*, J¡t°u˘ J¡° Ÿt¥F FÙ J¡<ÔJ¡° Fæ, ≈C^∫-≈°≈ FÙ k¡Ô Fæ* N°æ≤ <b˚b
Ÿ‡≈<W∫°≥ FÙ taı¿≤∫°≥ Fæ* $$54$$ NI°fiR¡≈Ù ª∏Bt° Ju¡ Ì∫ Ÿu FÙ oŸ ŸaŸ°R¡≈Ù N≤^∫ Ju¡ ˚°y
tu* ˜ÙR¡≈Ù Ôw°Î≥ <b_≈‹¸>R¡≈ Ÿu Wt „°u˚° ≈®°›w J¡≤ ≤FÙ* Fæ* $$55$$
NI°fi tu* •w ª∏BÃb J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
<bbuJ¡R¡≈Ù Ÿ¥∫Õ Ju¡ N_w Ÿt∫ tu* <Ìw F°ufiub°Ô°, ı∏tŸt¥FR¡≈Ù J¡Ô°N°u* Ÿu ≈¿≤≈¥dÕ, <fi‹≈®≈aª
f®Ê tu* ≈®J¡°<„w F°u ≤F° Ì°uT°u* J¡° _b°tÙ NI°fiR¡≈Ù ª∏Bt° FÙ ŸaŸ°≤ J¡° ŸfŸu f»J¡≤ FuwC Fæ $$56$$
b°Ÿfi°R¡≈Ù Nt¨w Ÿu ∫C•w N°„°R¡≈Ù ªJ¡°u≤ ≈<s∫°u* J¡° ≈°uTd J¡≤fiub°Ôu <ªWR¡≈Ù N°J¡°„t<d Ju¡
(Ÿ¥∫Õ Ju¡) ≤Ÿ J¡°u (Nt¨w J¡°u) ª°Ffiub°Ôu NI°fiR¡≈Ù ª∏Bt° Ju¡ ≈®Ÿ°Ì Ÿu FÙ ≤°ıFaŸ J¡∑ fi°o˘
<bÔ°Ÿ∫C•w, <Ft°Ô∫ J¡∑ fi°o˘ „ÙwÔ Nay°u* Ÿu ∫C•w wS° ª≈Ôfiu`R¡≈Ù ˚®t≤°u* Ÿu Ÿt¿∏bw J¡°∏w°R¡≈Ù
JC¡o∫°≥ ≈®J¡°<„w F°uwÙ Fæ* $$57,58$$ ŸC∏Ì≤ Ju¡„≤ªfi°R¡≈Ù <w<t≤ Ju¡ vÔ°Ÿ Ÿu ∫C•w wS° ŸC„°u<˚w
ÿbuw ≈∫°u@≤°u* Ÿu ∫C•w ≤tdÙR¡≈Ù ≤°<`∫°≥ ı°u ≤°<ıw F°uwÙ Fæ*, bF B‹¸>°N°u* J¡∑ t¥©Õw° J¡° FÙ ≈®w°≈ Fæ

20. 1240 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<fib°Õd-≈®J¡≤d ≈¥b°Õ@Õ
∫°fiÙ t¥©Õw° FÙ ≤tdÙ„°u˚°J¡°≤ Ÿu ≈¿≤dw F°uwÙ Fæ, b°_wb tu* bF°≥ JC¡~> ˚Ù „°u˚fi ≈Ì°SÕ fiFÙ* Fæ $$59$$
NI°fi FÙ Ÿt_w NfiS°u˘ J¡° FuwC Fæ, ∫°u* fwÔ°wu F…Î ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ı°u <J¡ <bT∫°u* tu* Ju¡bÔ «¡≈≤-«¡≈≤ Ÿu <Ì©°oÕ ≈nfiub°ÔÙ t@C≤w°,
