Παράδειγμα ανάλυσης ιστορικής πηγής Ιστορίας Α' Λυκείου

1. ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΠΗΓΗΣ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7
1.1 Ο Διοκλητιανός και η αναδιοργάνωση της
αυτοκρατορίας
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 1

2. Με βάση το ιστορικό παράθεμα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις
να αναφερθείτε στους λόγους που εξηγούν την επιτυχία του Διοκλητιανού
ως αυτοκράτορα και τον νέο τύπο πολιτεύματος που καθιέρωσε.
Τα αίτια της επιτυχίας του Διοκλητιανού
Η επιτυχία του οφείλεται στα ίδια αίτια που είχαν συντελέσει στην επιτυχία του Αυγούστου
διακόσια πενήντα χρόνια πριν. Ο ίδιος δεν ήταν καθόλου ανώτερος από πολλούς
διακεκριμένους αυτοκράτορες του αιώνα και την αρχή για κάθε μια από τις μεταρρυθμίσεις του
είχαν κάνει ήδη οι προκάτοχοι του. Ο Διοκλητιανός όφειλε τη σταθερότητα του θρόνου του
κυρίως στην κόπωση και στην αηδία που είχαν καταλάβει το στρατό και την κοινωνία -
αισθήματα που επικρατούσαν και όταν ο Αύγουστος ανέβηκε στην εξουσία. Ο κόσμος διψούσε
για ειρήνη και ζητούσε να επιστρέψει σε μια λίγο-πολύ ήρεμη ζωή. Σταδιακά ο αυτοκράτορας
αποκτούσε περισσότερους οπαδούς, πρόθυμους να τον βοηθήσουν στο δύσκολο έργο του, την
αποκατάσταση της ειρήνης και της τάξης. Με όλα αυτά δεν θέλω να αρνηθώ πως ο
Διοκλητιανός ήταν μια μεγάλη προσωπικότητα. Η αξία του, όπως και η αξία του Αυγούστου,
βρίσκεται στο γεγονός πως συνειδητοποίησε το πνεύμα των καιρών του και μπόρεσε να το
εκμεταλλευτεί. Εξάλλου, όπως ο Αύγουστος, έτσι και ο Διοκλητιανός δεν εισήγαγε καμία νέα
βασική αρχή: απλώς τις τάσεις που αναπτύσσονταν ασυντόνιστα μέσα στη σύγχυση της
εποχής τις συγκέντρωσε σε ένα ενιαίο σύνολο και του έδωσε τη μονιμότητα νομικού
καθεστώτος. Κύριος στόχος του δεν ήταν η ευημερία των υπηκόων του αλλά η ανόρθωση και η
ενίσχυση του κράτους: με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα από κάθε προκάτοχο του θυσίασε τα
συμφέροντα του λαού στα συμφέροντα του κράτους.
Μ. Rostovtzeff, Ρωμαϊκή Ιστορία, εκδόσεις Παπαζήση, σ. 315.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 2

3. 1ο βήμα
• Διαβάζω πολύ καλά την πηγή και προσπαθώ
να κατανοήσω το ιστορικό της περιεχόμενο
– Σε ποιο θέμα αναφέρεται;
– Διαβάζω προσεχτικά τον τίτλο  συνήθως
αντλώ από τον τίτλο το θέμα της πηγής.
– Αν δεν υπάρχει τίτλος συγκεντρώνω τις λέξεις
κλειδιά για το περιεχόμενο της πηγής.
– Σε ποιο σημείο της ιστορικής αφήγησης που
έχω μελετήσει από το βιβλίο αναφέρεται;
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 3

