Standardizimi i gjuhës shqipe

1. 2/10/2015 EMINE LATIFI 1
Univerziteti I Evropes Juglindore
Fakultei I administrimit publik dhe shkenca politike-Diplomaci
Tema: ‘’Identiteti dhe standardizimi I gjuhes shqipe’’
Lenda:Multikulturalizmi dhe multilingualizmi
Mentori: Prof.Mustafa Ibrahimi Kandidatja:Emine Latifi
Shkup,2015

2. Përmbajtja
Hyrje…………………………………………………………………………….............
.....2
Standardizimi dhe identitetet
………………………………………………………………....3
Përfaqësuesit e pasluftës për standardizimin e shqipes
……………………………….…4
Fazat e normimit të gjuhës
shqipe…………………………………………………………5
Totalitarizmi dhe gjuha
standarde………………………………………………….……..6
Kosova dhe gjuha
shqipe………………………………………………………………….7
Përfundimi……………………………………………………………………….8
Bibliografia………………………………………………………………
2/10/2015 EMINE LATIFI 2

3. Në këtë punim do të elaborojë cështjen lidhur me temën ‘’Standardizimi dhe
identiteti I gjuhës shqipe’’. Pra nga jeta e përditshme ne e dime se të zotërosh
standardin, do të thotë edhe që të dish se kur duhet ta përdorësh dhe kur
mund të kalosh në dialekt, ose në regjistrin bisedor, por do ta shofim se gjuha
standarde kontribon në menjëanimin e dallimeve dialektore.
Gjatë këti punim do të shohim se disa në gjuhë shohin themelin e identitetit
kombëtarë dhe disa të tjerë nisen nga shteti, ndërsa gjuhën e shohin më tëpër si
element shoqërues, ose një nga elementet e tërësisë. Gjatë gjithë kohës gjuha si
njënprodukt shoqëror, ka pasur si shoqërues debatin mbi normimin dhe
standardizimin e saj. Asnjëherë nuk mund të arrihet në një produkt
përfundimtar, përderisa gjuha vazhdimisht ndryshon, në formë dhe në
përmbajtje prej vetë përdoruesve të saj.
2/10/2015 EMINE LATIFI 3

4. 2/10/2015 EMINE LATIFI 4
Standardizimi dhe identiteti I gjuhëve
Gjuha paraqet një nga elementet kryesore në listën e simboleve
kombëtare të një bashkësie me të cilin shërbehet duke u mbështetur në
ndonjë gjuhë standarde si një instrument të tij komunikues dhe
krijues(Ibrahimi, 2012:112)
Raportet shoqërore zakonisht zgjedhin skemën vijuese: në kulm është
shteti, pastaj vjen qyteti, pastaj fshati, në nivele më të ulta. Paralelisht
krijohet raporti – në kulm gjuha standarde, nën të dialekti. Pra e shohim
se gjuha standarde lidhet në mënyrë të njejtë me nevojat shtetërore, por
edhe me nevojat për zhvillime kulturore. Gjuha standarde dhe dialekti
kanë lidhje reciproke, ku gjuha standarde nëpërmjet sistemit arsimor I
mënjanon dallimet dialektike, kurse dialektet përsëri ndihmojnë në
vendosjen e formave dalluese të shtresimit të gjuhës duke e ndihmuar
gjuhën standarde.
Për të zbuluar mënyrën se si identifikohen gjuhët, duhet të njihemi me
problemin e identiteti gjuhësorë. Ekzistojnë 3 komponente:
Strukturore(ҫfarë është një gjuhë), gjenetike(nga është krijuar) dhe
sociolinguistike( si e vlerësojnë folësit e sajë)(Ibrahimi 2012:112).

