Δημοτικό, Μελέτη Περιβάλλοντος, νερό στην ιστορία, στην Μυθολογία, στη χριστιανική πίστη, στη Λαϊκή Παράδοση

1. ΤΟ ΝΕΡΟ
ΣΤΑΥΡΟΥ
ΗΛΙΑΝΑ
Στην Μυθολογία, Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία,
Χριστιανική πίστη, Λαϊκή Παράδοση

2. ΤΟ ΝΕΡΟ
ΣΤΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ
ΣΤΑΥΡΟΥ
ΗΛΙΑΝΑ

3. Θαλάσσιες Θεότητες
Οι αρχαίοι Έλληνες, που τιμούσαν τα νερά σαν θεότητες, φαντάζονταν τον ωκεανό σαν
έναν τεράστιο ποταμό, που ρέει γύρω από τη γη, δεν είχε πηγές, ούτε εκβολές και ήταν
πατέρας όλων των ποτάμιων θεών.
Στην ελληνική μυθολογία πλήθος μύθων αναφέρονται σε θαλάσσιες θεότητες Ποσειδώνας,
Νηρέας, Τρίτωνας, Πρωτέας, Σειρήνες κ. ά.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

4. Νηρέας
Ο Γέροντας της θάλασσας.
Θεός της θάλασσας, αρχαιότερος από τον
Ποσειδώνα. Τον φαντάζονταν σαν έναν άνδρα
με μορφή ψαριού, και ήταν ονομαστός για τη
σοφία του και τη μαντική του δύναμη.
Κατοικούσε σε ένα ανάκτορο στο βυθό του
Αιγαίου με τη γυναίκα του την ∆ωρίδα και τις
πενήντα κόρες του τις Νηριήδες.
Οι Νηριήδες περνούσαν την ημέρα τους
κολυμπώντας, τραγουδώντας, υφαίνοντας ή
στεγνώνοντας τα πλούσια και μακριά μαλλιά
τους. Είχαν τη δύναμη να ταράζουν τη
θάλασσα, αλλά και να την ηρεμούν.
Ήταν περήφανες και χαρούμενες για την
ομορφιά και την αθανασία τους. Συχνά,
συνόδευαν τα αμάξια των θαλασσινών θεών.
Μία από τις ονομαστές κόρες του ήταν η θεά
Θέτιδα, η μητέρα του Αχιλλέα.
ΣΤΑΥΡΟΥ
ΗΛΙΑΝΑ

5. Ποσειδώνας
Ο θεός της θάλασσας
Ήταν αδελφός του ∆ία και κατοικούσε στο βυθό της
θάλασσας.
Είχε ένα τεράστιο άρμα, που το έσερναν άγρια
άλογα, με αυτό όργωνε τα κύματα, ενώ πίσω του τον
ακολουθούσαν δελφίνια και ιππόκαμποι.
Στα χέρια του κρατούσε πάντα μια τρίαινα με την οποία,
όταν θύμωνε, χτυπούσε τα νερά προκαλώντας τρικυμίες
και θαλασσοταραχές.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

6. Ο Πρωτέας
Ο Πρωτέας ήταν ένας μικρός θαλάσσιος Θεός, γιος του
Ποσειδώνα και της Φοινίκης.
Oι ναυτικοί τον αποκαλούσαν συχνά «Γέροντα της
θάλασσας», όπως άλλωστε τον Νηρέα και τον Τρίτωνα
και τον θεωρούσαν προστάτη στα ταξίδια τους.
Όπως μας λέει ο Όμηρος, ήταν υποτακτικός του
Ποσειδώνα και γνώριζε όλα τα βάθη της θάλασσας και τα
μυστικά τους. Επίσης, ήταν προικισμένος με μαντικές
ικανότητες και μπορούσε να μεταμορφώνεται σε ό,τι
ήθελε, σε ζώο, σε φυτό, σε πουλί, ακόμη και σε φωτιά ή
σε νερό.
Κάποτε ο Ηρακλής, μονομάχησε με τους δυο γιους του
Πρωτέα, τον Πολύγονο (ή Τμώλο) και τον Τηλέγονο,
τους οποίους και σκότωσε.
Ο Πρωτέας δεν άντεξε και από τη λύπη του έπεσε στη
θάλασσα. Οι θεοί τον σπλαχνίστηκαν και τον έκαναν
αθάνατο θεό των νερών. Έλεγαν ότι ο Πρωτέας ήταν
πάντα ανέκφραστος, ούτε μιλούσε, ούτε γελούσε ποτέ.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

7. Τρίτων
Γιος του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης που
κατοικούσε στο βυθό της θάλασσας στα
χρυσά ανάκτορα των γονιών του. Κατά το
σώμα ήταν όμοιος με τους άλλους θεούς αλλά
από τους γλουτούς και κάτω κατέληγε σε
ουρά.
Το όνομά του συνδέθηκε με την Αργοναυτική
εκστρατεία όταν το πλοίο Αργώ σφηνώθηκε
(προσάραξε) στη Τριτωνίτιδα λίμνη και
βοήθησε στην αποκόλληση και έξοδό του στο
ανοικτό πέλαγος.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

