1. 1
PENDAHULUAN
Gerakan koperasi di Malaysia dibahagikan kepada 3 era iaitu era sebelum perang dunia
kedua, era selepas perang dunia kedua dan era baharu. Selain itu didalam sejarah gerakan
koperasi ini terdapat pelbagai rintangan sebelum wujudnya koperasi di Malaysia. Sejarah
kewujudan koperasi di Malaysia ini bermula untuk membantu masyarakat di bandar dan luar
bandar yang tiada pendedahan tentang pengurusan kewangan.
Maksud koperasi
Pernyataan Identiti Koperasi Kongres 1995 mendefinisikan koperasi adalah sebuah
persatuan manusia yang berautonomi, bergabung secara sukarela, berjuang untuk memenuhi
keperluan dan aspirasi bersama di dalam bidang ekonomi, sosial dan budaya. Ia disalurkan
melalui pertubuhan yang dimiliki bersama dan dikawal secara demokratik.
GERAKAN KOPERASI DI MALAYSIA
1.0 ERA SEBELUM PERANG DUNIA KEDUA
Sejarah pergerakan koperasi di tanah melayu bermula sebelum perang dunia kedua lagi.
Pergerakkan koperasi ini bermula di kawasan bandar dan juga luar bandar. Pertubuhan
koperasi ini diperkenalkan sebagai usaha kerajaan pada masa itu untuk menangani
masalah perekonomian masyarakat di Tanah Melayu terutamanya masyarakat petani
melayu.
Di kawasan luar bandar pula para petani menghadapi masalah dari segi kewangan dan ini
memberi ruang kepada „orang tengah‟ mengekploitasi keadaan ini untuk memaksa
golongan petani ini memilih sistem kewangan yang sedia ada di kawasan setempat mereka
pada ketika itu. Antara sistem dan sumber pinjaman kewangan yang terdapat di kawasan
luar bandar pada ketika itu adalah sistem padi kunca atau padi ratus. Sistem padi ini
adalah sistem dimana perjanjian antara petani dengan peminjam wang dimana padi
tersebut belum lagi ditanam tetapi ianya telah dijual. Sistem ini biasanya berlaku di antara
para petani dengan pekedai runcit, peminjam wang atau sahabat handai.

2. 2
Di kawasan bandar pula penduduk yang ada diantaranya menjadi kakitangan kerajaan juga
menghadapi masalah kewangan. Ada diantara mereka membuat atau mendapat pinjaman
daripada kedai pajak gadai, money lenders (ceti) ataupun peminjam wang professional.
Menurut Datuk Abdul Majid, keadaan ini berlaku disebabkan oleh tiada perangsang untuk
menaikkan perasaan menolong diri sendiri dan tidak ada perikatan atau persekutuan yang
meminjamkan wang dengan senang lagi murah faedahnya bagi membantu mereka yang
berkehendakan pinjaman untuk menjalankan pekerjaan dan perusahaan mereka.
Bermula tahun 1907 seorang pegawai Inggeris bernama Sir Arthur Young yang
merupakan (Colonial Secretary Of The Straits Settlement In Singapore) telah
mencadangkan idea tentang pertubuhan koperasi ini ke Tanah Melayu namun cadangan
tersebut dibatalkan kerana keadaan belum bersedia untuk menubuhkan koperasi di Tanah
Melayu pada masa itu.
Pada tahun 1911 Sir Arthur Young yang pada ketika itu merupakan Secretary of Federated
Malay States menubuhkan jawatankuasa mengkaji penubuhan koperasi namun jawatan
kuasa ini juga gagal kerana perang dunia pertama.
Pada tahun 1918 selepas perang dunia pertam tamat idea penubuhan koperasi ini timbul
lagi. Namun kini masalah lain pula yang timbul berikutan ada segelintir pemimpin agama
mempertikaikan terhadap penggunaan faedah yang terdapat dalam sistem koperasi kredit.
Sekali lagi penubuhan koperasi tidak dapat diteruskan kerana tiada kerjasama daripada
mereka ini.
Tahun 1921 membawa sinar baru apabila Alexander Cavendish seorang pegawai Inggeris
telah dihantar ke Burma bagi mengkaji gerakan koperasi disana. Hasil dari kajiannya di
Burma, satu laporan telah dibentangkan kepada Majlis Persekutuan (Federal Council)
pada 13 Disember 1921.
Sultan Perak pada masa itu telah memanggil para pemimpin agama dan orang besar negeri
untuk bermesyuarat pada 26 Jun 1922 berkenaan pertikaian faedah dalam koperasi kredit.
