yoszui

1. Ethics and
Information Technology
Ёс зүй ба Мэдээллийн технологи

2. 2010 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
1. 1.Ёс зүйн онол, тодорхойлолтууд
2. 2.Ёс зүйн онол, сэтгэлгээний түүх
○ –Телеологик (Teleological: the ethics of ends)
○ –Деонтологик (Deontological: the ethics of duty)
■ •Үүрэгт тулгуурласан ёс зүй (Duty based ethics)
■ •Эрхт тулгуурласан ёс зүй (Right based ethics)
3. 3.Бидний өдөр тутмын амьдралд гардаг асуултууд, тэдгээрийн
шийдэл
○ –Ёс зүйн шийдэл гаргахад ямар нийтлэг зарчмуудыг баримтлах вэ?
○ –Ёс зүйн үнэлгээг хэрхэн хийх вэ?
○ –Хууль эрх зүйн тусламжтайгаар ёс суртахууны асуудлуудыг хэрхэн
зохицуулах вэ?
Хичээлийн агуулга

3. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
1. Ёс зүйн онол, тодорхойлолтууд
Төр, олон нийтийн зүгээс
нийгмийн болон оюуны хүрээнд
байнга өсөн нэмэгдэж байгаа түвэгтэй асуудлуудыг
тодорхойлох, хэрэгжүүлэх ба шийдвэрлэхэд
тусалж чаддагаараа
ёс зүйн онолын үнэ цэнэ оршдог.

4. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Ethics The discipline dealing with what is
right or wrong with moral duty and obligation
Ёс зүй
Зөв ба буруугийн аль нь болох, түүнийг ёс
суртахуунтай холбож авч үздэг ухаан юм.

5. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Ёс зүй Хувь хүн, мэргэжлийн хүмүүсийн үйл
ажиллагааг хөтөлдөг зарчмууд; Зан төлөвийн
стандартууд
Ethics
The principles of conduct governing
an individual or a profession;
standards of behavior

6. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Ёс зүй ньзөв ба буруугийн тухай ёс суртахууны
үүднээс шүүн авч үздэг, мөн ямар зан үйлдэл нь
хүмүүнлэг эсвэл хүмүүнлэг бус болохыг судалдаг гүн
ухааны нэг салбар шинжлэх ухаан юм.
Ethics is the branch of philosophy
that deals with moral judgements, issues of right
and wrong,
and determining what behaviors
are humane and inhumane.

7. 2012Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
“Ёс зүй” –г судалснаар
● –Нийгмийг эрүүл байлгахад нөлөөлөх
○ •promote the general health of society
● –Хувь хүний эрх, эрх чөлөөг хангах буюу нэмэгдүүлэх
○ •maintain or increase individual rights and freedoms
● –Хувь хүнийг хор хөнөөлөөс хамгаалах
○ •protect individuals from harm
● –Бүх амьд биетийн төрөлхийн шинж чанар болон түүнээс үүдэлтэй
үйлдлүүдэд хүндэтгэлтэй хандах
○ •treat all human beings as having an inherent value and accord those beings
respect
● –Шашин, нийгэм, соёл, ба төрийн хууль зэрэг бусад үнэт зүйлсийг дагаж
мөрдөх
○ •uphold religious, social, cultural, and government laws and mores

8. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Law
EthicsMorality
“Ёс зүй” ба экосистем

9. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Хүн яагаад ёс суртахуунтай байх ёстой вэ?
● •Яагаад ёс суртахуунтай байх ёстой вэ?
● •Яагаад МТ-ийн мэргэжилтнүүд ёс суртахуунтай байж, зөв
зүйтэй зүйл хийх ёстой вэ?
● •Тэд яагаад бусдын ашиг сонирхлыг анхаарч, өөрийн зорилгод
хүрэхдээ хууль дүрмийг сахиж хүндэтгэх ёстой вэ?

10. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Arising from conscience or a sense of right
and wrong
Ёс суртахуун
Зөв ба буруу гэсэн мэдрэмж эсвэл үйлдлийн
үр дүнгээс эхтэй
Morality

11. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
MoralityBeing or acting in accordance with
standards and precepts of goodness
Ёс суртахуун
Зөв үйлийн үндсэн дүрэм ба минимум хэм
хэмжээг баримталж байх эсвэл үйлдэх

12. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
MoralityHaving psychological rather than physical or
tangible effects, for instance, the effect on one’s
character
Ёс суртахуун
Биет зүйл гэхээсээ илүү сэтгэл зүйн асуудалтай
холбоотой ба жишээлбэл, хэн нэгний зан байдлын
илрэлийн тухай асуудал байдаг.

13. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
● Moral codes are the rules that establish the boundaries of generally accepted
behavior
● Morality refers to social conventions about right and wrong human conduct
● Virtues are habits that incline us to do what is acceptable
● Vices are habits that incline us to do what is unacceptable
● Value system is the complex scheme of moral values that we choose to live by
Ёс зүйн онолтой холбоотой
зарим түлхүүр үг, ойлголтууд

14. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
2. Сэтгэлгээний түүхээс
Макиэвэллийн (Machiavelli) онолоос,
“Үй түмэн муу санаат хүмүүний дунд орж цаг үргэлж сайн сайхны
тухай ярьж тунхаглах хүсэлтэй хүнийг хан хүү гэнэ.”

15. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Лон Фюллер (Lon Fuller) –ийн үйл хэргийн ёс суртахууны
тухай онолоос,
“Суурь хууль дүрэмгүйгээр
хүссэн нийгмээ байгуулж болдоггүйтэй адил
тодорхой зорилгогүй явсаар
хүссэн нийгмээ байгуулж чадахгүй унах болно”
Сэтгэлгээний түүхээс

16. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Ёс зүйн онолуудыг үндсэн 2 урсгалд хуваан үздэг. Үүнд:
● •Телеологик (Teleological: the ethics of ends)
● •Деонтологик (Deontological: the ethics of duty)
Сэтгэлгээний түүхээс

17. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Телеологикийн урсгал
● •“Телео” нь Грекээс гаралтай бөгөөд төгсгөл буюу зорилго гэсэн утга
агуулдаг.
● •Аливаа зүйлийн хувьд сайн гэх шинж чанарыг зөв гэсэн дүрэм журмаас
илүүд үзэж, ямар нэгэн үйлдлийн хувьд зорилгын төлөө эсвэл түүний сайн
үр дагаврыг хөгжүүлдэг.
● •Харин зөв зүйтэй гэсэн ойлголт нь сайн сайхан гэсэн ойлголтын тодотгол
бөгөөд түүнээс хамааралтай байдлаар тодорхойлогддог.
Сэтгэлгээний түүхээс

18. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Телеологикийн урсгал
● •Иймээс хэн нэгний сонголтын үр дүнг илүү оновчтой болгодог эсвэл
шинээр бий болгодог тэр бүхнийг “зөв” үйлдлүүд гэх ба хэн нэгний
зорилгыг дэмжиж чаддаггүй бүхнийг “буруу” үйлдэл гэж үздэг.
● •Энэхүү онолын ерөнхий тохиолдлыг “Утилитарианизм” гэх бөгөөд
дийлэнхи олонд хэрэг болж байгаа бол зөв үйлдэл гэж үздэг.
Сэтгэлгээний түүхээс

19. 2012Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Утилитарианизм
● •Үр дагаврын тухай авч үздэг нийтэд дэлгэрсэн ойлголт
● •Ерөнхийдөө буюу нийтлэг сайн гэсэн ойлголт нь хэрэгтэй гэсэн нэр
томьёотой дүйцэж тодорхойлогддог ба энэхүү зарчмыг ёс суртахууны суурь
шалгуур үзүүлэлт болгон үнэлдэг
● •Хэрэгтэй гэдэг ойлголтод аливаа үйлдлээс гарах нийлмэл ашиг гэж үздэг.
Сэтгэлгээний түүхээс

20. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Утилитарианизм
● •Утилитарианизмын ёс суртахууны зарчим
○ –Хамгийн бага зардлаар хамгийн их ашиг олохын тулд хийж буй үйлдэл,
гэхдээ энэ нь өргөн олон нийтийн эрх ашигт харшлахгүйгээр тэдэнд
сайнаар нөлөөлөхөөр байвал зохино.
Сэтгэлгээний түүхээс

21. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Деонтологикийн урсгал
● •“Деон” нь Грекээс гаралтай бөгөөд үүрэг хариуцлага гэсэн утга агуулдаг.
● •Зөв зүйтэй гэх зүйл нь сайн сайхан гэсэн ойлголтоос илүүд тавигдаж, зөв
болон сайн гэсэн ойлголт нь хоорондоо харилцан хамааралгүй гэж үздэг.
● •Ямарваа үйлдлийн үр дагавар нь сайн муу байхаас үл хамааран түүний
анхны тодорхойлолтоор зөв ба бурууг тодорхойлдог.
Сэтгэлгээний түүхээс

22. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Деонтологикийн урсгал
● •Зөв буюу ёс зүйд нийцтэй үйлдэл нь хүмүүний эрх ба үүргээс
уламжлагдан тодорхойлогдож болох ба энэ нь хэзээ ч үйлдсэн
үйлдлийн үр дүнтэй харьцуулагдах ёсгүй гэж үздэг.
● •Энэ урсгалд үүрэг давамгайлсан, эрх давамгайлсан гэх хоёр хандлага
хоёул багтдаг.
● •Зарим тохиолдолд плюрализм (pluralism), контрактианизм
(contractarianism) гэж ч үздэг.
Сэтгэлгээний түүхээс

23. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Деонтологик: Үүрэгт тулгуурласан ёс зүйн онолоос (Duty
based theory)
● •Кантын онол
○ –Үүрэг гэдэг нь аливаа зөв (right) зүйлийг зөв (right) байдлаар хийх ёстой
гэсэн хүний хүсэл санааны биелэл.
○ –Үүргээ биелүүлэх нь ёс суртахууны баялаг бөгөөд энэхүү баялгийг олж
авахын тулд биш харин түүнийг хамгийн их байхаар үүргээ биелүүлдэг.
○ –Зайлшгүй мөрдөх дүрэм (Categorical Imperative): ямар нэгэн онцгой
тохиолдлыг авч үзэхгүйгээр тогтсон дүрэм журмыг баримтлах
Сэтгэлгээний түүхээс

24. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
● •Кантын онол (үргэлжлэл)
○ –Биеэ авч явах дүрэм (Maxim) – амьдралын тодорхой тохиолдлуудад
баримталдаг ерөнхий дүрмүүд
○ –Амлалтаа биелүүлэх, эсвэл үнэнийг хэлэх зэргээр өөрийн үүргийг
хэрэгжүүлэх,
○ –Бусад хүмүүст хүндэтгэл үзүүлэх зарчмыг баримталж тэдний эрх чөлөөг
хангах нь ёс суртахууны зарчмын үнэ цэнийг бууруулах талтай гэж үздэг.
Сэтгэлгээний түүхээс
Деонтологик: Үүрэгт тулгуурласан ёс зүйн онолоос (Duty
based theory)

25. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Росс (Ross’ Prima Facie Obligation)–ын дүрэм:
Кантыг бодвол үүрэг хариуцлагыг абсолют (ямар нэгэн өөр нөхцөлгүйгээр)
байдлаар авч үздэггүй байна.
Россын дүрмээр тухайн үүрэг нь түүнээс илүүд тавигдах, илүү чухал гэсэнд
байр сууриа тавьж өгч болдог нөхцлийг зөвшөөрдөг.
Сэтгэлгээний түүхээс
Деонтологик: Үүрэгт тулгуурласан ёс зүйн онолоос (Duty
based theory)

26. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Россын ёс суртахууны үндсэн 7 зарчим:
1. 1.Амласнаа биелүүлж үнэнийг хэлдэг байх
2. 2.Хэн нэгнийг хохироосон буруу үйлдлийг засаж залруулдаг байх
3. 3.Бараа бүтээгдэхүүнийг тэнцүү хуваарилах
4. 4.Аливаа зүйлийг бүтээхдээ бусад хүний нэр төр, оюуны болон амьдралын
ололтод хүндэтгэлтэй хандах
5. 5.Өөрийгөө хөгжүүлэхэд бусдыг хохироохгүй байх
6. 6. Ямарваа зүйлийг олж аваад түүндээ баярласан талархсанаа илэрхийлж
байх
7. 7.Бусдыг гомдоож болохгүй
Деонтологик: Үүрэгт тулгуурласан ёс зүйн онолоос (Duty
based theory)
Сэтгэлгээний түүхээс

27. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
● •Хувь хүний эрх чөлөөг хүндэтгэхэд чиглэсэн байдаг.
● •Эрх чөлөө гэдэг нь
○ –Аливаа зүйлд эрх олгох гэсэн энгийн утгатай
○ –Үндсэн хуулийн эхний хэлэлцүүлэг
○ –Сөрөг ба эерэг эрхүүд
Сэтгэлгээний түүхээс
Деонтологик: Эрхт тулгуурласан ёс зүйн онолоос (Right
based theory)

28. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
● •Сөрөг эрхүүд (Negative rights)
○ –Ямар нэгэн үйл ажиллагаа явуулж байхад хөндлөнгөөс саад болох
○ –Бизнесийн хувьд зарим нэг зөвшөөрсөн тохиолдол байж болдог
● •Эерэг эрхүүд (Positive rights)
○ –Тодорхой дүрмийн хүрээнд өөрийн сонирхлын дагуу чөлөөтэй сэтгэж,
хөдөлж, хэрэгжүүлэхийг зөвшөөрдөг
Сэтгэлгээний түүхээс
Деонтологик: Эрхт тулгуурласан ёс зүйн онолоос (Right
based theory)

29. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Онолын урсгалуудад хийх дүгнэлт
● •Телеологикийн хандлага
○ –Эхэлж үүргээ ухамсарлахаас урд аль нь сайн зүйл вэ гэдгийг урьдчилан
тааж, мэдэхийг шаарддаг.
● •Деонтологикийн хандлага
○ –Эхэлж зорилгыг бус харин аливаа үйлдлийн явц, үр дагаврыг үнэлэхийг
шаарддаг.
● •Бидний хандлага
○ –Хоёр хандлагыг хоюуланг хүлээн зөвшөөрч, амьдралын олон
тохиолдолд хослуулан хэрэглэх

30. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
● –Ёс зүйн шийдэл гаргахад ямар нийтлэг зарчмуудыг баримтлах вэ?
● –Ёс зүйн үнэлгээг хэрхэн хийх вэ?
● –Хууль эрх зүйн тусламжтайгаар ёс суртахууны асуудлуудыг хэрхэн
зохицуулах вэ?
3. Бидний өдөр тутмын амьдралд гардаг асуултууд,
тэдгээрийн шийдэл

31. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Ёс зүйн шийдэл гаргахад ямар
нийтлэг зарчмуудыг баримтлах вэ?

32. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Ёс зүйн шийдэл гаргахад баримталдаг нийтлэг зарчмууд
● •Virtue approach:
Хүний сайн шинж чанарыг үлгэрлэж, түүний өөрт болон нийтэд нөлөөлөх
байдлаар нь сонгох
● •Utilitarian approach:
Ихээхэн нэмүү ашиг, тус бий болгож байгаа буюу хэрэгтэй чанараар нь үнэлж
шийдлээ сонгох

33. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
● •Fairness approach:
Бүгдийг ижил түвшинд тавьж, аль нэг талыг магтах эсвэл буруутгахгүйгээр
шийдлээ сонгох
● •Common Good approach:
Нийтлэг давамгайлах сайн гэсэн шийдлийг сонгох
Ёс зүйн шийдэл гаргахад баримталдаг нийтлэг зарчмууд

34. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Ёс зүйн үнэлгээг хэрхэн хийх вэ?

35. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
● Ёс зүйн үнэлгээг өгөхдөө дараахи 3 шатыг дамждаг. Үүнд:
■ Мэдрэмж дагах
■ Тодорхой хэм хэмжээг баримтлах
■ Төрийн бодлого, хууль дүрмийг тооцох
Ёс зүйн үнэлгээг хэрхэн хийх вэ?

36. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Мэдрэмжээ дагах
○ •Өөрийн эхний сэтгэгдэл, ойлголтын хэмжээнд тухайн тохиолдлыг
уялдуулан бодох
○ •Ёс суртахууны интуицийн дагуу юу нь зөв эсвэл буруу болох бодож
үйлдлээ хийх
Тодорхой хэм хэмжээг баримтлах
○ •Асуудлыг ёс зүйн онолын үүднээс авч судлан, өөрт ойлгомжтой
оновчтой гэсэн зарчмыг сонгох
Төрийн бодлого, хууль дүрмийг тооцох
○ •Тухайн тохиолдлын хувьд өөрийн сонгосон шийдлийг төр олон
нийтийн ойлголт, баримталдаг дүрэмтэй харьцуулж, үнэлэх
Ёс зүйн үнэлгээг хэрхэн хийх вэ?

37. 2012 Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
Хууль эрх зүйн тусламжтайгаар ёс суртахууны
асуудлуудыг хэрхэн зохицуулах вэ?

38. 2012Spring Ethics and Information Technology,
Lecture 1
● Аливаа нөхцөл байдалд ёс суртахууны зөв шийдэл гаргаж мэдэхгүй,
төсөөлөх чадваргүй хүмүүст зориулж хууль гаргах,
Жишээ: “Хуваарилах зарчим бүхий хууль”
■ Хүний үйлдлийг харьцуулах боломж олгодог байх
■ Нийтлэг минимум буюу албан ёсоор тэнцүү оногдох
шаардлагуудыг тодорхойлж, харин ялгаатай тохиолдлуудыг ялгаж
тусад нь тодорхойлдог байх
■ Хууль бус гэдэг нь ижил эрх үүрэгтэй 2 хүнийг ялгаж дэмжиж
болохгүй гэсэн үг юм.
Хууль эрх зүйн тусламжтайгаар ёс суртахууны
асуудлуудыг хэрхэн зохицуулах вэ?