Τα πολιτεύματα

1. Αρχαϊκή εποχή
Τα πολιτεύματα

2. Χαρακτηριστικά
• 1. Η πόλη – κράτος ήταν ο βασικός θεσμός
πολιτικής οργάνωσης.
• 2. Στο εσωτερικό της αναπτύχθηκαν ισχυρές
κοινωνικές τάξεις, οι οποίες άσκησαν εξουσία.
• 3. Σε κάθε πόλη – κράτος ήταν διαφορετική η
εξέλιξη του πολιτεύματος.

3. • Θεωρητικά η εξέλιξη του πολιτεύματος
ακολουθεί την εξής πορεία
Βασιλεία Αριστοκρατία Ολιγαρχία Τυραννίδα Δημοκρατία

4. Βασιλεία
• Παρακμή και πτώση της με την ίδρυση
πόλεων ‐ κρατών
• Παρέμεινε μόνο εκεί που διατηρήθηκε ο
φυλετικός τρόπος οργάνωσης (π.χ. Ήπειρος,
Μακεδονία).

5. Αριστοκρατία
• Η εξουσία στα χέρια των αρίστων (ευγενική
καταγωγή + κατοχή γης)
• Η εγκαθίδρυση αριστοκρατικών
πολιτευμάτων συνδέεται με τη συγκρότηση
των πόλεων – κρατών.

6. Ολιγαρχία
• 1) Κρίση των αριστοκρατικών πολιτευμάτων επειδή
• α) ήρθαν στην επιφάνεια νέες κοινωνικές τάξεις λόγω
ανάπτυξης του εμπορίου και της βιοτεχνίας,
• β)αυτές οι κοινωνικές τάξεις διεκδίκησαν μερίδιο στην
εξουσία και
• γ) εμφανίστηκε το καινούργιο στρατιωτικό σώμα της
οπλιτικής φάλαγγας, διά του οποίου καλλιεργήθηκε η
έννοια της ισότητας σε όλα τα επίπεδα.
• 2) Όξυνση των κοινωνικών διαφορών και των
συγκρούσεων μεταξύ ευγενών και πλουσίων και
πλήθους (τέλη του 7ου και αρχές του 6ου αι. π.Χ.).

7. • Δες και το ακόλουθο βίντεο από το 2:47 έως
το 4:21.
• Τι διαφορές παρατηρείς στον τρόπο με τον
οποίο γίνεται ο πόλεμος σε κάθε περίπτωση;
Σημείωσε τες επιγραμματικά.
• Οπλιτική φάλαγγα
https://youtu.be/DBNWZxIan8g

8. • Η παρακάτω φωτογραφία
προέρχεται από αγγείο του
5ου αι. Μπορείς να
ξεχωρίσεις τον εξοπλισμό
του πολεμιστή;
• Πόσα χερούλια βλέπεις να
έχει η ασπίδα;
• Τι φαίνεται να φοράει ο
στρατιώτης πάνω από τo
ρούχo του;
• Πώς περιγράφεις την
περικεφαλαία του;
• Τι όπλο βαστάει στο δεξιό
χέρι;
• Τα πόδια του
προστατεύονται;

9. • Εκτός από την πανοπλία τι
άλλο βλέπεις ότι μπορεί να
είχαν κάποιοι στρατιώτες;
• Τι πιστεύεις ότι χρειάζονταν
οι στρατιώτες για να
μπορούν να συντηρούν
αυτό το επιπλέον κομμάτι
του εξοπλισμού τους;
• Νομίζεις ότι αυτοί που
μπορούσαν να διαθέσουν
τα απαραίτητα έξοδα ήταν
πολλοί ή λίγοι;

10. • Οι οπλίτες πολεμούν μαζί ή ο
καθένας μόνος του; Κοντά ή
μακριά μεταξύ τους;
• Τι νομίζεις ότι κάνει ο
άνθρωπος πίσω αριστερά;
• Τι σχέδια έχουν οι στρατιώτες
της δεξιάς ομάδας στις
ασπίδες τους;
• Μπορείς να αναγνωρίσεις σε
κάποια ασπίδα το γοργόνειο;
(κεφάλι της Μέδουσας –
μυθικού τέρατος – που
είχε αποτροπαϊκό χαρακτήρα,
δηλαδή χρησιμοποιούνταν για
να διώχνει τα κακά πνεύματα
αλλά και για να τρομάζει τον
εχθρό). Σημείωσέ το.

11. • Οι πολεμιστές δεν πολεμούσαν πια ένας-ένας,
όπως έχουμε δει στον Όμηρο, αλλά
συγκροτημένοι σε μία ομάδα, πολύ κοντά
μεταξύ τους. Κάθε οπλίτης κάλυπτε με την
ασπίδα του την αριστερή πλευρά του σώματος
του και τη δεξιά του διπλανού του, ενώ
χρειαζόταν μεγάλος συντονισμός ώστε η
φάλαγγα να κινείται όλη μαζί σαν ένα σώμα. Η
πρώτη σειρά πολεμούσε, ενώ οι πίσω
σειρές έσπρωχναν, με σκοπό τη δημιουργία
ρήγματος στις γραμμές του αντίπαλου.
• https://youtu.be/0HYYoNK2gV8

12. • Η προμήθεια του πολεμικού εξοπλισμού
ήταν ατομική υπόθεση. Ο κάθε πολεμιστής
ήταν υπεύθυνος για την αγορά και τη
συντήρηση της πανοπλίας του. Ο εξοπλισμός
αυτός ήταν ακριβός – όσοι λοιπόν είχαν
χρήματα μπορούσαν να έχουν και όπλα. Στη
φάλαγγα συμμετείχε μόνο όποιος μπορούσε
να αποκτήσει τον απαραίτητο εξοπλισμό.