4. 1ο βήμα
Αναφέρεται στη σελίδα 236-237 του βιβλίου στην παράγραφο Η αλλαγή στη μορφή
του πολιτεύματος ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 4
Τα αίτια της επιτυχίας του Διοκλητιανού
Η επιτυχία του οφείλεται στα ίδια αίτια που είχαν συντελέσει στην επιτυχία του Αυγούστου
διακόσια πενήντα χρόνια πριν. Ο ίδιος δεν ήταν καθόλου ανώτερος από πολλούς
διακεκριμένους αυτοκράτορες του αιώνα και την αρχή για κάθε μια από τις μεταρρυθμίσεις του
είχαν κάνει ήδη οι προκάτοχοι του. Ο Διοκλητιανός όφειλε τη σταθερότητα του θρόνου του
κυρίως στην κόπωση και στην αηδία που είχαν καταλάβει το στρατό και την κοινωνία -
αισθήματα που επικρατούσαν και όταν ο Αύγουστος ανέβηκε στην εξουσία. Ο κόσμος διψούσε
για ειρήνη και ζητούσε να επιστρέψει σε μια λίγο-πολύ ήρεμη ζωή. Σταδιακά ο αυτοκράτορας
αποκτούσε περισσότερους οπαδούς, πρόθυμους να τον βοηθήσουν στο δύσκολο έργο του, την
αποκατάσταση της ειρήνης και της τάξης. Με όλα αυτά δεν θέλω να αρνηθώ πως ο
Διοκλητιανός ήταν μια μεγάλη προσωπικότητα. Η αξία του, όπως και η αξία του Αυγούστου,
βρίσκεται στο γεγονός πως συνειδητοποίησε το πνεύμα των καιρών του και μπόρεσε να το
εκμεταλλευτεί. Εξάλλου, όπως ο Αύγουστος, έτσι και ο Διοκλητιανός δεν εισήγαγε καμία νέα
βασική αρχή: απλώς τις τάσεις που αναπτύσσονταν ασυντόνιστα μέσα στη σύγχυση της
εποχής τις συγκέντρωσε σε ένα ενιαίο σύνολο και του έδωσε τη μονιμότητα νομικού
καθεστώτος. Κύριος στόχος του δεν ήταν η ευημερία των υπηκόων του αλλά η ανόρθωση και η
ενίσχυση του κράτους: με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα από κάθε προκάτοχο του θυσίασε τα
συμφέροντα του λαού στα συμφέροντα του κράτους.
Μ. Rostovtzeff, Ρωμαϊκή Ιστορία, εκδόσεις Παπαζήση, σ. 315.

5. 2ο βήμα
• Διαβάζω από πού προέρχεται η πηγή και σε
ποιο είδος ανήκει.
– ιστορικός, συγγραφέας
– πρωτογενής πηγή (γράμμα, συμβόλαιο, κείμενο
συνθήκης, μαρτυρία, περιοδικά, εφημερίδες,
αυτοβιογραφίες, απομνημονεύματα, ημερολόγια,
αρχειακό υλικό, επιστημονικά περιοδικά, έρευνες,
στατιστικές, φωτογραφίες, εικόνες, κ.α.)
– δευτερογενής πηγή (ιστορικό εγχειρίδιο, άρθρο,
εγκυκλοπαίδεια, εκπαιδευτικό εγχειρίδιο, κ.α.)
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 5

