Dislides tsa Pego ya SEHLOPHA L

1. SEHLOPHA L
THETO YA SEBJALEBJALE LE YA SEGOGOLO

2. THLALOṦO YA THETO
• Go ya ka Harower (1972: 3) o lahlela la bošuana ka la gore theto ke terapi
ibile ke karolo kgoya kgodišo yeo e tlwaelegilego. Go feta fao Day
(1944:1) le Williams (1985:2) ba tšwetša kgopolo ye pele ka go re, theto ke
mokgwa wa moswananoši wa go šomiša mantšu ka nepo ya go bopa
diswantšho kgopolong ya mmadi le go mo sedimoša ka tša lefase. Gape re
ka bolela gore theto ke peakanyo ya mantšu le mokgwa woo moreti a
nyakago gore ditaba tša gagwe di sepele ka gona.Ge re tlhaloša sereto re
kare ke tsela yeo moreti a tšweletšago maikutlo a gagwe ka gona ge a sa
kwe bose goba a thabile. Re ka bolela gore sereto ke tsela yeo batho ba
itšweletšwago ka gona. Moreti a ka reta dilo tšeo di fapanego. Ge a nyamile
a ka reta bohloko bjoo kgarebe e mo kwešitšego bjona. Gape a ka reta ge a
thabišitše ke bose kgarebe e mo kwišitšego gona. Ka mantšu a mangwe re
kare ka sereto ga re botše motho Serokaphatla mabipi le ditiro tša gagwe, e
ka ba tše botse goba tše dimpe. Re kare gape motho yoo a retwago ga go

3. THETO
Groenewald (1993;12) ge a hlaloša o
bolela are ge go nyakišišwa dingwalo
tsa Sepedi ka kudukudu go
hlokometšwe sengwalo sa theto go ka
lemogwa phapano mo gare ga go
bolela le go ngwala.
Ge re lebeletše theto taba ya
sengwalobomolomo( sengwalo seo e
lego sa bomolomo) le
sengwalongwalwa ( seo e lego sa go
ngwalwa) e bohlokwa ge go nyakišišwa
ka ga theto, gobane bangwadi ba
mathomothomo ba be ba sa kgone
goba go sa tsebe go ngwala.

4. THETO
Taba ye ya bangwadi
ba go sa kgone goba
go sa tsebe go ngwala
e tsweletšwa gabotse
ge thetobogologolo e
bapetšwa le
thetosebjalebjale.
Phapano e tla
tšweletšwa ka tlase:

5. THETO YA SEGOLOGOLO
Ge go bolelwa ka motheo
wa theto ya bogologolo go
a gapeletšega gore gape
go bolelwe le ka motheo
wa theto ya sebjalebjale
kagobane bobedi ke ntepa
le lekgeswa, bo
arogantšwe ka mudi wa go
kgwahla go bopa kgopana
e tee.
Mo go tatelelwa gore
motheo wa theto ya
bogologolo ke go bolela
mola motheo wa theto ya
sebjalebjale e le go
ngwala.
Ge go nyakwa go kwešiša
phapano gare ga theto ya
segologolo le theto ya
sebjalebjale go šwanetše
go lekolwe phapano gare
ga gokwa/ditsebe
(thetobogologolo) le go
bala/mahlo
(thetosebjalelebjale). Ka
gobane monamolomo o
bolela le monatsebe.

6. THETO YA SEGOLOGOLO
• Ke mohuta wa theto yeo e bego e rethwa gantši ka nakong ya bogologolo moo marethi ba bego ba se na
bokgoni bja go ngwala. Gantši theto ye ebe e rethwa ka mediro ya go fapafapana, e ka ba tsela ya sello
goba ge ba tšweletša bogale bja selo seo se itšego mafelong. Theto ya setšo e tšwelela gape ge motho
ga itheta bogale goba selo a thomilego ka sona setšhabeng. Go ya ka setšo sa bapedi, go šomišwa
Diphoofolo tša naga ge batho ba itheta, go swana le kwena, phuti, bj,bj. Gantši batho bao ba binago
kwena, ba itheta ka go iphetša bakwena, ebile ba na le sereto sa bona seo se thomago ka hlogwana Ya
gore “ Mokwena mo ila lehlaka moroka meetse a pula”, ebile ba se šomiša ge ba itheta ka mabaka a go
fapana, go swana le ge ba retha mohu ge a ile ga maotwana gonyela ge ba ya go mo robatša ntlong ya
gagwe ya mofelo. Sereto se gape se šomišwa go retha dikgoši, dintona, baetapele le bagale ge ba
fentše ntweng. Marethi ba reta kgoši ye mphša ge e biwa setulong sa yona. Theto ya setšo e laetša
ditumelo tša ma Afrika borwa kudu, go fetiša maikutlo le molaetša yoo morethi ga rata go o tšweletša ge
a retha.