8. Ωκεανός
Ο Ωκεανός ήταν γιος του Ουρανού και της Γαίας,
το μεγαλύτερο παιδί τους και ο ισχυρότερος των
δώδεκα Τιτάνων και Τιτανίδων.
Με την γυναίκα του, την Τηθύα, έκανε απογόνους
όλες τις θεότητες των ποταμών, της θάλασσας και
των πηγών. Είχαν 3.000 χιλιάδες ποταμούς γιους
και ισάριθμες (3.000) νύμφες κόρες - τις
Ωκεανίδες.
Οι δυο τους προκαλούσαν υπερπαραγωγή νερού
στη φύση και γινόντουσαν πλημμύρες. Τελικά
χώρισαν και το κακό σταμάτησε.
Ο Ωκεανός και η Τηθύς δεν αναμίχτηκαν στην
Τιτανομαχία κατά του Δία, γι' αυτό και ο Δίας τους
άφησε ανενόχλητους να κυριαρχούν στο υγρό τους
βασίλειο.
Γιοι του Ωκεανού ήταν ο Ασωπός, ο Κηφισός, ο
Πηνειός, ο Αλφειός, ο Ιλισσός κ.α.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

9. Αχελώος
Ο πρωτότοκος και πιο μεγαλοπρεπής από τους γιους
του Ωκεανού και της Τηθύος. Κόρες του ήταν οι
Σειρήνες, οι Νύμφες και πολλές άλλες πηγές
(Κασταλία, Καλλιρρόη κλπ).
Ο Αχελώος είχε αρκετές μορφές. Συνήθως
απεικονίζεται από την μέση και κάτω σαν ψάρι,
γενειοφόρος με κέρατα στο κεφάλι του.
Άλλες μορφές του ποτάμιου αυτού θεού ήταν σαν
φίδι, σαν ταύρος και σαν ανθρωπόμορφο ον με
κεφάλι ταύρου που από τα γένια του έτρεχαν πολλά
νερά.
Το μόνο βέβαιο είναι πως στις περισσότερες μορφές
του ο Αχελώος ήταν (φάνταζε) ένα άσχημο τέρας.
Ο Αχελώος μονομάχησε με τον Ηρακλή για την
Δηιάνειρα. Στην μονομαχία νικήθηκε και έχασε το
δεξί του κέρατο. Από το αίμα που έτρεξε γεννήθηκαν
οι Σειρήνες.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

10. Νύμφες
Ήταν κόρες του Ωκεανού και της Τύθηος,
κατοικούσαν κοντά στους ποταμούς και στα
βουνά.
Οι πιο γνωστές από αυτές είναι οι Ναϊάδες,
νύμφες των ποταμών και των πηγών. Υπάρχουν,
όμως, και οι Ορειάδες, νύμφες των δασών και οι
Αμαδρυάδες, οι νύμφες των δέντρων.
Οι Ναϊάδες ζούσαν σε σπήλαια κοντά στις πηγές
των ποταμών- λιμνών - πηγών (στα γλυκά
νερά δηλαδή). ∆ιέθεταν μαγικές δυνάμεις, ήταν
όμως και σκανταλιάρες και τότε μπορούσαν να
τρελάνουν τους ανθρώπους.
Ζούσαν όσο και οι πηγές, κοντά στις οποίες
κατοικούσαν. Όταν στέρευαν εκείνες, οι Ναϊάδες
έσβηναν.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

11. Θαλάσσια Τέρατα
Στις θάλασσες, όμως, οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ζούσαν
όχι μόνο θεότητες αλλά και φοβερά θαλάσσια πλάσματα.
Τα πιο γνωστά από αυτά είναι:
οι Σειρήνες, η Σκύλλα, η Χάρυβδη και η Στύγα.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

12. Είναι γνωστή η ιστορία του ήρωα
Οδυσσέα, ο οποίος φτάνοντας κοντά
στο νησί των Σειρήνων βούλωσε με κερί
τα αφτιά των συντρόφων του και
ζήτησε να τον δέσουν όρθιο
χειροπόδαρα στο κατάρτι του πλοίου
για να ακούσει το γλυκό σαν μέλι
τραγούδι τους.
Σειρήνες
Είναι τα φοβερά εκείνα πλάσματα με το κεφάλι
γυναίκας και το σώμα αρπακτικού, όπου καθισμένες
πάνω σε βράχια τραγουδούσαν τόσο ωραία, ώστε
μπορούσαν να μαγεύουν τους ναυτικούς των πλοίων,
να τους φέρνουν κοντά τους και να τους
κατασπαράζουν.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

13. Σκύλλα
Η Σκύλλα ζούσε κρυμμένη στο βυθό μιας
σπηλιάς, είχε δώδεκα παραμορφωμένα
ποδάρια και έξι φρικτά κεφάλια με τρία
σαγόνια το καθένα και δηλητήριο να
στάζει από το στόμα τους.
Από τη σπηλιά ξεπρόβαλλαν τα κεφάλια της,
που βουτούσαν μέσα στο νερό και
κατασπάραζαν κήτη, δελφίνια και
ανθρώπους.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