5. 2/10/2015 EMINE LATIFI 5
Derisa komponenti strukturor dhe gjenetik është më I lehtë, problem më të
madh paraqet komponenti sociolinguistik sepse këtë paraqesin vështirësi
në përkufizimin e gjuhës së përbashkët nga variacionet gjuhësore siҫ janë
dialektet, sociolektet, regjistrat ose stilet.
Vendimet që merren gjatë planifikim të gjuhëve mund të luajnë rol me
rëndësi në përcaktimin e fatit të një gjuhe apo të një varieteti të asaj gjuhe
në të ardhmen, gjithashtu mund të ndodh që një gjuhë të ҫrrënoset fare nga
jeta publike dhe kështu shohim se proceset e standardizimit të gjuhëve në
këtë kuadër dalin më komplekse dhe të shumëanshme, ku kushtëzimet e
tilla vihen në bazat e krijimeve të reja gjuhësore standarde, gjuhëve të reja
si dhe identiteve të reja.
Në vazhdim do të shohim një thënie të dijetarit sociolog të gjuhëve Karl
Ë.Deuthch, sipas të cilit:“Duhet të mbahen mend, sido që të jetë, se elementet e
tjera të rëndësishme të kombësisë, si institucionet politike dhe edukative, letërsia,
territori, shtetet sovrane dhe doganore të gjitha janë të ndëlidhura me faktorin
gjuhësorë.(Ismajli 2003:20)
Kemi pasur zhvillime dramatike në fushën e gjuhëve standarde në ish-
Jugosllavi duke mohuar gjuhët, ku rrethanat politike mund të ҫonin drejt
glosotomisë-ndarjen e gjuhës, kjo është vërejtur

6. 2/10/2015 EMINE LATIFI 6
për moldavishten/ rumanishte dhe për zhdukjen tash të një gjuhe që
mbahej e veҫantë për gjysmë shekulli vetëm në saje të trysnive politike(
Ismajli,2003:13)
Përfaqësuesit e pasluftës për standardizimin e shqipes
Shqipja standarde, ashtu si ҫdo gjuhë standarde, ka identitetin, autonominë,
funksionet dhe hapsirat e veta brenda këtij realiteti kompleks, ashtu si dhe
relacionet me kodet e tjera.
Standardi duam apo s’duam është një krijese artificiale. Që në kohën e
Kristoforidhit, përpjekjet bëheshin që të gjendej një gjuhë e mesme, pra një
variant i shqipes që të zbuste diferencën Veri-Jug. Shtrati i kësaj shqipe,
shtrihej sipas Kristoforidhit dhe studiuesve të gjuhës shqipe, tek e folura e
Shqipërisë të mesme, duke përfshirë të folurën e qendrave si Durrësin,
Tiranën, Elbasanin, deri edhe të folurën qytetare të Beratit.
Gjatë Rilindjes kleri katolik nuk frymëzohej nga idealet e rilindjes, por ai
përdorte veprimtari politike antikombëtare, ai nuk u përpoq të shkruaj një
gjuhë që të kishte përfituar nga të folmet e ndryshme të gegërishtes, një
gegërishte sa më lokale e më veriore. Ai shkruante në një të folme të epërme
gege, ai nuk u përpoq si rilindasit për pastrimin e shqipes , por ai injoronte
Kristofordhin dhe punën e tij për një gegërishte letrare sa më pranë
toskërishtes. Ky lloj reakcioni e ka penguar krijimin e një gegërishtje të
vetme letrare, ka penguar edhe afrimin më të madh ndërdialektor në
shqipen e shkruar.

7. 2/10/2015 EMINE LATIFI 7
Zhvillimet për shqipen letrare në vitet 1916-1917 shkuan ashtu që mbreti
Zog me anë të Ministrisë së tij të Arsimit, i mbështetën disa shkrimtarë e
studiues gegë të gjuhës që të shpallin nëndialektin e Elbasanit gjuhë zyrtare,
kurse për periudhën ndërmjet viteve 1930-1935 shkrimtarët shkodranë nisin
të bëjnë konçesione të folmes së Elbasanit, duke u afruar nëpërmjet të
kësaj edhe nga toskërishtja, me të cilën Kristoforidhi kish të paktën
gjashtëdhjetë vjet që ish afruar. Pra ky ishte thelbi i pikëpamjeve dhe i
vlerësimeve të përfaqësuesve të politikës gjuhësore zyrtare në Shqipërinë e
pasluftës për përpjekjet e patriotëve shqiptarë për kristalizimin e shqipes
standard.
Pas Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë më 1912 një etapë e re filloi edhe
për punimin e mëtejshëm të gjuhës shqipe, në këtë etapë të re jetuan dhe
punuan edhe disa njerëz që kishin hedhur hapat e parë të veprimtarisë së
tyre qysh në fazën e fundit të periudhës së Rilindjes dhe

