Download to read offline
![hebben en erin te kunnen bladeren, van voor De elf voorbeelden uit dit boek maken duidelijk
naar achter, om omgekeerd, of lukraak open te dat sociale media krachtige middelen zijn om
slaan en even een casus te lezen en je te laten permanente, dagelijkse en intensieve leer
inspireren. processen te ondersteunen. We bestrijken
• antekeningen maken in een boek, en aan
A diverse toepassingsgebieden en een verscheiden-
strepen met een markeerpen, kan online ook heid aan vormen, zoals studiedagen, lezingen,
wel, maar het is toch een andere ervaring. langlopende leertrajecten, leernetwerken, leren
• en boek naast je bed, in de kast, op je bureau
E rond maatschappelijke thema’s en persoonlijke
of in je tas blijft steeds in je vizier. groeitrajecten. Deze voorbeelden illustreren hoe
je sociale media kunt inzetten om als persoon,
Crossanalyse team of organisatie antwoorden te vinden op de
De casussen in dit boek zijn zo geschreven dat je permanente kennisintensieve vragen die dage-
ze zelfstandig van elkaar kunt lezen. Als je ze ech- lijks op ons afkomen.
ter allemaal naast elkaar legt, kom je tot de con- Het gebruik van sociale media als ondersteuning
clusie dat bepaalde observaties en vragen steeds van leerprocessen is nog relatief jong. De casus
terugkomen. Deze observaties kun je vinden door eigenaren zijn dan ook vaak pioniers. We willen
het boek heen. De crossanalyses herken je aan deze ervaringen graag ontsluiten, met anderen
de gele ondergrond. delen en er lessen uit trekken. Een crossanalyse
maakt duidelijk dat bepaalde vragen steeds
Nederland, België en onze omringende landen terug omen. Wat zijn de leidende en werkzame
k
omdat het werkt!
evolueerden al geruime tijd naar een kennis principes van sociale media voor succesvol leren?
economie. Waar we ooit toegevoegde waarde Wat betekent dat voor een ontwerper of facilita-
uit onze productiecapaciteit haalden, moeten tor van leer- en veranderprocessen? Hoe kies je
we die nu vooral uit onze innovatiekracht put- de juiste tool? Welke rol vervult een facilitator?
ten, zowel op het vlak van producten en diensten Wat betekent het leren en werken met sociale 7
als processen (Kessels, 2001)1. Als individuen media voor de deelnemers van een leertraject?
losmakers
en organisaties zich willen handhaven in een Waar ligt de meerwaarde van het gebruik van
steeds sneller evoluerende samenleving, dan is sociale media?
het cruciaal om fors in te zetten op een continu Op basis van onze bevindingen uit de cross
proces van verbeteren en vernieuwen. Dat vraagt analyse geven we tussen de casusbeschrijvingen
ook iets van personen en teams: zij zullen mee alvast enkele antwoorden op deze vragen. We
moeten bewegen en steeds vaardiger moeten zien graag je reacties, nieuwe vragen en eigen
worden om kennis te blijven ontwikkelen en deze voorbeelden tegemoet op Losmakers.nl.
in de organisatie ook toe te passen. Permanente
en dagelijkse intensieve leeractiviteit is hiertoe We wensen je veel leesplezier en inspiratie!
noodzakelijk. Een innovatie bereid je niet voor
door een vooropleiding: hiervoor heb je elke dag
weer ondersteuning nodig.
1 essels, J.W.M (2001). Verleiden tot kennis
K
productiviteit [Tempting towards knowledge
productivity]. Inaugural lecture. Enschede:
Universiteit Twente.](https://image.slidesharecdn.com/omdathetwerkt-13474485789981-phpapp01-120912061948-phpapp01/75/Omdat-het-werkt-9-2048.jpg)
Uploaded byHenk Orsel
Omdat het werkt
Omdat het werkt 11 praktijk- casussen over leren met sociale media
Omdat het werkt
- 1. Omdat 11 praktijk - casussen over leren het met sociale media werkt! De Losmakers
- 3. Omdat het werkt! 11 praktijkasussen over c leren met sociale media De Losmakers
- 4. redactie Hannelore Dekeyser Sibrenne Wagenaar JoitskeHulsebosch Simon Koolwijk eindredactie Mieke van Damme, Hadoss Hannelore Dekeyser, Ter Wadding Educational Technology ontwerp en boekverzorging Erik Vos, Het Lab - Arnhem drukwerk Drukkerij De Groot, Goudriaan © 2012 de losmakers Contact: info@losmakers.nl Deze uitgave valt onder de Creative Commons Licentie Naamsvermelding – Gelijk delen 3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.nl) De Creative Commons Licentie Naamsvermelding – Gelijk delen houdt in dat het toegestaan is voor de gebruiker van dit werk om het werk te kopiëren, te verspreiden en door te geven; te remixen of afgeleide werken te maken; gebruik te maken van het werk voor commerciële doeleinden mits naamsver- melding en gelijk delen en met inachtneming van afstandname van rechten, publiek domein rechten en overige rechten. Naamsvermelding: de gebruiker dient bij het werk de door de makers aan gegeven naam te vermelden (maar niet zodanig dat de indruk gewekt wordt dat zij daarmee instemmen met uw werk of uw gebruik van het werk). Gelijk delen: Indien de gebruiker het werk bewerkt kan het daaruit ontstane werk uitsluitend krachtens dezelfde licentie als de onderhavige licentie of een gelijksoortige licentie worden verspreid. Afstandname van rechten: De gebruiker mag afstand doen van een of meer- dere van deze voorwaarden met voorafgaande toestemming van de recht hebbende. Publiek domein: Indien het werk of een van de elementen in het werk zich in het publieke domein onder toepasselijke wetgeving bevinden, dan is die status op geen enkele wijze beïnvloed door de licentie. Overige rechten: Onder geen beding worden volgende rechten door de licentieovereenkomst in het gedrang gebracht: • Het voorgaande laat de wettelijke beperkingen op de intellectuele eigendomsrechten onverlet. • De morele rechten van de auteur • De rechten van anderen; ofwel op het werk zelf ofwel op de wijze waarop het werk wordt gebruikt; zoals het portretrecht of het recht op privacy. Every effort has been made to trace and clear copyright of the images reproduced in this book. If any omissions will occur, please contact the publisher. isbn 978-90-815418-0-0 eerste druk 2012, 1000 exemplaren
- 5. Inhoud Voorwoord 4 Leeswijzer 6 Classrooms without walls! 10 Platteland 2.0 14 Crossanalyse deel 1 – Ontwerpprincipes 19 Online een training starten 22 Social Learning Policy 28 Crossanalyse deel 2 - De toolkeuze 32 Snellere acculturatie door een online community 34 23 Dingen 44 Crossanalyse deel 3 - De rol van de facilitator 50 Teamblog zorgt voor inhoudelijke uitwisseling 52 Multimediale broedplaats in het HBO 58 Crossanalyse deel 4 - De rol van de deelnemer: zelforganisatie en zelfsturing 61 Zonder sociale media was het niet op deze schaal gelukt! 62 Online je eigen leerproces vormgeven 68 Crossanalyse deel 5 - Meerwaarde van sociale media 74 Laat het zien! 76 Wie zijn de Losmakers? 84 Andere betrokkenen 90 Verklarende woordenlijst 92 Meer lezen over dit onderwerp? 95
- 6. Voorwoord Vragen stellen en enkele momenten later antwoord krijgen. Handig. Maar hoe doe je dat als je ver weg bent van internet. Kun je nog wel leren als je offline leeft? Het mooie van ‘Omdat het werkt!’ is dat de auteurs enthousiast samen verkennen hoe sociale media een rol kunnen spelen bij het delen en ontwikkelen van ervaringen en inzichten. Het gaat om kennismaken met sociale media in de Nederlandse en Vlaamse context, met enkele uitstap- jes in een breder, internationaal verband. Het inspireert als je de elf casussen leest: je krijgt inzicht in hoe experts zich bewegen in een wereld van opleiden, leren, ontwikkelen en organiseren, die voor veel beleidsmakers, onderzoekers en beslissers nog nieuw is. Het is aanstekelijk om te lezen hoe zij collegiaal met elkaar op verkenning gaan, slim gebruikmaken van de energie die hen in beweging brengt, en elkaar versterken in hun kwaliteiten. Dat is met sociale media mogelijk. Het boek is een vorm van collegiale uitwisseling van ervaringen en inzichten op basis van experimenten en al dan niet geslaagde omdat het werkt! innovaties. Ophouden met praten en gaan doen en maken, dát is het leidende principe dat aan de verschillende casussen ten grond- slag ligt. 4 Er is moed voor nodig om tijdens een wetenschappelijk congres de plenaire inleiding voor een volle zaal in te zetten met een losmakers twitterfontijn. Sociale media als blogs en LinkedIn zijn allang geen exclusieve gadgets meer voor de grootstedelijke professional. Een mooi voor- beeld is hoe plattelandsontwikkeling in een hogere versnelling kan komen als de deelnemers actief participeren in de uitwisseling van ervaringen en inzichten rond thema’s zoals de teelt van aardbeien, vrouwen in de landbouw en veeteelt, en megastallen. Sociale media maken zaken zichtbaar en verbinden mensen met elkaar, onafhankelijk van tijd en plaats, rang en positie, zolang er over en weer maar interesse bestaat. Veel van de casussen in dit boek spreken over contact leggen, community’s vormen, uitwisselen, elkaar informeren, op de hoogte houden, en attent maken op actuele zaken. Het zijn uitingen van contacten tussen leden, teamspelers, lotgenoten en gelijkge stemden. Een boeiende vraag is of we veel kunnen plannen, sturen, beheersen en controleren bij het werken met sociale media. Bij formele leertrajecten spelen doorgaans voorgeschreven doelen, leerstof en toetsen een belangrijke rol. Is dat het soort le- ren waarvoor sociale media het voertuig kunnen zijn? Misschien is het anarchistische karakter van sociale media wel de krachtigste ei- genschap. Daar valt weinig aan te managen, en je kunt er anderen zeker niets mee opleggen. Maken sociale media dan wel een kans in de school? Maakt de school nog wel een kans als zij offline is?
- 7. Deze verzameling casussenen hun beschouwingen maken nieuwsgierig naar de toekomst van leren en samenwerken. Als het gebruik van sociale media een vanzelfsprekende taal wordt, waaraan deelname geen enkele inspanning kost en vooral energie geeft, wat zal dat gaan betekenen voor de formele wereld van op- leiden en managen? Er ontwikkelt zich een ongrijpbare en leven- dige verzameling van gemeenschappen en gevarieerde contacten, vrienden en profielen met inspirerende ervaringen, uitwisseling en gedeelde kennis. Kan daarnaast nog wel een officiële wereld bestaan van onderwijzen, instrueren, examineren en hiërarchieën van wetenden en onwetenden? Hoe zal het de gecontroleerde intranetten en afgeschermde yam mers vergaan? Blijven die inspireren als er daarbuiten ook vrije ruimtes bestaan met oneindige mogelijkheden tot verbinden? Sociale media staan ook voor vrijheid, zelfsturing en autonomie. Zij zullen waarschijnlijk vooral gedijen waar ze zich kunnen ont trekken aan toezicht, inspectie en controle. omdat het werkt! Voor de geregisseerde wereld van opleiden en managen zal het steeds moeilijker worden om geloofwaardig gezag uit te oefenen en deelnemers aan zich te verplichten. Het zijn thema’s waarover ik graag nog eens zou willen doorpraten met de auteurs van dit 5 boek: de Losmakers. losmakers Joseph Kessels
- 8. Leeswijzer Ben je een beginner, of heb je al meer ervaring in het gebruik van sociale media voor leren, trainen, coachen, persoonlijke groei of onderwijs? Dit boek is geschreven voor iedereen die wil leren van de ervaringen van anderen. Elke casus in dit boek is een bron van inspiratie. Heb je een specifieke interesse in een bepaald onderwerp? Wellicht geeft de volgende tabel je al een rich- ting. Meer weten over gebruik van sociale media in een Lees dan de volgende casussen: specifiek onderwerp? Gebruik van sociale media ‘Teamblog zorgt voor inhoudelijke uitwisseling’ binnen netwerken en community’s ‘Zonder sociale media was het niet op deze schaal gelukt!’ Gebruik van sociale media ‘Social Learning Policy’ omdat het werkt! binnen organisaties ‘23 Dingen’ ‘Laat het zien’ Gebruik van sociale media ‘Online je eigen leerproces vormgeven’ binnen een leertraject ‘Online een training starten’ 6 ‘Snellere acculturatie door een online community’ Gebruik van sociale media ‘Classrooms without walls’ losmakers binnen specifieke sectoren ‘Snellere acculturatie door een online community’ (onderwijs) ‘Multimediale broedplaats in het HBO’ (onderwijs) ‘23 Dingen’ (bibliotheken, archieven, onderwijs) ‘Platteland 2.0’ (plattelandsontwikkeling) Waarom een boek over discussies. Het boek is een product van een net- sociale media? werk van pioniers dat zijn kennis en ervaringen Een boek over sociale media? Terwijl we voort- graag met anderen deelt. In welke vorm dan ook. durend pleiten voor het principe Practice what Waarom dan toch een gedrukte versie, een boek? you preach? Waarom geen kennisbank, een Wiki, Volgens ons om meerdere redenen: een reeks blogs, een online community of een • ang nog niet iedereen maakt gebruik van L website? sociale media en dit boek kan misschien een opstap zijn, een inspiratiebron of het laatste Geen zorgen. Er is een website, en een gratis duwtje in de rug. downloadbare versie (losmakers.nl). We raden je • oewel lezen vanaf schermbeeld comfortabeler H dus zeker aan om de online versie te gebruiken wordt via iPad, e-book of e-reader, vinden als naslagwerk, om er in te zoeken, om ons te anderen het nog steeds fijn om grotere hoe- citeren, of om het in je netwerk door te sturen. veelheden tekst gewoon in een boek te lezen. En uiteraard vind je ons terug op onze blogs en • rukken is nog altijd goedkoper dan de volle- D community’s (zie voor een verwijzing naar de dige pdf-file uit te printen. bio’s achterin dit boek). Hier vind je ook weer • en boek is nog altijd een leuk cadeau. E actuele informatie, nieuwe casussen, reacties of • et is prettig om letterlijk iets in je handen te H
- 9. hebben en erinte kunnen bladeren, van voor De elf voorbeelden uit dit boek maken duidelijk naar achter, om omgekeerd, of lukraak open te dat sociale media krachtige middelen zijn om slaan en even een casus te lezen en je te laten permanente, dagelijkse en intensieve leer inspireren. processen te ondersteunen. We bestrijken • antekeningen maken in een boek, en aan A diverse toepassingsgebieden en een verscheiden- strepen met een markeerpen, kan online ook heid aan vormen, zoals studiedagen, lezingen, wel, maar het is toch een andere ervaring. langlopende leertrajecten, leernetwerken, leren • en boek naast je bed, in de kast, op je bureau E rond maatschappelijke thema’s en persoonlijke of in je tas blijft steeds in je vizier. groeitrajecten. Deze voorbeelden illustreren hoe je sociale media kunt inzetten om als persoon, Crossanalyse team of organisatie antwoorden te vinden op de De casussen in dit boek zijn zo geschreven dat je permanente kennisintensieve vragen die dage- ze zelfstandig van elkaar kunt lezen. Als je ze ech- lijks op ons afkomen. ter allemaal naast elkaar legt, kom je tot de con- Het gebruik van sociale media als ondersteuning clusie dat bepaalde observaties en vragen steeds van leerprocessen is nog relatief jong. De casus terugkomen. Deze observaties kun je vinden door eigenaren zijn dan ook vaak pioniers. We willen het boek heen. De crossanalyses herken je aan deze ervaringen graag ontsluiten, met anderen de gele ondergrond. delen en er lessen uit trekken. Een crossanalyse maakt duidelijk dat bepaalde vragen steeds Nederland, België en onze omringende landen terug omen. Wat zijn de leidende en werkzame k omdat het werkt! evolueerden al geruime tijd naar een kennis principes van sociale media voor succesvol leren? economie. Waar we ooit toegevoegde waarde Wat betekent dat voor een ontwerper of facilita- uit onze productiecapaciteit haalden, moeten tor van leer- en veranderprocessen? Hoe kies je we die nu vooral uit onze innovatiekracht put- de juiste tool? Welke rol vervult een facilitator? ten, zowel op het vlak van producten en diensten Wat betekent het leren en werken met sociale 7 als processen (Kessels, 2001)1. Als individuen media voor de deelnemers van een leertraject? losmakers en organisaties zich willen handhaven in een Waar ligt de meerwaarde van het gebruik van steeds sneller evoluerende samenleving, dan is sociale media? het cruciaal om fors in te zetten op een continu Op basis van onze bevindingen uit de cross proces van verbeteren en vernieuwen. Dat vraagt analyse geven we tussen de casusbeschrijvingen ook iets van personen en teams: zij zullen mee alvast enkele antwoorden op deze vragen. We moeten bewegen en steeds vaardiger moeten zien graag je reacties, nieuwe vragen en eigen worden om kennis te blijven ontwikkelen en deze voorbeelden tegemoet op Losmakers.nl. in de organisatie ook toe te passen. Permanente en dagelijkse intensieve leeractiviteit is hiertoe We wensen je veel leesplezier en inspiratie! noodzakelijk. Een innovatie bereid je niet voor door een vooropleiding: hiervoor heb je elke dag weer ondersteuning nodig. 1 essels, J.W.M (2001). Verleiden tot kennis K productiviteit [Tempting towards knowledge productivity]. Inaugural lecture. Enschede: Universiteit Twente.