Pemimpin agama dari Arab Saudi dan Mesir telah dihubungi melalui surat dan mereka
memberi penjelasan bahawa menjadi anggota sebuah koperasi tidak bertentangan dengan
hukum Islam. Penyertaan masyarakat melayu selepas itu sangat menggalakkan 28 Jun
1922, satu undang-undang Syarikat Kerjasama 1922 telah diluluskan oleh Majlis
Mesyuarat Negeri-Negeri Melayu Bersekutu. 1 Julai 1922, sebuah agensi kerajaan khusus

3. 3
untuk koperasi ditubuhkan iaitu Pejabat Kemajuan Kerjasama di Taiping, Perak dan
Alexander Cavendish telah dilantik sebagai Pendaftar atau Pesuruhjaya Kemajuan
Kerjasama yang pertama. 21 Julai 1922, koperasi pertama telah ditubuhkan di kawasan
Bandar iaitu Syarikat Bekerjasama Jimat Cermat Pinjaman Wang Pekerja Jabatan Pos dan
Telekom Berhad. Negeri lain di semenanjung Tanah Melayu telah mengambil langkah
untuk mengadakan Undang-undang Syarikat Kerjasama bagi negeri masing-masing.
Antaranya negeri yang menubuhkan kerjasama ini adalah negeri Kedah(1924), Perlis
(1924), Johor(1927), Kelantan (1934) dan Terengganu (1939).
Tahun 1924 ini menyaksikan seorang anak melayu telah dilantik sebagai Penolong
Pendaftar Koperasi yang pertama iaitu Kapten Noor M. Hashim. Pada tahun ini juga
pejabat pendaftar Syarikat Kerjasama berpindah dari Taiping ke kuala Lumpur. 3
Disember 1924 telah tertubuhnya koperasi luar Bandar yang pertama iaitu Syarikat
Kampung Tebuk Haji Musa Bekerjasama dengan Tanggungan Berhad di Parit Buntar,
Krian, Perak. Pertubuhan ini lebih tertumpu di kawasan penanaman padi.
Pada 1938 sebanyak 76 koperasi jenis kredit telah ditubuhkan dengan keanggotaan
seramai 30,626 orang dan yuran sebanyak RM 6.4 juta. Jumlah koperasi ini terus
berkembang pada 1939 iaitu sebanyak 515 buah kopersai telah ditubuhkan. Namun
pergerakkan koperasi menjadi tidak aktif pada tahun 1941 sehingga 1945 akibat Perang
Dunia Kedua.
2.0 ERA SELEPAS PERANG DUNIA KEDUA
Era selepas Perang Dunia Kedua membawa banyak perubahan pada gerakan koperasi.
Antaranya kegiatan koperasi kembali pulih. Kerajaan telah mengubah dasarnya tentang
koperasi kepada dasar interventionist, di mana dana awam mula digunakan dan keadaan
tersebut telah membantu terbentuknya sebuah gerakan koperasi yang bebas yang bebas di
negara ini. Pada tahun 1948, perundangan baharu koperasi telah diperkenalkan di Malaya
dengan pemansuhan Co-operative Societies Enactment 1922. Seterusnya, pada tahun yang
sama Co-operative Societies Ordinance No. 3 diperkenalkan bagi menyelaraskan semua
perundangan koperasi yang ada. Sebelum itu sudah terdapat enakmen koperasi dalam
negeri-negeri Persekutuan Tanah Melayu.
Era selepas perang dunia kedua telah menampakkan keadaan tertentu dalam gerakan
koperasi negara. Pertama, wujudnya percanggahan antara rancangan pembangunan

4. 4
gerakan koperasi yang serba kekurangan dengan sistem ekonomi pertanian komersial
dalam kalangan masyarakat luar Bandar. Keadaan ini timbul ekoran daripada program
pembangunan koperasi dalam kalangan masyarakat petani terpaksa bersaing dengan
institusi yang telah lama wujud seperti kegiatan orang tengah dan peminjam wang.
Jabatan Kemajuan Kerjasama pula masih lagi kekurangan kakitangan dan kemampuan.
Manakala di negeri Sarawak, Sarawak Co-operative Societies Ordinance telah diluluskan
pada tahun 1949. Hasilnya koperasi diperkenalkan di sana bagi membantu masyarakat
yang menghadapi beban hutang daripada orang tengah dalam pengedaran dan pembelian
barang-barang. Walau bagaimanapun banyak masalah pelaksanaan telah timbul seperti
kekurangan pegawai Jabatan Kemajuan Kerjasama, masalah buta huruf dalam kalangan
masyarakat dan kesulitan perhubungan. Pada tahun 1954 sebanyak 172 koperasi jenis
pemasaran telah didaftarkan dengan modal pusingan sebanyak RM10.5 juta. Seterusnya
pada 2 Ogos 1954 koperasi se Malaysia (MCIS) telah didaftarkan. Ini adalah koperasi
yang menjalankan perkhidmatan insurans di negara ini. Ia menyediakan polisi-polisi
insurans kepada anggota seperti insurans nyawa, insurans kereta, insurans kebakaran,
insurans hospital dan sebagainya. Pada tahun 1954 juga Bank Persatuan Kerjasama
ditubuhkan. Kemudian ia bergabung dengan Bank Agung Kampung Bekerjasama
Persekutuan Tanah Melayu. Koperasi bank ini kemudiannya dikenali sebagai Bank
Kerjasama Rakyat Malaysia Berhad (Bank Rakyat).