8. 2/10/2015 EMINE LATIFI 8
ishin frymëzuar nga idealet e saj edhe në punë të lëvrimit të gjuhës amtare, siç
ishin, ndër të tjerë, Luigj Gurakuqi, Aleksandër Xhuvani, Fan Noli, Sotir Peci,
Mati Logoreci etj. Gjatë asaj periudhe ne kishim një varg pengesash të krijuara
në fillim nga ngjarjet e vitëve 1914-1920 dhe më pas nga qëndrimi antipopullor I
regjimit të Ahmet Zogut gjatë vitëve 1924-1939 dhe nga qëndrimi shtypës
antishqiptar i pushtuesve fashistë e nazistë gjatë vjetëve 1939-1944.
Dhe pas këtyre ngjarjeve ne themi se sipas përfaqësuesve të gjuhësisë zytare të
pasluftës puna e kryer deri në prag të luftës nuk kishte luajtur ndonjë rol të
rëndësishëm për standardizimin e shqipes. Në qoftë se me shqipe letrare do të
kuptojmë vetëm toskërishten letrare të kohës kjo në një kuptim është e vertetë,
po në qoftë se me shqipe letrare të kohës do të kuptojmë të dy variantet, pra
gegërishten letrare dhe toskërishten letrare atëherë duhet të pranojmë se me
punën që kryen deri në prag të Luftës për standardizimin e shqipes letrare,
patriotët shqiptarë të kohës jo vetëm hapën rrugën po edhe shpejtuan dhe bënë
të mundur atë që ndodhi më vonë standardizimin përfundimtar të shqipes.

9. 2/10/2015 EMINE LATIFI 9
Tabela: Fazat e normimit të gjuhës shqipe(ibrahimi 2012:113)
Pasi të realizohen të gjitha këto faza, mund të themi se me të vërtetë gjuhë
të normuar dhe mund kemi funksionimin e gjuhës standarde. Përvec
këtyre fazave që I përmendëm, një variacion gjuhësor që të bëhet I
normuar duhet të meren parasysh edhe shumë faktorë tjerë gjuhësorë, jo
gjuhësorë dhe kulturoro historik.

10. 2/10/2015 EMINE LATIFI 10
Totalitarizmi dhe gjuha standarde shqipe
Shqipja standarde nuk duhet të imponohet, ajo duhet të krijohet e të
zhvillohet. Gjithë kombet e qytetëruara kanë standardizuar gjuhën. Ato këtë e
kanë bërë në mënyra të ndryshme, por e kanë bërë. Shqiptarët këtë punë e
bënë dy herë. Njëherë në kohën e Mbretit Zog ku u vendos që gjuhë
standarde të jetë e folmja e Elbasanit si e folme e natyrshme e ndërmjetme
mes dy dialekteve të mëdha dhe, herën e dytë, në praninë e shokut Enver më
1972 kur u vendos që shqipja standarde të jetë një hibrid mes toskërishtes dhe
gegërishtes me dominim të toskërishtes.
Ata që donin që standardi i vendosur nga Mbreti të mos ndryshohej u vranë e
u burgosën. Ky standard u imponua edhe në Kosovë e Maqedoni dhe kudo
që ishin shqiptarët.
Sic e përmendëm më lartë hapat vendimtare drejt standardizimit janë bërë
pas Luftës së II Botërore, ku në këtë kohë kjo cështje mori përshpejtim, sepse
në këtë kohë dominonte regjimi komunist dhe kështu kishte një politike
dirigjiste të gjuhës. Në atë kohë mendohej që përmes ndikimt shoqëror dhe
propagandës të imponohet një mjet unik I komunikimit publik.
Tototalitarizmi, si ideologji dhe praktikë e përqendroi vëmendjen në shqipen
publike për ta standardizuar, ose për t’ia njësuar urgjentisht trajtat.