- 10. losmakers omdat het werkt! 8
- 11. omdat het werkt! 9 losmakers It mostly helps me to link to new, unexpected thoughts, people, websites
- 12. Classrooms Het begon met een uitnodiging voor de EAPRIL2 conference in november 2010 in Lissabon. Ik without wou er mijn keynote ‘Classrooms without walls’ bespreken. Die beschrijft de impact van sociale walls! media en andere internetontwikkelingen op onze kijk op leren, ontwikkelen en onderwijs. Want met deze ontwikkelingen vinden leerprocessen steeds meer plaats buiten de formele setting van Bouwen aan een klaslokaal opleidingen, onderwijs, klaslokalen en leertrajec- zonder muren ten. Applicaties zoals Twitter, Facebook, YouTube en Quora bieden heel wat mogelijkheden om wat is het nieuwe inzichten op te doen. Eender wanneer en Sociale media gebruiken tijdens eender waar, dus ook buiten het klaslokaal. Dat presentaties en conferenties heeft natuurlijk invloed op hoe leerprofessionals voor wie naar leren kijken, en hoe zij deze leerprocessen European Association for Practitioner ontwerpen. Research on Improving Learning in Walk the Talk. Dit principe was een van de groot- Education and Professional Practice ste uitdagingen in de keynote ‘Classroom without aantal deelnemers walls’. Praten over een klaslokaal zonder muren 250 offline, 800 online is immers één ding, ervaren hoe zo’n klaslokaal omdat het werkt! tool er dan uitziet, is een andere zaak. Want tijdens Livestream van Twitter de keynote een klaslokaal zonder muren bouwen waarom om de boodschap goed te ondersteunen, was Leerprofessionals laten ervaren hoe het is inderdaad niet zo eenvoudig. 10 om in een klaslokaal zonder muren te leren rol van de casuseigenaars Bij de voorbereiding van mijn lezing dacht ik na losmakers Spreker/presentator over het opzet. Ik zag het zo voor mij: enkele casus door honderden mensen verzamelen zich in de zaal. Niel Van Meeuwen De stoelen staan in rijen opgesteld, en kijken al- lemaal naar dezelfde kant. Iedereen gaat braaf op een stoel zitten. Ik verschijn op het podium en begin mijn verhaal. Mijn publiek luistert aan- dachtig. Ik merk dat ze dingen noteren en zélf nieuwe elementen uit de keynote halen. Kortom, ik fantaseerde in mijn gedachten een klassiek klaslokaal om te praten over hoe leren en oplei- ding met sociale media (in een klaslokaal zónder muren) er kan uitzien. Een paradox, die snel dui- delijk maakte dat de boodschap van de keynote alleen goed overkomt als de vorm naadloos aan- sluit. Dus paste ik de setting aan: ik zou mijn key- note bespreken in… een klaslokaal zonder muren. 2 APRIL is de European Association for Practitioner E Research on Improving Learning in Education and Professional Practice. Deze organisatie brengt praktijkonderzoekers in het veld van leren en in- structie samen, en biedt hen een platform.
- 13. Tjip @tjip It mostlyhelps me to link to new, unexpected thoughts, people, websites.#EAPRIL2010 joitske @joitske Personally I use social media all the time for personal learning- blog, twitter, social bookmarking key #EAPRIL2010 Tjip @tjip It mostly helps me to link to new, unexpected thoughts, people, Sibrenne Wagenaar @sibrenne websites.#EAPRIL2010 Learning takes place at the edges social media help me to stretch joitske @joitske these #EAPRIL2010 Personally I use social media all the time for personal learning- Tjip @tjip Naomi den Bestento link to new, key #EAPRIL2010 blog, twitter, social bookmarking unexpected thoughts, people, It mostly helps me @naomidenbesten Learning sometimes happens at moments I least expect it websites.#EAPRIL2010 #EAPRIL2010 Sibrenne Wagenaar @sibrenne joitske @joitske Learning takes place at the edges social media help me to stretch Joseph Kessels social media all the time for personal learning- Personally I use @josephwmarie these #EAPRIL2010 Tjip @tjip lot in groups; not only real life groups but virtual groups as I learn a blog, twitter, social bookmarking key #EAPRIL2010 It mostly helps me well #EAPRIL2010 to link to new, unexpected thoughts, people, Naomi den Besten @naomidenbesten websites.#EAPRIL2010 Learning Wagenaar happens Sibrenne sometimes @sibrenne at moments I least expect it Hans de Gruijter @hansdegruijter #EAPRIL2010 place at the edges social media help me to stretch Learning takes joitskemedia is a way of sharing what my passion and interest is. Social @joitske these #EAPRIL2010 media all the time for Personally I for social I get invited usecool projects based on what personal learning- Joseph Kessels @josephwmarie I share on linkedin blog, twitter, social bookmarking key #EAPRIL2010 #EAPRIL2010 groups; not only real life groups but virtual groups as I learn a lot in Naomi den Besten @naomidenbesten well #EAPRIL2010 happens at moments I least expect it Learning sometimes Bert Smits @bertsmits @sibrenne Sibrenne Wagenaar #EAPRIL2010 Usually get good @hansdegruijter more practical the question stretch Learning takes place at the edges social media help me to is, the Hans de Gruijter answers. The more answers you get of sharing what my passion and interest is. Social#EAPRIL2010 frm people. Twitter=HandsOn #EAPRIL2010 these media is a way Joseph Kessels @josephwmarie I get invited for cool projects based on what I but virtual groups I learn a lot in groups; not only real life groups share on linkedin as Vrijstaat Thialf @vrijstaatthialf Naomi den Besten @naomidenbesten #EAPRIL2010 well #EAPRIL2010 We use social media happens at with and get inspired by it Learning sometimes to connect moments I least expect people who are also into #Talent in #Education #EAPRIL2010 #EAPRIL2010 Bert de Gruijter @hansdegruijter HansSmits @bertsmits Usually get good way of sharing what my passion and interest is. Social media is a answers. The more practical the question is, the NVO2answers you get frm people. Twitter=HandsOn #EAPRIL2010 Joseph Kessels @josephwmarie @nvo2 omdat het werkt! moreinvited for cool projects based on what I share on linkedin I get We use social groups; not only real life groupsinspired by groups as I learn a lot in media to connect with and get but virtual people #EAPRIL2010 who #EAPRIL2010 well are also into #Talent in #Education #EAPRIL2010 Vrijstaat Thialf @vrijstaatthialf We use social media to connect with and get inspired by people Bert Smits @bertsmits VOV are also into @hansdegruijter who lerend good answers. The more practical the question is, the netwerk @vovnetwerk Hans de Gruijter #Talent in #Education #EAPRIL2010 Usually get Use social media way of all kindswhat myposts, articles, video’s to Social media is a to find sharing of blog passion and interest is. more answers you get frm people. Twitter=HandsOn #EAPRIL2010 inspire@nvo2 for coolvia friends and colleagues share on linkedin my learning projects based on what I #EAPRIL2010 I get invited NVO2 #EAPRIL2010 We use social media to connect with and get inspired by people Vrijstaat Thialf @vrijstaatthialf Karen Philipsinto #Talent in #Education #EAPRIL2010 who are also @philipskaren We use social media to connect with and get inspired by people Wonderful things happen on #LinkedIn and #Twitter; people send Bert Smits @bertsmits 11 who are also into #Talent in #Education #EAPRIL2010 me wonderful, interesting and valuable info, ideas and so on the Usually get netwerk @vovnetwerk VOV lerend good answers. The more practical the question is, losmakers #EAPRIL2010 you get frm people. Twitter=HandsOn #EAPRIL2010 more answers Use social media to find all kinds of blog posts, articles, video’s to NVO2 @nvo2 inspire social media to connect with and get #EAPRIL2010 We usemy learning via friends and colleaguesinspired by people Mark Turpin @markturpin Vrijstaat Thialf @vrijstaatthialf who are also into #Talent in #Education #EAPRIL2010 Insure Philips @philipskarenif yes: how? and howinspired taxes? I We use social media to connect with Or: get do I do by people Karen my business. And have are also followers and I #Education and #Twitter; people send who a lot things #Talent on #LinkedIn RT #EAPRIL2010 Wonderful of into happen in ask them to#EAPRIL2010 VOV lerend netwerk @vovnetwerk me social media to find all kinds of blog posts, articles, video’s to Usewonderful, interesting and valuable info, ideas and so on Paul de Bruijn @PaulJdeBruijn NVO2 @nvo2 #EAPRIL2010 inspire my learning via friends and colleagues #EAPRIL2010 I also use twitter and to connect collect and store insightspeople We use social media linkedin to with and get inspired by and ideas I have. It is a way #Education #EAPRIL2010 ideas who are also@markturpin in of collecting thoughts and Mark Philipsinto #Talent KarenTurpin @philipskaren #EAPRIL2010 Insure my business. And if yes: how? Or: how do I do taxes?send Wonderful things happen on #LinkedIn and #Twitter; people I VOV a lot of followers and I ask have lerend netwerk @vovnetwerk them to RT #EAPRIL2010on me wonderful, interesting and valuable info, ideas and so Erik social media to find all kinds of blog posts, articles, video’s to Use Vos @misterdiabolo #EAPRIL2010 I use de Bruijn @PaulJdeBruijn and colleagues #EAPRIL2010 Paul socialmedia to find relevant info and knowledge on my inspire my learning via friends professiontwitter and linkedin toin my network #EAPRIL2010 I also Turpin @markturpin myself collect and store insights and to brand Mark use Karen Philips @philipskaren of collecting thoughts and ideas and ideas business. And if yes: how? Or: how do I do taxes? I Insure my I have. It is a way Wonderful things happen on #LinkedIn and #Twitter; people send #EAPRIL2010 have a lot of followers and I ask them to RT #EAPRIL2010 me wonderful, interesting and valuable info, ideas and so on #EAPRIL2010 Erik de @misterdiabolo PaulVosBruijn @PaulJdeBruijn I use use twitter to linkedin to collect and store insights I also socialmediaandfind relevant info and knowledge on my Mark Turpin @markturpin myself in my network #EAPRIL2010 profession have. brand and ideas I and to It is a way of collecting thoughts and ideas Insure my business. And if yes: how? Or: how do I do taxes? I #EAPRIL2010 have a lot of followers and I ask them to RT #EAPRIL2010 Erik Vos @misterdiabolo Paul de Bruijn @PaulJdeBruijn I use socialmedia to find relevant info and knowledge on my I also use twitter and linkedin to collect and store insights profession and to brand myself in my network #EAPRIL2010 and ideas I have. It is a way of collecting thoughts and ideas #EAPRIL2010 Erik Vos @misterdiabolo I use socialmedia to find relevant info and knowledge on my profession and to brand myself in my network #EAPRIL2010 Tjip @tjip It mostly helps me to link to new, unexpected thoughts, people, websites.#EAPRIL2010 joitske @joitske Personally I use social media all the time for personal learning- blog, twitter, social bookmarking key #EAPRIL2010 Sibrenne Wagenaar @sibrenne Learning takes place at the edges social media help me to stretch these #EAPRIL2010 Naomi den Besten @naomidenbesten Learning sometimes happens at moments I least expect it #EAPRIL2010
- 14. Verbazingwekkende resultaten waarover ik sprak, ook live gebeurde. Ik zag men- Met of zonder muren, je hebt altijd deelnemers sen in de zaal naar bepaalde tweets wijzen, en via nodig die aan je leerproces meewerken. Ik was hun smartphone reageren. Ik zag andere mensen zeker van enkele honderden deelnemers in de verbaasd reageren als er een tweet geprojecteerd zaal. De deelnemers buiten de muren van het werd van iemand net voor hen in de zaal. Ik zag lokaal zocht ik op Twitter. Daarvoor creëerde ik de deelnemers nadenken over dingen die ik zei, en hashtag #eapril2010. Twee dagen voor de key- over tweets die voorbijkwamen. Mensen spra- note nodigde ik mensen op Twitter uit om via de ken hun buren aan, of begonnen spontaan mee hashtag over de conferentie mee te denken. Een te tweeten. Dit leidde dan weer tot reactie van half uur voor de start tweette ik twee vragen over mensen op Twitter… Kortom, er ontstonden heel het thema van de keynote: krachtige leerprocessen. Veel mensen keken verwonderd naar deze ma- 1. at betekent sociale media voor jouw W nier van leren, samenwerken en kennisdeling. En professionele ontwikkeling? tegelijkertijd was het ook spannend. Moet ik dat 2. at kan sociale media betekenen voor W ook gaan doen? Hoe controleer ik dan wat daar het onderwijs? gebeurt? Kost dat niet enorm veel tijd? Dan kan ik toch niet meer opletten als ik ook daarmee Alle tweets met deze hashtag projecteerde bezig ben? Allemaal herkenbare gedachten. Het ik simultaan met enkele slides die mijn zijn net die gedachten die samenhangen met verhaal visueel ondersteunden. Zo konden de diepgewortelde dingen in ons onderwijs. Neem omdat het werkt! deelnemers in de zaal niet alleen mijn verhaal nu de relatie leerkracht-leerling. In het conven- volgen, maar ook de reacties via Twitter. Een tionele onderwijs staat de leerkracht vooraan en greep uit de reacties: bijna altijd recht. Hij weet wat goed is voor het leerproces van zijn leerlingen, stelt toetsen op en 12 It mostly helps me to link to new, verbetert ze zodat hij de ontwikkeling van leerlin- unexpected thoughts, people, websites. gen kan meten en voorschrijven. Net dàt lukt niet losmakers bij sociale media. Gelukkig maar!? Personally I use social media all the time for personal learning: blog, twitter, social Werkzame principes bookmarking key. Waarom was deze conferentie zo geslaagd? Een antwoord vinden, is niet eenvoudig. Het was Learning takes place at the edges; social in de eerste plaats een experiment. Ik wilde de media help me to stretch these. deelnemers de link tussen sociale media en leren laten ervaren. Maar er speelden nog andere fac- I’m using Twitter to learn practical things toren een rol. De tweets en blogs over de keynote for the company. I started this yr (zzp). geven een duidelijker beeld. E.g. I ask: do I have to ½. Eerst en vooral slaagde ik erin om de boodschap van mijn leerinterventie ook in de vorm ervan te Learning sometimes happens at moments vertalen. Practice what you preach en the method is I least expect it. the message zijn daarbij heel werkzame principes. Een ander krachtig principe is de belangstelling Children spend 80% of their free time van de mensen. De keynote en de bijbehorende online, they log off the moment they go tweets creëerden een (virtuele) ontmoeting en to school… prikkelden de nieuwsgierigheid. En dat is een bij- zonder krachtige motor voor leren. Een derde en Het resultaat was overdonderend. Ongeveer laatste werkzame principe is de voorstelling van honderdveertig twitteraars deden mee aan het sociale media als aantrekkelijk leerinstrument om experiment. Ze verstuurden samen meer dan je eigen leren, of dat van anderen, vorm te geven. zeshonderd tweets vóór en tijdens de presen- Want zo krijgen professionals ook écht zin om er- tatie. Het was prachtig om te zien dat hetgene mee aan de slag te gaan. Het werkt helemaal niet
- 15. om met hetvingertje omhoog aan leerkrachten en andere professionals voor te schrijven waarom en hoe ze sociale media moeten gebruiken. Belofte voor de toekomst Tot slot wil ik nog iets vertellen over wat deze conferentie met mij als leerprofessional deed. Ik geef het grif toe: het was eigenlijk wel spannend. Want ik gaf ook heel wat controle en comfort uit handen. Het was voor mij veel veiliger om een sterk onderbouwd en strak getimed verhaal te houden. Dat zou ik als leerprofessional heel goed kunnen, want dat was jarenlang mijn vak. Toch koos ik ervoor om vooral de ruimte te scheppen waarin mensen impulsen krijgen en kunnen leren. Boeiend en gedurfd! Maar het pak- te fantastisch uit. Ik hoefde tijdens de conferentie geen leerkracht of pedagoog te zijn. Twitteraars dachten mee, reageerden op elkaar, bouwden elkaars gedachten op,… En iedereen in de con- omdat het werkt! ferentiezaal kon alles live volgen. Net daarin zit heel wat potentieel voor leerprofessionals in de toekomst. Energie en goesting 13 Wat zijn de duurzame leereffecten van onze in- losmakers terventie? Dat is de vraag die we ons als leerpro- fessional altijd stellen. Maar op die vraag moet ik het antwoord schuldig blijven. Ik heb natuurlijk wel wat vermoedens. Voor veel mensen was het een fantastische ervaring om de kracht van soci- ale media live mee te maken. Heel wat mensen beloofden mij om te gaan tweeten, of wilden meteen een facebookaccount aanmaken. Ik ben later inderdaad veel mensen uit het publiek op Twitter tegengekomen. Zijn ze vandaag nog over- tuigd van het nut van sociale media in leerpro- cessen? Tweeten ze nog altijd mee? Dat weet ik niet. Maar ik weet wél dat de krachtige combina- tie van boodschap en ervaring zorgt voor heel wat energie en goesting om aan de slag te gaan!