Pada tahun 1955 sebanyak 22 koperasi perumahan telah didaftarkan. Dalam bidang
pendidikan koperasi sebuah pusat latihan khas bagi melatih anggota dan pemimpin
koperasi negara ini telah ditubuhkan pada tahun 1956, iaitu Maktab Kerjasama Malaysia
(MKM) yag terletak di Petaling Jaya, Selangor. Dato‟ Abdul Majid Haji Mohamed
dilantik sebagai pengetua MKM yang pertama. Seterusnya pada tahun 1957 terdapat
sebanyak 2243 syarikat kerjasama di Malaysia yang dengan modal pusingan berjumlah
RM74,051,354 dan keahliannya seramai 267,685 orang.
Di negeri Sabah telah dikuatkuasakan Sabah Co-operative Ordinance No.3 diluluskan dan
dikuatkuasakan pada tahun 1958. Perkembangan koperasi di Sabah pada peringkat awal
mengalami masalah kerana taraf pendidikan masyarakatnya yang rendah. Terdapat juga
masalah kekurangan pegawai Jabatan Kemajuan Kerjasama yang berkelayakan dan
kesulitan komunikasi. Koperasi di kawasan Bandar di negeri itu lebih berjaya berbanding

5. 5
kawasan di luar Bandar yang lebih mengamalkan ekonomi sara diri. Terdapat juga
koperasi pembangunan tanah yang mengusahakan penanaman komersial terutamanya
kelapa sawit dan getah atas tanah yang dikurniakan oleh kerajaan negeri.
Jika dilihat daripada segi jenis aktiviti dalam tahun-tahun 1950-an, koperasi di negara ini
telah menceburkan diri dalam aktiviti pemprosesan kilang padi, pemasaran dan pengguna
kedai runcit. Dalam tempoh tersebut koperasi kredit di luar Bandar telah bergabung
menjadi Bank-Bank Persatuan Kerjasama. Mereka kemudiannya bercantum menjadi Bank
Agung Kampung Bekerjasama Tanah Melayu yang pada ketika ini dikenali sebagai Bank
Kerjasama Rakyat Malaysia atau Rakyat.
Pada tahun 1968, Akta Maktab Kerjasama telah diperkenalkan dan buat kali pertama
sebahagian daripada keuntungan koperasi di negara ini telah diwajibkan untuk dicarum
dalam Tabung Amanah Pendidikan Koperasi, di mana sebahagian besar daripada sumber
pembiayaan MKM ialah daripada peruntukan tabung berkenaan.
Sepanjang tahun 1960, koperasi bercorak serbaguna mula ditubuhkan di negara ini,
terutamanya di kawasan luar Bandar yang melihat banyak pergabungan antara koperasi
satu fungsi yang ditubuhkan pada tahun 1950-an. Di kawasan Bandar pula, koperasi
perumahan dan perkhidmatan telah ditubuhkan.
Pada tahun 1965 koperasi sekolah mula diperkenalkan di negara ini hasil cetusan idea Y.
M. Prof. Diraja Ungku A. Aziz melalui hasil penubuhan Koperasi kedai Buku Universiti
Malaya. Penubuhan koperasi sekolah merupakan satu fungsi baru yang diharap dapat
menjadi sumber penting ke arah tersebut. Di samping memberi pelbagai-bagai faedah
kepada para pelajar, guru-guru dan sekolah. Koperasi sekolah juga boleh menjadi satu
institusi yang membekalkan tenaga, kepimpinan dan ideologi koperasi kepada
pertumbuhan generasi pelapis di dalam perkembangan gerakan koperasi masa depan.
Matlamat koperasi sekolah adalah untuk membentuk amalan berjimat cermat dan
berdikari, mewujudkan suasana latihan amali pengurusan dan perdagangan, menyemai
sifat dan unsur-unsur demokrasi, menggalakan sifat bekerjasama dan mengasuh bakat
kepimpinan.
Terdapat perbezaan daripada segi kemajuan antara koperasi luar Bandar yang kekurangan
modal dan kepimpinan lemah dengan koperasi di Bandar yang lebih bebas dan
berkemampuan dari segi modal dan kepimpinan. Koperasi di Bandar disokong oleh dua

6. 6
badan gabungan seperti Co-operative Union of Malaysia (CUM) dan Midland Co-
operative Union.
Hasil daripada penganjuran “Kongres Koperasi Malaysia Kedua”, Angkatan Koperasi
Kebangsaan Malaysia atau ANGKASA telah ditubuhkan pada tahun 1971, kemudiannya
dianggap sebagai badan puncak gerakan koperasi. Ia juga dianggap disifatkan sebagai
wakil gerakan koperasi Malaysia pada peringkat kebangsaan terutamanya bagi koperasi di
kawasan luar Bandar dan juga di peringkat antarabangsa.
Secara umum, gerakan koperasi di Malaysia yang bermula pada tahun 1970-an telah
terbahagi kepada tiga kategori umum, iaitu koperasi yang berasaskan pertanian, perikanan
dan koperasi bukan pertanian. Ketiga-tiga kategori koperasi tersebut pula diawasi oleh
tiga agensi kerajaan yang berasingan, iaitu Lembaga Pertubuhan Peladang (LPP) bagi
mengawasi koperasi bercorak pertanian sejak tahun 1975. Dengan tertubuhnya LPP,
sebanyak 1550 buah koperasi berasaskan pertanian telah diletakkan dibawah penyeliaan
pihak LPP.
