3. RE MAPULANA!
• Re Mapulana!
• Re batau a phaga a Malala a moenyane
Batho ba ba boyang Phageng, ba ba boyang Shakwaneng
Shakwana la kgomo le motho go phalang?
Go phala motho gobane kgomo re lla re djia.
• (Sepulana | Ubuntu Life, 2018)
4. • Nonwane ke eng ?
• Ke dikanegelo tšeo di bolelwago ke ditšhaba go tšweletša ditlwaelo le
ditumelo gape le gore ke boitsebelo bjo setšhaba se ba nyantšego go tšwa go
bagologolo. (Nkomo et al,2015:16) o re dinonwane di tšweletša tsebo le thuto
ya bagologolo ka nepo ya go a ga bafsa le setšhaba. Ke dikanegelo tšeo batho
ba bagolo ba ratago go re anegela tšona kudu bošego, bagologolo ba šomiša
dikanegelo go re ruta ka tša bophelo. Tšona di anegwa bošego gobane ge di
anegwa mosegare bare ke bohlolwa.
• SEBOPEGO SA NONWANE
i. Matseno: Ao o kare ge o anega wa thoma ka gore “Kgale kgale goba
nonwane nonwane” batheletši bona ba fetola ka gore keleketla”
ii. Mafetšo : e ka no rungwa ka gore “ se seo sa mosela wa
nkota”
iii. Baanegwa: e kanoba diphoofolo/batho
iv. Tikologo: gantši ke ya segologolo
6. MEHLALA YA NONWANE TSHOLO
• Tau le Tweba
• Segwere le Segolo
• Mmutla le Hlong
• Phiri ya megabaru
7. KE ENG NONWANE YA TSHOLO ?
Nonwanetsholo ke mohuta wa kanegelo wo o laetšago bohlale bja diphoofolo tše dingwe.
Phoofolo ya moganetšwa e a tšewa ya lebanywa le tlhohlo. Serudu (1990:55) o re maatlakgogedi a magolo a
nonwanetsholo, ke tshegišo yeo e lego matsogong a moganetšwa wa bohlale a gegea matsong a mopegišani
wa gagwe wa go se thanye gabotse.
Mathiba (2015:50) yena o re nonwanetsholoe e tletše ka kgegeo goba yona kodutlo ye e nago le tshegišo.
Diphoofolo di fiwa mabokgoni a batho le dimelo tša batho.
Serudu( 1990:56)a tlaleletša ka gore diphoofolo di tšwelela bjalo ka baanegwa ba batho ka nepo ya go šupa
boitshwaro, mola di sa šišinyege go boloka dika tša tšona tša diphoofolo le diponagalo tša tšona tše di
kgethegilego. .Diphoofolo tšeo di tšerego maemo a batho di rotoša maikutlo le digahlegelo.
Rena re kwišiša gore nonwanetsholo e nale mohola gobane e tšweletša thuto go bana, gore ba kgone go ke
phološa ge bale mathateng.
8. MOHOLA WA NONWANE TSHOLO
Go tliša thuto go bana gore ba ikemele, yona e hlagišwa ka seo
ba se bonago. Kgopolo ye e tiišetša ke Lerer are(2008;130): ge
are nonwanenetsholo e ruta bana bokgoni bja go ikgopolela ka
ditiragalo tša mmakgonthe.
Seo se bohlokwa gobane diphoofolo tše di tšweletša maitswaro a
batho, gore ba wela legorong lefe le fao di dulago gona. Gomme
di diriwa go phetagatša merero goba molaetša wa kanegelo.
Lynch(2004;11) o hlaloša gore gantšhi go šomišwa diphoofolo tša
go tuma tša mathaithati go phetegatša merero. Mohlala: Phukubje
e emela bohlale, tau e emela maatla le bošoro, tlou e emela
petego bj.bj.
9. DIPHAROLOGATSHO TŠA NONWANETSHOLO:
-PHAPANO YA NONWANE TSHOLO GO TŠE
DINGWE.
Diphoofolo di dirišwa go phethagatsa morero wa kanegelo.
Diphoofolo di fiwa bokgoni bja ka mokgwa wo elego gore
batho ba phela ka gona.
Ka gare ga nonwane ye go tletši kgegeo goba kodutlo yeo
enago le tshegišo.
Mohuta wo wa nonwane o diretšwi bafsa.
Go nale bapetšo magareng ga Diphoofolo tše pedi.
E ruta mekgwa ya go swantšha dilo le tiragalo tša nnete.
10. NONWANE YA TSHOLO KA:
MMUTLA LE HLONG.