6. 2ο βήμα
Πρόκειται για απόσπασμα από βιβλίο με ιστορικό περιεχόμενο άρα είναι
δευτερογενής ιστορική πηγή όπου όσα γράφονται αποτελούν ιστορική καταγραφή και
επεξεργασία, ανάλυση και ερμηνεία ιστορικών στοιχείων.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 6
Τα αίτια της επιτυχίας του Διοκλητιανού
Η επιτυχία του οφείλεται στα ίδια αίτια που είχαν συντελέσει στην επιτυχία του Αυγούστου διακόσια πενήντα
χρόνια πριν. Ο ίδιος δεν ήταν καθόλου ανώτερος από πολλούς διακεκριμένους αυτοκράτορες του αιώνα και
την αρχή για κάθε μια από τις μεταρρυθμίσεις του είχαν κάνει ήδη οι προκάτοχοι του. Ο Διοκλητιανός όφειλε
τη σταθερότητα του θρόνου του κυρίως στην κόπωση και στην αηδία που είχαν καταλάβει το στρατό και την
κοινωνία - αισθήματα που επικρατούσαν και όταν ο Αύγουστος ανέβηκε στην εξουσία. Ο κόσμος διψούσε για
ειρήνη και ζητούσε να επιστρέψει σε μια λίγο-πολύ ήρεμη ζωή. Σταδιακά ο αυτοκράτορας αποκτούσε
περισσότερους οπαδούς, πρόθυμους να τον βοηθήσουν στο δύσκολο έργο του, την αποκατάσταση της
ειρήνης και της τάξης. Με όλα αυτά δεν θέλω να αρνηθώ πως ο Διοκλητιανός ήταν μια μεγάλη
προσωπικότητα. Η αξία του, όπως και η αξία του Αυγούστου, βρίσκεται στο γεγονός πως συνειδητοποίησε το
πνεύμα των καιρών του και μπόρεσε να το εκμεταλλευτεί. Εξάλλου, όπως ο Αύγουστος, έτσι και ο
Διοκλητιανός δεν εισήγαγε καμία νέα βασική αρχή: απλώς τις τάσεις που αναπτύσσονταν ασυντόνιστα μέσα
στη σύγχυση της εποχής τις συγκέντρωσε σε ένα ενιαίο σύνολο και του έδωσε τη μονιμότητα νομικού
καθεστώτος. Κύριος στόχος του δεν ήταν η ευημερία των υπηκόων του αλλά η ανόρθωση και η ενίσχυση του
κράτους: με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα από κάθε προκάτοχο του θυσίασε τα συμφέροντα του λαού στα
συμφέροντα του κράτους.
Μ. Rostovtzeff, Ρωμαϊκή Ιστορία, εκδόσεις Παπαζήση, σ. 315.

7. 3ο βήμα
• Αντλώ από την πηγή όσες
πληροφορίες μπορώ.
– Τις καταγράφω σε πλαγιότιτλους
Η κοινωνία και ο στρατός της εποχής
του ένιωθαν αηδία και κόπωση και
επιζητούσαν την ειρήνη και τη
σταθερότητα μιας ήρεμης ζωής.
Ο Διοκλητιανός δεν ήταν ένας
αυτοκράτορας πιο ξεχωριστός από
άλλους προηγούμενους. Αντιθέτως οι
μεταρρυθμίσεις του βασίστηκαν σε
βήματα που είχαν ήδη γίνει σε
προηγούμενες περιόδους.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 7
Τα αίτια της επιτυχίας του Διοκλητιανού
Η επιτυχία του οφείλεται στα ίδια αίτια που είχαν συντελέσει στην επιτυχία του Αυγούστου
διακόσια πενήντα χρόνια πριν. Ο ίδιος δεν ήταν καθόλου ανώτερος από πολλούς
διακεκριμένους αυτοκράτορες του αιώνα και την αρχή για κάθε μια από τις μεταρρυθμίσεις του
είχαν κάνει ήδη οι προκάτοχοι του. Ο Διοκλητιανός όφειλε τη σταθερότητα του θρόνου του
κυρίως στην κόπωση και στην αηδία που είχαν καταλάβει το στρατό και την κοινωνία -
αισθήματα που επικρατούσαν και όταν ο Αύγουστος ανέβηκε στην εξουσία. Ο κόσμος διψούσε
για ειρήνη και ζητούσε να επιστρέψει σε μια λίγο-πολύ ήρεμη ζωή. […]
Μ. Rostovtzeff, Ρωμαϊκή Ιστορία, εκδόσεις Παπαζήση, σ. 315.