Lembaga Kemajuan Ikan Malaysia (LKIM) pula yang ditubuhkan pada tahun 1975
bertanggungjawab kepada koperasi bercorak perikanan. Dengan penubuhan LKIM
sebanyak 76 buah koperasi nelayan telah diletakkan di bawah pengawasan agensi
berkenaan, manakala Jabatan Pembangunan Koperasi Malaysia (JPK) menyelia koperasi
selain daripada koperasi berasaskan pertanian dan perikanan di negara ini.
3.0 ERA BAHARU KOPERASI
Dekad 1980-an telah memulakan satu dimensi baharu kepada gerakan koperasi di
Malaysia. Dengan inisiatif dari Kementerian Pembangunan Negara dan Luar Bandar
atau KPNLB, “Era Baharu Koperasi” telah dirasmikan pelancarannya oleh Timbalan
Perdana Menteri Malaysia pada 28 Februari 1982. Dengan bermulanya Era Baharu
Koperasi ini, diharapkan gerakan koperasi Malaysia dapat memberikan satu imej yang
baharu iaitu ke arah menjadikan gerakan koperasi di negara ini sebuah gerakan yang
progresif, dinamik dan maju
Langkah-langkah tertentu diambil oleh kementerian dan JPK supaya koperasi dapat
memperbaiki keadaan pengurusan masing-masing terutamanya dalam soal melicinkan
pentadbiran , mengemaskini akaun dan pengauditan serta membasmi penyelewengan.

7. 7
Koperasi juga dikehendaki mengadakan mesyuarat agung tahunannya masing-masing
dan mereka yang gagal berbuat demikian akan disenaraihitamkan.
Selaras dengan Era Baharu Koperasi tersebut, JPK telah mengusahakan penubuhan
koperasi jenis baharu seperti Koperasi Pembangunan Daerah (KPD) sebagai sebuah
koperasi yang menjalankan projek-projek kecil di kawasan luar Bandar negara ini.
Kemudian ditubuhkan pula Koperasi Pembangunan Negara (KPN) yang
mengendalikan program di peringkat nasional seperti pembekalan bahan dan jentera,
import dan eksport, perusahaan dan perdagangan, pembangunan tanah serta pelaburan.
Dua jenis koperasi baharu yang ditubuhkan ialah Koperasi Industri Kampung (KIK)
yang berusaha memajukan taraf sosioekonomi pengusaha kraftangan dalam satu
organisasi pengeluaran dan pemasaran yang teratur. Koperasi Pelaburan Pekerja (KPP)
pula ditubuhkan untuk membolehkan pekerja sesebuah organisasi perniagaan
bergabung dan membuat pelaburan dalam modal saham di syarikat di mana mereka
bekerja. Untuk mengatasi masalah pengauditan yang kurang kemas dan teratur dalam
kalangan koperasi di negara ini, Kementerian berkenaan iaitu KPNLB telah
menubuhkan Institut Juruaudit Koperasi pada tahun 1982. Institut ini bertujuan
membantu melahirkan juruaudit koperasi bagi mengatasi kekurangan juruaudit luar
yang bertauliah dalam gerakan koperasi
Koperasi Kawalan Kredit (KKK) juga ditubuhkan pada Jun 1986 bagi mengawasi
koperasi di negara ini yang menerima deposit daripada anggotanya dan membantu
koperasi yang menghadapi kesulitan kewangan berhubung dengan kegiatan penerima
deposit.
3.1 Permulaan Koperasi Kredit Di Malaysia
Sejarah gerakan koperasi di Malaysia amat berkait rapat dengan koperasi kredit. Ini
disebabkan gerakan koperasi di negara ini dimulakan dengan penubuhan koperasi
kredit. Masalah keterhutangan di kalangan penduduk desa dan kakitangan kerajaan
menjadi pendorong utama koperasi kredit atau pada ketika itu dikenali sebagai syarikat
bekerjasama-sama jimat cermat pinjam meminjam ditubuhkan. Model penubuhan
koperasi di negara ini diambil dari negara India dan Burma yang pada ketika itu telah
pun mempunyai gerakan koperasinya sendiri yang dibawa oleh penjajah Inggeris

8. 8
bermula tahun 1904. Negara India telah menggunakan model koperasi kredit
Raiffeisen di Jerman. Banyak koperasi kredit diwujudkan di kampung-kampung untuk
menangani masalah keterhutangan dikalangan penduduk kampung di India. Pada
ketika itu penduduk kampung banyak yang berhutang dengan pemberi hutang yang
mengenakan kadar bunga yang sangat tinggi.
Idea untuk menubuhkan koperasi kredit di negara ini telah dibawa oleh Sir Arthur
Young pada tahun 1911 apabila beliau menjadi Ketua Setiausaha Malaya. Sebab
utama diperkenalkan koperasi kredit ini juga sama seperti di negara-negara lain iaitu
untuk melepaskan penduduk daripada cengkaman orang tengah dan pemberi hutang.
