Notes of the subject ''History of Psychology''

1. Ψυχανάλυση
Μανόλης Δαφέρμος

2. Διαμάχες για την Ψυχανάλυση
("Freud’s wars”)
-«Η Μαύρη Βίβλος της ψυχανάλυσης»
Κατηγορίες για τον Freud: «ψεύτης», «απατεώνας», «φιλοχρή-
ματος», «ανήθικος» «κοκαϊνομανής», «ψευδοεπιστήμονας»,
«κατά φαντασία ιατρός», «άπληστος τσαρλατάνος»,
«πλαστογράφος», «καιροσκόπος»
ο Sulloway (2007, σελ.51) η ψυχανάλυση ως «θλιβερή
ψευδοεπιστήμη».
-Kandel (1999): η ψυχανάλυση εξασφαλίζει ακόμα «την πιο
συνεκτική και διανοητικά ικανοποιητική θέαση του νου».
Διαμόρφωση της νευροψυχανάλυσης (Neuropsychoanalysis)

3. Τι είναι ψυχανάλυση;
• «Ψυχανάλυση είναι το όνομα: 1) μιας διαδικασίας για την έρευνα
των ψυχικών διαδικασιών, οι οποίες διαφορετικά θα ήταν πολύ
δύσκολο να προσεγγιστούν, 2)μια θεραπευτική μέθοδος
(βασισμένη στην προαναφερθείσα έρευνα) για τη θεραπεία των
νευρωτικών διαταραχών, 3)μια σειρά ψυχολογικών γνώσεων που
αποκτήθηκαν με αυτό τον τρόπο, οι οποίες βαθμιαία συγκλίνουν
σε μια επιστημονική σπουδή» (Freud, 1922, Λεξικό της Σεξολογίας)
• «επιστήμη του ανθρώπου»

4. Ποικιλία ρευμάτων στο πεδίο της ψυχανάλυσης
• 1)Κλασσική ψυχανάλυση - S.Freud (1856-1939)
• 2)Ατομική Ψυχολογία - A. Adler (1870 – 1937)
• 1. Η ψυχή είναι ολότητα και όχι ένα σύνολο επιμέρους στοιχείων. Το άτομο είναι ενιαίο και αδιαίρετο ον.
• 2.Χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ζωής η τάση για τελειοποίηση. Η κοινωνία της αγάπης στην οποία δεν θα
υπάρχουν ανώτεροι και κατώτεροι είναι το ιδεώδες.
• 3.τα αισθήματα οργανικής μειονεξίας μεταβάλλονται σε ένα κίνητρο για την ψυχική ανάπτυξη του ατόμου. Η
αναπλήρωση και υπεραναπλήρωση ως μέσο για την εξισορρόπηση του οργανισμού.
• 4)Αναλυτική Ψυχολογία - K.Jung (1875-1961)
• -έμφαση στους ενηλίκους και όχι στην παιδική ηλικία
• - συλλογικό ασυνείδητο ως έμφυτη εμπειρία των προηγούμενων γενιών ανθρώπων αρχέτυπα
• - ψυχολογικοί τύποι (εξωστρεφής, εξωστρεφής, κλπ. )
• 5)Ανάλυση χαρακτήρων W.Reich (1897-1957)
• ο χαρακτήρας ως ναρκισσιστικός μηχανισμός άμυνας από τις απειλές
•
• 6)Ψυχαναλυτική Ψυχολογία του «Εγώ» (ego Psychology)
• Anna Freud (1895-1982)
• E.Erikson
• - κρίσης ταυτότητας
• - θεωρία των 8 σταδίων ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης του ανθρώπου
•

5. • 7)Ανθρωπιστική Ψυχανάλυση
• E.Fromm (1990-1980)
• K.Horney(1885-1952)
• - ανάλυση του νευρωτικού ανθρώπου της εποχής μας
• -Ψυχολογία της γυναίκας
•
• 8)Υπαρξιακή Ψυχανάλυση
• L.Binswanger (1881-1966)
• 9)Δομική Ψυχανάλυση
• J.Lacan (1901- 1981)

6. Κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο
• Βαθιές κοινωνικές αλλαγές κατά τη μετάβαση από τον 19ο στον 20ο αιώνα και κλιμακώθηκαν με τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.
• -Φορμαλισμός της κοινωνικής ζωής ως αποτέλεσμα της κυριαρχίας του γραφειοκρατικο-στρατιωτικού κράτους (Αυστρία).Δυισμός, χάσμα μεταξύ κοινωνικής και ατομικής ζωής.
• -Κλίμα της βικτοριανής εποχής. Καταπιεσμένη σεξουαλικότητα των μεσαίων στρωμάτων και νευρωτικές διαταραχές κυρίως στις γυναίκες. Οι ερωτικές φαντασιώσεις (κρυφοί έρωτες, κρυφοί εραστές, κλπ.) ως συμπλήρωμα του πουριτανισμού.Η νεύρωση ως μαζικό φαινόμενο σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες.
•
•
•
•

7. Επιστημονικό συγκείμενο
• 1)Κλινική έρευνα. Χρήση της μεθόδου της ύπνωσης
• Charcot (1823 – 1893), Janet (1859 – 1947)
• 2)Θεωρητικές αντιλήψεις περί ασυνείδητου
• α) αντιλήψεις περί ορμών και ονείρων στον Πλάτωνα
• «…διεγείρονται όταν είμαστε στον ύπνο, τότε που το άλλο κομμάτι της ψυχής, το λογικό, το ήμερο, αυτό που εξουσιάζει το αντίθετό του, κοιμάται, ενώ το κτηνώδες και άγριο, θες από το πολύ φαΐ, θες από το μεθύσι, αναπετιέται και αποδιώχνοντας τον ύπνο ζητάει να ξεχυθεί και να χορτάσει τα δικά του ένστικτα· ξέρεις ότι στην κατάστασηαυτή αποτολμά τα πάντα,
αχαλίνωτο καθώς είναι κι έχοντας χάσει κάθε ντροπή και φρονιμάδα» (Πλάτων, Πολιτεία, IX, 571c-d).
• β) αντιλήψεις για τα όρια της συνείδησης στον Leibniz και Herbart
• γ)τα όρια της συνείδησης στην ψυχοφυσική. Αντίληψη περί «ασυνείδητων συμπερασμάτων» του Helmholtz
• δ)Janet ανίχνευση του ρόλου των ασυνείδητων τραυματικών αναμνήσεων και ανάδειξη της σπουδαιότητας της επιστροφής τους μέσω των διηγήσεων των ασθενών
• ε) Επίδραση της φιλοσοφίας της ζωής των Schopenhauer, κρίση του κλασσικού ορθολογισμού, στροφή στις «φιλοσοφίες της ζωής», στροφή από τη συνείδηση στο ασυνείδητο.
• φιλοσοφία του Schopenhauer: «Για αυτόν ο θάνατος είναι ‘το πραγματικό αποτέλεσμα και συνεπώς ο σκοπός της ζωής’, ενώ η σεξουαλική έλξη ενσαρκώνει την βούληση για ζωή» (Freud, 1955b, σελ.50).
• -«Όπου και να πάω ανακαλύπτω ότι ένα ποίημα ήταν εδώ πριν από εμένα» (Freud)

8. • Ψυχανάλυση ως μελέτη των ιχνών που
επιτρέπει την πρόσβαση στο ασυνείδητο
• Τρεις στιγμές στην εξέλιξη της επιστημονικής
γνώσης
• Κοπέρνικος – Δαρβίνος – Freud

9. Sigmund Freud
• Γεννήθηκε στο Příbor της τότε Αυστρίας. Ένα από τα 9 παιδιά
• Οικογένεια Εβραίων, ο πατέρας του έμπορος μαλλιού
• Μετακόμισε στη Βιέννη όπου έζησε μέχρι το 1938
• 1873: Σπουδές ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης.
• Ασχολήθηκε με τη θαλάσσια ζωολογία, γονιδιακή δομή των χελιών
• Μελέτη του νευρικού συστήματος των κατώτερων και ανώτερων ζώων (ομοιότητες)
• 1884: μελέτη της κλινικής χρήσης της κοκαίνης
• 1885 διορίστηκε με τον τίτλο του Privatdozent (υφηγητή) στο πανεπιστήμιο της Βιέννης, στο τμήμα Νευροπαθολογίας.
• Μέθοδοι θεραπείας των νευρωτικών της εποχής: ηλεκτροθεραπεία και τα ιαματικά λουτρά.
• Ταξίδεψε στο Παρίσι παρακολούθησε διαλέξεις του Charcot
• Ταξίδεψε το 1889 στη Nancy προκειμένου να μελετήσει την ύπνωση. Παρακολούθησε παραδόσεις του Ambroise-Auguste Liébeault
και τα πειράματα του Hippolyte Bernheim