8. 3ο βήμα
• Αντλώ από την πηγή όσες
πληροφορίες μπορώ.
– Τις καταγράφω σε πλαγιότιτλους
Συσπειρώθηκαν γύρω του
άνθρωποι που ήθελαν να
βοηθήσουν στην αποκατάσταση
της ειρήνης και της τάξης.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 8
Τα αίτια της επιτυχίας του Διοκλητιανού
[…] Σταδιακά ο αυτοκράτορας αποκτούσε περισσότερους οπαδούς, πρόθυμους να τον βοηθήσουν στο
δύσκολο έργο του, την αποκατάσταση της ειρήνης και της τάξης. Με όλα αυτά δεν θέλω να αρνηθώ πως ο
Διοκλητιανός ήταν μια μεγάλη προσωπικότητα. Η αξία του, όπως και η αξία του Αυγούστου, βρίσκεται στο
γεγονός πως συνειδητοποίησε το πνεύμα των καιρών του και μπόρεσε να το εκμεταλλευτεί. Εξάλλου,
όπως ο Αύγουστος, έτσι και ο Διοκλητιανός δεν εισήγαγε καμία νέα βασική αρχή: απλώς τις τάσεις που
αναπτύσσονταν ασυντόνιστα μέσα στη σύγχυση της εποχής τις συγκέντρωσε σε ένα ενιαίο σύνολο και
του έδωσε τη μονιμότητα νομικού καθεστώτος. Κύριος στόχος του δεν ήταν η ευημερία των υπηκόων του
αλλά η ανόρθωση και η ενίσχυση του κράτους: με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα από κάθε προκάτοχο του
θυσίασε τα συμφέροντα του λαού στα συμφέροντα του κράτους.
Μ. Rostovtzeff, Ρωμαϊκή Ιστορία, εκδόσεις Παπαζήση, σ. 315.
Ο Διοκλητιανός συνειδητοποίησε τις ανάγκες της
κοινωνίας και εκμεταλλεύτηκε τις συνθήκες και τη
σύγχυση της εποχής για να δημιουργήσει ένα ενιαίο
και μόνιμο νομικό καθεστώς που στόχο είχε να
ανορθώσει και να ισχυροποιήσει το κράτος
θυσιάζοντας ακόμα και τα συμφέροντα του λαού.

9. 4ο βήμα • Ανακαλώ όσες ακόμα πληροφορίες
μπορώ από τις ιστορικές μου γνώσεις.
σελίδα 237, σχολικό εγχειρίδιο Ιστορία Αρχαίου Κόσμου Α’ Λυκείου
Η αλλαγή στη μορφή του πολιτεύματος
Ο Διοκλητιανός μετέβαλε το χαρακτήρα της μοναρχίας. Όλο το κράτος χωρίστηκε σε
μικρές επαρχίες, τη διοίκηση των οποίων ανέλαβαν υπάλληλοι που διορίζονταν από
τον ίδιο τον αυτοκράτορα. Ο στρατός κάθε περιοχής είχε δικούς του διοικητές,
διαφορετικούς από εκείνους των επαρχιών. Μ' αυτόν τον τρόπο αφαιρέθηκε από το
στρατό η πολιτική εξουσία.
Η σταδιακή συγκέντρωση των εξουσιών στο πρόσωπο του αυτοκράτορα επικυρώθηκε
με την υιοθέτηση από τον Διοκλητιανό του πρωτοκόλλου της αυλής των Σασανιδών
βασιλέων της Περσίας. Ο αυτοκράτορας έγινε απροσπέλαστος για τους υπηκόους
του, στις εμφανίσεις του φορούσε το διάδημα και την πορφύρα και επέβαλλε την
προσκύνηση. Περιβλήθηκε, τέλος, με την ιερότητα που του απέδιδε η προσφώνηση
«Ζευς» και η απαίτηση να λατρεύεται ως θεός. Η συγκέντρωση όλων των εξουσιών σ'
ένα πρόσωπο άλλαξε ουσιαστικά το πολιτειακό σύστημα του Αυγούστου. Μετέβαλε
δηλαδή την Ηγεμονία (Principatus) σε Απόλυτη Μοναρχία (Dominatus). Ο πρώτος
πολίτης του κράτους (princeps) έγινε τώρα απόλυτος μονάρχης (dominus).
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 9

10. 5ο βήμα
• Συνθέτω την απάντησή μου συνδυάζοντας όσες
πληροφορίες άντλησα από την πηγή με όσα
μπόρεσα να συνδυάσω από τις ιστορικές μου
γνώσεις
– Ξεκινώ πάντα με αναφορά στην πηγή και στο
συγγραφέα της.
– Γράφω ολοκληρωμένες προτάσεις με σωστή σύνταξη
και ορθογραφία.
– Δεν επαναλαμβάνω όσα ήδη έχω αναφέρει.
– Δεν αντιγράφω σε καμία περίπτωση την ιστορική πηγή.
– Συνθέτω λόγο κατανοητό και όχι περίπλοκο και
μπερδεμένο.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 10