13. Οπλίτες:
• ούτε πολύ φτωχοί, ούτε
πολύ πλούσιοι
• η φάλαγγα έγινε σιγά σιγά το
μεγαλύτερο και
σημαντικότερο πολεμικό
σώμα της πόλης
Άριστοι
• άλογα και άρματα
• μικρότερα σώματα
των ιππέων
Πολύ
φτωχοί
• ελαφρά άτακτα βοηθητικά
τμήματα, συνήθως στα
άκρα της φάλαγγας
• πολεμούσαν με πέτρες,
σφεντόνες και τόξα.
Ονομάζονταν ψιλοί.

14. Επιγραμματικά λοιπόν, η φάλαγγα
έφερε τις ακόλουθες αλλαγές:
• Πνεύμα συντροφικότητας, ισότητας,
αλληλεγγύης ανάμεσα στους οπλίτες.
• Προείχε πλέον το σύνολο και όχι το άτομο – πολεμούσαν
για την πατρίδα, όχι για την προσωπική δόξα τους.
• Δεν ήταν πια τόσο σημαντική η σωματική δύναμη όσο η
ικανότητα να παραμένει ο πολεμιστής ψύχραιμος δίπλα
στους συμπολεμιστές του. Ήταν μεγάλη ατιμία να
εγκαταλείψει κανείς τη θέση του στη μάχη και
τιμωρούνταν αυστηρά γι’ αυτό.
• Και πολύ σημαντικό!! Οι οπλίτες άρχισαν να διεκδικούν
δικαιώματα στη μοιρασιά των λαφύρων και στη λήψη των
αποφάσεων.

15. • 3) Αντιμετώπιση της κατάστασης με την κωδικοποίηση
του άγραφου, εθιμικού δικαίου, η οποία ανατέθηκε σε
πρόσωπα κοινής αποδοχής από την τάξη των ευγενών
(νομοθέτες / αισυμνήτες: Λυκούργος, Δράκων, Σόλων,
Πιττακός, Ζάλευκος, Χαρώνδας κ.λπ.)
• Συνέπεια: Συμμετοχή στη διακυβέρνηση της πολιτείας
ανάλογα με την οικονομική κατάσταση των πολιτών,
δηλ. με βάση το εισόδημα, άρα διεύρυνση της
πολιτικής βάσης → μεταβολή του πολιτεύματος από
αριστοκρατικό σε ολιγαρχικό / τιμοκρατικό.

16. Τυραννίδα
• 1) Η ολιγαρχία δεν έδωσε λύση στα προβλήματα του πλήθους.
• 2) Οι αντιθέσεις υποδαυλίστηκαν από συγκεκριμένα πρόσωπα (ευγενείς)
που ήθελαν να επιβάλουν τη δική τους εξουσία.
• 3) Τα πρόσωπα αυτά αναδείχτηκαν σε ηγέτες των κατώτερων κοινωνικών
ομάδων, στην υποστήριξη των οποίων βασίστηκαν για να καταλάβουν την
εξουσία → εγκαθίδρυση τυραννίδος / τυραννικού καθεστώτος με
«προσωπικό» χαρακτήρα (Πολυκράτης / Σάμος, Περίανδρος / Κόρινθος,
Θεαγένης / Μέγαρα, Πεισίστρατος / Αθήνα).
• 4) Ορισμένοι τύραννοι φρόντισαν για την ανάπτυξη της πόλης τους και
για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής των πολιτών.
•
5) Οι περισσότεροι είχαν βίαιο τέλος (δολοφονήθηκαν).

17. Δημοκρατία
• 1) Εμφανίζεται μετά τα τέλη του 6ου αι. π.Χ. και στις
λιγότερες (όχι στις περισσότερες) περιοχές, π.χ. στην
Αθήνα, με τη μεταρρύθμιση του Κλεισθένη.
• 2) Βασικό πολιτειακό όργανο γίνεται η συνέλευση
όλων των ενηλίκων κατοίκων που είχαν πολιτικά
δικαιώματα, δηλ. η εκκλησία του δήμου.
• 3) Καθιερώνονται τα δικαιώματα της ισηγορίας (=
κάθε πολίτης να εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του για
τη διαχείριση των κοινών) και της ισονομίας (= κάθε
πολίτης να συμμετέχει στη διαμόρφωση και την
ψήφιση των νόμων).

18. Γενικά
• Κάθε πόλη – κράτος παγίωσε ένα
συγκεκριμένο σύστημα διακυβέρνησης, π.χ.
• Σπάρτη (7ος – 2ος αι. π.Χ.) → ολιγαρχικό
πολίτευμα
• Αθήνα (7ος – 6ος αι. π.Χ.) → όλο το φάσμα
των πολιτευμάτων μέχρι τη θεμελίωση της
δημοκρατίας