7. .
Ge go balwa ka godimo o tla
lemoga gore kgopolo ya theto
e hlalošitšwe ka botlalo ke
basekaseki ba dingwalo (
Groenewald) e fela go ya ka se
re se badilego re kare theto ke
mohuta wa bokgabo. Gantšhi
re ka no re theto ke polelo yeo
mongwadi a tšweletšago
maikutlo a gage. Re kare ke
polelo ya seo se leng ka pelong
ya gagwe. (webster Dictionary;
1976;760) theto ke go reta.
Serudu (1990;8) a
bolela ka go
tlatšiša gore go
nale mehuta ya
direto bjalo ka
seretotumišo/seret
okgale,
seretokanegelo,
seretosello, sonete,
bjalobjalo.
Groenewald (1993;55) a
tseletša pele a aroganya
seretotumišo ka mehuta e
mebedi e lego seretotumišo
sa bogologolo le
seretotumišo sa
sebjalebjale

8. THETOTUMIŠO YA ŠETŠO
• Ge go hlalošwa thetosetšo go bolelwa ka theto ye e
tšweleditsego pele ga ge Sepedi se ngwalwa (Groenewald
1993;13). O oketša polelo ya gagwe ka gore direto tse
dingwe tša bogologolo le ge di swana le tseo tša
sebjalebjale, tse dingwe tša tšona di fapana ka sererwa
fela.
• Serudu (1993;6) gantšhi direto tsa bogologolo ga di na
ditemana. Ditemana di lemogwa ka dikgopolo tseo di
bopago sereto.
• Ke gore kgopolo ye nngwe le ye nngwe e ipopa se go ka
thwego ke temanatheto. Go tlo lemogwa gore go nale
kelothalo ye e lebanego le dikaro tša mothalothelo ebile
gape go nale kelethalo ye e lebanego le methalotheto mo
diretong tša bogologolo.
• go ka lemogwa le poeletšo ya mantšu . Mabusela (1998;7)

9. THETO YA SEBJALEBJALE
Go ya ka thlaloso ya Gray (1984), theto ya sebjalebjale ke mohutatheto wo
o lahlilego ditlwaole tša setšo wa latela mekgwa ya bodikela ya go ngwala
theto.
Lentsoane (1989) o tiiša ka gore mohuta wo wa theto o theilwe godimo ga
theto ya setšo le ge bareti ba leka go ngwala ka mokgwa wa bodikela ge ba
tšweletša maikutlo a bona.
Pretorious(1989) yena o nontšha kgopolo ye ka la gore mohutatheo wo o
hlamilwe ke batho bao ba tsebegago.

10. .
Re kare ge re tlaleletša kgopolo tša basekaseki ba, ra re theto ya
sebjalebjale ke mohuta wa theto yeo e ngwadilwego mehleng ya
lehono le gona e bonagatša maitemogelo a batho ba lehono.
Cope (1968) o hlalosa mohuta wo wa theto ka gore ga se theto ya
setšhaba fela ke maitapišo a motho o tee, gape e na le mong.
Re ka ruma ka gore theto ye ke ya go ngwalwa gomme ya gatišwa
pele e ka phatlalatšwa.

11. MEHUTA YA THETO YA SEBJALEBJALE.
Sonete
Groenewald (1993:64) le Serudu (1989:69) ba kwana ka go re sonete
ke mohutatheto wo o tšwago dingwalong tša Yuropa. Se se hlatsela
taba ya gore ya gore theto ya sebjalebjale e ngwalwa ka go latela
mokgwa wa bodikela.
Thetotumišo ya sebjalebjale.
Ga se ya molomo ya go fetišetšwa melokong ya ka moso ke direti tšeo
di ithutilego yona ka hlogo. O ra gore theto ye ke ya go ngwalwa,e lego
maitlhamelo a moreti ebile ke ya boikgopolelo yeo e hwetšwago
bontšing bja dipukatheto tša lehono. E bonala gape ge go retwa
mogale goba selo seo se tsebgago.
Thetosello ya sebjalebjale.
Yona moreti o e ngwala a kwele bohloko. Ka gare ga sereto se ga gona
lethabo, maikutlo ke a manyami. Mohlala, moreti a ka reta ka kotsi ya

