1. Δείγμα: Στην έρευνα συμμετείχαν 24 άντρες (31.2%) και 53 γυναίκες 68.8%) εκπαιδευτικοί (n=77), 9 επιλεγμένων δημοτικών σχολείων,
των νομών Θεσσαλονίκης και Ημαθίας, σύμφωνα με το βαθμό παρουσίας φυσικού τοπίου των αυλών τους. Η μεταβλητή αυτή κατηγο-
ροποιήθηκε σε 3 επίπεδα: α) αυλές «χωρίς παρουσία φυσικού τοπίου» (27.27%),β) αυλές με «προσπάθεια παρουσίας φυσικού τοπίου»
(38.96%) και γ) αυλές με «μεγάλη παρουσία φυσικού τοπίου» (33.77%).
Όργανα μέτρησης: Ως όργανο μέτρησης χρησιμοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο των Dyment και Bell (2005) προσαρμοσμένο στην
ελληνική γλώσσα, ενώ η εγκυρότητα και η αξιοπιστία του ελέγχθηκε επιτυχώς.
Διαδικασία μέτρησης: Η συμπλήρωση των ερωτηματολογίων από τους εκπαιδευτικούς έγινε στο σχολικό χώρο παρουσία των ερευνητών.
Ο σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να αξιολογήσει τις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σχετικά με την
επίδραση του διαφορετικού βαθμού παρουσίας φυσικού τοπίου των σχολικών αυλών (χωρίς παρουσία φυσικού τοπίου , προσπάθεια
παρουσίας φυσικού τοπίου και μεγάλη παρουσία φυσικού τοπίου) στη σωματική και ψυχική υγεία των μαθητών-τριών.
Η ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ Η ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΩΣ ΕΚΦΑΝΣΕΙΣ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΙΣ ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΕΣ ΜΕ ΠΑΡΟΥΣΙΑ
ΦΥΣΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΑΥΛΕΣ. ΟΙ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
Ιωάννης Γαρίτσης1, Βασίλειος Σωτηρούδας2, Μάρκος Κούνδουρος3
1. Εκπαιδευτικός Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης- Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
garitsis8@gmail.com
2. Εκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης- Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Εφαρμοσμένης Πληροφορικής
vsotirudas@hotmail.com
3. Εκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας Εκπαιδευσης- Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Μαθηματικών
Σχετικά με τη 2η Υπόθεση:
α) Δε διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των 2 υποομάδων (άντρες - γυναίκες) ως προς την
αντίληψή τους για τη ψυχική υγεία των μαθητών/τριών (p=n.s.). Η υπόθεση δεν επιβεβαιώθηκε.
β) Υπάρχει επίδραση των 3 επιπέδων παρουσίας φυσικού τοπίου των σχολικών αυλών στην αντίληψη των
εκπαιδευτικών για τη ψυχική υγεία των μαθητών/τριών, καθώς τα αποτελέσματα της ανάλυσης διακύμανσης ως προς
έναν παράγοντα ανέδειξαν στατιστικά σημαντικές διαφορές (F(2,74)=31.308, p< .05). Οι εκπαιδευτικοί των σχολείων χωρίς
πράσινη διαμόρφωση σημείωσαν χαμηλότερες τιμές (Μ.Ο.=2.40, SD=1.05) σε σχέση με τους εκπαιδευτικούς των
σχολείων με προσπάθεια πράσινης διαμόρφωσης (Μ.Ο.=3.86, SD=0.54) και τους εκπαιδευτικούς των σχολείων με
μεγάλη πράσινη διαμόρφωση (Μ.Ο.=3.75, SD=0.74) ως προς την αντίληψή τους για την ψυχική υγεία των
μαθητών/τριών (Σχήμα 4).Οι μεγαλύτερες διαφορές των υποομάδων παρουσιάστηκαν στο θέμα «Βοηθά όπως είναι
σήμερα διαμορφωμένη η αυλή του σχολείου τους μαθητές-τριες να αισθάνονται ηρεμία , να αποβάλλουν το άγχος των
μαθημάτων;» με τους εκπαιδευτικούς των σχολείων χωρίς πράσινη διαμόρφωση να σημειώνουν χαμηλότερες τιμές
(Μ.Ο.=2.14, SD=1.27) σε σχέση με τους εκπαιδευτικούς των σχολείων με προσπάθεια πράσινης διαμόρφωσης
(Μ.Ο.=4.06, SD=0.73) και τους εκπαιδευτικούς των σχολείων με μεγάλη πράσινη διαμόρφωση (Μ.Ο.=3.92, SD=1.09).