Bagi petani-petani di negara ini, sistem padi kunca atau padi ratus telah menjadi
amalan yang membinasakan perusahaan menanam padi. Di dalam sistem ini
kebanyakkan petani terpaksa menggadaikan tanah masing-masing untuk meminjam
wang daripada pengilang, pedagang dan pemberi pinjaman wang untuk menampung
perbelanjaan penanaman dan perbelanjaan rumah tangga serta lain-lain perbelanjaan
yang terpaksa di antara tempoh menyemai dan menuai. Syarat-syarat pinjaman itu
memaksa mereka menjual tanaman mereka apabila dituai kepada pemberi pinjaman
tersebut dengan harga yang tidak berpatutan. Syarat-syarat pinjaman ini mengenakan
bunga yang terlalu tinggi menjadikan petani yang berhutang ini terus hidup seperti
hamba. Banyak tanah-tanah telah tergadai di tangan pemberi hutang dan petani-petani
tersebut seterusnya menyewa pula tanah-tanah yang pada mulanya adalah kepunyaan
mereka. Usaha menubuhkan syarikat kerjasama ini adalah untuk membolehkan petani-
petani tersebut menebus kembali tanah-tanah yang tergadai serta memperolehi wang
untuk mengusahakan tanaman mereka. Bagi koperasi kredit yang ditubuhkan
dikalangan kakitangan kerajaan adalah untuk melepaskan mereka dari beban hutang
pajak gadai atau hutang ceti.
Idea penubuhan koperasi kredit ini bagaimanapun pada awal permulaannya telah
mendapat tentangan daripada kumpulan-kumpulan agama disebabkan unsur riba yang
dikatakan ada dalam urus niaga pinjaman yang akan dijalankan. Setelah itu
perbincangan demi perbincangan yang menghimpunkan para ulamak di kalangan
mufti-mufti negeri Melayu Bersekutu dan negeri-negeri Selat selain meminta pendapat
daripada pihak berkuasa tertinggi negara Mesir dan Mufti Mekah. Akhirnya setelah
DYMM Sultan Perak memberikan pendapatnya setelah membuat kajian dan
perbincangan dengan para ulamak, diikuti oelh DYMM Sultan Selangor dan DYMM

9. 9
Sultan Kedah, satu fatwa telah dikeluarkan bahawa urus niaga di kalangan ahli
koperasi itu tidak bertentangan dengan prinsip-prinsip agama, barulah idea penubuhan
koperasi kredit ini dapat dilaksanakan pada tahun 1922.
Koperasi pertama yang ditubuhkan ialah “The Federated Malay States Posts and
Telegraphs Co-operative Thirft & Loan Society, Limited” yang didaftarkan pada 21
Julai 1922. Koperasi luar Bandar yang pertama didaftarkan ialahm “Syarikat Tebuk
Haji Musa Bekerjasama-sama dengan Tanggungan Berhad” di Titi Serong, Perak yang
didaftarkan pada 12 Januari 1923
3.1.1 Perkembangan Koperasi Kredit
Sehingga tahun 1930 Syarikat Kerjasama Kredit Luar Bandar telah berkembang pesat
mengatasi syarikat-syarikat kerjasama yang lain. Koperasi ini telah berjaya menyelamatkan
kaum petani daripada sistem padi kunca dan dapat menanamkan tabiat jimat cermat dan
tolong menolong. Sejak gerakan koperasi diperkenalkan pada tahun 1922, sehingga tahun
1940an kebanyakan koperasi yang ditubuhkan di negara terdiri daripada koperasi kredit sama
ada di Bandar atau luar Bandar. Gerakan koperasi telah terhenti seketika apabila berlaku
Perang Dunia Kedua akan tetapi telah bangkit kembali selepas perang bersama-sama dengan
kebangkitan semangat bekerjasama. Mulai tahub 50an koperasi-koperasi kredit luar Bandar
telah pun menubuhkan koperasi peringkat menengah yang dikenali sebagai Bank-bank
Persatuan Kerjasama yang kemudiannya bergabung dalam Bank Agung Kampung
bekerjasama Persekutuan Tanah Melayu pada tahun 1954. Bank agung ini kemudiannya
dikenali sebagai Bank Kerjasama Rakyat atau lebih dikenali sebagai Bank Rakyat pada masa
kini.
Koperasi kredit pada ketika ini tidak ketinggalan mengambil bahagian di dalam peristiwa-
peristiwa semasa negara dengan menghulurkan bantuan atau derma. Antara peristiwa-
peristiwa tersebut adalah derma untuk Tabung Amanah Kebajikan Perwira yang ditubuhkan
untuk membantu keluarga dan tanggungan anggota pasukan keselamatan yang telah terkorban
atau cedera sewaktu menjalankan tugas. Penubuhan tabung tersebut adalah berikutan tragedi
berdarah di Keroh pada Jun 1968 di antara pasukan polis hutan dengan pengganas komunis.