- 16. Platteland 2.0 22 oktober 2008. Midden in een weiland van de Eemlandhoeve in Spakenburg staan grote, witte tenten. In de tenten: bezoekers van de European Netwerken voor Eemland Conference, een meerdaagse bijeen- komst over het creëren van een veelzijdig plat- plattelandsontwikkeling teland. Tussen de vele bezoekers laveren in groen geklede mensen met laptops op steekwagentjes. wat is het Op de opengeklapte laptops is de kersverse web- Netwerk voor betrokkenen bij (de ontwikkeling site van het initiatief GUUS (www.guus.net) te van) plattelandsregio’s; online community zien. Een website met een bundeling van blogs, vorming over platteland foto’s, filmpjes en bookmarks over landbouw en voor wie plattelandszaken. (Agrarische) ondernemers, adviseurs, maat- Diverse mensen uit het werkveld van plattelands- schappelijke organisaties, ambtenaren, (groen) ontwikkeling en (multifunctionele) landbouw onderwijs, actieve bewoners maken die dag voor het eerst kennis met sociale aantal deelnemers media, en de betekenis ervan voor kennisuitwis- Enkele honderden, waarvan tientallen online seling binnen hun werkveld. De actie wordt op actief zijn kleinere schaal tijdens diverse andere bijeen waarom deze casus komsten herhaald. Eind 2008 en begin 2009 Multiplatform, door meerdere organisaties gefi- wordt zo een begin gemaakt van een brede omdat het werkt! nancierd op projectbasis en met core funding online community over landbouw en platteland. tools Een community die door diverse mensen, ver- Twitter, LinkedIn, weblog schillende projecten – en daarmee verschillende rol van de casuseigenaars financiers – wordt ondersteund en uitgebouwd. 14 Facilitator casus door Kennis delen over losmakers Josien Kapma en Dorine Rüter plattelandsontwikkeling 2008 vormde de start van GUUS, een project van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit. Het ministerie oriënteerde zich via een quickscan op het speelveld van actoren en kennisuitwisselingsprocessen die aan een vitaal platteland bijdragen. Het uitgangspunt? Er is veel kennis over plattelandsontwikkeling – in rapporten en databases, op websites en vooral in hoofden van mensen. Maar deze kennis wordt niet breed toegepast. De uitwisseling vindt vooral plaats binnen een kleine kring van professionals. Sociale media kunnen een oplossing bieden. Want zo kan kennis doorstromen om de praktijk van landbouw- en plattelandsprofessionals te ondersteunen. De slagzin van het project was dan ook toepasselijk: GUUS, mijn kennis van het platteland. De doelstellingen van GUUS? Informatie toe- gankelijk maken en mensen met verschillende expertise over plattelandsontwikkeling verbinden. Aan het roer: een communitymanager en een groep van vijftien meemakers – mensen uit de
- 17. omdat het werkt! praktijkvan dorpswerk, advies en onderwijs, aan- netwerkplatteland.nl/np20) dat verdergaat met 15 gevuld met web2.0-techneuten. Zij kregen een het faciliteren van een brede kenniscommunity losmakers training om te bloggen en via GUUS.net informa- rond plattelandsontwikkeling. We zien ook een tie beschikbaar te maken. Dit eerste platform was significante en actieve deelname in het online bedoeld om bookmarks te delen. Toch bleek het netwerk van ondernemers op het platteland: al snel niet de juiste keuze. Tweehonderd men- de boeren en boerinnen. sen maakten een profiel aan, maar het platform sprak nooit veel leden aan. Desondanks was het Zondagavond, twitteravond grootste voordeel dat GUUS zichtbaar werd. Sinds maart 2011 wordt er elke week een twitter hat georganiseerd rond een specifiek c De groei van een netwerk thema, zoals female agro-power, seizoenswerk- De onbekendheid van veel mensen met sociale zaamheden, multifunctioneel ondernemen, media vormde een obstakel. Daarom startten PR en communicatie. Plattelandsontwikkeling, drie online leertrajecten over sociale media en landbouw en lokale initiatieven doen goed mee platteland. In totaal namen hieraan 235 mensen als thema’s. Ook beleidsonderwerpen komen deel. Als gevolg daarvan ontstond er een breed aan bod, zoals de megastallen. De twitterchat scala aan webplaatsen waarop mensen zich rond maakt deze thema’s zichtbaar in een omgeving plattelandsontwikkeling groepeerden. Over al die die meestal door stadse onderwerpen overheerst webplekken en verschillende tools groeide een wordt. netwerk. Op dit moment zijn vooral de @Guusnet twitteraccount (met zo’n 1600 De deelname wisselt per onderwerp van een volgers) en de linkedingroep (met 914 leden) handvol tot tientallen deelnemers. De com- het belangrijkst voor de uitwisseling. Maar dat is munitymanager startte de twitterchat op. Zij constant in beweging. inspireerde zich op de Engelstalige #agchat Intussen kent het initiatief meerdere sponsors, (twitterchat over agriculture). De chat vindt altijd waaronder het Netwerk Platteland (http://www. plaats op een vast tijdstip, in eerste instantie
- 18. omdat het werkt! 16 zondagavond, inmiddels op dinsdagavond. Het Dwarsverbanden en nieuwe losmakers onderwerp wordt meestal kort van tevoren be- initiatieven paald, zodat de deelnemers ook op de actualiteit Heeft dit geleid tot innovatie en een vitaal platte- kunnen inspelen. De twitterchat is een belang- land? De impact van deze community op de initi- rijke activiteit, vooral voor de ondernemers op het atieven tot plattelandsontwikkeling is onduidelijk. platteland. Want wat is de verdienste van de community? Wat was er anders ook wel gebeurd? Wel duide- Een breed scala aan tools lijk is dat er allerlei dwarsverbindingen ontstaan: In het begin was er een website met informatie mensen vinden elkaar gemakkelijker. Zo kwamen via aangemelde weblogs en social bookmarking. zestig bevlogen deelnemers, geïnspireerd door de Later breidde de digitale habitat zich uit naar een community, afgelopen zomer naar de unconfe- linkedingroep, een twitteraccount (@Guusnet) rence Platteland 2.03. en een twitterhashtag (#guusnet). De bestaande Mensen volgen elkaar op Twitter, wisselen in- weblog Foodlog is een belangrijke aanpalende formatie uit, weten van elkaars bestaan en bou- habitat, met een overlapping in de community. wen – wellicht zelfs onbewust –begrip op voor Dat geldt ook voor de site van het weekblad de ander. Dit is een belangrijk resultaat, want Boerderij of de linkedingroep Duurzaam Voedsel. het Nederlandse platteland kenmerkt zich door De communitymanager besteedt gemiddeld een verschillende, soms tegengestelde belangen. We tot twee uur per dag aan het netwerk. Zij leest en merken het ook in online discussies: vele mensen scant vele bronnen. Zij geeft interessante berich- ten op Twitter door. En modereert en doet mee 3 en unconference is een door deelnemers E aan discussies, zoals in de linkedingroep. Ook de gemaakte bijeenkomst waar nadelen van for- voorbereiding, promotie, begeleiding en verslag- mele conferenties zoals dure toegangskaarten, geving van de twitterchat vraagt ongeveer acht voorgebakken toespraken en dichtgetimmerde uur per chat. programma’s vermeden worden.
- 19. praatten mee inde recente dialoog over mega Een ander resultaat is dat de landbouw als breed stallen. Bovendien leidt dit begrip tot nieuwe onderwerp dichter bij Netwerk Platteland is ko- samenwerkingsverbanden en nieuwe initiatieven. men te staan. Er zijn nu meer contacten tussen landbouwers en plattelandontwikkelaars. Maar Hallo partner omdat het werkt! de grootste verdienste van deze community? Dat De community geeft mensen de mogelijkheid is de radarfunctie. Het maakt zichtbaar wie waar- om elkaar te ontdekken als potentiële samenwer- mee bezig is, en waar de knooppunten zitten. kingspartners, als netwerkpartners. Er spelen ook andere factoren, maar de community levert zeker Werk aan de winkel 17 een belangrijke bijdrage. Enkele voorbeelden: In het begin liep GUUS tegen het probleem aan losmakers • an Robben, aardbeienteler, ontwikkelde zijn J dat er niet veel deelnemers met sociale media onderneming via sociale media tot Aardbeien konden omgaan. De leertrajecten waren daarom Academie. Hij houdt contact met de afnemers heel belangrijk voor de communityvorming. Het van zijn aardbeienplanten, en voorziet hen van bood mensen de mogelijkheid om online vaardig- teelttips. heden te ontwikkelen en tegelijkertijd een sociaal • ster van Aalst begon een twitterlijst van boe- E netwerk op te bouwen. Toch blijft de verbinding ren en burgers. Ze koppelt hen aan elkaar, zorgt moeilijk tussen de agrarische ondernemers en de ervoor dat boeren op burgervragen antwoorden, professionals die zich met het platteland bezig- en laat kritische geluiden in het debat horen. Ze houden (zoals ambtenaren, experts en adviseurs). maakt nu plannen om Twitter, Facebook en real Zo vonden de twitterchats eerst vooral plaats op life-activiteiten met elkaar te verweven onder de zondagavond tussen 9 en 10 uur – een prima de vlag van haar initiatief Boerenfluitjes. tijd voor boeren en boerinnen, maar wellicht • treekhuis Kromme Rijn organiseerde via S minder geschikt voor de professionals die dan crowdsourcing4 een picknick in de streek. Het nog van hun vrije weekend genieten … haalde zijn inspiratie bij de eerdergenoemde De initiële gedachtegang was ook dat lokale unconference. Het budget? Nul euro. Maar netwerken online versterkt zouden kunnen wor- dankzij de strategische communicatie via blog den. Bijvoorbeeld voor de regio’s Hoogeland, en Twitter kwam er een prachtige picknick met de Lauwers, de Kempen en Drenthe. De com- zeventig deelnemers tot stand. munitymanagers dachten hierbij aan een online streekhuis waar je nieuwtjes, (buren)diensten en producten kunt uitwisselen. Dit idee blijft sterk, 4 ij Crowdsourcing maak je gebruik van een groot B aantal bijdragen van een crowd of een niet vooraf maar de praktijk is weerbarstig en websites met gedefinieerde groep van mensen, ofwel gebruik een sterke spilfunctie laten in de praktijk nog op je de massa als bron. zich wachten.
- 20. Geleerde lessen vanGUUS Uniek aan deze community is de losse, cloud- achtige aanpak. Het netwerk zwermt uit over ver- schillende platforms, zonder dat precies duidelijk is wie er wel of niet bij horen. Dat versterkt de reikwijdte en de diversiteit van het netwerk. Het vergroot ook het vermogen om heel verschillende betrokkenen met elkaar in contact te brengen. Nadeel is dat het lastig blijft om de bijdrage van de community aan het vitale platteland zichtbaar te maken. Het verzamelen en documenteren van succesverhalen moét beter. Nog een ervaring van deze community: het is goed om te weten waar mensen uit de doelgroep zich online bevinden. Want zo kun je naar een ander platform overstappen, of een nieuw plat- form toevoegen. Maar dé succesfactor van deze community was dat het team bleef doorgaan, ook als er af en toe geen financiering was. Dat kan alleen als je er als omdat het werkt! mens echt zelf bij betrokken bent. Het is dus be- langrijk een vast team te hebben en verschillende financiers. Want dat creëert onafhankelijkheid. 18 losmakers
- 21. Crossanalyse deel 1 Ontwerpprincipes Ontwerpprincipesbieden een houvast bij het 2. et in op meerdere ‘paarden’. De casus- Z ontwerp en de vormgeving van leer- en verander- sen ‘Platteland 2.0’ en ‘Teamblog zorgt voor processen. Deze principes komen voort uit eer- inhoudelijke uitwisseling’ laten zien dat het dere succesvolle praktijkervaring en onderzoek, vaak helpt om ruimte te maken voor meerdere theorieën en overtuigingen over hoe mensen initiatieven (twitterchat, blog, social book leren5 en verandermanagement. En soms gaat marking…), die samen krachtig werken aan het alleen maar om een werkwijze waar je je als communityvorming en verbinding van men- ontwerper of facilitator prettig bij voelt. sen, en dus aan het leren dat daar ontstaat. Hoe dan ook is een ontwerpprincipe een uit- Inzetten op meerdere kanalen heeft als grote gangspunt dat bij ontwerpkeuzes houvast biedt voordeel dat mensen kunnen kiezen waarbij ze en aan je ontwerp richting geeft. De casussen aansluiten. Daarnaast gaat de kracht van in dit boek laten een diversiteit aan ontwerp- de interventie niet verloren, mocht een van principes zien (iedere casuseigenaar hanteert de kanalen niet werken. eigen ontwerpprincipes). Maar we zien ook een omdat het werkt! gemeenschappelijk ontwerpprincipe: verbinding 3. eelnemers aan het stuur. Zelfsturing D stimuleren en ondersteunen. Die verbinding en zelforganisatie zijn twee enorm belangrijke van mensen baseert zich op een gemeenschap- concepten in de vormgeving van online leer- pelijke passie of interesse, een gedeelde vraag processen. Deelnemers bepalen in tal van of een vraag-antwoordrelatie. Tevens valt op dat casussen zélf hoe ze omgaan met alle infor- 19 verschillende casuseigenaren werken vanuit het matie die ze op sociale media vinden, met wie losmakers principe van zelfsturend leren. Zien ontwerpers ze hierover in discussie gaan, en hoe ze dat die kiezen voor zelfsturend leren eerder de kracht doen. Dit gegeven is niet nieuw. Veel onder- van sociale media in? Of zijn sociale media bij zoekers die over de social learning publiceren, uitstek geschikt voor zelfsturend leren? Wellicht benadrukken het belang van leren als een zijn beide waar. Hieronder beschrijven we de sociaal proces waarin deelnemers interageren principes die uit de verschillende beschreven met, in dit geval online peers op basis van aan- casussen naar voren springen. trekkelijkheid en invloed (YanYu et al., 2010)6. 1. egin daar waar energie is. In veel casus- B 4. erken in kleine stappen. De casussen W sen heeft het goed gewerkt om online aan in dit boek leren ons om in kleine stappen te te sluiten daar waar energie zit. Er tweeten werken. Ze tonen aan dat het vaak veel krach- vandaag al heel wat mensen. Facebook kende tiger is om kleine successen te boeken die de voorbije jaren een recordgroei. En ook plat- uiteindelijk steeds grotere resultaten hebben, formen zoals Mindz, Ning en Quora genereren dan wel groots in te zetten qua instrumenten veel (leer-)energie. Bij een nieuw online initia- en opzet, met het risico dat hier weinig inter- tief komt het erop aan om die mensen te be- actie uit voortkomt. De tip is hier: start klein, trekken die al warm lopen voor het gebruik van bevattelijk en overzichtelijk en behaal succes- sociale media en/of het inhoudelijke thema sen. Innovaties zijn namelijk beter te managen waarover het in de leerinterventie gaat. 6 an Yu, A., Wen Tian, S., Vogel, D., Chi-Wai Y 5 ransford, J., A. Brown and R. Cocking (editors), B Wok, R. (2010). Can Learning be Virtually boos- How People learn (Brain, Mind, Experience and ted? An investigation of online social networking School), Washington, National Academy Press, impacts. Computers and Education, 55, pp. 1494- 1999. 1503.