NfiSÕ≈∫ÕbŸ°<∫w°,N°Ω∏wbW°, Ìu„w# ≈¿≤¿h~>∏fiw° N°æ≤ Ÿt_w Nb_S°N°u* tu* fiÿb≤w° ≈®<Ÿ]
Fæ, bu Ÿf NI°fiR¡≈Ù b¨s Ju¡ FÙ k¡Ô Fæ*, ª¥≥<J¡ Ÿ ≈®J¡°≤ Ju¡ fi°fi°J¨¡<w NfiuJ¡<b@ k¡ÔfÙı°aJC¡≤
≈≤‡≈≤° Ÿu NI°fi-b¨s Ÿu ıyÌ°J¡°≤ R¡≈w# kæ¡Ôu F…Î Fæ*, oŸ<ÔÎ fiJu¡ t¥Ô˚¥w NI°fi J¡° FÙ
h~>uÌ J¡≤ Ìufi° ª°<FÎ $$60$$
~>™>° ŸyÕ Ÿt°›w
Ÿ°wb°≥ ŸyÕ
NfiSÕ N°<Ì tu* J¡°t N°<Ì Ju¡ π°≤° F°ufiub°ÔÙ ≤‡∫w°∫C•w
NSÕR¡≈w° NI°fi J¡∑ <b˚¥<w∫°≥ Fæ* oŸJ¡° Ÿ<b_w°≤ bdÕfi $
ŸfŸu ≈FÔu tF°≤°ı b<Ÿ‹™>ıÙ Ÿ‡≈¥dÕ <bbuJ¡ J¡° N≈F≤d J¡≤fiub°ÔÙ wS° wÃsd NfiSÕ yw°u˘ tu*
<y≤°fiub°ÔÙ ≈®_wCw <˜∫°≥ FÙ NI°fi N°æ≤ J¡°t J¡∑ tF°<b˚¥<w∫°≥ Fæ*, oŸ N°„∫ Ÿu ∏FÙ*J¡° ≈FÔu
bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
tÌR¡≈Ù ª∏B Ju¡ <Ìw F°ufiu ≈≤ t°u<w∫°u* Ÿu bu<‹¸>w wS° ≤Ãfi°u* Ÿu ŸC„°u<˚w <˜∫°≥ sCÆ@ J¡°tR¡≈Ù
sÙ≤ŸtCÌ® Ju¡ w≤ay°u* J¡∑ fi°o˘ ı°u <Ì©°oÕ ≈nwÙ Fæ*, bF Ju¡bÔ NI°fi J¡∑ FÙ <b˚¥<w Fæ $$1$$
J¡≈°uÔ-wÔR¡≈ Ì°uÔ° Ÿu Ì°u<Ôw <˜∫°u* J¡∑ Â<‹¸>∫°≥ ŸCbdÕt∫ J¡tÔ Ju¡ J¡°u„ tu* Nb¿_Sw ª≈Ô
˚®t≤°u* Ju¡ ≈¸>Ô J¡∑ ı°u „°u˚° @°≤d J¡≤wÙ Fæ*, bF NI°fi J¡∑ FÙ <b˚¥<w Fæ $$2$$ bŸ∏wJ¡°Ô tu* bfi©^±>°u*
tu*, b¨s°u* tu* N°æ≤ ˚¥<t tu* J¡°tÌub Ju¡ NfiCª≤ J¡∑ fi°o˘ J¡°<t∫°u* J¡°u tÌ Ã≈∏fi J¡≤fiub°Ôu ı°u ŸC∏Ì≤ ≈C‹≈
<Ì©°oÕ ≈nwu Fæ*, bF ˚Ù NI°fi J¡° <bÔ°Ÿ Fæ $$3$$
J¡hªu t°aŸ J¡° ˚sd J¡≤fiub°Ôu yÙ@, yÙÌn, JC¡W° N°<Ì Ju¡ J¡bÔ Ju¡ (J¡°æ≤ Ju¡) ∫°uÀ∫ Nay°u*b°ÔÙ
<˜∫°u* J¡∑ ª∏B, ª∏Ìfi N°æ≤ J¡tÔ Ju¡ Ÿ°S ≈t° ÌÙ ı°wÙ Fæ, bF ˚Ù NI°fi J¡° FÙ <bÔ°Ÿ Fæ $$4$$