14. Χάρυβδη
Θεωρείται θυγατέρα του Ποσειδώνα και της
Γαίας. Κατοικούσε στην ασιατική ακτή του
πορθμού του Βοσπόρου (στην ευρωπαϊκή ακτή
κατοικούσε η Σκύλλα).
Ήταν μια τεράστια ρουφήχτρα. Ρουφούσε το
νερό της θάλασσας. καταπίνοντας πλοία,
ναυτικούς και μετά ξερνούσε
Τα δύο αυτά τέρατα ζούσαν σε ένα στενό
πέρασμα στις Πλαγκτές Πέτρες και ήταν ο
φόβος και ο τρόμος των ναυτικών. Το πέρασμα
αυτό λέγεται ότι ήταν τόσο στενό που ότι ούτε
πουλί πετάμενο δεν μπορούσε να περάσει από
αυτό.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

15. Στύγα
Η Στύγα ήταν µια φοβερή θεότητα, η μεγαλύτερη κόρη
του Ωκεανού και της Τηθύος, που έμενε στα τάρταρα,
στην παγωνιά, απομονωμένη από τους άλλους θεούς
που δεν τη συμπαθούσαν.
Από τα τάρταρα που πίστευαν ότι εκεί ήταν και οι πύλες
του Άδη, πηγάζει ο ποταμός Κράθης, στο όρος Χελμός
της Αχαΐας.
Ο ∆ίας όρισε να δίνονται στα δικά της νερά οι πιο
φοβεροί όρκοι των θεών και των ανθρώπων. Κάθε
φορά που κάποιοι θεοί κατηγορούνταν για ψευτιά, ο ∆ίας
έστελνε την Ίριδα να φέρει νερό από τη µυστηριώδη
αυτή πηγή.
Στα νερά αυτά «βάφτισε» τον Αχιλλέα η μητέρα του η
Θέτις και έγινε άτρωτος και αθάνατος, εκτός από την
φτέρνα του που δεν βράχηκε η "Αχίλλειος πτέρνα" και
τον βρήκε εκεί το θανατηφόρο βέλος του Πάρη στην
Τροία.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

16. Η Λερναία Ύδρα ήταν ένα υδρόβιο τέρας με
χαρακτηριστικά ερπετού και εννέα φιδίσια κεφάλια. Μόλις
κάποιος έκοβε ένα από αυτά, αμέσως φύτρωναν στη θέση
του δύο καινούρια, ενώ το αίμα της ήταν δηλητηριώδες.
Ζούσε στη Λέρνα της Αργολίδας –από εκεί πήρε και το
όνομά της– και βασάνιζε τους κατοίκους της περιοχής, ενώ
ταυτόχρονα φυλούσε μία από τις πύλες του κάτω κόσμου.
Ο Ηρακλής κατάφερε να την εξοντώσει.
Σύμφωνα με τον μύθο, όταν ο Ηρακλής έκοβε ένα κεφάλι,
έβγαιναν δύο. Μόνο καίγοντάς το με φωτιά κατάφερε να
σταματήσει τον πολλαπλασιασμό και αυτό το κατάφερε με
την βοήθεια του ανιψιού του Ιολάου. Το τελευταίο κεφάλι,
που ήταν και το κεντρικό κι αθάνατο, το έκοψε και το έθαψε
στη γη για να μην ξαναζωντανέψει.
Από το αίμα της ο Ηρακλής έκανε τα βέλη του
δηλητηριώδη. Από το δηλητήριο αυτό δεν γλύτωσε ούτε ο
ίδιος, ούτε και ο Κένταυρος Χείρωνας.
Η Λερναία Ύδρα
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

17. Κόρες του Θαύμαντα και της Ηλέκτρας, μιας εκ
των Ωκεανίδων, οι Άρπυιες ήταν φτερωτά
πλάσματα, που από τη μέση και πάνω είχαν
σώμα γυναικών και από τη μέση και κάτω σώμα
πτηνού, φτερά και μακριά, γαμψά νύχια.
Κακές κι εκδικητικές, απολάμβαναν να κλέβουν
διάφορα αντικείμενα, ενώ θεωρούνταν από τους
αρχαίους δαιμονικές μορφές, αρπάχτρες ψυχών
και προμηνύματα συμφορών. Κατοικούσαν στα
πέρατα του ωκεανού, κατέστρεφαν τα καράβια
που έπεφταν σε τρικυμία, άρπαζαν τους ναυτικούς
και τους οδηγούσαν στο βασίλειο του Άδη.
Άρπυιες
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