Οι σχολικές αυλές αποτελούν πολύτιμο υλικό πόρο του σχολείου και το χώρο όπου οι μαθητές/τριες περνούν το 1/4 του χρόνου τους
στο σχολείο. Απαρτίζουν τον εξωτερικό περιβάλλοντα χώρο του σχολικού συγκροτήματος και αποτελούνται από τρεις συνιστώσες : α)
το φυσικό περιβάλλον, β) το τεχνητό περιβάλλον , που προκύπτει ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης παρέμβασης και γ) το κοινωνικό
περιβάλλον, που δομείται από τα διάφορα επίπεδα αλληλεπίδρασης και κοινωνικών σχέσεων.
Σε μια αρχιτεκτονική παρέμβαση ανασχεδιασμού των υπαίθριων σχολικών χώρων βασικό ζητούμενο θα πρέπει να είναι η ανατροπή
της αρνητικής σχέσης ανθρώπου – φύσης που προωθεί η υπάρχουσα διαμόρφωση , αλλά και η δημιουργία αλληλεπιδραστικού
περιβάλλοντος πλούσιου σε ερεθίσματα με λειτουργική και αισθητηριακή πολυπλοκότητα , ενός περιβάλλοντος που θα αποτελέσει
εκπαιδευτικό εργαλείο στα χέρια του εκπαιδευτικού (Ταμουτσέλη, 2009).
Η «πράσινη» με παρουσία φυσικού τοπίου διαμόρφωση των αυλών, που περιλαμβάνει τη δημιουργία ποικιλόμορφων χώρων με
φύτευση δέντρων, θάμνων, λουλουδιών, την κατασκευή κήπων, αναχωμάτων, καταφυγίων -με τρόπο που οι σκληρές επίπεδες
επιφάνειες μεταμορφώνονται σε φιλόξενα μέρη- διατηρεί και ενισχύει την έμφυτη αίσθηση και περιέργειά των παιδιών για επαφή με το
φυσικό περιβάλλον , προσφέροντάς τους παράλληλα ένα πεδίο παρατήρησης και δράσης, δημιουργικότητας και έκφρασης,
επικοινωνίας και αλληλεπιδράσεων , με διαδικασίες που επικεντρώνονται στο ίδιο το παιδί (Dyment & Bell, 2007).
Dyment, J. and Bell, A. (2005) Gaining Ground: The Power and Potential of School Ground Greening in the Toronto District School
Board. Evergreen www.evergreen.ca
Dyment, J. & Bell, A.(2007) Grounds for movement: green school grounds as sites for promoting physical activity. Health Education
Research, 23(6), 952-962.
Fjùrtoft, Ι,.& Sageie,. (2000). The natural environment as a playground for children: Landscape description and analyses of a natural
playscape Landscape and Urban Planning ,48 , 83-97
Lucas, A. & Dyment, J.(2010). Where do children choose to play on the school ground? The influence of green design. Education 3–13,
38 (2) 177–189.
Maller, C. (2005). Hands-on contact with nature in primary schools as a catalyst for developing a sense of community and cultivating
mental health and wellbeing. Journal of the Victorian Association for Environmental Education, 28(3): 17-22.
Malone, K. and Tranter, P.J. (2003). School grounds as sites for learning: making the most of environmental opportunities.
Environmental Education Research, 9(3): 283–303
Ozdemir, A., Yilmaz, O., (2008). Assessment of outdoor school environments and physical activity in Ankara’s primary schools.
Journal of Environmental Psychology , 28 , 287–300
Ταμουτσέλη, Κ. (2009). Περιβαλλοντική εκπαίδευση και σχολικός χώρος. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
Waliczek, T. & Zajicek, J. (1999). School Gardening: Improving Environmental Attitudes of Children Through Hands - On Learning.
Horticultural Research Instiuute. www.hriresearch.org.
Wells, N. & Evans, G. (2003). Nearby nature: A buffer of life stress among rural school children. Environment and Behaviour, 35(3),
311–330.
Τα αποτελέσματα της έρευνας υποστήριξαν ότι η παρουσία φυσικού τοπίου στις σχολικές αυλές επιδρά θετικά στην
αντίληψη των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σχετικά με τη σωματική και ψυχική υγεία των μαθητών/τριών.
Σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις η προσπάθεια παρουσίας φυσικού τοπίου επιδρά πιο θετικά ακόμα και όταν η
παρουσία φυσικού τοπίου είναι μεγάλη. Το αποτέλεσμα αυτό ίσως φανερώνει ότι οι εκπαιδευτικοί δέχονται με
ενθουσιασμό την αναμόρφωση του αύλειου χώρου ο οποίος θα μπορούσε να συμβάλλει στην υλοποίηση του
παιδαγωγικού και κοινωνικού ρόλου του σχολείου.