10. • Συνεργασία με Breuer για τη θεραπεία της υστερίας «Άννας Ο.»
Από την ύπνωση στην καθαρτική μέθοδο για θεραπεία της υστερίας (μέθοδος
των ελεύθερων συνειρμών του ασθενούς)
Διαφορετικά κοινωνικά στρώματα: ύπνωση (κατώτερα κοινωνικά στρώματα) –
καθαρτική μέθοδος (μεσαία κοινωνικά στρώματα)
συνεργάστηκε με Wilhelm Fliess (ο ρόλος της σεξουλικότητας)
• Σε Επιστολή στον Fliess: “have found, in my own case too, [the phenomenon of]
being in love with my mother and jealous of my father, and I now consider it a
universal event in early childhood"

11. Περίοδοι ανάπτυξης του Freud (1856-1939)
• Α)1895 –1905. η ψυχανάλυση ως μέθοδος θεραπείας των νευρώσεων.
• «Μελέτες για την υστερία» (1995 με Breuer)
• «η ερμηνεία των ονείρων» (1900)
• «Ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής» (1901)
• «Τρεις συμβολές στην θεωρία της σεξουαλικότητας» (1905)
• «Απόσπασμα από μια ανάλυση της υστερίας» (1905)
• - Τα ασυνείδητα βιώματα ως παθολογικές καταστάσεις που αποτελούν ξένο σώμα στον ανθρώπινο ψυχισμό και έχουν τυχαίο χαρακτήρα.
• -Η μέθοδος της «κάθαρσης» μπορεί να συμβάλλει στη θεραπεία της υστερίας. Ο ψυχαναλυτής πρέπει να συμβάλλει στην υπέρβαση της
«αμνησίας» κάποιων τραυματικών ψυχικών εμπειριών. Επιτρέπεται στον ασθενή μέσω της μεθόδου των ελεύθερων συνειρμών στην
ανάκληση των ιχνών
Σύνδεση της υστερίες με τραυματικές παιδικές εμπειρίες
• «I can analyze myself only with the help of knowledge obtained objectively (like an outsider)» (Freud)

12. • Η αποτυχία της ψυχιατρικής να
αντιμετωπίσει την υστερία ως εναρκτήριο
σημείο της στροφής στην ψυχανάλυση

13. Περίοδοι ανάπτυξης του Freud
• Β)1906 – 1918. ο φροϋδισμός μετατρέπεται σε καθολική θεωρία για τον ανθρώπινο ψυχισμό.
• «Λεονάρντο Ντα Βίντσι» (1910)
• «Τοτέμ και ταμπού» (1913)
• «Εισαγωγικές διαλέξεις στην ψυχανάλυση» (1915 –1917)
• το ασυνείδητο παρουσιάζεται ως αναπόσπαστο τμήμα της ψυχικής ζωής και η σύγκρουση του συνειδητού και
ασυνείδητου ως σταθερό και αναπόσπαστο τμήμα του ψυχισμού.
• "pathology, by making things larger and coarser, can draw our attention to normal conditions which would
otherwise
• have escaped us” (Freud) ο σπασμένος κρύσταλλος το κλειδί για την κατανόηση της κρυφής δομής

14. Περίοδοι ανάπτυξης του Freud
• Γ)1918 – 1939. Φιλοσοφική διατύπωση της ψυχανάλυσης.
• «Εγώ και Αυτό» (1923)
• «Ψυχολογία των μαζών και η ανάλυση του ανθρώπινου Εγώ» (1921)
• «Το μέλλον μιας αυταπάτης» (1927)
• «Βασικές αρχές της ψυχανάλυσης» (1939)
• «Ο Μωυσής και ο μονοθεϊσμός» (1937 – 1939)
• Θεμελίωση της ψυχαναλυτικής θεωρίας του πολιτισμού μέσω του τριαδικού χωρισμού του ανθρώπινου ψυχισμού (Αυτό, Εγώ, Υπερεγώ)
• «Στον Μεσαίωνα θα έκαιγαν εμένα. Τώρα καίνε μόνο τα βιβλία μου» Freud