- 22. via een cyclische,incrementele management weg. Bij een leerproces kunnen we de neiging aanpak, dan via de klassieke, lineaire water hebben om weer in een leerstand te komen valmodellen (Dekeyser et al., 2009)7. die gekenmerkt wordt door afwachten en deelnemen. Onze generatie komt voort uit 5. erken met sociale media start vanuit W een heel gestructureerde leerachtergrond, wat nieuwsgierigheid. Waarover heb je wel onze relatief passieve houding verklaart. Het eens iets gehoord? Waarnaar ben je benieuwd? gebruik van sociale media doet een beroep op Waarmee zou je eens willen experimenteren? authenticiteit, jezelf laten zien, empowerment, Alle casuïstiek laat zien dat het belangrijkste initiatief. Als ontwerper is het belangrijk om je criterium voor succes is dat de deelnemers bewust te zijn van deze dynamieken, en je te intrinsiek gemotiveerd zijn, nieuwsgierigheid realiseren dat je hierin kunt faciliteren. Heb je hebben naar, zin hebben in of het leuk vinden te maken met deelnemers die structuur pret- om met sociale media te (leren) werken. Als tig vinden, dan kun je een wat strakkere en ontwerpers ga je op zoek waarnaar mensen intensieve begeleidingsstijl hanteren. Bij deel- omdat het werkt! nieuwsgierig zijn. Dat is een krachtig vertrek- nemers die bij eigen ruimte en vrijheid gebaat punt voor het gebruik van sociale media. Dit zijn, kies je voor een losse begeleidingsstijl. vertrekpunt kan een bepaalde socialemedia- Hierbij helpt het wanneer deelnemers het wer- tool zijn, waarnaar mensen nieuwsgierig zijn ken met sociale media kunnen organiseren, 20 en die de aanleiding vormt om hiermee te en in hun dagelijkse werk integreren. Daardoor experimenteren. Maar je kunt je vertrekpunt voelt het minder snel als iets extra’s, iets wat losmakers ook inhoudelijk inrichten: wat is een vraagstuk ook nog moet. De casus ‘Platteland 2.0’ laat waarnaar men nieuwsgierig is en hoe kunnen zien dat wat voor de boerinnen een gunstig we sociale media hierbij inzetten? Zo kiest tijdstip is voor een chat, een lastig tijdstip is de casus ‘Classrooms without walls’ als ver- voor ondersteuners die op kantoordagen en trekpunt het inhoudelijke vraagstuk Hoe zou -tijden werken. In ‘Multimediale broedplaats in een klaslokaal zonder muren eruit zien? Het het HBO’ moeten de ondersteunende docent publiek van onderwijsvernieuwers die op dit en de studenten in hun werkritme opnemen vraagstuk afkomen, kan vervolgens aanhaken dat zij heel regelmatig alle tweets volgen, en op de online conversatie die op dat moment de facebookpagina checken, om zo elkaars plaatsvindt. En ook in de casus ‘Snellere ac- voortgang te kunnen volgen. Dat geldt ook culturatie door een online community’ zien we voor de deelnemers en facilitators bij de casus dat community’s het meest succesvol zijn als ‘Online een training starten’. En ook in ‘Snel- ze onmiddellijk aansluiten bij vragen en erva- lere acculturatie door een online community’ ringen van de deelnemers, zoals nieuwsgierig- zien we dat het helpt om een wekelijkse regel- heid van studenten naar hun nieuwe woon- en maat aan te brengen in updates van de com- studieomstandigheden. munity. Een nieuwe routine opbouwen, vraagt discipline en blijvende nieuwsgierigheid. 6. erken = (informeel) leren. In het werk W hebben we veel eigen verantwoordelijkheid, 7. ouwen vanuit laagdrempeligheid. B nemen we initiatief, en zoeken we onze eigen Laagdrempeligheid lijkt in heel wat casussen in dit boek een belangrijke leuze te zijn. Soci- 7 ekeyser H., G. Nielissen, T. Kallenberg en D. van D ale media hebben, hoe weinig ook, allemaal der Veen. Kennis van Kennisbanken, Ruud de Moor een bepaalde mate van techniek in zich. Hoe Centrum, Heerlen, 2009.
- 23. upload je nueen mooie foto op je profiel? naren kleine, eenvoudige camera’s die je zo bij Hoe werkt een hashtag? Hoe koppel ik mijn je kunt steken en gemakkelijk in gebruik zijn. twitteraccount aan mijn facebookaccount? En wat zijn widgets en plugins? Tegelijkertijd zijn 8. eren door ervaren. De gedachte hierbij is L sociale media heel gebruikersvriendelijk. Het dat mensen sneller leren door iets te ervaren is vaak veel gemakkelijker om sociale media dan door erover te praten, en dat het dus nut- te gebruiken, dan bijvoorbeeld het intranet of tig is om meteen in praktijk te brengen wat interne softwaresystemen. Dit is een kans voor je aan je deelnemers wilt overbrengen. Dit mensen om online aan te haken. Maar op dit principe zien we bijvoorbeeld terug in ‘Snel- moment is het gebruik van sociale media voor lere acculturatie door een online community’. veel mensen nog nieuw. Heel wat mensen Een van de doelen van acculturatie van inter- leven zelfs nog met angsten om online aan nationale studenten die in Nederland komen de slag te gaan (Van Meeuwen, 2010)8: Wat studeren en leven, is hen voor te bereiden op gebeurt er met mijn persoonlijke gegevens? de Delftse onderwijsmethode waarin project- omdat het werkt! Niet alleen voor individuen zijn sociale media werk, zelfsturing, grotere proactiviteit en ver- spannend, heel wat bedrijven bieden geen antwoordelijkheid voor je eigen leerproces van ondersteuning aan hun medewerkers bij de wezenlijk belang zijn. Vandaar ook de keuze nieuwe technologie. Twitter, Facebook, You- voor een medium als een zelforganiserende Tube en blogs worden zelfs regelmatig met community, waarin meteen deze doelen in 21 een firewall buiten de deur gehouden. Sociale de praktijk worden gebracht (weliswaar met losmakers media in leer- en verandertrajecten zijn dus voldoende ondersteuning in het begin en meer nog niet meteen evident. Dat betekent dat je zelfwerkzaamheid op het einde). als ontwerper dient te streven naar een zo laag En zo is in ‘Classroom without walls’ ervoor mogelijke drempel in je leerinterventie: een- gekozen om niet te praten over een klas voudig inloggen, gemakkelijk je weg vinden, zonder muren, maar om dit idee meteen in goede inhoudelijke structuur, niet alles nieuw, praktijk te brengen en de kracht ervan via een aansluiten bij tools die al gebruikt worden, en experiment te laten ervaren. Bepaalde nieuwe vooral veel voordoen en voorbeelden geven. concepten zijn namelijk moeilijk te trainen of Een nieuwe tool kan namelijk voelen als het uit te leggen, zonder dat je ze zelf ervaart. En huis van een ander. De casus over de HR ingeslepen gewoontes, vooroordelen of aan- community ‘Zonder sociale media was het niet names kun je nauwelijks ontkrachten door er op deze schaal gelukt’ maakt gebruik van een louter over te praten. linkedingroep, een laagdrempelige tool voor HR-professionals die veelal toch al op LinkedIn zitten. In het geval van de NVO2-community ‘Teamblog zorgt voor inhoudelijk uitwisseling’ blijkt een weblog voor de leden duidelijk laag- drempeliger om te lezen en op te reageren, dan een online platform. In ‘Laat het zien!’ wordt met video gewerkt en kregen de ambte- 8 an Meeuwen, N. (2011). #socialmedia en #hnw: V of waarom ‘Twitter’ meer dan ‘leuk’ is. Tijdschrift voor Opleiden en Ontwikkelen, 2(3), pp. 45-49.
- 24. Online een Zomer 2010. Een klant benadert ons met de vraag om voor een internationale groep een leer- training traject te ontwerpen en te faciliteren. Alle deel- nemers werken bij niet-gouvernementele organi- starten saties (ngo’s) die duurzame energie promoten. Ze komen uit Bolivia, Tanzania, Vietnam, Botswana, Cambodja, Uganda, Mali, Senegal, Nepal, Sri Lanka en Nederland. De doelstelling van het leer- Een blended leertraject voor traject? Kennis en vaardigheden verwerven om in een groep organisaties uit ontwikkelingssamenwerking beter gebruik te ma- verschillende landen ken van sociale media ten behoeve van kennis- delen, netwerken en een sterkere profilering als organisatie. De klant wil bovendien dat de ngo’s wat is het ook een socialemediastrategie ontwikkelen. Een hybride leertraject (online en face to face) over het strategische gebruik van sociale media Een mooie vraag, waarbij we het passend vonden door organisaties uit verschillende landen om vanuit het principe practice what you preach te voor wie werken. Het leertraject ging over sociale media, ETC, ontwikkelingsorganisatie dus maakten we daarvan in de didactiek zoveel aantal deelnemers mogelijk gebruik. Resultaat? Een leertraject waar- omdat het werkt! 65 online, 15 in de face-to-facetraining in deelnemers uit Afrika, Azië, Latijns-Amerika en waarom deze casus Europa online startten. Vier weken later stond er De online start heeft grote positieve impact ge- een week face-to-facetraining op het program- had op het leertraject. In eerste instantie was er ma. We werkten met een kerngroep van vijftien 22 de vraag naar een reguliere face-to-facetraining. deelnemers. Die groep kwam ook een week tools naar Nederland. Online sloten zich vierenvijftig losmakers Social network (Ning) en VOIP (Skype), gecom- collega’s van de deelnemers aan: “Online uitwis- bineerd met een phonebridge en microblogging seling nodigt uit tot bredere deelname en biedt (Twitter) flexibiliteit aan deelnemers om op verschillende rol van de casuseigenaars manieren met de aangeboden onderwerpen aan Ontwerpers, facilitatoren, en trainers en coaches de slag te gaan.” casus door Joitske Hulsebosch, Sibrenne Wagenaar en Josien Uiteenlopende behoeftes Kapma Om het leertraject inhoudelijk goed in te rich- Interview door ten, voerden we met iedere deelnemer van de Simon Koolwijk kerngroep een intakegesprek via Skype. De kern- vragen lagen vast. Wat is je rol in jouw netwerk/ organisatie? Welke ervaring heb je al met sociale media? Bij welke concrete activiteiten in jouw netwerk/organisatie spelen sociale media een rol? Wat zijn voor jou belangrijke inhoudelijke vraagstukken? En wat gaat dit leertraject voor jou tot een succes maken? De variatie in bekendheid met sociale media was groot. Hierdoor lagen de behoeftes van de deel- nemers soms ver uit elkaar. “Ik wil leren skypen”. “Ik wil de mogelijkheden van sociale media leren kennen en dit kunnen inzetten voor mijn werk”. “Ik wil leren tijd in mijn werk vrij te maken voor
- 25. omdat het werkt! 23 losmakers sociale media en dit in mijn werkroutine in te Voor de drie online weken gebruikten we het bedden”. Uit ervaring weten we dat zo een situ- sociale netwerk Ning. De omgeving richtten we atie vraagt om een online start. Voordelen? Je vooraf in zodat het heel helder is waar je wat kan kunt naast een aantal gezamenlijke onderwerpen vinden, hoe het online leertraject is opgebouwd, redelijk gemakkelijk de inhoud variëren door en wat er per week van je gevraagd wordt. Engels verschillende discussies en opdrachten te for- was de voertaal. Elke week kreeg een eigen the- muleren. Bovendien leent online leren zich goed ma, respectievelijk persoonlijk gebruik van sociale voor de onderlinge uitwisseling van ervaringen media, professioneel gebruik van sociale media en kenniscreatie. Als trainer/facilitator heb je dan en sociale media in de organisatie. Alle discus- ook minder nadrukkelijk de rol om kennis over te sies in het forum waren op deze thema’s gericht. dragen. Daarnaast werden elke week ongeveer drie soci- ale media tools geïntroduceerd (e.g. Wiki, social Gezamenlijk leertraject bookmarking (Delicious), fotodelen (Flickr), blogs, Het leertraject is in feite een combinatie van Twitter, Skype, Ning, Facebook en online liste- training en organisatieadvies – een mooie naam ning), met daarbij de vraag aan de deelnemers hiervoor is cohort-consulting. Hierbij ondersteu- om met minstens één tool in de eigen praktijk te nen we een groep organisaties gelijktijdig via een experimenteren. Elke week werd afgesloten met gezamenlijk traject. Dat bestaat uit drie elemen- een skypesessie: een synchrone online bijeen- ten: komst, waarbij ervaringen en vragen rondom het 1. drie weken online training; specifieke thema werden uitgewisseld. 2. een week face-to-facetraining in Nederland; 3. drie maanden online coaching voor elke deel- Onze taken als trainer/facilitator: nemende organisatie. • deelnemers ondersteunen bij het gebruik van
- 26. de online omgeving(bijvoorbeeld veel online internet access and was reading at home. aanwezig zijn bij de start zodat je snel kunt Sometimes I was in the middle of a contribution assisteren als iets niet lukt); when the hour was finished and the internet • uimte bieden voor kennismaking, zowel op r connection stopped!” De eerste helft van het persoonlijk als inhoudelijk vlak; leertraject bestond uit de uitwisseling van de • pdrachten zo duidelijk mogelijk formuleren o voor- en nadelen van verschillende sociale zodat deelnemers er gemakkelijk zelfstandig media, oefening en kennismaking met voor- mee aan de slag kunnen; beelden van communicatiestrategieën. Door de • iscussies online faciliteren: initiëren, d online voorbereiding kwamen meteen de urgente reageren, waarderen, samenvatten; vragen op tafel: “Hoe motiveer je collega’s om • bserveren en luisteren – Zijn alle deelnemers o ervaringen te delen?”, Wat kun je met sociale regelmatig online? Lukt het deelnemers om media als je doelgroep dit nog niet gebruikt?” en aangehaakt te blijven? Is er iemand met een “Hoe vind je een balans tussen persoonlijke en waardevolle ervaring om online te delen? professionele communicatie?” Later in de week Kun je deelnemers specifiek met elkaar in gingen de deelnemers aan de slag met de uit- verbinding brengen? Waar is het goed om iets werking van een strategie voor het gebruik van aan te bieden? sociale media in hun eigen organisatie. Bouwen aan een De face-to-faceweek volgden we op met een socialemediastrategie online coaching. De deelnemers gingen naar omdat het werkt! De face-to-faceweek in het najaar van 2010 huis met een eerste versie van een sociale media was energiek. We ontmoetten onze internatio- strategie, en de opdracht om in de eigen organi nale groep op een moderne locatie in Vathorst, sa ie een draagvlak voor deze strategie te creë- t Amersfoort. De vijftien vertegenwoordigers had- ren. Als trainer/facilitator hadden we ieder vijf 24 den de drie weken online als een goede start deelnemers onder onze hoede, waarmee we via ervaren. De online weken hadden duidelijk bijge- Skype contact hielden. Daarnaast had elke deel- losmakers dragen aan een groepsgevoel; men kwam binnen nemer een buddy – iemand waar je veertig dagen met het idee dat men elkaar eigenlijk al kende. mee optrok om een nieuwe toepassing binnen de Frederick: “This is a very luxurious way of learn- sociale media onderdeel te maken van je eigen ing. Whenever you ask a question, you always werkpatroon. Want als je veertig dagen na elkaar get a response within one or two hours.”. Maar een moment bewust bezig bent met die nieuwe we leren ook dat niet iedereen even gemakkelijk toepassing, dan wordt dit een onderdeel van je toegang heeft tot internet. Sarah uit Oeganda dagelijkse werkritme, en voelt het niet meer aan werkt vooral thuis: “I bought a card for one hour als veel en extra.