18. Στην ελληνική μυθολογία η Λάμια ήταν κόρη του θεού
Ποσειδώνα και της Λιβύης. Η ίδια ήταν βασίλισσα της
Λιβύης και σύζυγος του Βήλου.
Κάποτε η όμορφη βασιλοπούλα μεταμορφώθηκε σε απαίσιο
τέρας από τα χεράκια της Ήρας, όταν η τελευταία
αντιλήφθηκε πως ο Δίας ήταν ερωτευμένος μαζί της.
Αφού σκότωσε τα παιδιά που είχε αποκτήσει μαζί του και την
καταδίκασε να γεννάει νεκρά παιδιά, στη συνέχεια μετέτρεψε
τη Λάμια σε δαίμονα με σώμα γυναίκας από τη μέση και
πάνω και φιδιού από τη μέση και κάτω.
Την καταδίκασε επίσης να κυνηγάει και να κατασπαράζει τα
μικρά παιδιά των άλλων γυναικών, αφού εκείνη είχε χάσει τα
δικά της.
Επίσης, η Λάμια παραμόνευε σε ερημικές τοποθεσίες, κι
αφού παράσερνε νεαρούς ταξιδιώτες με σαγηνευτικούς,
συριστικούς ήχους, στη συνέχεια τους σκότωνε.
Η Λάμια
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

19. Σύμφωνα με τον Ησίοδο, στο έργο του Θεογονία οι γοργόνες
ήταν τρεις αδελφές, η Σθενώ, η Ευρυάλη και η Μέδουσα,
που ήταν τα παιδιά του Φορκέα και της Κητούς και
κατοικούσαν μακριά, πέρα από τον Ατλαντικό ωκεανό, εκεί
όπου κατοικούσαν οι Εσπερίδες.
Σε αντίθεση με την Σθενώ και την Ευρυάλη που ήταν
αθάνατες, η Μέδουσα ήταν θνητή. Την όμορφη γοργόνα, που
αγάπησε ο Ποσειδώνας, μεταμόρφωσε η Αθηνά σε ένα
απεχθές τέρας, που αντί για μαλλιά είχε φίδια.
Η ασχήμια της πλέον ήταν τέτοια, που όποιος την κοιτούσε
στο πρόσωπο πέτρωνε. Τελικά τη σκότωσε ο Περσέας, με
την βοήθεια της Αθηνάς. Το κεφάλι της, το περίφημο
«Γοργόνειο», το παρέλαβε η θεά από τον ήρωα και το
επέθεσε στην ασπίδα της, επειδή το κεφάλι της, ακόμη και
νεκρό, πέτρωνε όποιον το κοίταζε.
Γοργόνες: Σθενώ, Ευρυάλη και Μέδουσα
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

20. ΤΟ ΝΕΡΟ
ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

21. Ο Θαλής ο Μιλήσιος
Ο Θαλής ο Μιλήσιος , ο αρχαιότερος προσωκρατικός φιλόσοφος και ένας από τους επτά
σοφούς της αρχαιότητας, υπήρξε ο πρώτος που προσπάθησε να εξηγήσει τα φυσικά
φαινόμενα με βάση φυσικές διαδικασίες.
Πρώτος ο Θαλής αναζήτησε την αρχή των όντων όχι στον Θεό, αλλά σε κάποιο φυσικό είδος.
Ακολούθησε ορθολογικό τρόπο σκέψης και εισήγαγε την έννοια της αρχής, βασικό όρο της
επιστημονικής διανόησης.
Στην κοσμολογία του φιλόσοφου σημαντικό ρόλο παίζει το νερό (ύδωρ).
Του αποδίδονται δύο κοσμολογικές απόψεις:
• Η γη έχει τη μορφή ενός κυκλικού δίσκου που στηρίζεται στο νερό
• Το νερό είναι η αρχή των πάντων
Είτε θεωρούσε ότι το νερό εκτός από κοσμογονική αρχή συμμετέχει στη σύσταση του κόσμου
είτε όχι, το σημαντικό είναι ότι ο φιλόσοφος αφαιρεί από το νερό τη θεϊκή του ιδιότητα και
το αναγνωρίζει μόνον ως φυσικό σώμα.
Ο Θαλής προσδιόρισε τα τέσσερα βασικά στοιχεία της φύσης (νερό, φωτιά, αέρας, γη).
Επίσης, πίστευε ότι η μορφή κάθε πράγματος εξαρτάται από την αναλογία των στοιχείων
αυτών (π.χ. στερεό = εκείνο που πλεονεκτεί στη γη).
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

22. Ο Αναξιμένης
Σχετική με το νερό, αλλά διαφορετική είναι η άποψη του
Αναξιμένη:
Ο Αναξιμένης (585-525 π.Χ.) υποστήριζε ότι το βασικό
υλικό είναι ο αέρας, και ότι τα άλλα δύο στοιχεία, το
νερό και η γη αποτελούνται από συμπυκνωμένο αέρα.
Το πρωταρχικό στοιχείο του κόσμου, ο αέρας, σύμφωνα
με τον Αναξιμένη με τη βαθμιαία συμπύκνωσή του
δημιουργεί το νερό, τη γη και το λίθο, ενώ με την
αραίωσή του δημιουργεί τη φωτιά.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