15. • 1.Απόρριψη της ταύτισης συνείδησης και ψυχισμού. Αντικείμενο της Ψυχολογίας η
μελέτη του ασυνείδητου
• 2. Χαρακτηριστικά του ασυνείδητου
• α)δραστική δύναμη του ψυχισμού που ασκεί ουσιαστική επίδραση στη ζωή του
ατόμου
• β)διαμορφώνεται μέσω της απώθησης των ανικανοποίητων ορμών από το
συνειδητό και ασκεί αντίσταση στη μεταβίβαση των απωθημένων ορμών στο
συνειδητό.
• γ)αποτελεί το βασίλειο του παραλόγου, σ’ αυτό δεν ισχύουν οι νόμοι της λογικής,
δεν υπάρχει λεκτικοποίηση
• Μορφές έκφρασης του καταπιεσμένου ασυνείδητου
• Α)όνειρα – εκπλήρωση επιθυμιών (επιστροφή της αρχαϊκής κληρονομιάς του
παιδιού, των ασυνείδητων ορμών μέσω της ονειρικής παραμόρφωσης) «βασιλικός
δρόμος για το ασυνείδητο»
• Β) τα παραστρατήματα (αφηρημάδα, σαρδάμ, λάθη, παραμιλητά,
παραγραψίματα, ακούσιες ασυνείδητες κινήσεις, κλπ.)
• «γλώσσα λανθάνουσα τα’ αληθή λέγει»
• Γ)νευρώσεις ως μορφή φυγής από την πραγματικότητα στον κόσμο της φαντασίας
που συνοδεύονται από την επιστροφή σε καταστάσεις της παιδικής ηλικίας

16. δύο τοπολογικά μοντέλα του
ανθρώπινου ψυχισμού.
• 1. ασυνείδητο- προσυνειδητό- συνειδητό.
• 2. «Εκείνο» (id), «Εγώ» (Ιch) και «Ύπερ-Εγώ»
(Uber-Ich).

17. Πρώτη τοπική θεωρία
• Ασυνείδητο- Προσυνειδητό- συνειδητό.
• οι διαδικασίες λογοκρισίας, οι οποίος φιλτράρουν κατά πόσο κάποια ψυχική κίνηση μπορεί να
περάσει από τον ένα τόπο στον άλλο.
• Ασυνείδητο: ενορμήσεις, απωθημένα βιώματα των πρώτων νηπιακών μας εμπειριών
• α)Η απώθηση είναι ο βασικός μηχανισμός διαμόρφωσης του ασυνείδητου β)Η μετάβαση από
το ασυνείδητο στο συνειδητό μέσω του προσυνείδητου (λεκτικοποίηση προσωπικών εμπειριών
και καταστάσεων)
• «ψυχολογία του βάθους» (depth-psychology)

18. Μέθοδοι ανάλυσης του ασυνείδητου
• 1)μέθοδος ανάλυσης των ονείρων
Τα όνειρα ο «βασιλικός δρόμος προς το ασυνείδητο»
• 2)μέθοδος των ελεύθερων συνειρμών
• κανόνες: απόλυτη ειλικρίνεια – αυστηρή εχεμύθεια – ελεύθερη
εξομολόγηση των πάντων (ευχάριστων, δυσάρεστων, σημαντικών,
ασήμαντων), μεταφορά (τοποθέτηση του ψυχαναλυτή στη θέση
του ενός από τους δυο γονιούς)
• 3)συνειρμικό πείραμα για την εξακρίβωση των κρυφών
συναισθηματικών συμπλεγμάτων