- 27. onjuiste timing eneen gebrek aan passie aan de basis. Een deelnemer uit Cambodja gaf ons aan dat doelgroepen en partners in zijn land nog te weinig bekend waren met het gebruik van sociale media om dit nu al uitgebreid toe te passen. Door het intensieve contact hebben we beter zicht op de ontwikkelingen. We krijgen ook nu nog posi- tieve berichten: “How’s life?? I am doing good. I just wanted to share the progress I have made on ‘social media’ in my organization. I am at- taching our monthly newsletter with news about social media. Our organization is starting a blog on our website and we are creating our organiza- tion’s facebook account too. I sincerely believe my colleagues are better informed about ‘social We kozen voor Ning als belangrijkste platform media’ now ... , thanks to the training and know omdat dit gebruikersvriendelijk is. Skype combi- ledge I gained.” neerden we met een telefoonbrug (www.hidef- conferencing.com). Door deze brug konden wij Online start geeft voorsprong als facilitator het geluid uitzetten. Dit was nood- Wat we duidelijk merkten, is dat we in de face- omdat het werkt! zakelijk bij een internationale verbinding met to-faceweek goed konden voortbouwen op de veel storingen en gekraak. We kozen in het begin ervaringen die we met elkaar online al hadden niet voor Twitter als publiek kanaal – dit ontstond opgedaan. In deze week werden thema’s per- spontaan na de face-to-facetraining. soonlijker, kwamen meer praktijkvoorbeelden naar voren en kregen onderwerpen diepgang 25 Duurzame eindresultaten door stevige discussies en onderlinge uitwisse- losmakers We zijn trots op het eindresultaat. Door de 3 ling. Het online gedeelte was hier een heel waar- weken online training kwamen we met de groep devolle opstap, wat maakte dat we in de face-to- veel verder dan via een face-to-facetraining al- faceweek veel sneller tot de kern van ervaringen leen. Door de virtuele uitwisseling waren we in en gedachtes kwamen. staat om de deelnemers op een gelijker startni- veau te brengen. We konden de koplopers sig- In totaal hadden we 95 uur nodig om het online naleren en ook hen uitdagen. En we realiseerden proces te ontwerpen en faciliteren. Het grote een gemeenschappelijk interesse vóór de face- voordeel van werken met 3 was dat we elkaar to-facebijeenkomst begon. Als team van online konden aanvullen. We konden dag en nacht op trainers werkten we goed samen. We vulden een snelle en flexibele manier op vragen van elkaar prima aan. Ook konden we een grotere deelnemers uit verschillende tijdzones inspelen. groep deelnemers bereiken, doordat 54 extra Naast vertegenwoordigers van de 15 organisa- deelnemers aan het proces deelnamen. ties, deden 54 andere collega’s uit deze organisa- ties mee. Dit werkte stimulerend voor de deelne- Kijken we terug naar de resultaten? Dan pres- mers. Door een hogere deelname hadden we veel teerden drie organisaties boven alle verwachtin- interactie en interessante discussies en was het gen. Twee organisaties hebben weinig toegepast, voor ons als online facilitators gemakkelijk om de en de andere negen presteerden gemiddeld. Een discussies gaande te houden. Ook droeg de bre- juiste timing, bekendheid met sociale media dere deelname aan het online gedeelte bij aan de binnen de organisatie, enthousiasme vanuit de creatie van een draagvlak binnen de deelnemen- deelnemer en support vanuit het management de organisaties. Zo kwam voor een organisatie in zijn factoren die bij deze drie organisaties tot Sri Lanka het leertraject op zo een goed moment een succesvol resultaat hebben geleid. Bij de dat er al verschillende ambassadeurs voor sociale twee minder presterende organisaties lagen een media waren. Aan het einde van het traject heeft
- 28. omdat het werkt! deze organisatie een lijst met voorkeurs tools de deelnemende organisaties aan de slag moeten gemaakt, en een online component in hun com- kunnen. Zes tot twaalf maanden is zeker nodig 26 municatie strategie verwerkt. om het gebruik van sociale media in een organi- satie te laten landen. losmakers Het kan altijd beter De skypebijeenkomsten aan het einde van elke Een intrigerende observatie was dat de deel week waren nog het lastigst. De audioverbindin- nemers bij de evaluatie de face-to-faceweek gen waren niet altijd ideaal. Zowel met Skype als hoger waardeerden dan het online deel. Bij ons met een telefoonbrug lukte het niet altijd om een als online trainers was het precies andersom. Als ideale uitwisseling te hebben. Ook is het jam- online trainer waren we heel enthousiast over mer dat het buddysysteem niet bij iedereen goed hoe hard mensen in het virtuele traject hebben heeft gewerkt. Na de face-to-faceweek hebben uitgewisseld en gewerkt. Het is frappant dat deel- slechts weinig deelnemers aan elkaar coaching nemers het precies andersom benoemen. Ook en ondersteuning gegeven. De focus lag in eerste zouden we steviger inzetten op de betrokkenheid instantie op het werk in de eigen organisatie dat van het management: zij zijn een belangrijke was blijven liggen ... schakel bij het in de praktijk brengen van ontwik- kelde ideeën over het gebruik van sociale media. De timing zou ook beter kunnen. De coaching Vragen die we op basis van deze ervaring hebben was aan het einde van het jaar, precies in een zijn: periode waarin velen worstelden met deadlines • ou de training in sociale media helemaal Z van andere werkzaamheden. De periode van vier online kunnen? Zo ja, hoe? maanden bleek ook te kort om het veranderings- • elke mogelijkheden zijn er om nog meer W traject in de organisatie goed in gang te zetten. de verschillende voordelen van sociale media Daarom is de groep het jaar daarna doorgegaan te benutten? met de uitwisseling via een serie webinars. Wat • at maakt het interessant voor het manage- W we een volgende keer anders zouden doen, is ment om mee te kijken en aan online uitwisse- de planning van het coachingtraject. Dat mag ling deel te nemen? minsten zes maanden duren, als de inzet is dat
- 29. Gouden tip Geef jevóór de face-to-facetraining een online uitwisseling? Betrek dan ook de collega’s van de deelnemers in het proces. Dit stimuleert de discussies en helpt een breder draagvlak in de organisatie te creëren. omdat het werkt! 27 losmakers
- 30. Social Laat ons iets doen rondom leren met sociale me- dia! Ja, laat ons een nieuw platform à la Yammer Learning beschikbaar maken! Zo gezegd, zo gedaan. De directie is snel overtuigd – ze wil uiteraard niet Policy achter blijven als organisatie. De start is veelbe- lovend: diverse medewerkers sluiten zich aan, maken een profiel en posten wetenswaardige ervaringen. Maar na een paar maanden zakt het Elke zandbak heeft een rand enthousiasme weg. Na de eerste golf melden nodig - aanpak voor een zich nog nauwelijks nieuwe gebruikers aan. Het social learning policy aantal geposte berichten en reacties loopt sterk terug. Wat is er aan de hand? Herkenbaar? De hiervoor geschetste situatie wat is het komt helaas regelmatig voor. Men laat het toe- Een gestructureerde aanpak voor de vorming van val beslissen of een initiatief een succes wordt een Social Learning Policy of niet. Na een korte bloeiperiode sterft een voor wie mooi initiatief dan in schoonheid. Dat wilden ‘Frisko’ een Food Beverage Company we voorkomen in de organisatie die we in deze aantal deelnemers casus voorstellen (we geven ze voor de privacy de Potentieel van 10.000 medewerkers naam Frisko). Dus kozen we ervoor om met social omdat het werkt! waarom deze casus learning te beginnen vanuit een goed kader en De invoering van tools leidt niet zomaar tot social een veranderkundige aanpak: een Social Learning learning. Daarvoor is een professionele verander- Policy. kundige aanpak nodig 28 tools Professionalisering als IBM’s Connection, Twitter, Facebook, LinkedIn, aanleiding losmakers blogs Frisko, een bedrijf van voedingsmiddelen, besloot aantal leden om meer gebruik te maken van sociale media Onbekend voor professionalisering. Frisko werft continu rol van de casuseigenaars nieuwe trainees om verzekerd te zijn van een Adviseur optimale bezetting van de sleutelposities binnen casus door de organisatie. Vaak stromen deze trainees snel Ger Driesen | Challenge door naar een eerste leidinggevende functie. Zij nemen dan deel aan het ‘First time manager program’– een (trainings)programma dat hen ondersteunt en ontwikkelt in hun nieuwe rol. Intussen was volstrekt duidelijk dat deze jonge medewerkers van hun werkgever verwachten dat deze professionele voorzieningen beschikbaar stelt, als het gaat om internetverbinding en een platform voor samenwerking. Niet als secundaire arbeidsvoorwaarden of als stoere gadgets, maar gewoon omdat zij dat soort voorzieningen in hun dagelijkse leven gebruiken om zaken voor elkaar te krijgen. Frisko’s HRD-afdeling wilde aan deze behoefte tegemoetkomen met een online leer- platform en social learning in de organisatie. Men wou een situatie zoals in de inleiding geschetst natuurlijk graag voorkomen, en daarom startte men met een goede analyse van de situatie:
- 31. waar liggen mogelijkhedenen wat mag Frisko verantwoordelijkheden te delen. Daardoor neemt zeker niet doen? Ik was als adviseur betrokken bij de slaagkans aanmerkelijk toe. Je merkt in de deze analyse, samen met twee professionals van toepassing als vanzelf welke elementen al heel Frisko’s HRD-afdeling. duidelijk zijn, maar zeker ook welke items nog impliciet zijn of aan welke belangrijke zaken je Veranderkundige aanpak nog helemaal niet hebt gedacht. Voor deze analyse maakten we gebruik van acht elementen om tot een kader te komen en een De structuur dwingt je tot samenwerking met veranderkundige aanpak in te zetten op basis van andere disciplines, iets dat naar mijn idee ervaringen van ‘Futureworkplace’ (Futurwork- cruciaal is. Aan de andere kant geeft het je als place, 2011). Deze acht elementen zijn: Learning Development professional de kans 1. epaal relevante organisatiedoelen. B om regie te voeren over het hele proces, en daar- 2. orm een interdisciplinair team dat een visie V mee jezelf en je professie goed te positioneren op social learning gaat co-creëren. en profileren in een organisatie. Daarmee kun je 3. epaal welke mix van sociale media tools en B de toegevoegde waarde van je professie voor je web 2.0-technologie je gaat gebruiken. organisatie mooi zichtbaar maken. Verder is het 4. epaal een geschikte pilotgroep om social B belangrijk deze aanpak te zien als een model, learning op te starten. en niet als een recept: bepaal wat voor je eigen 5. tel richtlijnen op hoe met sociale media om S situatie relevant is en vertaal de elementen naar te gaan. de specifieke kenmerken en cultuur van jouw omdat het werkt! 6. nderzoek in hoeverre de huidige cultuur het O organisatie. initiatief mee dan wel tegen zal werken, maak een communicatieplan en breng ambassa- Social learning is geen doel op zich. Laat je niet deurs in stelling. verblinden door de hype, door de blingbling van 7. epaal relevante meetpunten om succes B een nieuwe trend en de coole tools. Social lear- 29 inzichtelijk te maken. ning is een middel om organisatiedoelen te be- losmakers 8. aak een plan hoe het initiatief te implemen- M reiken. Hoe concreter het beeld waarom en hoe teren en zorg dat nieuwe rollen goed worden social learning kan bijdragen aan organisatie ingevuld. doelen, hoe groter de kans op succes. Bij Frisko was het initiatief direct gekoppeld aan een van de Voor al deze stappen check je de actuele status. belangrijke uitgangspunten van de organisatie. Je kijkt daarbij naar specifieke kenmerken voor Dat uitgangspunt is wat zij duurzaam talent noe- het initiatief dat je voor ogen hebt, de context men. Al het mogelijke wordt in het werk gesteld waarbinnen jouw initiatief plaatsvindt en de ken- om werkprocessen zo in te richten dat medewer- merken van de organisatie. Vervolgens bepaal je kers optimaal kunnen presteren en leren om de welke acties bij welke elementen nodig zijn. hoge verwachtingen in termen van performance waar te maken. Vanuit evaluaties van het ‘First Resultaten met toegevoegde time managers program’ was bekend dat deze waarde groep een geschikt ICT-platform miste voor inter- Vanuit onze ervaring hebben we gemerkt dat nationale samenwerking en uitwisseling tijdens het werken volgens deze aanpak een mooi kader hun programma. Dit inzicht voor verbetering geeft, een structuur op hoofdlijnen. Daarmee werd heel serieus genomen en de launch van een creëer je houvast en vertrouwen dat je alle cruci- nieuw platform werd voorbereid. Dit was vooral ale punten kunt overzien. In mijn rol als externe vanuit IT gedreven, maar gelukkig bleek dat dit adviseur kon ik onbevangen vragen stellen om systeem prima uitgangspunten bood om ook impliciete zaken en aannames boven tafel te social learning vorm te geven. De HRD-professio- krijgen, te expliciteren of ter discussie te stellen. nals van Frisko zochten aansluiting bij het grotere Die frisse blik werd door de Frisko-medewerkers initiatief van de invoering van het nieuwe ICT- erg op prijs gesteld. De aanpak helpt een ini- systeem. Naast het basisplatform ‘Connection’ tiatief aan organisatiedoelen te verbinden, en wilde het HRD-team Twitter, LinkedIn, Facebook
- 32. omdat het werkt! en blogs inzetten om social learning vorm te ge- Lastige situaties 30 ven. Op diverse plaatsen in de organisatie werden Niet iedereen was meteen enthousiast. Vooral deze sociale media tools al gebruikt, maar niet senior managers, die nog geen ervaring hadden losmakers expliciet gericht op leren. Om uit te vinden hoe met sociale media, konden zich er weinig bij sociale media concreet een bijdrage kon leveren voorstellen. Frisko loste dit op door een van de aan leren, zijn de medewerkers binnen de HRM- jonge HRD-consultants aan de senior manager discipline hiermee gaan experimenteren. Frisko te koppelen als coach (eigenlijk Reverse Mentor) had ook een duidelijke social media policy die bij de toepassing van sociale media (o.a. Twitter) goed bruikbaar is in het kader van social learning. als voorbereiding op de jaarlijkse HR-conferentie. Soms kun je gebruikmaken van dingen die er al Tijdens de conferentie in Canada werden diverse zijn! social learning-elementen in het programma gebouwd. Via de twitterberichtenstroom die ik Tools kiezen van buiten volgde, kon ik zien dat de betreffende In deze casus gaat het niet om de keuze of inzet HR-directeur zich inderdaad via Twitter in de dis- van een specifieke tool of platform om een leer- cussie mengde! Ook ik heb me vanuit Nederland interventie vorm te geven of te ondersteunen. en vanuit mijn betrokkenheid bij de analyse in de Het gaat hier meer om de creatie van het kader discussie via Twitter gemengd, wat voor diverse vanuit de organisatiedoelen om tot een keuze deelnemers een verrassende ervaring was. Deze van tools te komen. Zoals gezegd werden diverse HR-conferentie vormde daarmee een belangrijke sociale media tools op verschillende plaatsen in bouwsteen om ook andere collega’s te enthousi- de organisatie min of meer willekeurig gebruikt. asmeren over social learning. De invoering van IBM’s Connections als platform paste goed bij de ambities over social learning. De al gebruikte tools, zoals Twitter, Facebook, LinkedIn en blogs, werden in het kader opgeno- men.