11. 2/10/2015 EMINE LATIFI 11
Pra totalitare ishte metoda ose rruga që u ndoq për standardizimin dhe jo vetëm të
gjuhës por edhe të gjitha formave të tjera të komunikimit publik. Regjimi synonte
që t’i impononte shqipes publike forma të tilla të njësuara, ose rregullsi të tilla
njësuese, që vetë shqipja publike të shëndrrohej sa më pare në vegël të
propagandës totalitare dhe mjedis për riprodhimin e marrëdhënieve të pushtetit
totalitar. Duhet të cekim se nuk është totalitare në shqipen e njësuar, nuk duhet
ngatërruar shqipja totalitare me shqipen standarde, janë objekte të ndryshme të
cilat afrohen mes tyre vetëm kur marrim në vështrim mënyrën si u standardizua
shqipja pas vitit 1945 dhe dhunën burokratike që u ushtrua ndaj formave të
gegërishtes së shkruar. Po ashtu, totalitarë ishte nxitimi me të cilin u krye
homogjenizimi i shqipes publike në vitet 1950-1970, në një shoqëri dhe një kulturë
që ende nuk e kishin arritur atë nivel intensiv komunikimi. Kjo ndodhi paralelisht
me të tjera dukuri që kanë të bëjnë jo me homogjenizimin e gjuhës, por me
homogjenizimin e kultures, për shembull, rritja numrit teksteve me natyrë politike
dhe propagandistike në të cilët kishte gisht Enver Hoxha, të cilat botoheshin me
tirazhe të mëdha, studioheshin dhe komentoheshin në grupe. Pengesë për
shoqërinë shqiptare të asaj kohe ishte se në hapsirat shqiptare kishte një numër të
madh analfabetash që ishin pengesë serioze për përhapjen e ideve, sistemin e
vlerave që kjo shoqëri të mund të përparonte.

12. 2/10/2015 EMINE LATIFI 12
Konvergjenca gjuhësore dhe pasurimi i standardit po ndodh tani, që është një
transformim gjuhësor që mund të preket. Nëse pritet që shumica e njerëzve
përafërsisht të konvergjojnë, pra të përngjasojnë të folurën, ky proces i
standardizimit të folurës po vihet re në Tiranë e Durrës, qendra me popullsi të
konsiderueshme

13. 2/10/2015 EMINE LATIFI 13
Kosova dhe gjuha shqipe
Në vitin 1952, në Kosovë u punua në të dy drejtimet e planifikimit të gjuhës:
në drejtimin e zgjidhjes së korpusit, si dhe në drejtim të planifikimit e statusit
të shqipes. Sa u përket resurseve leksikore, u afirmua parimi I barazisë së të
gjitha fjalëve, pa marr parasysh prejardhjen dialektore. U kërkua hartimi I
gramatikave dhe I fjalorëve, botimi I një organi të vecantë për gjuhën dhe
kulturën e saj.(Ismajli, 2003:24). Në rrafshin e statusit gjithashtu u theksuan
dy gjëra: krahas riafirmimit të gegërishtes si gjuhë letrare për shqiptarët e
Jugosllavisë, kërkohej një pozitë më e avancuar në kuadër të oficialitetit dhe
të përdorimeve publike të shqipes.
Më vonë shteti serb dëshironte diferencimin e gjuhës shqipe për kosovarët
dhe shqiptarët e ish – Jugosllavisë nga gjuha shqipe për shqiptarët e
Shqipërisë me cka ndikonte në rritjen e ndjenjës së këcënimit të identitetit.
Në këtë kohë në ish Jugosllavi po mbisundonin aspektet e luftës për vlera
simbolike, sepse ende nuk kishte përfunduar mundësia e kërcënimit serioz të
identitetit. Derisa në Kosovë bëhej bëhej ‘’luftë për gjuhën’’, ndërsa në Shqipëri
bëhej një ‘’luftë në gjuhë, brenda gjuhës’’(Ismajli, 2003:28)