19. Η δεύτερη τοπική θεωρία
• το Αυτό (Es),το Εγώ (Ιch) και το Ύπερ-Εγώ (Uber-Ich).Ο ψυχισμός οργανώνεται σε τρία συστήματα Το Αυτό είναι ο ασυνείδητος πυρήνας του ψυχισμού.
• «Εκείνο» (id)
• οτιδήποτε κληρονομείται από τη γέννηση και είναι σταθερό στην ιδιοσυστασία. Κυριαρχία της αρχής της ηδονής, της τάσης για ικανοποίηση των ενστίκτων.
• βασικά ένστικτα: α) έρωτα, libido(δημιουργία μεγάλων ενοτήτων),
• β) καταστροφικό – θανάτου (διάλυση, καταστροφή των πραγμάτων)
• «Εγώ» (ego)
• επιτελεί το έργο της αυτοσυντήρησης και λειτουργεί ως σύνδεσμος του «Αυτό» με τον εξωτερικό κόσμο,
• κυριαρχεί η αρχή της πραγματικότητας
• ασφάλεια, αυτοσυντήρηση και αποφυγή των δυσάρεστων συναισθημάτων
• «Υπερεγώ (superego)
• επιρροές των γύρω ανθρώπων (των γονέων, δασκάλων, των δημόσιων προσώπων)
• κύρια λειτουργία του είναι ο περιορισμός των ικανοποιήσεων
• Πολιτισμικό κεκτημένο

20. Έρωτας και θάνατος ως
ενορμήσεις
• «αρχή της ευχαρίστησης είναι μια τάση που βρίσκεται στην υπηρεσία μιας
λειτουργίας, η οποία έχει ως σκοπό να απελευθερώσει συνολικά το ψυχικό
όργανο από τις διεγέρσεις , ή να διατηρήσει μέσα σε αυτό το ποσό των
διεγέρσεων σταθερό(…) συνδέεται με την πλέον γενική τάση της οργανικής
ύλης, δηλαδή με την επιστροφή στην ηρεμία του ανόργανου κόσμου.
• Η κάθε μία από αυτές τις δύο ορμές είναι τόσο απαραίτητη όσο και η άλλη,
από την αλληλεπίδραση και την αμοιβαία αντίδραση τους προκύπτουν τα
φαινόμενα της ζωής. Φαίνεται πάντως ότι μια ορμή του ενός είδους δεν
μπορεί να ενεργοποιηθεί μεμονωμένη, είναι πάντοτε συνδεδεμένη, ή όπως
λέμε σύμμεικτη με μια ορισμένη ποσότητα από την άλλη μεριά η οποία
τροποποιεί το στόχο της ή καθιστά μερικές φορές δυνατή την επίτευξή του.
Λόγου χάρη η ορμή της αυτοσυντήρησης είναι ασφαλώς ερωτικής φύσης,
αλλά αυτή ακριβώς πρέπει να διαθέτει την επιθετικότητα, για να μπορέσει
να επιβάλει τις προθέσεις της. Παρόμοια, και η ερωτική ορμή που
στρέφεται προς αντικείμενα χρειάζεται μια δόση από την ορμή της
κατακυρίευσης, για να κάνει δικό της το αντικείμενο. Η δυσκολία
απομόνωσης των δύο ορμών στις εκδηλώσεις τους δεν μας άφηνε τόσο
καιρό να τις γνωρίζουμε» (Freud, Πέραν της αρχής της ευχαρίστησης)

21. • Συμβολή της ψυχανάλυσης
• 1. Συστηματική διερεύνηση του ασυνείδητου
• 2. Θεωρία της υποκειμενικότητα με έμφαση στο ρόλο των συγκρούσεων
• Κριτικές παρατηρήσεις την φροϋδική ψυχανάλυση
• 1.Κριτική του υπερτονισμού του ασυνείδητου (του «βάθους»), της υποτίμησης του ρόλου της βούλησης
και του προσανατολισμού στο μέλλον (προσανατολισμός στα προηγούμενα στάδια ανάπτυξης)
• 2.κριτική του υπερτονισμού του ρόλου των βιολογικών και κυρίως τωνσεξουαλικών παραγόντων για την
ερμηνεία του ψυχισμού.
• 3.Ως βάση για τη δημιουργία της θεωρίας η απόκλιση, η ψυχική διαταραχή και όχι η ψυχική υγεία.
• η ψυχανάλυση αιωρούμενη μεταξύ του νατουραλιστικού βιολογισμού (των αντιλήψεων περί
παντοδυναμίας των ενστίκτων) και της ερμηνευτικής των ασυνείδητων καταστάσεωντου ανθρώπινου
ψυχισμού (των ονείρων, των καταπιεσμένων μνημών, των αρχετύπων, κλπ.).