b°_wb tu* ÔFq ∫° ≈Ùb (tb°Ì) J¡∑ Ì…yÕ∏@ FÙ <ıŸJ¡∑ ŸCy∏@ Fæ, ÎuŸÙ <˜∫°u* J¡∑ _wfi-ZudÙ ı°u Ô°uJ¡
tu* ŸCbdÕJ¡Ô„, J¡tÔ-J¡∑ J¡ÔÙ Îba <fı°u≤° fiÙ*f¥ Ju¡ ŸÂ„ <Ì©°oÕ ≈nwÙ Fæ, bF Ju¡bÔ NI°fi J¡∑ FÙ
<b˚¥<w Fæ $$5$$ Ô°≤ Ÿu ˚Ùy° N°u‹™>fi°tJ¡ t°aŸ J¡° ¸C>J¡n° ı°u ≤Ÿ°∫fi, Nt¨w, t@C, <f‡f N°æ≤ tΩ Ju¡
Ÿ°S ≈t° <Ì∫° ı°w° Fæ, bF ˚Ù NI°fi J¡° FÙ <bÔ°Ÿ Fæ $$6$$ ≈®Ã∫uJ¡ J¡° <b˚°y J¡≤ ∫<Ì Ìu©° ı°∫,
w°u ~>°u¸>u-~>°u¸>u ≈°u≤ Ju¡ ŸÂ„ N°J¡°≤b°Ôu ı°u ˚Cı°ÃtJ¡ J®¥¡≤ Fß>ÙR¡≈Ù f<~>Õ∫°≥ Fæ*, fiJ¡° ŸC∏Ì≤ ˚CıÔw°
N°<Ì Wt „ÆÌ°u* Ÿu J¡<b Ô°uy ı°u bdÕfi J¡≤wu Fæ*, bF ˚Ù NI°fi J¡∑ <b˚¥<w Fæ $$7$$
oŸÙ ≈®J¡°≤ J¡ÌÔÙ Ju¡ _w‡˚∫CyÔR¡≈Ù ıa|°N°u* J¡∑ Ÿ°ty®Ù Ÿu ∫C•w ŸC∏Ì≤ ≤t<d∫°u* Ju¡ π°≤° @°≤d
J¡∑ yoÕ wS° _wfiR¡≈ J¡Ô„°u* J¡∑ „°u˚° Ÿu B‹¸>°N°u* Ju¡ fiu`°u* J¡°u N°fi∏Ì Ìufiub°ÔÙ w°u≤d≈a¿•w ∫°fiÙ
J¡°t-t¿∏Ì≤ J¡∑ w°u≤dt°Ô°R¡≈ R¡≈ J¡≤@fiÙ ŸC„°u<˚w F°u ≤FÙ Fæ, oÃ∫°<Ì R¡≈ Ÿu J¡<b Ô°uy J¡≤@fiÙ
J¡° ı°u bdÕfi J¡≤wu Fæ*, bF ˚Ù NI°fi J¡° <bÔ°Ÿ Fæ $$8$$ N°≤‡˚-N°≤‡˚ tu* t∏Ì Ô°uy°u* J¡°u NÃ∫∏w

21. ŸyÕ - 7] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 1241
t@C≤ Ôyfiub°ÔÙ NSb° «¡≈≤-«¡≈≤ Ÿu S°unÙ t°u™>Ù, Δ∫∫J¡°Ô tu* ≤°y-πuT N°<Ì π∏Ì°u* Ÿu ≈∫Õb<Ÿw
F°ufiub°ÔÙ wS° „Ù|® s∫_b˚°b F°ufiu ∫° JC¡~> Ô°uy°u* tu* FÙ <Ì©°oÕ ≈nfiu Ju¡ J¡°≤d <b≤Ô R¡≈w° J¡°u
@°≤d J¡≤fiub°ÔÙ Ô‚tÙJ¡∑ ˚Ù ı°u N<˚Ô°T° J¡∑ ı°wÙ Fæ, bF ˚Ù NI°fi J¡° ≈®˚°b Fæ $$9$$ ı°u fC<]