14. 2/10/2015 EMINE LATIFI 14
Më vonë shteti serb dëshironte diferencimin e gjuhës shqipe për kosovarët dhe
shqiptarët e ish – Jugosllavisë nga gjuha shqipe për shqiptarët e Shqipërisë me
cka ndikonte në rritjen e ndjenjës së këcënimit të identitetit. Në këtë kohë në
ish Jugosllavi po mbisundonin aspektet e luftës për vlera simbolike, sepse ende
nuk kishte përfunduar mundësia e kërcënimit serioz të identitetit. Derisa në
Kosovë bëhej bëhej ‘’luftë për gjuhën’’, ndërsa në Shqipëri bëhej një ‘’luftë në
gjuhë, brenda gjuhës’’(Ismajli, 2003:28)
Shumë autorë gjuhën letrare shqipe e shohin prodhim të diktaturës dhe të
sistemit diktatorial e politikisht monist, mirëpo nuk duhet harruar puna e
jashtëzakonshme që kanë bërë breza të tërë gjuhëtarësh për kultivimin e
shqipes dhe që është në themelet e shqipës së njësuar sepse pa ato nuk do të
kishim gjuhë standarde. Nuk është e domosdhme të identifikohsh me regjimin
dhe ideologjinë e tij nëse e ke pranuar zgjedhjen e bërë në gjuhë që dmth se me
përzgjedhjen e gegnishtes që kishte qenë baza e gjuhës zyrtare të shtetit të
Zogut, shqiptarët pra edhe ato të Kosovës kishin zgjedhur identifikim
ideologjik me të.
Diskutmet lidhur me gjuhën e përbashkët letrare në rrafshin politik kanë qenë
të pranishme në Kosovë edhe më herët. Pas Konsulutës Gjuhësore të Prishtinës
më 1968, u morr vendimi për përdorimin e një shqipe të vetme të shkruar, ku
ky vendim I përkrah edhe nga shumë politikan të Kosovës.

15. 2/10/2015 EMINE LATIFI 15
Përfundimi
Për të bërë të mundur standardizimin e shqipes, përdoruesit e gjuhës shqipe
duhet të llogarisin se sa e ka koston e një veprimi të tillë. Ata të cilët flasin ne
dialekt duhet ta heqin dorë nga gjuha që aktualisht përdorin. Përdoruesit e
gjuhës standarde duhet të parashikojnë të cfarë do ti sjell adaptimi i standardit
në krahasim me pasojat e gjuhës lokale jostandarde, dialekteve në përdorim të
përditshëm. Pre prapë ky mbetet një skenar i pamundur, përderisa njerëzit si
përdorues të gjuhës, ndoshta edhe pa kuptuar vetë, do të vazhdojnë ti flasin
dialektet e tyre.
Sic e pamë më lartë standardizimi është një proces, një ndërmarrje jonatyrale
brenda një procesi tjetër dhe pavarësisht përpjekjeve, gjuha e planifikuar
standarde, standardizimi i gjuhës, kurrsesi nuk mund të universalizohet, qoftë
edhe brenda kufijve të një shteti të fuqishëm apo totalitar. Gjuha standarde do
të bashkëjetojë, do të zhvillohet përkrah universit të varianteve te folura
jostandarde. Derisa sjelljet, normat dhe standardet sociale evoluojnë, folësit e
gjuhës vazhdimisht krijojnë, japin e marrin fjalë dhe struktura të reja.

16. 2/10/2015 EMINE LATIFI 16
Bibliografia
Ismajli,R.Standarde dhe identitete..Dugagjini.Pejë.2003.
Ibrahimi,M.Tema sociolinguistike dhe etnolinguistike.Interlingua.Shkup.2012
Kadriu,Z. Gjuha, letërsia dhe kultura shqiptare nga pavarësia deri më sot.Shkup.
http://www.mesazhi.com/mendime/standardizimi-i-gjuhes-shqipe-e-treta-e-
verteta
http://peizazhe.com/2013/05/02/standardizimi-i-gjuhes/