Τα ερευνητικά δεδομένα σε διεθνές επίπεδο σαφώς υποδεικνύουν μια ισχυρή σύνδεση μεταξύ του σχεδιασμού του
σχολικού αύλειου χώρου και της σωματική και ψυχικής υγείας των παιδιών. Σύμφωνα με τον παγκόσμιο οργανισμό
υγείας η παιδική παχυσαρκία συνεχώς αυξάνει σε ποσοστά λόγω του σύγχρονου καθιστικού τρόπου ζωής και της
αλλαγής των διατροφικών συνηθειών. Οι πράσινα διαμορφωμένες με παρουσία φυσικού τοπίου σχολικές αυλές
μειώνουν τον κίνδυνο της παχυσαρκίας καθώς αυξάνουν τη μέτρια έντασης φυσική δραστηριότητα των παιδιών,
βελτιώνουν το συντονισμό των κινήσεων τους και ελαχιστοποιούν τους τραυματισμούς. Επίσης η ευκαιρία ενασχόλησης
με κηπευτικές δραστηριότητες βελτιώνει τις διατροφικές συνήθειες των παιδιών μέσω της αύξησης της κατανάλωσης
φρούτων και λαχανικών.
Σημαντικότατες είναι και οι θετικές επιδράσεις στη ψυχική υγεία των μαθητών/τριών με τη μείωση του άγχους να
κυριαρχεί στις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών. Η επαφή με τους πράσινα με παρουσία φυσικού τοπίου σχολικούς αύλιους
χώρους ηρεμεί μειώνοντας το στρες και το άγχος ενώ ταυτόχρονα αυξάνει την ικανότητα συγκέντρωσης. Τα παιδιά
επίσης μέσω της ενασχόλησής τους μέσα στο φυσικό τοπίο αυξάνουν την αυτοεκτίμησή τους καθώς βρίσκουν το χώρο
όπου τους ταιριάζει για να παίξουν μακριά από ανταγωνιστικές δραστηριότητες. Αποτέλεσμα αυτής της πολυποίκιλης
επιλογής είναι η μείωση της επιθετικότητας του φαινόμενου του σχολικού εκφοβισμού.
ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ
Μελλοντικές έρευνες μπορούν να εστιάσουν στην άμεση παρατήρηση και μέτρηση του χρόνου και του τρόπου χρήσης
των πράσινων, διαμορφωμένων με φυσικό τοπίο χώρων από τους μαθητές- τριες.
1η Υπόθεση: Υπάρχει επίδραση του φύλου και του διαφορετικού βαθμού παρουσίας φυσικού τοπίου των σχολικών αυλών στην
αντίληψη των εκπαιδευτικών σχετικά με τη σωματική υγεία των μαθητών/τριών.
2η Υπόθεση: Υπάρχει επίδραση του φύλου και του διαφορετικού βαθμού παρουσίας φυσικού τοπίου των σχολικών αυλών στην
αντίληψη των εκπαιδευτικών σχετικά με τη ψυχική υγεία των μαθητών- τριών.
Σχήμα 1. Άντρες / Γυναίκες
Σχήμα 4. Τα διαφορετικά επίπεδα παρουσίας φυσικού τοπίου των σχολικών
αυλών ως προς την συνολική αντίληψη των εκπαιδευτικών για τη ψυχική υγεία
των μαθητών/τριών.
Από τις αναλύσεις διακυμάνσεων (One Way ANOVAs) φάνηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές, λόγω διαφορετικού βαθμού
παρουσίας φυσικού τοπίου των αυλών, στις αντιλήψεις εκπαιδευτικών για τη σωματική και τη ψυχική υγεία των μαθητών/τριών.
Συγκεκριμένα:
Σχετικά με την 1η Υπόθεση:
α) Δε διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των 2 υποομάδων (άντρες - γυναίκες) ως προς την αντίληψή τους για τη
σωματική υγεία των μαθητών/τριών (p=n.s.). Η υπόθεση δεν επιβεβαιώθηκε.