Koperasi kredit juga turut menyumbang kepada Tabung Bantuan Bencana Negara yang
diwujudkan untuk membantu mangsa-mangsa banjir yang melanda negara pada tahun 1967
dan sumbangan untuk penubuhan Universiti Kebangsaan pada tahun 70an.

10. 10
Dari segi bilangan pada tahun 60an koperasi kredit diluar Bandar merupakan terbanyak.
Sehingga tahun 1965, bilangannya mencecah 1576 dengan keanggotaan 58000 orang dan
modal kerja berjumlah RM2 juta. Terdapa dua jenis pinjaman yang diberikan iaitu pinjaman
bermusim dan pinjaman jangka masa sederhana antara satu hingga tiga tahun. Pinjaman
bermusim diberikan kepada penanam padi dan dibayar ketika musim menuai. Pinjaman
jangka masa sederhana diberikan untuk membiayai kos pembelian peralatan pertanian,
binatang ternakan dan input pertanian yang lain.
3.1.2 Koperasi Kredit Masa Kini
Terdapat pelbagai saingan daripada institusi kewangan yang menyediakan pelbagai pinjaman
kepada orang ramai, koperasi kredit masih terus berupaya menawarkan perkhidmatan simpan
pinjam kepada anggotanya. Koperasi kredit yang terdapat sehingga kini kebanyakannya
dianggotai oleh kakitangan kerajaan. Kini terdapat dua buah bank koperasi dan 471 buah
koperasi kredit diseluruh negara. Salah satu factor yang menyumbang kepada keteguhan
koperasi kredit ini ialah wujudnya kemudahan potongan gaji yang dikendalikan oleh badan
induk koperasi Angkasa sejak tahun 1977. Dengan kemudahan ini majikan akan menghantar
potongan gaji kakitangannya secara pukal kepada Biro Potongan Gaji Angkasa yang
seterusnya akan mengagihkan potongan gaji ini kepada koperasi-koperasi yang berkenaan.
Pada masa kini terdapat kecenderungan koperasi kredit untuk mengamalkan sistem pemberian
pinjamannya mengikut kaedah muamalah Islam iaitu mengikut sistem jual beli berlandaskan
syariah. Terdapat produ-produk baru mengikut syariah menggantikan produk-produk
konvensional. Terdapat beberapa koperasi kredit menawarkan skim pajak gadai secara Islam
atau yang dikenali sebagai al- Rahnu.
Teknologi juga telah membantu koperasi-koperasi kredit untuk mempertingkatkan keupayaan
sistem pengurusannya seperti menggunakan sistem pentadbiran berkomputer. Tidak kurang
jumlah koperasi kredit yang telah mempunyai laman webnya sendiri yang memudahkan
urusan antara anggota dan koperasi. Persaingan yang diberikan oleh institusi kewangan lain
memerlukan koperasi kredit memperhebatkan perkhidmatan kepada anggota seperti
mempelbagaikan perkhidmatan yang sedia ada dan memendekkan waktu pemprosesan
pembiayaan yang diberi. Sebagai koperasi faktor kebajikan anggota juga menjadi sebahagian
daripada tujuan penubuhannya. Antara perkhidmatan yang diberikan oleh kebanyakan
koperasi kredit ialah pewujudan kumpulan wang daripada keuntungan yang diperolehi untuk

11. 11
kebajikan anggota-anggotanya. Sebagai contoh kumpulan wang kebajikan anggota untuk
tujuan membantu anggota yang di dalam kesusahan , kumpulan wang pendidikan yang
memberikan insentif pelajaran kepada anggota dan anak-anak anggota dan kumpulan wang
khairat kematian dan insurans berkelompok.
Fungsi koperasi kreditpada masa kini boleh dikatakan sudah jauh berbeza daripada ketika
zaman permulaannya dahulu. Semasa permulaannya koperasi kredit merupakan „penyelamat‟
kepada anggota-anggotanya daripada cengkaman pemberi pinjaman dan orang tengah. Kini
koperasi kredit berada di dalam pasaran terbuka yang mendapat saingan dari segenap sudut.
Seorang anggota koperasi kini mempunyai banyak pilihan untuk mendapatkan kemudahan
kredit. Cara yang terpantas dan mudah adalah menggunakan kad kredit yang dapat memberi
kemudahan kredit di mana sahaja. Institusi kewangan seperti bank-bank komersial juga
menawarkan pelbagai produk kredit seperti pinjaman peribadi dan skim kredit mikro yang
tidak memerlukan penjamin atau sandaran. Di samping itu, terdapat juga pemberi pinjaman
berlesen yang masih beroperasi.
Kebanjiran pelbagai produk kredit di pasaran memberikan cabaran kepada anggota koperasi
kredit itu sendiri untuk mengurus kewangannya. Koperasi kredit sebagai institusi yang
menjaga kepentingan anggota-anggotanya serta bertanggungjawab memberi pendidikan
kepada anggota dari segi pengurusan kewangan. Pembiayaan yang diperolehi daripada
koperasi sewajarnya dimanfaatkan untuk tujuan yang memberi nilai tambah kepada peminjam
dan bukan hanya untuk sesuatu pembaziran. Sebagai koperasi kejayaan sesebuah koperasi
kredit bukan hanya terletak pada pencapaian kewangannya sahaja tetapi juga kepada
kesejahteraan anggota-anggotnya.