12. SERETO
SEROPE SA MABU A AFRIKA – MPHASHA LE
1 Kgakgathi ke efe bana ba mpa?
2 Re reng re nkgišetšana mahwafa?
3 Sa mabu serope re bakela eng?
4 Ntlolerole ga e tswale kgoši ba gešo.
5 Re se filwe ke Mmopatšohle rope se,
6 A re se jeng, re thothe wa sona moro re le ka moka,
7 Sona ge A re fa, mellwane ga se A re segela.
8 Rena nka re segelana yona?
9 Rope se sa kgomo ke sa rena a re se ngwathelaneng,
10 Go ba le tshetla a re tlogeleng,
11 Bana ba mpa ga ba ke ba timana,

13. .
12 Ruri ba ngwathelana hlogwana ya tšie.
13 Go rwalelana marumo a re tlogeleng,
14 Tsebang gore ya ja nngwe ga e none,
15 Go išana ka fase ga mabu ga se go rarolla bothata,
16 Go kgotlelelana le go lebalelana a re ithuteng.
14 Re se se phaketše bangwe se ka tla sa re bipela,
15 Gobane ga se ngwege, ebile ga se fele,
16 Ba go ipha sonaka kgang a ba dio tlogela,
17 Gobane ba bantši se ba meditše, ebile se sa tlile go ba putetša.
18 Ka dipolelo go fapana go se re dire manaba,
19 Gore go thomile go dula mang pele, kae, ga go bohlokwa,
20 Go bolaelana naga ka moka e le yarena a re tlogeleng,
21 A re itshwareng Seafrika Maafrika

14. DITENG TṦA THETO YA SEBJALEBJALE
DITENG TṦA THETO YA SEBJALEBJALE RE BONA KA MAGATO AO
A LATELAGO:
• Maadingwa
• Maina a mafelo
• Maina a batho
• Dikgopolo

15. .
• Maadingwa
Ge retlo lebelela maadingwa, re bolela ka maina ao a gadingwago
goba go kgopelwa go tswa dipolelong tše dingwe. Gantši re bona go
šomišwa mantšu a go swana le ‘Sutu’, ‘Galase’ ao a tšwago polelong ya
seisimane.
• Maina a mafelo
Direto tša sebjalebjale di tšweletša maina a mafelo a ditiragalo,
moreti o kgona go re botša ka ge batho ba etšwa Polokwano,
Mokopane, Gauteng.
• Maina a batho
Maina a batho ao a laetšago go ba a sebjalebjale seretong. Ge go
lebeledišwa leina la gona go tlo lemogwa gore ke le lengwe la maina
ao a fiwago bana ba sebjalebjale, boSylivia, Pretty le bo Daisy.
• Dikgopolo
Sereto se tšweletša dikgopolo tše di fapanego. Dikgopolo tša theto ya

16. SEBOPEGO SA THETO YA SEBJALEBJALE
Sa ka ntle
 Re lebelela methalotheto le ditematheto tša sereto ga mmogo le morumokwana
Sebopego sa ka ntle sa sereto sa Serope sa mabu a afrika re lebeletše
methalotheto le morumokwano
Methalotheto ke methaladi ya sereto yeo e bopago ditematheto
*Moreti a ka šomiša methalotheto ye mekopana , ya magareng goba ye
metelele
 Sereto sa serepo sa mabu a afrika se nale methalotheto ye masomepedi tee
(21)
MORUKWANO
 Ke kwano ya dinoko tša mafelelo mo mantšung a mafelelong a
methalotheto

17. METHOPO
• H. M. Lentsoane. 1989. South African Journal of African Languages. vol.9, pp.23-28. [Online]
https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02572117.1989.10586798
• Maepa, S. M. (2017). Epiki: Sengwalo sa Sepedi go hlokometšwe diponagalo tša Leduleputswa
(1953) le Sebilwane (1961) (Doctoral dissertation, University of Pretoria).
• Mamabolo, M. (2015) Montshepetšabošego. Mkondeni, KZN, Shuter & Shooter
 Groenwald P.S 1983 The Literature in Northern Sotho . 1960-1982, SA journal of African Language vol.3(1) pp1-
22
 Groenwald P.S . 1991 . Dingwalo B.A sesotho sa leboa. Pretoria: University of Pretoria
 Groenwald P.S 1993a Thutadingwalwa ya sesotho sa leboa 1 Pretoria: via Africa
 Groenwald P.S 1993b Thutadingwalo ya sesotho sa Leboa 3 Pretoria: via Africa
 Kgobe D.M 1994. Content, form and techniques of Traditional and Modern Praise Poetry in Nothern sotho. Thesis
D. Little et Phil, Pretoria: Unisa
 Kindness. D.P 1971.Heroic Poetry of the Basotho. Oxford University Press
 Mojalefa M.J 1991. The Language, Structure and content of Traditional Poems in Northern sotho ALA
newsletter pp69-99
 Serudu M.S 1993 Direto le Maretelo ya Batswana 5 Pretoria out of Africa