MONGWADI: :
KANEGOLESWA KA ELAINE
RIDGE (MORULAGANYI:
PHETOLELO KA MPHO
MOSIPA)
11. Ebe ele nonwane!
Mengwaga ye mentši kua morago go ile gwa ba le mmutla wo o bego o na le lebelo kudu go feta diphoofolo tšohle tša polaseng. O be a ikgantšha kudu ka
lebelo la gagwe la go fetiša tekanyo. O be a dula a gopotša diphoofolo tše dingwe gore ke yena ralebelo wa kgonthe. “Ke na le lebelo la go feta la phefo,” a
ikgantšhetša mogwera wa gagwe Hlong, gape le gape.
Mesong ye mengwe Mmutla le Hlong di hlakane keiting ya go ya tšhemong ya mo polaseng. Mmutla ga se wa tšea sebaka gore o ikgantšhe, “Ke nna
ralebelo yo mokaonekaone lefaseng. Ke na le lebelo la go feta la phefo.” “Ga ke tshephe,” Hlong ya realo ka go tiiša. “Ke nagana gore le nna ka nka kitima
ka lebelo la go feta la gago.” “Molepologi wa go lepologa bjalo ka wena?” Mmutla a sega gampe. “Ga o na kholofelo ya go kitima go feta nna.”
Hlong a nagana sebakanyana. Morago a bolelela tlase, “Go lokile. A re bone gore ke mang yo a nago le lebelo kudu. Re ka phadišana gosasa. Re tla kitima
go tloga keiting ye go fihla botlase bja tšhemo gomme ra be ra boya.” “Go lokile,” a realo Mmutla. “Ga go hlokege le gore ke kitimele go go šia, Maoto a
Makopana a go tšofala.”“O tla bona,” a realo Hlong. “Ga o hloke maoto a matelele gore o thope tšhiano, wa tseba. Ke tla hlakana le wena keiting ye gosasa,
ge letšatši le se no hlaba. Ke tla thopa tšhiano. O swanetše go ntshephiša gore ge ke thopa tšhiano o ka se sa mpitša Maoto a Makopana goba Molepologi
wa go lepologa gape.”
“Go lokile,” gwa dumela Mmutla, ka boitshepho. “Ge e le gore o tloga o nyaka go šiana le nna, o ka dira bjalo. Ke go tshephiša gore nka se go bitše Maoto a
Makopana goba Molepologi wa go Lepologa – GE O KA thopa tšhiano. Le bjalo, seo se ka se direge. Ke na le lebelo la go feta la phefo. Ke tla fihla botlase
bja tšhemo ka be ka boya e le gona o sa nagana go ya. Gomme ke tla kgona go go bitša Maoto a Makopana goba Molepologi wa go Lepologa gantši ka moo
ke nyakago ka gona. Haa! Haa!”
Hlong o ile a botša buti wa gagwe ka ga tšhiano, “Wena,” a realo buti wa gagwe, “o dirile phošo ye kgolo. Ke eng se se go dirilego gore o dire selo sa go se
kgonege ka tsela ye? Mmutla o na le lebelo la go feta la phefo. Bjale o tla kgona go go bitša Maoto a Makopana goba Molepologi wa go Lepologa bophelo
bja gago ka moka.”
“O se belaele,” a realo Hlong. “K e na le leano. Leano la bohlale kudu. Ge o ka nthuša, re ka ruta Mmutla thuto. O tla tlogela go ikgantšha – gomme a ka se
sa kgona go mpitša Maoto a Makopana goba Molepologi wa go Lepologa gape!”
12. Letšatši la go latela ge Mmutla a fihla keiting ke ge e le kgale Hlong a fihlile. Bjalo ka mehleng, Hlong o tšere nako ye telele go fihla fao, efela o be a eme a myemyela
ge Mmutla a fihla pele letšatši le hlodumela mmotong.
“Dumela, Maoto a Makopana. O na le nnete ya gore o sa nyaka go šiana le nna? O a tseba gore ga o na le sebaka se sennyane sa go thopa tšhiano. Naa o
ikemišeditše go šiiwa? Gopola, ke na le lebelo la go feta la phefo,” a realo Mmutla. Mmutla o be a tshepha gore o ile go thopa tšhiano ebile a šetše a nagana ka maina
a maswa ao a tla bitšago Hlong ka ona morago ga tšhiano. Se e tla ba boipshino.
Hlong a myemyela ka setu. O eme mothalading wa go thoma a ikhomoletše. “A re netefatše melao,” a realo. “Re ile go šiana go ya botlase bja tšhemo, ra ba boya mo
keiting, a go bjalo?” “Ee,” a realo Mmutla. Gomme a goeletša, “Itokiše! Iketle! Tloga!” a taboga ka lebelo ka fao a ka kgonago ka gona.O rile ge a batamela botlase bja
tšhemo, a segela teng. “Hlong o swanetše go ba a leka go tloga. Ijoo, ke molepologi bjang.” Gopola gore o maketše bjang, ge Hlong a tšwelela botlase bja tšhemo ka lethabo a goeletša,
“Ke fihlile fa pele ga gago!”