23. ΤΟ ΝΕΡΟ
ΣΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΙΣΤΗ
ΣΤΑΥΡΟΥ
ΗΛΙΑΝΑ

24. Ο Κατακλυσμός
Το νερό έχει ιδιαίτερη σημασία για τις περισσότερες θρησκείες
του κόσμου, καθώς αποτελεί πηγή ζωής και δημιουργίας.
Το πέρασμα μέσα από αυτό συμβολίζει την αναγέννηση και
την κάθαρση της ψυχής.
Η παγκοσμιότητα των «κατακλυσμιαίων μύθων» αποδεικνύει
επίσης την πεποίθηση του ανθρώπου ότι το νερό είναι
τιμωρός (πλημμύρα-καταστροφή) και καθαρτήριο
συγχρόνως, αφού η ανάδυση σ’ έναν νέο κόσμο είναι η
απαρχή μιας νέας πορείας.
Ο κατακλυσμός του Νώε στην Παλαιά Διαθήκη
αντιπροσωπεύει την καταστροφή του παλαιού κόσμου και την
έναρξη ενός νέου.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

25. Παλαιά Διαθήκη
Στην Παλαιά Διαθήκη διαβάζουμε ότι το νερό υπήρχε
πριν από κάθε άλλη ύλη, προτού υπάρξει ζωή.
Η δύναμη του νερού παρουσιάζεται με έντονες,
χαρακτηριστικές εικόνες κατά την Έξοδο των
Ισραηλιτών από την Αιγύπτο, όταν σχίστηκαν τα νερά
της Ερυθράς Θάλασσας και πέρασαν οι Ισραηλίτες χωρίς
να πάθουν το παραμικρό, αντίθετα με τους Αιγυπτίους οι
οποίοι πνίγηκαν.
Επίσης, ο Μωυσής κτύπησε με το ραβδί του το βράχο
στη Ραφιδείν και άρχισε ξαφνικά να τρέχει από το βράχο
νερό, για να πιει ο λαός.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

26. Η Εκκλησία μας γιορτάζει τη βάφτιση του Χριστού, τα
Θεοφάνια, στις 6 Ιανουαρίου. Ο ιερέας αγιάζει τα νερά του
τόπου -τη θάλασσα, τη λίμνη ή το ποτάμι- ρίχνοντας μέσα
τους το σταυρό.
Αυτός που θα πέσει και θα καταφέρει να πιάσει πρώτος το
σταυρό, θεωρείται τυχερός και ευλογημένος. Το αγιασμένο
νερό το λέμε αγιασμό. Τα Θεοφάνια όλοι μας παίρνουμε
αγιασμό από την εκκλησία για ν’ αγιάσουμε τα σπίτια μας.
Κάθε σχολική χρονιά είναι απαραίτητο να ξεκινήσει με τον
καθιερωμένο αγιασμό για να είμαστε ευλογημένοι από το
Θεό. Αγιασμό κάνουν σε μια νέα επιχείρηση, όταν ξεκινάει
κάποιο καράβι για το πρώτο του ταξίδι και σε άλλες
περιπτώσεις.
Καινή Διαθήκη
Στη Καινή Διαθήκη βλέπουμε τον Ιωάννη
το Πρόδρομο ν’ ασκητεύει στις όχθες του
Ιορδάνη ποταμού και να βαφτίζει το λαό για
να καθαριστούν οι ψυχές των ανθρώπων
από τις αμαρτίες και να υποδεχτούν τον
Μεσσία.
Ο Ιησούς Χριστός, αν και ήταν
αναμάρτητος, βαφτίστηκε στον Ιορδάνη
ποταμό από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

27. Βάπτιση
Για το Χριστιανισμό το νερό είναι σύμβολο εξαγνισμού και
καθαρμού. Συμβολίζει τη ζωογόνο δύναμη, με την οποία ο
Θεός δημιούργησε τον κόσμο (Γέν. 1, 2). Ο Χριστός
παρομοίωσε τον Εαυτό του με ύδωρ «ζων» και «πηγή
ύδατος» (Ιωάν. κεφ. δ΄ 10, 14) που με το λόγο του μπορεί
να ξεδιψάσει αιώνια τον άνθρωπο.
Το νερό και το λάδι είναι από τα βασικά στοιχεία που
χρησιμοποιούνται από την εκκλησία μας για το βάπτισμα.
Ο ιερέας βάζει το λαδωμένο μωρό μέσα στην κολυμπήθρα
στο όνομα της Αγίας Τριάδας και του δίνει τ’ όνομά του.
Μέσα από το Βάπτισμα, ο πιστός απαλλάσσεται από το
προπατορικό αμάρτημα, αναγεννάται πνευματικά και
δέχεται την ευλογία του Αγίου Πνεύματος.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει χαρακτηριστικά: «Καθώς
βυθίζουμε το κεφάλι μας στο νερό ο παλιός άνθρωπος
εξαφανίζεται και όταν αναδυόμαστε εμφανίζεται ο νέος
άνθρωπος». Έτσι το βάπτισμα σημαίνει θάνατος και μετά
ανάσταση.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