11. 5ο βήμα
Ο ιστορικός M. Rostovtzeff στο ιστορικό παράθεμα εντοπίζει ομοιότητες στον τρόπο
που ισχυροποίησε την εξουσία του ο Διοκλητιανός στα τέλη του 3ου αιώνα μ.Χ. με τον
τρόπο που ο Αύγουστος 250 χρόνια πριν κατάφερε να πετύχει την ισχυρή Ηγεμονία
(Principatus). Σύμφωνα με τον ιστορικό, ο Διοκλητιανός δεν ήταν ένας αυτοκράτορας
πιο ξεχωριστός από άλλους προηγούμενους. Αντιθέτως οι μεταρρυθμίσεις του
βασίστηκαν σε βήματα που είχαν ήδη γίνει σε προηγούμενες περιόδους. Βασική
αιτία που τον ευνόησε ήταν το γεγονός ότι η κοινωνία και ο στρατός της εποχής του
ένιωθαν αηδία και κόπωση και επιζητούσαν την ειρήνη και τη σταθερότητα μιας
ήρεμης ζωής. Έτσι συσπειρώθηκαν γύρω του άνθρωποι που ήθελαν να βοηθήσουν
στην αποκατάσταση της ειρήνης και της τάξης. Ο Διοκλητιανός συνειδητοποίησε τις
ανάγκες της κοινωνίας και εκμεταλλεύτηκε τις συνθήκες και τη σύγχυση της εποχής
για να δημιουργήσει ένα ενιαίο και μόνιμο νομικό καθεστώς που στόχο είχε να
ανορθώσει και να ισχυροποιήσει το κράτος θυσιάζοντας ακόμα και τα συμφέροντα
του λαού.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 11

12. 5ο βήμα
Σύμφωνα με τις ιστορικές μου γνώσεις, ο Διοκλητιανός μετέβαλε το χαρακτήρα της
μοναρχίας που ήταν μέχρι τότε σε ισχύ, δηλαδή την Ηγεμονία του Αύγουστου, σε
Απόλυτη Μοναρχία (Dominatus). Ήταν ένα πολίτευμα που και βασιζόταν στη
συγκέντρωση όλων των εξουσιών σ' ένα πρόσωπο. Όλο το κράτος χωρίστηκε σε
μικρές επαρχίες, τη διοίκηση των οποίων ανέλαβαν υπάλληλοι που διορίζονταν από
τον ίδιο τον αυτοκράτορα. Ο στρατός κάθε περιοχής είχε δικούς του διοικητές,
διαφορετικούς από εκείνους των επαρχιών. Μ' αυτόν τον τρόπο αφαιρέθηκε από το
στρατό η πολιτική εξουσία.
Η σταδιακή συγκέντρωση των εξουσιών στο πρόσωπο του αυτοκράτορα επικυρώθηκε
με την υιοθέτηση από τον Διοκλητιανό του πρωτοκόλλου της αυλής των Σασανιδών
βασιλέων της Περσίας. Ο αυτοκράτορας έγινε απροσπέλαστος για τους υπηκόους
του, στις εμφανίσεις του φορούσε το διάδημα και την πορφύρα και επέβαλλε την
προσκύνηση. Περιβλήθηκε, τέλος, με την ιερότητα που του απέδιδε η προσφώνηση
«Ζευς» και η απαίτηση να λατρεύεται ως θεός.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 12

13. 6ο βήμα
• Προσέχω να έχω καλύψει όλα τα ερωτήματα
που τέθηκαν στην εκφώνηση.
Με βάση το ιστορικό παράθεμα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας
γνώσεις να αναφερθείτε στους λόγους που εξηγούν την επιτυχία του
Διοκλητιανού ως αυτοκράτορα και τον νέο τύπο πολιτεύματος που
καθιέρωσε.
ΦΑΤΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ 13