- 33. Daarnaast zijn devolgende aandachtspunten wacht, leidt alleen maar tot frustraties. Frisko belangrijk. heeft een duidelijke social media policy. Die geeft veel ruimte binnen de kaders, maar is ook • et is prachtig wanneer je kunt aansluiten bij H zo helder mogelijk over verwachtingen en de een groter initiatief waarover overeenstem- grenzen van de kaders. Denk daarbij aan de titel ming is, zoals in deze casus de invoering van van deze bijdrage: elke zandbak heeft een rand het Connections-platform. Tot dat blijkt dat die nodig! overeenstemming toch niet zo stevig is. Bij Fris- ko werden prioriteiten gewijzigd, waardoor de Bronnen: Meister, Jeanne., Increase Your Com- invoering van het platform werd uitgesteld! Dat pany’s Productivity With Social Media, HBR blogs, vertraagde ook de invoering van social learning. 26 September 2011 • ls je dan hebt ingezet om bij zo een initiatief A aan te sluiten en samen te werken, kom je na zo een beslissing ook niet veel verder en ben je tijdelijk veroordeeld tot experimenteren in de marge. Toch blijft het aan te bevelen om goed in beeld te brengen welke grotere of andere ini- tiatieven er zijn en daarbij aan te sluiten. Allerlei losse initiatieven die geen verbinding hebben, zijn in ieder geval gedoemd om te mislukken. omdat het werkt! Bovendien kun je met slim experimenteren in de marge, weliswaar tijdelijk, belangrijke dingen leren over hoe social learning optimaal kan werken binnen je organisatie. • et gaat niet om het in stelling brengen van H 31 een nieuwe tool of technologie: het gaat om losmakers het ontwikkelen van een social learning eco- systeem. De tools en platforms zijn het meest zichtbaar en worden daardoor als het belang- rijkst beschouwd. Ook bij Frisko, waar tot nu toe de ICT-afdeling leidend is, blijft dit moeilijk. Je moet hiervoor aandacht blijven vragen. Anders blijft het bij een ICT-gedreven invoering van een systeem. • a er niet vanuit dat een groepje enthousi- G astelingen, dat vanuit persoonlijke interesse ervaring heeft met sociale media en social lear- ning, de rest vanzelf meekrijgt en tot iets pro- fessioneels komt. De eerste acties binnen HR waren veelbelovend, maar door het uitstel van de invoering van het platform zakte het eerste enthousiasme en de energie toch snel weg. Dit moest later weer opgepakt worden, en een tweede keer is dat niet gemakkelijker. • ertrouw erop dat je medewerkers verantwoor- V delijk met sociale media en social learning zul- len omgaan, maar laat ze niet in het ongewisse. Onduidelijkheid over wat wel of niet mag, of over wat precies van medewerkers wordt ver-
- 34. Crossanalyse deel 2 De toolkeuze Als we kijken naar vandaag, dan is het onvoor- Maar uiteraard wordt er ook veel geëxperimen- stelbaar dat we tien jaar geleden nog nauwelijks teerd en gepionierd met nieuwe tools. De GUUS- met internet verbonden waren. Nu zit internet community uit ‘Platteland 2.0’ begon met social in onze broekzak of handtas, en wie weet bin- bookmarking, maar heeft nu een wekelijkse nenkort wel in onze bril of contactlens. De ge- twitterchat, een linkedingroep en een weblog. In volgen voor onze manier van werken en leven de casus ‘Social learning policy’ wordt gewerkt zijn onmiskenbaar. De casussen in dit boek laten met de IBM connections software, maar door zien dat de tools die internet voortbrengt, moge- vertraging in de oplevering wordt een combinatie lijkheden bieden die onszelf in staat stellen om gezocht met Twitter en LinkedIn. In ‘Snellere te leren: van elkaar en met elkaar. Informatie ligt acculturatie door een online community’ koos voor het oprapen, en komt bijna de klok rond op men voor een ningcommunity na een evaluatie ons af. Dat is op zich niets nieuws. De evolutie van een eerste communitytool. In de casus ‘Zon- naar een kennissamenleving is al enkele decen- der sociale media was het niet op deze schaal nia aan de gang. Wat socialemediatools aan gelukt!’ komt de leider eigenlijk toevallig linkedi- omdat het werkt! deze beweging toevoegen, is schaal en snelheid. ngroepen tegen, en heeft hij een visie over hoe Nooit eerder werden we geconfronteerd met dit ingezet kan worden. De laagdrempeligheid een dergelijke hoeveelheid informatie en met de van deze middelen maakt dat ze goed passen in ongelofelijke snelheid waarmee het ons bereikt. experimenten. Wanneer je een groep bij elkaar 32 Zo stelt de initiator van de HRcommunity het wilt brengen, kies je een tool en start je gewoon. ook: “Zonder sociale media was het niet op deze Werkt het niet, dan ga je op zoek naar een andere losmakers schaal gelukt om mensen te verbinden.” plek. Is het succesvol en moet het grootser, dan Ed Mitchell (2007)9 maakt onderscheid tussen kun je investeren in een betere omgeving. Zo drie typen online community’s, gecentraliseerd in breidt een toolset van een community zich ook een platform, gedecentraliseerd via bijvoorbeeld geleidelijk uit. Wenger, Smith en White (2009)10 weblogs van leden en volledig verspreid over hebben het terecht over digital habitats: online velerlei plekken via diverse vormen van sociale ruimtes waar mensen bijeenkomen, analoog aan media (distributed). De GUUS-community uit het stamkroegen en hangplekken. In ‘Laat het zien!’ verhaal ‘Platteland 2.0’ is een mooi voorbeeld is specifiek gekozen voor een nieuw medium: vi- van het laatste type community. Voor elke casus deo om de werkstijl te veranderen. Het blijkt een die in dit boek is opgenomen, is een mix gekozen krachtig instrument om discussie op de werk- van middelen die past in de context en geschikt vloer los te maken, en het stimuleert creativiteit. is voor de situatie. De casuseigenaren hebben De casussen leren ons ook dat adoptie op grote ervaring met een veelheid aan tools, en kunnen schaal vaak gehinderd wordt doordat toepassin- daardoor de klant helpen bij de meeste efficiënte gen niet voor medewerkers in organisaties toe- en effectieve keuze op basis van de beoogde gankelijk zijn. Om experimenten tot volwaardige leer- of veranderdoelen, de context en de ken- veranderingen binnen een organisatie te laten merken van de doelgroep. Vaak voelen ze feilloos groeien, is deze technologische drempel een bot- aan welk platform voor een bepaalde leervraag, tleneck. Een experiment is namelijk nog gemak- context of doelgroep voldoende groeikansen zal kelijk buiten de structuren van een organisatie in bieden. 9 itchell, E. Three types of community, blog- M 10 enger, White and Smith. Digital Habitats. W post, http://www.edmitchell.co.uk/blog/ Stewarding technology for communities. Cpsquare, 2007/11/16/three-types-of-community/, 2007 Portland, 2009.
- 35. te richten, maarals het organisatiebreed moet worden ingezet, stuit je al gauw op blokkades die in netwerken zijn ingebouwd. Dit is een lastig gegeven dat we in meerdere casussen tegen- komen. De overgang naar nieuwe vormen van online leren en veranderen is geen simpele stap. De sociale media die in onze casussen gebruikt worden, zijn in die zin meer dan alleen maar een bundel van interessante en uiterst bruikbare tools. Ze spreken ons echt aan op de principes en uitgangspunten van waaruit wij leren en veran- deren ondersteunen. Dat maakt het spannend en tegelijkertijd ook een enorme uitdaging. Echt spannend wordt het wanneer sociale me- omdat het werkt! dia worden ingezet ter ondersteuning van een face-to-faceontmoeting. Als deelnemers aan een leertraject voorafgaand aan de bijeenkomst met elkaar en met de onderwerpen kennisma- ken, hebben we gemerkt dat op momenten dat 33 we elkaar in levende lijve treffen, de gesprekken losmakers meteen veel dieper gaan. Dit fenomeen zien we bij ‘Zonder media was het niet op deze schaal ge- lukt!’, ‘Online je eigen leerproces vormgeven’ en ‘Online een training starten’. Maar ook andersom: het gebruik van sociale media tijdens een bijeen- komst kan het gesprek veranderen. De presenta- tie uit de casus ‘Classroom without walls’ wordt rijker door mensen die via Twitter hun vragen stellen, die niet fysiek aanwezig zijn, maar wel de livestream volgen en op die manier zelfs met elkaar in gesprek gaan.
- 36. Snellere Natuurlijk wil iedere student die in het bui- tenland gaat studeren zich goed voorbereiden. acculturatie Getting prepared is dan ook een van de meest populaire rubrieken van de community voor in- door een ternationale masterstudenten van de TU Delft. Getting prepared heeft vele kanten. Hoe kan ik online me praktisch voorbereiden op mijn verblijf in het buitenland? Wat moet ik inpakken en meene- community men? Wat verwacht ik en kan ik verwachten? Hoe kan ik me mentaal voorbereiden op mijn studie en mijn leven in een nieuwe cultuur? In deze casus beschrijven we de succesvolle inzet van de Hoe een online community helpt rijke functionaliteit van een ningcommunity voor het acculturatieproces van internationale mas- bij een betere voorbereiding van terstudenten. een buitenlandse master study Sinds 2008 organiseert het International Office van de TU Delft een verplicht introductiepro- wat is het gramma voor internationale studenten die een Online community Delftulip.ning.com masteropleiding gaan volgen in Delft11. In de voor wie voorbije jaren groeide hun aantal van zeshonderd omdat het werkt! Internationale masterstudenten aan de TU Delft naar bijna duizend. Het programma richt zich op waarom deze casus de bevordering van de acculturatie (zie toelichting Deze casus illustreert de succesvolle toepas- hieronder) van deze studenten in Nederland, sing van een multifunctionele community bij de Delft en de TU Delft. Want wie een langere 34 voorbereiding en begeleiding van studenten die periode in het buitenland studeert, raakt na een studie beginnen in het buitenland, en dit een tijdje het eerste enthousiasme van de losmakers op praktisch, inhoudelijk, didactisch en sociaal wittebroods eken kwijt. w gebied. tools Ning We hanteren de volgende definitie van accul- aantal leden turatie: “The cultural modification of people 1700, waarvan honderdtallen heel actief by adapting to and/or borrowing traits from rol van de casuseigenaars another culture, creating a mutual merge of Ontwikkelaar, inrichter van de omgeving, facilita- cultures as a result of prolonged contact. In its tor, inhoudsdeskundige, programmamanager practical sense it will mean for international casus door students: getting settled in a new cultural en- Hannelore Dekeyser (Ter Wadding) en Germaine vironment without losing their own identity, Poot (TU Delft) and organise their lives in the Netherlands, Delft and the TU Delft in such a way that they are maximally prepared for a good start in your studies at TU Delft ...” 11 ekeyser Hannelore, Maartje van den Bogaard D en Erik de Graaff beschrijven het ontwerp van het introductieprogramma in: Up Scaling an Intro- duction Programme for International Students. Paper presented at the Annual SEFI conference in Rotterdam, July 1-4 2009, downloadbaar op http://www.terwadding.nl/publicaties (Introduc- tion program for international students TUDelft).
- 37. Vele studenten ervarenop een gegeven moment de opening van het academiejaar en de inten- een dip, samen met gevoelens van vervreemding, sieve introductieweken. Online voorbereiding en eenzaamheid, heimwee, irritatie en verwarring. ondersteuning kunnen hierin een belangrijke rol Ook studievertraging komt vaak voor. spelen. Daarom werd een online community in- Om de diepte en de duur van deze dip – en de gericht. Een eerste versie van een dergelijke com- mate van studievertraging - zoveel mogelijk te munity (our.tudelft.nl) bood nog relatief geringe beperken, is een aantal aspecten van belang. mogelijkheden tot personalisatie en interactie. Denk maar aan realistische verwachtingen en De facto functioneerde deze community veeleer kennis van de onderwijsmethode, sociale inte- als een besloten website, waar individuen vooral gratie (een breed netwerk van vrienden en ken- informatie opzochten of actief waren als ze ertoe nissen), een actieve vrijetijdsbesteding, de weg werden verplicht. Er was nog niet echt sprake kennen in de omgeving voor zowel praktische van een online gemeenschap of community van als academische voorzieningen, de voldoende studenten die elkaar in hun acculturatieproces beheersing van de voertaal Engels in de acade- ondersteunden. Die evaluatie gaf voldoende re- mische setting van de masteropleiding. Uiter- denen om na te denken over een grondig heront- aard wil het introductieprogramma de student werp en om te zoeken naar nieuwe technische een warme ontvangst aanbieden, om de eerste middelen, die zowel informatieoverdracht als weken zo soepel mogelijk te laten verlopen. Maar communicatie, personalisatie en interactie on- misschien nog belangrijker: het programma is dersteunden. In 2010 en 2011 werd daarom een er ook op gericht om de internationale student ningcommunity ingezet. omdat het werkt! een zo goed mogelijk vangnet te bieden voor de periode waarop het allemaal niet meer zo van- In 2010 stond die community alleen open voor zelfsprekend geweldig is. studenten die hun inschrijfgeld hadden betaald. In 2011 werd de community eerder opengesteld Online acculturatie en voor een grotere groep. Alle studenten die 35 Accultureren doe je niet in een paar weken. Een (voorwaardelijk) toegelaten waren tot de oplei- losmakers dergelijk proces vergt de nodige tijd. Het begint ding van hun keuze kregen al toegang tot de al lang voor de student in Nederland aankomt. community. Hierdoor konden ze zich ook beter En het blijft nog een hele tijd doorgaan, ook na voorbereiden op een inschrijving aan TU Delft.