28. Γάμος - Θεία Ευχαριστία
Στους νεόνυμφους επίσης ο ιερέας δίνει να πιουν
κόκκινο κρασί. Αυτό μας θυμίζει το γάμο στην
Κανά όπου ο Ιησούς μετέτρεψε το νερό σε
κρασί.
Στη Θεία Λειτουργία όταν ο ιερέας ετοιμάζει την
Θεία Ευχαριστία ζεσταίνει στο ζέον, ένα μικρό
ασημένιο ποτήρι, νερό και το αναμιγνύει στο Άγιο
Ποτήριο με κρασί. Το ζέον ύδωρ συμβολίζει το
θερμό αίμα και το νερό που χύθηκε από την
πλευρά του Ιησού πάνω στο σταυρό.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

29. Το αγίασμα
Στους περισσότερους χριστιανικούς ναούς
υπάρχει το αγίασμα, νερό, που σύμφωνα με
την παράδοση, έχει αγιαστεί από την Παναγία ή
από κάποιον Άγιο.
Το νερό αυτό ονομάζεται αγίασμα και οι πιστοί
το πίνουν με ευλάβεια, γιατί θεωρείται
θαυματουργό και θεραπευτικό. Ο εξαγνισμός
μέσω του νερού γίνεται με διάφορους τρόπους
(νίψιμο, ράντισμα, κατάδυση).
Αγίασμα Αγίου Ανδρέα
στην Πάτρα
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

30. ΤΟ ΝΕΡΟ
ΣΤΗ ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

31. Η Περπερούνα είναι ένα πανελλήνιο και πανάρχαιο έθιμο για την αναβροχιά. Όταν δεν έβρεχε
σε διάφορες περιοχές της χώρας μας και κινδύνευαν να χαθούν οι σοδειές από την ξηρασία, οι
κάτοικοι ή θα πήγαιναν στην εκκλησιά να κάνουν παράκληση ή θα έκαναν μια «περπερούνα».
Μαζεύονταν λοιπόν οι κοπέλες έντυναν ένα μικρό κορίτσι με ένα άσπρο
φόρεμα και το στόλιζαν με πρασινάδες και αγριόχορτα. Έπαιρναν και ένα δυο
δοχεία με νερό και μια φούντα από χορτάρια και γυρνούσαν στο χωριό
τραγουδώντας. Όποιον συναντούσαν στο δρόμο τον ράντιζαν με το νερό και του
τραγουδούσαν. Σε κάθε σπίτι που έφταναν, έβγαινε η νοικοκυρά και έβρεχε τα
χόρτα της περπερούνας.
Τινάζονταν η Περπερούνα και έπεφταν οι σταγόνες στο έδαφος όπως η βροχή.
Μετά η κάθε νοικοκυρά τους έδινε κεράσματα ή χρήματα.
Παρόμοιο ήταν και το έθιμο της Μπαρμπαρούσας στο Πέτα της Άρτας.
Η Περπερούνα
Περπερούνα περπατεί,
περπάτει καμαρωτή,
και το Θεό παρακαλεί,
για να στείλει μια βροχή.
μια βροχή καλή καλή,
για να ανθίσουν τα λιβάδια
να φυτρώσουν τα σιτάρια
Να μεθύσουν τα αμπελάκια,
να καρπίσουν σταφυλάκια.
Μπάρες-μπάρες τα νερά
στα χωράφια τα ξερά.
Κάθε στάχυ ένα ταγάρι,
κάθε κλήμα ένα πιθάρι.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

32. Το Αμίλητο νερό
Αμίλητο νερό στην ελληνική λαογραφία με τον όρο αμίλητο νερό
ονομάζεται το νερό εκείνο που μεταφέρεται από νεαρές κοπέλες
(ανύπαντρες), για την εκτέλεση του λεγόμενου μαντικού εθίμου
του "κλήδονα".
Συγκεκριμένα το αμίλητο νερό μεταφέρεται με στάμνες από πηγή
ή πηγάδι ή ποταμό, το βράδυ της παραμονής του εορτασμού
της γέννησης του αγίου Ιωάννου του βαπτιστή στις 24
Ιουνίου, και αμέσως μετά τη δύση του ηλίου.
Χαρακτηρίζεται αμίλητο διότι θα πρέπει κατά τη μεταφορά του οι
κοπέλες να κρατήσουν απόλυτη σιγή έναντι οποιωνδήποτε
αστειοτήτων, πειραγμάτων, προκλήσεων ή και εκφοβισμών, αν
υποστούν από τ’ αγόρια που προστρέχουν στο δρόμο τους ειδικά
γι’ αυτό το σκοπό.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