Mmutla a emanyana. O ile a retologa gomme a kitima ka lebelo leo a sa kago a kitima ka lona. O be a sa ke a hemela godimo le gona ka bothata, efela o be a hemela godimo ka bothata
a etšwa sethitho ge a swara keiti. O ile a lebelela ka godimo ga legetla la gagwe. Hlong o be a sa bonagale. Ga bjale, o be a na le bonnete bja gore o thopile tšhiano. Go ile gwa kwagala
lentšu la go tlala lethabo go tšwa ka lehlakoreng le lengwe la keiti. “Le ga bjale, ke go fihletše pele fa!” Go be go sa kgonege! Efela Hlong, o be a myemyela ka lethabo.
Mmutla o be a sa tshephe seo a se bonago. Hlong o mo šiile. O ile a retologa a leba gae a nanya hlogo e lebeletše tlase. Efela, e ka ba Hlong o šiile Mmutla bjang? Nnete ke gore ga se a
ka a kitima. Mmutla o rile ge a eya botlase bja tšhemo, Hlong a khuta kgauswi le keiti. Buti wa gagwe o be a khutile botlase bja tšhemo. Ke buti wa Hlong yo a tšweletšego a re “Ke
fihlile pele ga gago!” ge Mmutla a fihla botlase bja tšhemo, Mmutla o be a maketše ka fao a sego a lemoga le gore e be e le hlong ye nngwe. Ge Mmutla a fihla mafetšong, a hemela
godimo ka bothata a bile a etšwa sethitho, Hlong o no tšwa lefelong leo a bego a iphihlile go lona ka setu a re, “Le ga bjale, ke go fihletše pele fa!”
Mmutla ga senke a hlwa a sa ikgantšha – e sego go Hlong. O ile a ba mogwera wa botse. Ga se a hlwa a sa bitša Hlong ka maina a mabe gape. Ebile ga senke a tseba gore Hlong o
thopile tšhiano bjang.
13. THULAGANYO YA NONWANE TSHOLO
Ke eng thulaganyo
• Pack le Coele (2002;122) Ba hlaloša thulaganyo ge
e le duthaba di latelana, le mokgwa wa tšona wa
go anega.
• Groenwald (1993;5) o godiša ka thlalošo ya letlalo
la thulaganyo ka gore: ke ditaba tša diteng ge
mongwadi (le ge ele mmoledi) a thoma go di
šomišetša tebanyong ye e itšego ya gagwe.
• Mokgwa wo ditiragalo di laodišwago ka gona.
• Mabaka ao a hlolago ditiragalo tšeo.
Tshekatseko ya thulaganyo ya nonwane go
lebeletšwe dikgato tše di latelago:
• Thlaelelo
• Tharollo
• Kganetšo
• Tshenyo
• Ditlamorago
14. • Thlaelelo
- Ke kgato ya mathomo, yeo e re lemošago ka seo
moanegwa a se hlokago gomme se dira gore bophelo bja
gagwe bo be boima ntle le sona.
• Ka gare ga nonwane ya Mmutla le hlong
- Gotswa nonwaneng hlaelelo ke lebelo, Hlong e hlaelela ke
go kitima go feta mmutla, taba yeo ka moka ga nke ya
swara Hlong ga botse ka ge lo yo mmutla o be a thomile a
mmitša ka maina ao a sa maratego.
15. • Tharollo
- Abrams(2005;236) o hlaloša gore bothata bo a rarollwa, go sa gathalege gore
moanegwathwadi o fentše goba o paletšwe.
- Tharollo e kaba ka khutšo goba ka go hlola mathata a mangwe.
- Ke mo moanegwa a logago leano la go rarolla tlhaelelo yeo go kgona go
kaonafatša bophelo bja gagwe.
• Ka gare ga nonwane ya Mmutla le Hlong
- Tharollo e tswelela ge yo hlong a tla le leano la go fedišwa go nyenyefatswa ke
yo mmutla, o tlile le leano la go phadišana ka go kitima, ka ge yena Hlong a be a
tseba botse gore yena o tla dira mathaithai gore a thupe sefoka.
16. Kganetšo/Thibelo
• E mabapi le go lekanyetša boleng bja tharollo yeo e tlilego le
moanegwa, ge eba e thulana le melao yeo e beilego goba e a
dumelelwa na.