3.1.3 Detik Hitam Koperasi Kredit
Selepas era perang berlalu kepesatan pertumbuhan koperasi berlaku sehingga tahun 70an.
Koperasi-koperasi baru mula tumbuh dengan pesat selepas Akta koperasi dipinda kearah
menggalakkan pembangunan koperasi dan membenarkan koperasi melabur wang lebihanya
ke dalam industri dan perniagaan. Peluang ini telah mendorong koperasi kredit yang dulu
beroperasi dengan aktiviti tunggal iaitu memberi pinjaman kepada anggota sahaja tetapi telah
mempelbagaikan operasi mereka. Namun dalam pembangunan koperasi yang pesat ini

12. 12
koperasi juga telah menghadapi beberapa masalah pengurusan yang desebabkan kekurangan
kepakaran perniagaan atau kelemahan di dalam system kawalan dalaman.
Pada tahun 1975 Bank Kerjasama Rakyat yang menjadi salah satu koperasi kredit terbesar
telah mengalami kerugian besar disebabkan salah laku dan penyelewengan di dalam
pengurusannya. Daripada siasatan yang dilakukan mendapati pengurusan tidak mengikut
peraturan yang ditetapkan. Pada 31 Disember 1975 Bank Rakyat mencatat kerugian
terkumpul sebanyak RM65.233 juta. Dalam masa yang sama Bank Rakyat juga telah
mencatat hutang dan tanggungan melebihi hartanya sendiri iaitu sebanyak RM47.996 juta. Ini
merupakan detik hitam dalam sejarah koperasi di Malaysia terutamanya koperasi kredit.
Rentetan dari kejadian ini Akta Bank Kerjasama Rakyat (Peruntukan Khas) yang telah di
kuatkuasakan pada 6 Februari 1978. Hal ini untuk memastikan Bank Rakyat dapat diurus dan
diselia dengan sempurna. Dengan Akta ini juga kerajaan telah melantik sebuah Lembaga
Pengarah yang baru bagi tujuan menjalankan tugas-tugas dan kuasa-kuasa pentadbiran
perniagaanya. Berpandukan Akta ini Bank rakyat telah dibenarkan untuk menawarkan
pinjaman kepada bukan anggota. Pada 8 Mei 1993, Bank Rakyat telah mengambil langkah
bijak kearah menjadi bank koperasi Syariah dengan melancarkan produk perbankan syariah di
empat buah cawangannya. Kini bank Rakyat merupakan perbankan syariah terbesar di
Malaysia yang mempunyai jumlah asset sebanyak RM79.21 juta pada akhir tahun 2012. Kini
Bank Rakyat mempunyai sebanyak 144 cawangan di seluruh Malaysia.
3.2 Koperasi Pengambil Deposit (KPD)
Selepas Akta Koperasi dipinda yang membolehkan koperasi melabur wang lebihan mereka ke
dalam pelbagai perniagaan, banyak koperasi yang mengendalikan aktiviti pengambilan
deposit ditubuhkan. Peniaga telah menggunakan peluang ini untuk menubuhkan koperasi dan
membuka cawangan sebagai pemungut deposit untuk membiayai perniagaan mereka. Mereka
telah mengambil peluang ini untuk kepentingan mereka sendiri. Mereka ini mengekploitasi
kelemahan dan kekurangan Akta yang membawa kepada permasalahan yang melanda
koperasi pengambil deposit ketika itu.
3.2.1Kelemahan Koperasi Pengambil Deposit
Antara kelemahan koperasi pengambil deposit ini telah disenaraikan di bawah Akta Koperasi
1948 adalah koperasi dibenarkan di bawah seksyen 30 untuk menubuhkan dan memberi
pinjaman kepada syarikat subsidiary tanpa terlebih dahulu mendapat kelulusan Ketua

13. 13
Pendaftar. Koperasi juga boleh menampung kerugiannya dengan membuat penilaian aset dan
mengeluarkan syer bonus kepada anggota-anggotanya di bawah seksyen 33A. Koperasi dan
bukan Lembaga adalah bertanggungan terhadap denda yang dikenakan atas kelewatan
menghantar akaun kepada anggota. Akaun sub-subsidari tidak perlu dihantar kepada anggota.
Seksyen 57A pula melindungi Lembaga yang menjalankan tugas mengikut Akta dan telah
bertindak untuk kepentingan ekonomi anggota. Oleh sebab itu amat sukar untuk mendakwa
Lembaga atas salah laku pengurusan. Seksyen 31 Akta membenarkan koperasi untuk
memungut deposit untuk membiayai projek mereka. Koperasi Pengambil Deposit (KPD) telah
mengambil deposit tanpa terlebih dahulu menjalankan projek tertentu yang menyebabkan
koperasi tidak dapat memberi kadar faedah deposit yang telah diambil. Untuk mengatasi
masalah ini mereka telah mengambil lebih banyak deposit.