ÌC#© ≈®°›w J¡≤wÙ Fæ, ı°u ŸC© Fı°≤°u* „°©°N°u* Ju¡ R¡≈ tu* <b˚•w F°u ı°w° Fæ wS° ı°u NfiuJ¡ J¡tÕk¡ÔR¡≈Ù
<Z∫°≥, ı°u <J¡ ÌC#©R¡≈Ù „°©°N°u* Ÿu <b_w¨w Fæ*, Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ*, bF ˚Ù NI°fi J¡° FÙ ≈®˚°b Fæ $$10$$
ıf NfiuJ¡ w≤F J¡∑ Ô¿‚t∫°≥ NI°fi J¡∑ FÙ <b˚¥<w∫°≥ Fæ*, wf •w Ô¿‚t∫°u* Ju¡ Ã≈°ÌJ¡ J¡°‡∫
J¡t°u˘ tu* ≈®b¨<W J¡≤°fiub°Ôu J¡tÕJ¡°^±> Ju¡ bªfi°u* J¡∑ ˚Ù NI°fi<b˚¥<wR¡≈w° oŸ<ÔÎ <Ÿ] FÙ F°u ı°wÙ
Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
ZÙ≤°tıÙ, J¡tÕJ¡°^±> J¡∑ b°dÙ ˚Ù NI°fi J¡∑ <b˚¥<w FÙ Fæ $ bF (J¡tÕJ¡°^±> J¡∑ b°dÙ) J¡°‡∫
J¡t°u˘ Ju¡ <b_w°≤R¡≈Ù ıayÔ tu* ≤FwÙ Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ Ôw° ı°Ô°u* Ÿu |fi°J¨¡<w ≤FwÙ Fæ, Ÿ ≈®J¡°≤ ∫F
˚Ù NfiuJ¡ k¡Ô°<˚Ô°T°N°u* Ju¡ ı°Ô°u* Ÿu |fi°J¨¡<w (<fi<f±>°J¡°≤) ≤FwÙ Fæ $ NwÎb bu Ìubw° N°<Ì Ju¡
M¡d°u* Ÿu N°J®¡°∏w J¡tÕ≈®@°fi ıÙb°u* Ju¡ J¡°≤°y¨F J¡∑ ≤s°SÕ ÎJ¡ ≈®J¡°≤ J¡∑ ≤≠ıC_bR¡≈ Fæ* Îba ≤°y N°æ≤
ª≈Ôw° Ÿu N°J®¡°∏w N°u™> Ju¡ ŸÂ„ Fæ* $ yÙw° tu* "∫°<tt°a ≈C¿‹≈w°a b°ªtg' oÃ∫°<Ì Ÿu oŸÙ <bT∫ J¡°
_≈‹¸>ÙJ¡≤d <J¡∫° y∫° Fæ $$11$$
t°uFb„ _bw# FÙ J¡°‡∫ J¡t°u˘ tu* ≈®b¨W F°u ≤Fu ≈C”T°u* J¡°u ≈Cfi# „°˜ Ÿu ˚Ù ≈®b¨W J¡≤°fi° ŸÙ ≈®J¡°≤
NfiC<ªw Fæ, <ıŸ ≈®J¡°≤ _bw# JC¡Î≥ tu* <y≤ ≤Fu ∏tW ∫° N∏@≈C”T J¡°u fÔ≈¥bÕJ¡ <y≤°fi°, oŸ N°„∫
J¡°u ≤©J¡≤ t°uF Ÿu _bw# ≈®b¨<W F°uwÙ Fæ, ∫F fwÔ°wu Fæ* $