• Go nonwane ya Mmutla le Hlong
• Kganetšo ya nonwane e tswelela go mmutla, ge bale gare ba kitima
ba šiyana ka mabelo, yo Hlong o ile a jabetsa mmutla, mmutla o ile
wa leka go kitima ka mmatla gore a fite yo Hlong, a palelwa.
Boradiya bja hlong bo ile bja ganetša le go šitišwa yo mmutla go
ntsha ka ga tšhwene.
17. • Tshenyo
• -Go lebeletšwe sekaseko ya nonwane goya ka mokgwa o ba laodišitšego melao ka
botlalo yeo e tshetšwego ke moanegwa yo. Le gore ke ka lebaka la eng a be a
swanelwa ke go itshela melao ya gona.
• Ka gare ga nonwane ya Mmutla le Hlong
• - Ka gare ga nonwane ye Hlong o ile a tshela melao o a ilego a o beya yena le
mmutla. Ka kwano ya bona ba be ba swanetše go thoma phadišano ye ya bona ya
lebelo mo keiting ya tšhemo go fehlela tlase ga tšhemo. Hlong ka goba le
mangkanyana yona e ile ya re mola ba thoma go kitima yona ya khuta ka thuko ga
tšhemo, yola mmutla o ile wa kitima o le tee, kgane mola pele go nale buti wa Hlong
yo a ilego a tswelela ka lethabo, ge mmutla ele gare e tlabegile ya re ke dinyane.
Mmutla o rile go retuloga e kitima e lebile keiting ya tšhemo gape, ya gahlane le
Hlong ka maahlo e le ka pele ga yona. Tshenyo e tswelela ge yo Hlong a berekiša
botšotši go thupa sefoka sa ralebilo.
18. • Ditlamorago
• - Di re laodišetša ka ga ditlamorago tšeo moanegwa a lebanego le
tšona ka go tshela melao o o beilego.
• Ditlamorago tša nonwane ya Mmutla le Hlong
Go le hlakoreng la Hlong ditlamorago ke tše dibotso ka ge a ile a
kgona go thupa sefoka, a ba a ikhutša go bitšwa ka maina a go
swana le “Maoto a Makopana”. E fela ka lehlakeng la mmutla dilo di
ile tša sa sepele ga botse mo mmutla a ilego a nyama kudu ka ge a
sa thupa sefoka, le ge a be a tseba a le yena phoofolo ya go feta di
phoofolo ka moka ya lebelo. Mmutla o ile wa nyama kudu wa bona
bokaone e le go di sepelela a ye gae.
19. THABAKGOLO YA NONWANE YA MMUTLA LE HLONG
-KE THUTO YEO MONWADI A NYAKAGO GO E FITIŠA (MARGGRAFF 1997)
Ge re le batho ga re a swanela go nyatša batho ba
bangwe ka baka la diphehlelelo tša rena mo bophilong,
gobane nyatša molala e nyatša e lebišitše ga boyona!
20. MOTHOPO
• Serudu, M.S. 1990. Dipheko tsa Bagologolo: DingwalotShaba tsa Sesotho sa Leboa.
Pretoria: Kgagoso Publishers.
• Nkomo, P, Segooa, J, Phala, N, I, and Phokwane, P, P. 2015. Lehlotlo Folklore Anthology
(Sepedi). Cambridge University Press.
• Mathiba, N. 2015. Lehlotlo: Kgoboketšo ya dingwalotšhaba tša Sepedi/Sestho sa Leboa.
• Lerer, S. 2008, Children’s Literature: A Reader’s History from Aesop to Harry potter. London:
University of Chicago press, Ltd.
• Matji_Tebelelo_, 2019. web. [Online] Available at:
https://repository.up.ac.za/bitstream/handle/2263/76902/Matji_Tebelelo_2019.pdf?sequence
=1&isAllowed=y [Accessed 04 October 2023].
• NKADIMENG, S., 2016. 23. [Online] Available at:
https://repository.up.ac.za/bitstream/handle/2263/60404/Nkadimeng_Nonwane_2016.pdf?se
quence=1&isAllowed=y [Accessed 04 OCTOBER 2023].
• unknown, 0000. respository. [Online] Available at:
https://repository.up.ac.za/bitstream/handle/2263/28734/02chapter5-
8.pdf?sequence=3&isAllowed=y [Accessed 05 October 2023].
• Matji, T., 2019. Tebelelonyakišišo ya nonwanekakanywa ya sepedi. [Online]
Available at:
https://repository.up.ac.za/bitstream/handle/2263/76902/Matji_Tebelelo_2019.pdf?sequence
=1&isAllowed=y [Accessed 13 October 2023]
• "Sepulana | Ubuntu Life." 24 Jan. 2018, https://ubuntu2life.wordpress.com/tag/sepulana/.