3.2.2 Faktor Kegagalan Koperasi Pengambil Deposit
Antara faktor kegagalan KPD ini adalah kelemahan dalam sistem pengurusannya. Pelaburan
yang berlebihan dalam bidang hartanah dan harta benda juga menjadi pendorong kepada
faktor kegagalan KPD. Selain itu pengawasan cawangan yang kurang juga merupakan salah
satu faktornya. Spekulasi pembelian saham yang meluas dikalangan ahli, isu kes pecah
amanah oleh pihak pengurusan dan pinjaman yang tidak berhemat kepada pengarah dan
golongan tertentu menjadi pendorong kepada kegagalan KPD ini.
3.3 Perkembagan Koperasi Islam Di Malaysia
Neutral dalam politik dan agama adalah salah satu prinsip koperasi yang dirangka oleh
Pelopor-Pelopor Rachdale dalam tahun 1844 dan dijadikan pegangan oleh kebanyaan
koperasi hari ini. Namun sikap neutral ini tidak bererti bahawa gerakan sesebuah koperasi
tidak boleh menghayati ataupun mengamalkan nilai-nilai yang terdapat pada agama yang
dianutinya.
Usaha pengIslaman pelbagai sistem di Malaysia bermula sekitar awal 1970an di saat
kebangkitan gerakan-gerakan Islam dunia di samping keinginan masyarakat tempatan sendiri
yang inginkan penerapan Islamisasi dalam kehidupan. Usaha tersebut berlaku dalam sistem
pendidikan, pentadbiran dan ekonomi. Dalam pendidikan lahir usaha-usaha sekolah
menengah agama, institusi pengajian swasta Islam dan Universiti Islam. Dalam pentadbiran
lahir usaha penerapan nilai-nilai Islam dan penekanan terhadap nilai-nilai murni. Manakala

14. 14
dalam ekonomi pula lahir perbankan Islam, pasaran modal Islam dan pelbagai usaha
perniagaan lain.
Antara faktor yang mendorong kepada penubuhan koperasi yang mengamalkan prinsip islam
adalah untuk mengelakkan daripada terlibat dalam amalan riba. Dengan adanya koperasi yang
mengamalkan prinsip ekonomi Islam, amalan secara riba dapat dielakkan. Untuk menjadikan
nyata muamalat Islam, seperti jual beli, sewa menyewa, al-Masyarakah dan al-Murabaha yang
selama ini tersimpan rapi dalam bentuk teori sahaja. Seterusnya untuk menimbulkan
kesedaran dan melahirkan amalan tolong-menolong dan kebajikan sesama muslim.
Koperasi pertama yang ditubuhkan atas dasar menerapkan sistem Islam ialah Koperasi Belia
Islam Malaysia Berhad (KBI). Ditubuhkan dengan nama asalnya Koperasi Kebangsaan Belia
Islam Malaysia Berhad pada 31 Mei 1977, koperasi ini lahir di atas inisiatif Biro Ekonomi
Angkatan Belia Islam Malaysia (ABIM) yang inginkan sebuah institusi perbankan Islam. KBI
merupakan institusi pertama yang memperkenalkan produk pembiayaan dan pinjaman
berlandaskan syariah. Sepanjang koperasi ini beroperasi, KBI pernah di anugerahkan
Koperatif Model pada 1985 dan Anugerah Kualiti Koperatif (Wilayah Tengah) pada tahun
1993 oleh Jabatan Pembangunan Koperasi.
Perkembangan ini telah membawa tertubuhnya Jawatankuasa Pemandu Penggubal Syarikat
Koperasi Mengikut Lunas-Lunas Islam pada 1986 yang dibantu oelh dua jawatankuasa kerja
lain iaitu Jawatankuasa Kecil Undang-Undang dan Syariah dan Jawatankuasa Kecil Operasi.
Kesan daripada perkembangan ini, Akta Koperasi 1993 telah dipinda termasuk peraturan dan
undang-undang kecil agar bersesuaian dengan Islam.
4.0 KESIMPULAN
Kesimpulannya gerakan koperasi di Malaysia mempunyai sejarah dan perkembangan
tersendiri. Pada era perkembangan awal, kerajaan kolonial telah memperkenalkan koperasi
tetapi tidak terlibat secara meluas dalam pembangunannya. Keadaan tersebut berubah selepas
Perang Dunia Kedua, dimana terdapat perkembangan yang ketara daripada segi bilangan
koperasi dan aktiviti. Perkembangan gerakan koperasi di Negara ini meningkat selepas era
kemerdekaan. Walau bagaimanapun, beberapa isu kelemahan pengurusan koperasi telah
menyebabkan kerajaan memperkenalkan program khusus yang membantu pembangunan
koperasi. Sektor koperasi dilihat berpotensi untuk menyumbang ke perekonomian Negara dan

15. 15
keadaan tersebut membawa kepada pindaan dasar dan perundangan bagi mengukuhkan
gerakan koperasi. Sehubungan itu, dasar khusus berkaitan koperasi iaitu DKN diperkenalkan.