ıæŸu _bw# ÿ∫°tÔ, bT°ÕJ¡°Ô tu* ≤ı Ÿu J¡ÔC¿Tw N°æ≤ Ÿtu* ˚Ù ≤°<` tu* N∏@J¡°≤ Ÿu NÃ∫∏w
ÿ∫°tR¡≈w° J¡°u ≈®°›w FCoÕ J¡°<Ô∏ÌÙ _bw# fFwÙ Fæ bæŸu FÙ ≈®b¨<WR¡≈Ù N°Ÿ°≤°u* Ÿu (@°≤°Ÿa≈°w bT°Õ Ÿu)
<b_w¨w FCN° t°uFR¡≈Ù JC¡F≤° <ª≤J¡°Ô Ÿu _b∫a FÙ fF ≤F° Fæ ∫°fiÙ ≈C”T J¡°u N∏@ ffi°J¡≤ <bT∫°u* tu*
F™>°wg ≈®b¨W J¡≤°w° Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$12$$
˚°uy tu* ≈®b¨W FCÎ ≈C”T J¡°u ≈C`, ≈°æ` N°<Ì <bT∫°u* tu* ≤°y J¡∑ W≤°uW≤ N<˚b¨<] F°uwÙ ≤FwÙ Fæ,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
N°≈°ww# NfiuJ¡<b@ Ÿ°aŸ°¿≤J¡ ŸC©°u* tu* <fi≈Cd; ≈¿≤d°t tu* ÌC© tu* ≈∫ÕbŸ°∫Ù; πuT, t°ÃŸ∫Õ,
N°<Ì <ª∏w° J¡° Ã≈°ÌJ¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d _fiuF„¥∏∫w°≈¥bÕJ¡ N∏w#J¡≤d tu* J¡¸C>w° ≈æÌ° J¡≤fiub°Ô° N°æ≤
ı∏tR¡≈Ù <bTÔw° Ju¡ ≈vÔb°u*, ≤Ÿ J¡∑ fi°o˘, b¨<] J¡≤fiub°Ô° ≤°y f»w° ≤Fw° Fæ $$13$$
wÌfi∏w≤ J®¡t„# ≈C` N°<Ì J¡° t≤d F°ufiu≈≤ fiJu¡ <b∫°uy J¡∑ ≈≤‡≈≤° F°uwÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu
J¡Fwu Fæ* $
Δ∫°<@ N°<Ì Ÿu ııÕ≤ ≈C` N°<Ì JC¡¸C>‡fÙ ıfiŸt¥FR¡≈Ù ≈W°u* J¡∑ ≈a¿•w∫°≥ <ı∏F°u*fiu <y≤°∫Ù Fæ* N°æ≤
N°≥@Ù Ju¡ J¡d°u* J¡∑ fi°o˘, <bbuJ¡ ¿‹¸>∫°u* J¡° N≈F≤d J¡≤fiub°Ôu <bsu≈<b„uT <ıfi tu* <bΩt°fi Fæ*, ÎuŸu
ÌC‹J¡tÕ≈¿≤≈°J¡R¡≈Ù ≈bfi ı°u fFwu Fæ*, bF ˚Ù NI°fi J¡° <bÔ°Ÿ FÙ Fæ $$14$$
wÌfi∏w≤ N≈fiÙ ˚Ù t¨Ã∫C F°u ı°wÙ Fæ, oŸ<ÔÎ ŸbÕÌ° FÙ oŸÙ ≈®J¡°≤ ı∏t≈≤‡≈≤° Ÿu t≤d Ju¡ tC©
tu* ≈®bu„ F°uw° ≤Fw° Fæ, ∫°u* J¡Fwu Fæ* $