- 38. After the programmethe student Een eerste vangnet • as made contact with fellow students h Met de community willen we meer nuttige tijd • as met people from different faculties h creëren waarin we studenten kunnen helpen met • s familiar with the TU Delft campus i hun acculturatieproces, en al zoveel mogelijk • eels comfortable about living in Delft and f van de doelen van het introductieprogramma the Netherlands bereiken (zie kader). Met andere woorden, we • as sufficient language skills or knows how h willen studenten zoveel mogelijk voorbereiden op to improve them leven en leren in Nederland, Delft en TU Delft, en • s acquainted with the university’s active i laten kennismaken met de eigenheid van leren learning methods in een Nederlands onderwijssysteem met inter- • as learned enough about team work h nationale inslag. Veel aandacht gaat naar leren • eels prepared to give oral presentations f omgaan met cultuurverschillen en teamrollen in • s able to deal with basic cultural differences i educatieve projecten. En uiteraard ook naar een while keeping his own identity opvangnet voor mensen die voor een paar jaar • s comfortable with the TU Delft teaching i hun vertrouwde omgeving verlaten en onvermij- format delijk in de acculturatiedip terechtkomen. De rol • eels welcome at the TU Delft f van de community is dus in algemene termen: • as enjoyed a great start of his/her study h zo snel mogelijk werken aan de opbouw van dat period eerste vangnet, en het proces van settelen in een omdat het werkt! nieuwe omgeving met behoud van eigen identi- teit versnellen. Elk jaar richt de TU Delft voor de organisatie van Het basisprincipe voor deze opzet is vrij eenvou- de introductieweken een programmateam op. Dit dig: zo goed mogelijk aansluiten bij de behoefte team kent jaarlijks een wisselende samenstelling, 36 van de deelnemer. De kennis over deze behoef- maar in grote lijnen bestaat het uit medewerkers ten baseren we op onderzoek van de oorspron- van het International Office, diverse betrokken losmakers kelijke Summer Schools en stelselmatige evaluatie personen van faculteiten, een pool van tijdelijk van de eerste introductieprogramma’s12,13, maar aangeworven coaches (studentassistenten, veelal ook op theoretische achtergronden over accultu- met eigen ervaring als internationale student) en ratieprocessen, onder gebaseerd op het werk van een onderwijsadviseur (onderwijstechnoloog en Geert Hofstede14. verandermanager). Handige tools In een traject waarin het een van de doelstellin- gen is om een netwerk of community te creëren en zelforganisatie te stimuleren, ligt het uiter- aard voor de hand om een communitytool in te zetten. Net zoals in veel van de andere casussen in dit boek baseren ook wij ons op de principes Walk the talk en Practice what you preach. Op ba- sis van de ervaringen met de eerste community our.tudelft.nl, en na een vergelijking van diverse 12 e Graaff, E., M. van den Bogaard en H. Dekey- d ser. Intercultural communication and teamwork as socialemediatools, kozen we uiteindelijk voor key factor to culturization of foreign students. IGIP Ning als middel om de community-vorming te 2009, Graz ondersteunen. Deze keuze is gebaseerd op het 13 et onderzoeksrapport van de studie Myrthe H feit dat Ning de mogelijkheden biedt om op een Westendorp (2011) naar langere termijneffec- overzichtelijke manier te informeren, maar daar- ten van de programma’s is opvraagbaar bij het International Office van de TU Delft (G.C. Poot@ naast ook voldoende interactiviteit in te bouwen. tudelft.nl) Ook de toegankelijkheid van de community in 14 ttp://geert-hofstede.com/ h China was een belangrijke factor. Tevens speelde
- 39. de mogelijkheid ominformatie open, semi-open belangrijke activiteiten of nieuwsberichten. of besloten aan te bieden een belangrijke rol. Tot Deze basis is een uitstekende opstap naar slot waren de mogelijkheden tot personalisatie kennis aking en communityvorming. m en de laagdrempeligheid van het gebruik door- slaggevend. In de community hebben we nagenoeg alle func- tionaliteit van Ning toegepast om kennismaking te bevorderen en onderlinge uitwisseling te sti- muleren, en tegelijk de studenten nog voldoende te informeren (mede via een vraag-en-antwoord- rubriek en test- en oefenmogelijkheden). Hieron- der vind je enkele voorbeelden. Kennismaking Een veelgebruikte functie van de ningcommunity omdat het werkt! is de mogelijkheid om een uitgebreide persoon- lijke profielpagina aan te maken en deze op creatieve wijze aan te passen. Veel deelnemers hebben hun profiel in een geheel eigen stijl aan- gepast en met uitgebreide achtergrondinformatie 37 aangevuld. Sommige studenten nemen er zelfs losmakers Informatie en voorbereiding hun volledige portfolio in op. Daarnaast werd ook Een basisgedeelte van de community bestaat het forum gebruikt om kennis te maken en op uit een informatiestructuur met noodzakelijke zoek te gaan naar studiegenoten uit een bepaald en nuttige informatie en antwoorden op veel land of een bepaalde studierichting. Een groepje gestelde vragen. Zo is er bijvoorbeeld een uitge- Indiase studenten heeft gedurende enige tijd breide rubriek over wat je absoluut in je koffers elkaar dagelijks in de chatsessies opgezocht, voor moet stoppen en wat je beter kan thuislaten. kennismaking en een gezellige babbel. En veel En via een online test kun je kijken welke stijl je studenten gebruikten de community om kennis voorkeur heeft als je met anderen samenwerkt te maken met hun toekomstige buren. (Belbin-test), of hoe je scoort op de culturele dimensies van Hofstede. Of je volgt een online cursus Engels of Informatievaardigheden. De informatievertrekking verloopt via de tabbla- denstructuur van Ning, met dropdown-menu’s en pagina’s. We verschaffen ook informatie via vraag en antwoord op de forums en chat (zelf geïnitieerd of op initiatief van de deelnemers). Tijdens de introductieweken in Delft informeren we de studenten ook nog geregeld via broadcast messages, bijvoorbeeld voor de aankondiging van
- 40. Uitwisseling Opmerkelijke resultaten De deelnemers hebben alle communicatiemo- In twee chatsessies konden studenten chatten gelijkheden van Ning (reageren op een pagina, met een docent: een keer met de docent Engels forumdiscussie, interne mail aan vriendengroe- en een keer met de docent Nederlands. In andere pen en de chatfunctie) uitgebreid benut. Om de sessies konden ze spreken met externe gasten, onderlinge communicatie te stimuleren, hebben waarvan twee keer iemand van DUWO (huisves- we in eerste instantie ook diverse activerende ting), iemand van CSA (studentenadministratie) omdat het werkt! werkvormen ingezet. over de registratie in Studielink, iemand van In 2010 gebeurde dit vooral in het Online Sum- Student and Career Support en twee keer een mer Programme (een pilotproject in het kader facultaire coördinator. van het Nationaal actieplan E-learning15). Groep- 38 jes studenten werkten in de online community De twee wedstrijden bleken een aantrekkelijk samen aan een project, in de periode voor hun initiatief om de studenten zowel actief te laten losmakers aankomst in Delft. Dit project focust ook op het bijdragen, als met de anderen mee te kijken. Een management van verwachtingen van de studen- eerste wedstrijd was de recipe contest. Hoewel ten. In 2011 werd het Online Summer Program- er slechts 10 studenten een recept instuurden, me om financiële redenen niet gecontinueerd. hebben 510 mensen deze wedstrijdpagina in Wel hebben we diverse elementen ervan in de totaal 684 keer bekeken. En de activiteit mondde communityactiviteiten geïntegreerd: ook uit in een populaire Survival Activity tijdens • informatie over projectmatig werken in interna- het introductieprogramma in Delft. De tweede tionale context en over het acculturatieproces; wedstrijd was een fotowedstrijd. Hier waren 29 • wekelijkse chat over specifieke onderwer- deelnemende inzendingen (sommigen hebben pen waarover de deelnemers vragen hebben ook niet-competitie foto’s ingestuurd, gewoon (bijvoorbeeld: scholarships, meet a teacher, voor het plezier van het delen van foto’s). Resul- housing, ...); taat: 362 unieke bezoekers die samen in totaal • zelfstandige chat, het online meeting point, 442 keer de pagina bezochten. elke zondag voor mensen van een specifieke faculteit (ingelast op verzoek van de studenten In de chat (zowel in de sessies als tussendoor) zelf); vroegen we de studenten regelmatig naar hun • online web quest; favoriete gespreksonderwerpen. Opvallend: veel • contest (photo-contest, food-contest). vragen gingen over facultaire of direct studie- gerelateerde informatie waar het international 15 ttp://www.acculturation.nl/final-conference/ h office geen antwoord op kon geven. In 2011 presentions, http://www.fdewb.unimaas. namen we daarom ook vertegenwoordigers van nl/educ/step/Documents/Proceedings_S_ faculteiten op in de community, en deden we ICT2009_Final.PDF, https://www.surfspace. nl/artikel/623-duurzaamheid-een-succesvol- een oproep bij de faculteiten om deze vragen te project--en-dan/ beantwoorden. Deze eerste poging is tot nu toe
- 41. met wisselend succesbeantwoord. De actieve vragen te stellen aan collega’s die al een tijdje in vertegenwoordigers waren echter wel enthousi- Delft studeren en oplossingen te zoeken voor de ast, dus wellicht landt dit nog beter bij een vol- problemen die ze in de praktijk ervaren. De online gende uitvoering. start gaf hen een voorsprong op de face-to-face- periode in Delft. Eenzelfde fenomeen zien we in De community bleek ook goed te fungeren als de casus ‘Online een training starten’ in dit boek. een portal, met verwijzingen naar pagina’s met belangrijke informatie. Zo werd bijvoorbeeld de Kritische situaties online Studyguide frequent geraadpleegd dankzij Een eerste keuze waarvoor we stonden, was de instructies op de hoofdpagina van de com- de vraag of we een volledig open omgeving, munity. halfopen of volledig besloten omgeving zouden inrichten. Vanuit het perspectief van informele De drukste chatmomenten in de community communityvorming, voorlichting en werving is vielen in de periode rond de toekenning van scho een open omgeving wenselijk. Toch viel onze larships en vlak voor het vertrek naar Delft (vooral keuze op een besloten omgeving, omwille van over visumproblemen). Maar ook in de weken issues zoals privacy, veiligheid, auteursrechten van het introductieprogramma in Delft werd de en vermijding van spam en reclame. Deelname community nog druk bezocht, meestal naar aan- aan de community gebeurt dus op basis van leiding van een broadcast message. uitnodiging, en leden kunnen geen nieuwe leden aandragen. omdat het werkt! Zoals altijd blijft het natuurlijk nog de vraag of Een andere vraag: wanneer kan je deelnemers uit dit online middel een wezenlijke aanzet heeft een community verwijderen, zoals bijvoorbeeld gegeven tot de community-vorming, maar het oud-studenten die niet deelnemen aan de com- heeft er wel alle schijn van. Wenger, McDermitt munity of toegelaten studenten die uiteindelijk en Snyder (2002) omschrijven een Community voor een andere universiteit kozen? Op dit mo- 39 of practice als “a group of people who share ment hebben we nog niemand verwijderd – hun losmakers a (great) interest in a certain object, theme of aanwezigheid levert geen probleem op voor de knowledge domain. They meet (face-to-face or community (al wordt de lijst van leden alleen virtual) to exchange, to develop and to make maar langer en onoverzichtelijk). Maar op een knowledge explicit, which arises from questions gegeven ogenblik zal het toch wellicht eens nodig and problems they have.”16 zijn om de niet-actieve leden te polsen of zij hun De vele bijdragen in de community, onderlinge lidmaatschap nog steeds wenselijk vinden. uitwisseling, maar ook uitspraken van deelne- Een belangrijk punt van beslissing: kunnen we mers naderhand, geven alle aanleiding om te het Online Summer Programme uit 2010 ook geloven dat de online community een essentieel zonder verdere subsidie continueren en maken onderdeel is van de communityvorming bij nieu- we een doorstart door gebruik van open course we masterstudenten en ouderejaarsstudenten. ware en opdrachten van docenten? De vroege on- In hun eerste weken in Delft maken deelnemers line samenwerking bleek erg bevorderlijk voor het op vele manieren duidelijk dat de online com- latere contact tussen coaches en deelnemers, munityomgeving hen geholpen heeft om mede- en tussen deelnemers onderling. Een moeilijke studenten te leren kennen, informatie uit te wis- keuze dus, die uiteindelijk in het nadeel van de selen over de onderwerpen die hen aan elangen, b doorstart van het Online Summer Programme is beslecht. In de evaluatie van de pilot van 2010 16 . Ritzen, A. McDougall, M. Kendall, A. Karapadis, M rapporteerden de deelnemers van de pilot dat ze B. Bamberger, H. Dekeyser, G. Reyes and J. Walsh, de inhoud van het programma in de introduc- Real life learning: the developing importance of tieweken enigszins als een herhaling van zetten formal and informal professional communities of beschouwden. Deze studenten kregen namelijk practice, in: T. van Weert, T. and A. Tatnall (eds.): Information and Communication Technology and zowel in het online samenwerkingsproject, als in Real-life Learning, New Education for the Know- de introductieweken in Delft, een introductie in ledge Sociatey, Springer, 2005, pp 269 - 275. de principes van multiculturele samenwerking.
- 42. omdat het werkt! 40 losmakers Deze overlapping is op te lossen door een onder- formeel communicatiemiddel te bezorgen. deel van de introductieweken te vervangen door Tot slot blijven we balanceren tussen sturing en de online variant. Echter, niet alle faculteiten zijn zelfsturing, net zoals velen met ons in het veld bereid om hun studenten tot deelname te ver- van onderwijs, leren en training. Organisaties plichten aan activiteiten die voorafgaan aan het zoals onderwijsinstellingen of bedrijven vragen verblijf in Nederland. En we vonden onvoldoende vaak veel zelfstandigheid van een persoon-in- docenten bereid om geschikte projectopdrachten ontwikkeling, terwijl ze anderzijds ook vrij strakke aan te leveren voor de online projecten. maar onuitgesproken kaders hanteren waar een Daarnaast is het altijd weer een moeilijke beslis- succesvolle ontwikkeling aan moet voldoen, en sing of je informatie op meerdere plaatsen moet niet altijd voldoende ondersteuning bieden aan presenteren, dus zowel in de community als op startende personen die nog niet zo goed het verschillende websites, in andere bronnen van onderscheid kunnen maken tussen kaders en de TU en de facebookpagina van de TU Delft. Het vrijheid. In het introductieprogramma bieden eeuwige dilemma blijft of de herhaling van de we heel veel ondersteuning aan de startende boodschap nu juist bevorderlijk, dan wel hinder- internationale studenten. Zo kunnen ze wen- lijk is. De beslotenheid van de community en het nen aan de onderwijscultuur in Nederland, die relatief informele karakter noopt ons echter om meer uitgaat van verantwoordelijkheid voor het bepaalde informatie ook via een open en meer eigen leerproces dan de meeste studenten in
- 43. foto: daniele mezzalira omdat het werkt! Geen pureestamper? Dan maar een andere tool. 41 het onderwijssysteem in hun land van herkomst leeft en dat met een efficiënte inzet van begelei- losmakers gewend zijn. Want leren om zelf je eigen leerpro- ders een aanzienlijk resultaat werd bereikt. De ces vorm te geven, vergt een behoorlijke dosis ningcommunity helpt studenten onmiskenbaar ondersteuning (zie ook de casus Online je eigen hun weg te vinden in hun nieuwe omgeving, leerproces vormgeven). en zich welkom en thuis te voelen in Delft en Maar eenmaal in de praktijk van hun onderwijs Nederland, nog vóór ze aangekomen zijn. Het worden de studenten al snel geconfronteerd met creëert voor hen het onontbeerlijke vangnet van de realiteit dat ze toch binnen bepaalde kaders een community, en helpt om hun verwachtingen moeten werken, en op een zelfstandige basis hun te managen. Het is ook een efficiënte en betaal eigen traject moeten invullen. Voor het team van bare manier om de contacttijd en vooral de in het introductieprogramma blijft het lastig om cubatietijd voor de deelnemer substantieel op te een goed evenwicht te vinden tussen de sturing, rekken. De community creëert veel goodwill en ondersteuning en eigen verantwoordelijkheid engagement bij de student, en wint tijd voor de voor het leerproces. Het blijft de uitdaging om student, het international office van de TU Delft studenten een realistisch beeld te geven van en de faculteiten. hun toekomstige academische loopbaan, waarin Als aanzwengelaar van een community is ze geconfronteerd zullen worden met de ver- Delftulip.ning.com dus zeker succesvol te noe- wachting om veel eigen initiatief en invulling te men. De community wordt veelvuldig gebruikt ontplooien, binnen niet zo duidelijke kaders, en door bijna alle nieuwe masterstudenten (uit de zonder al te veel extra ondersteuning. evaluatie blijkt dat 96 procent van de studenten de community heeft gebruikt). We zien een le- Reflectie vendige interactie, zowel formeel als informeel. Terugblikkend op twee jaren ningcommunity en De community blijkt een uitstekende basis voor in vergelijking met de eerste community kunnen het introductieprogramma en een goede voor- we wel met genoegen stellen dat de community bereiding op alle doelen. Tijdens de introductie-