33. Ο Κλήδονας
Ο Κλήδονας ζωντανεύει τη μέρα του Αη - Γιαννιού, στις 24
Ιουνίου, που συμπίπτει με τη θερινή τροπή του ήλιου, η δύναμη
του οποίου φανερώνει κυρίως τα μελλούμενα, σύμφωνα με τις
θαμπές μνήμες του παρελθόντος. Ο γιορτασμός αρχίζει από την
παραμονή με τις μεγάλες φωτιές που ανάβονται και τις πηδούν
ακόμη και τα παιδιά.
Κατόπιν φέρνουν οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από
τα σπίτια του χωριού, όπου αναθέτουν σε κάποια ή σε κάποιες
από αυτές να φέρουν από το πηγάδι ή την πηγή το «αμίλητο
νερό».
Επιστρέφοντας στο σπίτι όπου τελείται ο κλήδονας, το νερό
μπαίνει σε πήλινο δοχείο, την υδροφόρο, στο οποίο η κάθε
κοπέλα ρίχνει ένα αντικείμενο (μήλο πράσινο ή κόκκινο,
κόσμημα, κλειδί κ.ά.), Το λεγόμενο ριζικάρι.
Στη συνέχεια το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα, το
οποίο δένεται γερά με ένα κορδόνι («κλειδώνεται») και
τοποθετείται σε ταράτσα ή άλλο ανοιχτό χώρο. Εκεί παραμένει
όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων.
Οι κοπέλες επιστρέφουν ύστερα στα σπίτια τους. Λέγεται ότι τη
νύχτα αυτή θα δουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

34. Το τάισμα της βρύσης
Το τάισμα της βρύσης τα μεσάνυχτα της παραμονής των
Χριστουγέννων γίνεται το λεγόμενο «τάισμα της βρύσης», σε χωριά
της κεντρικής Ελλάδας. Οι κοπέλες τα χαράματα πηγαίνουν στην
πιο κοντινή βρύση για να κλέψουν το «άκραντο νερό», δηλαδή
αμίλητο γιατί δεν βγάζουν λέξη σε όλη τη διαδρομή.
Όταν πάρουν το νερό, αλείφουν τη βρύση με βούτυρο και μέλι με
την ευχή, όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι,
και όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να είναι και η ζωή τους.
Για να έχουν καλή σοδειά, όταν φθάνουν εκεί, την ταΐζουν με
διάφορα προϊόντα όπως βούτυρο, ψωμί, τυρί, όσπρια ή κλαδί
ελιάς. Έλεγαν μάλιστα ότι όποια κοπέλα πήγαινε πρώτη στη βρύση
θα ήταν η πιο τυχερή όλο το χρόνο. Έπειτα έριχναν στη στάμνα που
θα έφερναν το νερό, ένα βατόφυλλο και τρία χαλίκια, κλέβουν το
νερό από τη βρύση και γυρίζουν στο σπίτι τους πάλι αμίλητες μέχρι
να πιούνε όλοι από το «άκραντο νερό».
Με το ίδιο νερό ραντίζουν και τις τέσσερις γωνίες του σπιτιού και
σκορπίζουν και τα τρία χαλίκια στο σπίτι. Στη λαϊκή μας παράδοση ο
βάτος φέρνει αισιοδοξία και καλά μαντάτα και διώχνει τα ξόρκια.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

35. • Στην λαογραφία η γοργόνα είναι θαλάσσιος δαίμονας που
αρπάζει από τα πλοία τους ναύτες και μετά τα βυθίζει,
υπεύθυνη για τους ανεμοστρόβιλους στη θάλασσα . Έχει
ανθρωπόμορφη μορφή, σώμα γυναίκας από την μέση και
πάνω και ψαριού από την μέση και κάτω. Ήταν αδελφή του
Μέγα Αλέξανδρου που ήπιε το αθάνατο νερό και
εμφανίζεται σε ανθρώπους μεσάνυχτα Σαββάτου.
• Στην ελληνική λαογραφία ζει στην Μαύρη Θάλασσα και
συχνά κατεβαίνει στο Αιγαίο. Όταν συναντήσει στον δρόμο
της κάποιο πλοίο το πιάνει από την πλώρη και ρωτάει :
«Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;" , αν οι ναύτες απαντήσουν
ότι ζει τους αφήνει να φύγουν τραγουδώντας με την λύρα
της.
• Αν οι ναύτες όμως απαντήσουν ότι ο βασιλιάς Αλέξανδρος
πέθανε και δεν ζει πια , πετάει το καράβι ψηλά και
πέφτοντας στο νερό βυθίζεται παίρνοντας μαζί του και τους
ναύτες. Έπειτα η γοργόνα το μετανιώνει για τις ζωές των
ναυτών που αφαίρεσε, κλαίει και μοιρολογεί, από τα
κλάματα σηκώνεται τρικυμία και θύελλα μεγάλη που
αφανίζει τα πάντα στο πέρασμά της .
H Γοργόνα, η αδερφή του Μέγα Αλέξανδρου
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