β) Υπάρχει επίδραση των 3 επιπέδων παρουσίας φυσικού τοπίου των σχολικών αυλών στην αντίληψη των εκπαιδευτικών για τη
σωματική των μαθητών/τριών καθώς τα αποτελέσματα της ανάλυσης διακύμανσης ως προς έναν παράγοντα ανέδειξαν στατιστικά
σημαντικές διαφορές (F(2,74)= 22.298, p< .05). Οι εκπαιδευτικοί των σχολείων χωρίς πράσινη διαμόρφωση σημείωσαν χαμηλότερες
τιμές (Μ.Ο.=3.09, SD=1.24) σε σχέση με τους εκπαιδευτικούς των σχολείων με προσπάθεια πράσινης διαμόρφωσης (Μ.Ο.=4.48,
SD=0.61) και τους εκπαιδευτικούς των σχολείων με μεγάλη πράσινη διαμόρφωση (Μ.Ο.=4.51, SD=0.56) ως προς την αντίληψή τους
για τη σωματική υγεία των μαθητών/τριών (Σχήμα 3). Οι μεγαλύτερες διαφορές των υποομάδων παρουσιάστηκαν στο θέμα: «Βοηθά
όπως είναι σήμερα διαμορφωμένη η αυλή του σχολείου τους μαθητές-τριες να παίρνουν μέρος σε κάθε μορφής κινητικά παιχνίδια;» με
τους εκπαιδευτικούς των σχολείων χωρίς πράσινη διαμόρφωση να σημειώνουν χαμηλότερες τιμές (Μ.Ο.=2.90, SD=0.93) σε σχέση με
τους εκπαιδευτικούς των σχολείων με προσπάθεια πράσινης διαμόρφωσης (Μ.Ο.=4.46, SD=0.73) και τους εκπαιδευτικούς των
σχολείων με μεγάλη πράσινη διαμόρφωση (Μ.Ο.=4.30, SD=0.92)
Σχήμα 3. Τα διαφορετικά επίπεδα πρασινίσματος των σχολικών αυλών ως
προς την συνολική αντίληψη των εκπαιδευτικών για τη σωματική υγεία των
μαθητών/τριών
Σχήμα 2. Εκπαιδευτικοί ανά Σχολικές Μονάδες
Φύλο
24
31%
53
69%
Άνδρες Γυναίκες
Σωματική υγεία
Dyment και Bell (2007): Στις πράσινες με παρουσία φυσικού τοπίου σχολικές αυλές αυξάνεται η μέτριας έντασης φυσική δραστηριότητα
των μαθητών/τριών ενώ ταυτόχρονα μειώνονται τα ατυχήματα λόγω του μαλακότερου εδάφους.
Ozdemir & Yilmaz (2008): Οι μαθητές/τριες που δραστηριοποιούνται σε ποικιλόμορφες με παρουσία φυσικού τοπίου σχολικές αυλές
εμφάνισαν χαμηλότερο δείκτη μάζας σώματος.
Fjørtoft & Sageie (2000) : Οι μαθητές/τριες που κινούνται στις πράσινες σχολικές αυλές εμφάνισαν αύξηση του αριθμού των βημάτων,
του συντονισμού και της ισορροπίας σε σχέση με τα παιδιά των τυπικών με άσφαλτο και τσιμέντο σχολικών αυλών.
Waliczek, T. & Zajicek, J. (1999). Στις αυλές όπου υπάρχει και σχολικός κήπος έχει παρατηρηθεί βελτίωση των διατροφικών συνηθειών.
Ψυχική υγεία
Wells και Evans (2003): θετική επίδραση που έχει το φυσικό περιβάλλον στην αντιμετώπιση αγχωτικών καταστάσεων και στη
ψυχολογική ευεξία παιδιών ηλικίας 6 -11 ετών
Maller (2005): οι δραστηριότητες άμεσης επαφής (hands-on) των μαθητών/τριών με τo φυσικό περιβάλλον του σχολείου είναι
επωφελείς για τη ψυχική υγεία των παιδιών δίνοντας μια αίσθηση ελευθερίας, ανακάλυψης, βελτίωση της αυτοεκτίμησης και συνολικής,
καθολικής, ευημερίας.
Malone και Tranter (2003): στα σχολεία με τη μεγαλύτερη ποικιλομορφία τοπίου οι μαθητές-τριες παρουσίασαν τη μεγαλύτερη κοινωνική
αλληλεπίδραση σε μικρές ομάδες των 3-6 ατόμων.
Lucas και Dyment (2010): οι μαθητές/τριες όταν έχουν δυνατότητα επιλογής επιλέγουν να παίξουν στις «πράσινα» με παρουσία φυσικού
τοπίου περιοχές, με δεύτερη επιλογή το χώρο ανταγωνιστικών αθλητικών δραστηριοτήτων.
ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ
26
34%
21
27%
30
39%Σχολεία χωρίς παρουσία φυσικού τοπίου
Σχολεία με προσπάθεια παρουσίας φυσικού τοπίου
Σχολεία με μεγάλη παρουσία φυσικού τοπίου
3,09
4,48 4,51
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
5
Χωρίς Προσπάθεια Μεγάλο
Επίπεδο Παρουσίας Φυσικού Τοπίου
Χωρίς Προσπάθεια Μεγάλο
2,4
3,86 3,75
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
Χωρίς Προσπάθεια Μεγάλο
Επίπεδο Παρουσίας Φυσικού Τοπίου
Χωρίς Προσπάθεια Μεγάλο