36. Η φαντασία, η ποιητική αλλά και σατιρική διάθεση του λαού μας, αποτύπωσε τη δύναμη την
ποικιλομορφία και την αξία του νερού σε παροιμίες, αινίγματα κι εκφράσεις σχετικές
πλουτίζοντας έτσι κι ομορφαίνοντας το λαϊκό μας λόγο.
Μερικές παροιμίες που συνδέονται με το νερό και έχουν αλληγορική σημασία είναι: "πολλές
φορές πάει η στάμνα για νερό, μα κάποτε σπάζει", δηλώνει πως ενώ συχνά επιχειρούμε κάτι
ριψοκίνδυνο και πετυχαίνουμε δεν πρέπει να το θεωρούμε δεδομένο, γιατί κάποτε θα
αποτύχουμε.
Η παροιμία "το νερό με τη φωτιά δεν συμπεθεριάζουν", χρησιμοποιείται για πράγματα
εντελώς αντίθετα.
Για να δείξουμε ότι με επιμονή και υπομονή μπορούμε να επιτύχουμε πάρα πολλά, αλλά και για
να δηλώσουμε την αξία της αποταμίευσης λέμε την παροιμία "σταλαγματιά - σταλαγματιά
γεμίζει η στάμνα η πλατιά".
Σε όλη την Ελλάδα συναντούμε παροιμίες σχετικές με τα ελληνικά ποτάμια που παρομοιάζουν
την ορμητικότητα ή την ηρεμία τους με ανθρώπινες συμπεριφορές όπως π.Χ. "Από σιγανό
ποτάμι να φοβάσαι", για τους ύπουλους ανθρώπους, "το βαθύ ποτάμι δεν βροντάει", "αψύ
ποτάμι πέρασ' το, το σιγανό αναμέρα το" κ. ά.
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ
Παροιμίες- Εκφράσεις- Αινίγματα

37. Εκφράσεις του λαού
Μπήκε το νερό στο αυλάκι = όταν έχει γίνει η δύσκολη αρχή για κάτι και προοιωνίζεται εύκολη
η συνέχεια
πνίγεται σε μια κουταλιά νερό = όταν κάποιος τα χάνει πολύ εύκολα
φέρνω κάποιον στα νερά μου = κάνω κάποιον να συμφωνήσει μαζί μου
μοιάζουν σα δυο σταγόνες νερό = όταν αναφερόμαστε σε πολύ μεγάλη ομοιότητα
έχασε τα νερά του = αισθάνεται αμηχανία λόγω αλλαγής περιβάλλοντος
δε δίνει του αγγέλου του νερό = ο φιλάργυρος και ηθικώς ανάλγητος
θα μας κόψει το νερό από τα πράσα = θα μας κάνει ασήμαντη ζημιά
χίλια ρέματα νερό = όταν κάποιος έχει πόρους από πολλές πηγές
κουβαλάω νερό στο μύλο του = συμβάλλω στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων του
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ

38. • Είπαμε το νερό νεράκι. (Διψάσαμε)
• Είσαι άνω ποταμών… (απαράδεκτος)
• Έκανε (κάναμε) μια τρύπα στο νερό.(Τίποτα - ματαιοπονούμε)
• Έμεινε στα κρύα του λουτρού. (άσχημη έκβαση)
• Μπήκε το νερό στ’ αυλάκι. (Έγινε η αρχή)
• Και στη βρύση να πάει θα στερέψει. (Άτυχος)
• Γράφει στο νερό και σπέρνει στη λίμνη. (Ακατόρθωτο)
ΣΤΑΥΡΟΥ
ΗΛΙΑΝΑ

39. Σε μικρούς και μεγάλους αρέσουν ιδιαίτερα τα αινίγματα που ακονίζουν με ευχάριστο τρόπο το
μυαλό και παράλληλα ψυχαγωγούν.
Ορισμένα που σχετίζονται με το νερό κι εκφράζουν τις μορφές και τις ιδιότητές του, τον κύκλο και
την αξία του είναι:
"Το πιο θεριό του κόσμου είμαι κι όμως δε ζει
Ούτε δέντρο, ούτε φυτό, ούτε κανένα ζωντανό χωρίς εμένα." (Νερό)
"Σαν με πίνουν τι με κάνουν τους ξεφεύγω και με χάνουν.
Ως τα σύννεφα ανεβαίνω, κι αν αστράψει κατεβαίνω.
Στα ποτάμια μέσα τρέχω και στη θάλασσα ξεπέφτω.
Πίσω απάνω ανεβαίνω και σαν βρέξει κατεβαίνω." (Κύκλος νερού)
"Η κεφαλή του στο βουνό κι η ουρά του στο γιαλό." (Ποτάμι)
"Βάρη αμέτρητα βαστά στη ράχη την πλατιά, μα να σηκώσει δεν μπορεί ούτε βελόνι ελαφρύ ούτε
έναν κόκκο άμμο." (Θάλασσα)
"Γνωστός ζωγράφος ήσυχα ζωγραφίζει και μ' άσπρο χρώμα όλα τα χρωματίζει." (Χιόνι)
ΣΤΑΥΡΟΥ ΗΛΙΑΝΑ