- 44. weken wordt ditproces van community-vorming Gouden tip nog voortgezet. Willemijn Dicke, jurylid bij de Er is een zekere kritieke massa aan interactie no- eindpresentatie van de studenten aan het eind dig voordat een community zichzelf in stand zal van het introductieprogramma, benoemt dit tref- houden. Elke communitymanager kan getuigen fend in haar blog17: “een wolk van feromonen” dat een lege community niet uitnodigt tot par- (de chemische stof die ervoor zorgt dat indivi- ticipatie. De activerende activiteiten– synchroon duen van eenzelfde soort elkaar herkennen). en asynchroon –, zoals wedstrijden, georgani- De opzet van de community zorgt voor een ef- seerde chatdiscussies of sneak previews, blijken ficiënte inzet van begeleiding en communicatie. wel uitstekende middelen om de community tot Waar voorheen de communicatie voornamelijk het noodzakelijke actieniveau te brengen. Daarna via e-mail verliep, en medewerkers ontelbare nemen de deelnemers het spontaan over. Een keren op dezelfde vragen een antwoord gaven, is belangrijke succesfactor is de betrokkenheid van het nu voldoende om eenmaal de vraag voor de coaches die zelf ook tot de doelgroep van deze totale community te beantwoorden. Begeleiders community behoren en het acculturatieproces met verschillende expertise en aandachtsgebie- persoonlijk ervaren hebben. Hun rol als facilitator den kunnen de diverse vragen voor hun rekening is ronduit onontbeerlijk. nemen, en behouden toch een overzicht van de Ook het vaste ritme van een wekelijkse update verstrekte communicatie. Het resultaat hiervan en een maandelijkse nieuwsbrief heeft als ef- is aanzienlijk, volgens de communitymanagers : fect dat studenten geregeld naar de community “De tijd voor het beantwoorden van mails is meer terugkomen. Dit ritme maakte onderdeel uit omdat het werkt! dan gehalveerd, en de mails die nog binnenko- van een integraal communicatieplan waarin alle men gaan om uitzonderingsgevallen. De rest is communicatie-uitingen zoveel mogelijk op elkaar blijkbaar al voldoende duidelijk op Delftulip.” aansluiten en elkaar versterken. In een dergelijk In een community staan informatieverschaffing ritme is het dan ook belangrijk dat er iets nieuws 42 en communicatie dicht bij elkaar. De begeleider te zien is, en dat duidelijk is wat er te zien is en kan dus in zijn communicatie eenvoudig verwij- wat er te doen valt. losmakers zen naar een beschikbare uitleg of een achter- Maar de community heeft haar succes vooral gronddocument. Niet alleen voorafgaand aan de te danken aan het basisprincipe sluit zo direct introductieweken is de community een nuttig mogelijk aan bij de behoefte van de deelnemers. Zo instrument. Ook na aankomst in Delft maken de neemt de activiteit op de online community af studenten en de staf er gebruik van, bijvoorbeeld zodra de deelnemers elkaar dagelijks zien. Dat via broadcast messages, of om foto’s of produc- is geen probleem, integendeel. De online com- ten van het projectwerk te delen. munity is geen doel op zich, maar een antwoord Als punt van aandacht moeten we wel opmerken op een behoefte. De echte community of practice dat de community weliswaar succesvol is tussen blijft gewoon bestaan, maar bedient zich op dat internationale studenten onderling, maar dat de moment van andere middelen. internationale studenten nog altijd onvoldoende bij Nederlandse studenten aansluiten. Die zitten in hun eigen feromonenwolk … 17 ttp://www.delta.tudelft.nl/artikel/ h omweg/23786
- 45. losmakers omdat het werkt! 43
- 46. 23 Dingen Inspiratie bij ‘23 Things’ In 2007 gaf ik als zelfstandig professional cursus- sen aan medewerkers van bibliotheken. Web 2.0 Samen dingen doen: in 23 was toen nog een vrij nieuw begrip. Via weblogs kwam ik op het spoor van Helene Blowers uit de stappen thuis in sociale media VS. Zij had voor haar collega’s een cursus over Web 2.0 ontwikkeld: ‘23 Things’. Ze deed dat op wat is het een manier die me heel erg aansprak: een ma- In 23 stappen leren over en met Web 2.0 en nier waarin veel mensen tegelijk iets leren door sociale media zelfreflectie en kennisdeling. Ook ik zag dat de voor wie ouderwetse klassikale manier van trainen niet zo Bibliotheken, onderwijs, archieven, politie goed van toepassing is voor deze materie. Leren waarom deze casus over Web 2.0 vraagt uiteindelijk toch om een Het model van 23 Dingen toont aan dat leren digitale interactie tussen deelnemer en coach. En over sociale media uitstekend organisatiebreed de opzet van Helene inspireerde me ook om een kan werken. Leren door doen EN delen verrijkt manier te bedenken om grote groepen tegelijker- ieders kennis. tijd een cursus te laten volgen, waarbij ik vooral tools op afstand betrokken ben. Wordpress als leeromgeving en verder tientallen Web 2.0-tools hebben niet alleen een marke- Web 2.0 services en tools tingtechnische betekenis voor bibliotheken. Ook omdat het werkt! aantal leden medewerkers rapporteren een behoefte aan meer Bijna 6000 bibliotheekmedewerkers kennis en vaardigheden op dit gebied. Zo stelt rol van de casuseigenaars een medewerker van een bibliotheek: “Het zou Coach en supervisie toch van de gekke zijn als wij straks weer minder 44 casus door weten dan onze klanten, nadat het zoeken en Rob Coers vinden ons ook al was ontnomen.” losmakers Op mijn verzoek gaf Helene me de toestem- ming18 om een Nederlandse vertaling van ‘23 Things’ te ontwikkelen, en de voorbeelden aan de context van bibliotheken in Nederland aan te passen. De Vereniging van Openbare Bibliothe- ken gaf me de opdracht voor die klus, en binnen enkele maanden bleek dat zowel de inhoud als de leeropzet direct aansloegen bij de bibliothe- ken. De doelstelling was drieledig: 1. leren over Web 2.0 en sociale media; 2. ntdekken wat sociale media persoonlijk voor o je kunnen doen; 3. ntdekken wat sociale media kunnen beteke- o nen in de workflow van de organisatie, maar ook in de PR en marketing. 18 p de oorspronkelijke versie is de volgende O Creative Commons-licentie van toepassing: de gebruiker mag het werk kopiëren, verspreiden en doorgeven, remixen of afgeleide werken maken Naamsvermelding – Niet Commercieel – Gelijk Delen 3.0. (http://creativecommons.org/ licenses/by-nc-sa/3.0/nl/)
- 47. Do it yourself monitoren. Tot mijn taken behoort ook de par- ‘23 Things’ was in de oorspronkelijke vorm ticipatie aan de comments op de website, en de een volledig do it yourself-programma, waarbij publicatie van berichten over ontwikkelingen die Helene Blowers nu en dan feedback gaf op de op dat moment actueel en relevant zijn. cursisten. In mijn 23 Dingen ga ik uit van 2 werkvormen: Sociale media superbelangrijk Op de openbaar toegankelijke website De rol van sociale media in dit traject is heel www.23dingen.nl kan iedereen de 23 Dingen groot. 23 Dingen gaat over sociale media, én lezen en de opdrachten doen. Er is echter geen over de inzet ervan in het leerproces. De deelne- feedback op de vorderingen; dat kan alleen via de mers doen verslag van hun ontdekkingsreis op comment-mogelijkheid op de site. hun eigen weblog – en doen hiermee direct aan De incompanyvariant op www.23dingen.nl/ kennisdeling. Ze leren dat RSS en Twitter hen up- organisatie richt zich tot groepen van 20 tot to-date houdt wanneer er feedback is, en gaan 200 mensen die allemaal aan het 23 Dingen- via de 23 Dingen-site discussies aan. Via de com- programma meedoen. Daarbij dient de besloten ments stellen ze vragen en geven ze antwoord. website als lesmateriaal en klassenlijst, en de Naast de digitale ondersteuning, van de coaches individuele weblogs van de deelnemers als werk- en mij, en ook tussen de deelnemers onderling, schrift. De feedback op de voortgang is geregeld is ook de hulp die in de wandelgangen wordt via een piramidale structuur. In de organisatie gevraagd, van groot belang. Tijdens het traject, worden groepen van maximaal 7 collega’s ge- dat gemiddeld drie en een half tot vier maanden omdat het werkt! vormd. Zij staan onder leiding van een coach. duurt, heb ik vier bijeenkomsten met de organi- Deze is doorgaans al goed ingevoerd in de mate- satie: twee plenair en twee met de coaches. Bin- rie, en weet zijn/haar collega’s te motiveren en nenshuis worden er allerlei ad-hocoplossingen bij te springen waar nodig. De coaches doorlopen gevonden voor ondersteuning: het traject tegelijkertijd. Zij krijgen feedback op • ekelijks individueel inloopspreekuur bij de w 45 hun leerproces van mij, net zoals zij hun collega’s coach; losmakers
- 48. omdat het werkt! • raditionele computerlessen per groep of on- t • p de centrale 23 Dingen-site staan vragen van O 46 derwerp o.l.v. de coach; algemene aard. • hatmogelijkheid via de weblog van de coach; c De bibliotheken hebben 23 Dingen massaal losmakers • antinepraat op de werkvloer en in de pauzes k omarmd, omdat de tijd er helemaal naar is. De over 23 Dingen. veranderingen online en offline gaan heel snel De incompanywerkvorm is als volgt: en bibliotheken moeten daar snel kunnen op • olgens een afgesproken planning komt er ge- V inspelen, willen zij een belangrijke factor blijven middeld eens per week een nieuw ding vrij op in de samenleving. De uitrol van 23 Dingen is de website. Een ding is het onderwerp dat op geleidelijk gegaan. De promotie ging vooral via dat ogenblik aan bod komt. mond-tot-mondreclame, en 23 Dingen kreeg • e deelnemer leest de informatie die wordt D veel bekendheid door promotie via de sociale aangeboden, doorpluist extra achtergrondinfor- media. In een voorgesprek worden managers uit- matie van ergens anders op het web, en bekijkt drukkelijk gevraagd zelf ook mee te doen, om zo voorbeelden van succesvolle uitvoeringen in de een voorbeeld aan de medewerkers te stellen. (bibliotheek)praktijk. • e opdracht bestaat uit een activiteit, bij- D Veelvoud aan tools voorbeeld de filialen van je bibliotheek op een Om een 23 Dingen-traject te runnen, gebruiken Google Map zetten. we volgende tools: • og een opdracht: “Schrijf op je eigen weblog N • ordPress voor de 23 Dingen-site, met een W een stukje van honderd tot honderdvijftig woor- login toegankelijk; den, waarin je de uitwerking van de opdracht • 3dingen@gmail.com voor de communicatie 2 beschrijft en of en hoe je het ding in je werk- tussen mij en de deelnemers; praktijk zou willen inzetten”. • oogle Documenten Formulier om de aanmel- G • e coaches reageren op de blogposts, zowel D ding door de deelnemers zelf te laten doen; inhoudelijk als aanmoedigend; onderling kun- • oogle Documenten Spreadsheet, waarin de G nen de deelnemers ook op elkaars blogs com- coaches de voortgang van hun groep bijhou- mentaar geven. den;
- 49. • oogleReader om nieuwe posts en reacties G Er zijn in elke groep wel medewerkers die met te volgen op de individuele weblogs en de 23 weerstanden zitten: geen tijd, geen zin in een Dingen-site. cursus, het moet. Dit zijn weerstanden van per- De kosten voor het gebruik van de platforms zijn soonlijke aard. Een organisatie kiest ervoor om vrijwel nihil. We gebruiken gratis online diensten. 23 Dingen te gaan doen om er samen wijzer Wel zijn er kosten voor hosting en dataverkeer op van te worden. Als er bezwaren van inhoudelijke de cursuswebsite. aard zijn, dan moedig ik mensen aan om juist daarover te bloggen. 23 Dingen wil absoluut Lastige situaties overwinnen geen waarheden prediken, en als iemand angst, TIJD! Het programma duurt ongeveer 4 maan- irritaties of wat dan ook heeft, en we slagen er den, en dat blijkt voor velen toch wel een lange niet in om die weerstanden weg te nemen, dan periode. De urenbelasting is door mij bepaald op is de opzet daarmee nog niet mislukt. We willen 2,5 tot 3 uur per ding, maar blijkt in de praktijk mensen echt in hun waarde laten. toch te laag geschat. Veel evaluaties geven aan Per ding is een deelnemer gemiddeld zo een dat men per ding meer tijd kwijt is. Weerwoord: drie uur bezig met lezen, bekijken en schrijven. dit hangt sterk af van de voorkennis, de compu- Welk deel daarvan door een organisatie wordt tervaardigheid en de bereidheid van de deelne- betaald, verschilt sterk. Ook de verhouding tot de mer om met sociale media om te gaan. opbrengst is lastig te meten. Een organisatie kan Het aantal dingen. Dat zou minder kunnen. In de er ook voor kiezen om twee mensen fulltime met praktijk van andere varianten buiten de biblio- sociale media bezig te laten zijn, maar dan wordt omdat het werkt! theeksector wordt er steeds vaker voor gekozen weer het sociale- en collectieve leerproces ge- om de fun onderwerpen achterwege te laten. In mist, dat ook als een grote plus wordt ervaren. de originele 23 Dingen is gekozen voor een breed scala aan onderwerpen die allemaal relevant zijn voor bibliotheken. 47 losmakers
- 50. Het gebruik vansociale media Enkele citaten van deelnemers op basis van werkt! de evaluatie van de 23 Dingen Deel Dag20: • e belangrijkste winst? Deelnemers geven aan D dat ze persoonlijk veel web2.0-wijzer zijn ge- “Alles bij elkaar ben ik blij dat het voorbij is worden, en beter in staat zijn om na te denken en trots ook op mezelf. Ook ik kan dit!” over het gebruik van sociale media in het werk. In vergelijking met een klassieke klassikale “Al spelenderwijs heb ik kennisgemaakt met workshop denk ik dat aanpak van 23 Dingen diverse nieuwe en bestaande dingen. Heb heel praktisch werkt. Voorwaarden: het delen gekeken wat hiervan de mogelijkheden zijn staat centraal en er wordt vier maanden inten- en zal een aantal ervan zeker in de toekomst sief mee aan de slag gegaan. nog eens gaan gebruiken. Zeker als Bieb • elen hebben geleerd grenzen en barrières te V moet je wel bijblijven, dus werkende in de slechten in hun gebruik van de computer en Bieb ook. Stilstand is achteruitgang.” het omgaan met Web 2.0-tools. • ibliotheken (maar ook archieven en andere B “23 Dingen heeft me ook kennis laten organisaties die aan 23 Dingen of varianten maken met een aantal collega’s die ik hebben deelgenomen) zijn inderdaad gaan natuurlijk wel kende, maar waarvan ik niet gebruikmaken van sociale media en hebben zo heel veel wist.” bepaalde toepassingen in hun dienstverlening opgenomen. Een mooi evenement was de 23 “We hoeven niet alles in één keer goed omdat het werkt! Dingen Deel Dag in Amsterdam, waarin biblio- te doen, we moeten wel proberen, testen, theken in minipresentaties hun product voor leren, ... Ik ga voor de kwaliteit van leren het voetlicht mochten brengen. door fouten maken, want dan heb je dingen • egeleiding en leren in groep werkt beter dan B geprobeerd die je niet eigen waren en je 48 de openbare variant. De openbare variant grenzen opgezocht.” zonder begeleiding trekt wel deelnemers aan, losmakers maar de meesten haken af. Het valt hen in veel “Er is een wereld voor me opengegaan, ik gevallen te zwaar om hier alleen mee bezig te ben privé ook een ambassadeur geworden zijn19. van het web 2.0. Voor de bibliotheek is het een vergaarbak van supergoede ideeën. Hopelijk wordt er door het management veel gebruikgemaakt van al die goede ideeën.” 19 et besef dat men deel uitmaakt van een groep, H verhoogt de slaagkans in afstandsonderwijs (L. Visser, 1998. The development of motivational communication in distance education support. Open University UK.) Uit haar studie blijkt dat het met name van belang is om motiverende ondersteuning te geven met het oog op “stu- dent's sense of belonging to a course. It expres- ses understanding the student's difficulties and 20 e baseren ons hiervoor op de onderzoeksme- W emphasizes the student's being part of a group thode van Etienne Wenger, die gebruikmaakt of people working together with someone (the van citaten en storytelling voor effectmeting, tutor) who shows confidence and interest in afgemeten aan de verwachtingen en aspiraties them.” p. 175 van communityleden.
- 51. Reflectie Als initiator van23 Dingen in Nederland ben ik er natuurlijk erg trots op dat het concept zo’n grote vlucht heeft genomen. 23 Dingen appelleert vooral aan het eigen leervermogen van mensen. En ik vind het geweldig om te zien dat het bij negen op de tien deelnemers ook echt werkt! omdat het werkt! 49 losmakers
- 52. Crossanalyse deel 3 De rol van de facilitator De techniek is goedkoop en gemakkelijk in ge- ken in co-creatie. In ‘Classroom without walls’ bruik. Dit zagen we al in het tweede gedeelte van vertrouwt de organisator op de inbreng van het de crossanalyse (‘De toolkeuze’). De uitdaging twitternetwerk, in plaats van op een eenrich- blijft om mensen actief te betrekken bij hun ei- tingspresentatie. In ‘Online je eigen leerproces gen leerproces, en dat is toch echt mensenwerk. vormgeven’ is het duidelijk dat het programma De rol van de facilitator is daarom onontbeerlijk. door de deelnemers wordt samengesteld, online, Overigens wordt die lang niet altijd zo benoemd: en dat de facilitatoren niet meer de rol hebben faciliteren van leerprocessen met sociale media van het bedenken van de oefeningen. In ‘Multi- gebeurt in vele vormen en onder meerdere na- mediale broedplaats in het HBO’ is dit lastig voor men: procesondersteuner, initiator, convenor, de docent (superleerling); de verleiding was groot technology steward, expert, enz. De initiator van om studenten duwtjes in een richting te geven, de HRcommunity in ‘Zonder sociale media was maar dit werd niet gedaan. Hierdoor ontstond het niet op deze schaal gelukt!’ noemt zichzelf ruimte voor eigen initiatief. geen facilitator, maar spreekt liever in termen van omdat het werkt! leiderschap: “Elke community heeft een leider • Practice what you preach. Een belangrijk nodig.” Elke community heeft ook een kernteam adagium dat uit onze casussen naar voren komt, nodig. Hoewel we in de casussen verschillende is practice what you preach, ook bekend als walk invullingen van hun rol zien, werken vele facilita- the talk of the method is the message. Het is 50 toren vanuit principes van zelforganisatie. De fa- veel eenvoudiger om goede online leer- en ver- cilitator is dan ook veel meer een procesbegelei- andertrajecten te ontwerpen wanneer je zelf een losmakers der, stimulator of katalysator, dan een directieve bepaalde vaardigheid hebt met sociale media. Al trainer of instructeur. is het maar om vanuit een bepaald doel te kun- Vaak is de facilitator in onze casussen zelf ook nen bedenken welke tool passend is, en om je in een lerende deelnemer, nadat hij of zij eenmaal te kunnen leven in de rol van de deelnemer. In het initiatief voor het leertraject genomen heeft. een deel van de casussen zijn sociale media niet In de online community’s van ‘Platteland 2.0’, zozeer het medium, maar juist het onderwerp ‘Teamblog zorgt voor inhoudelijke uitwisseling’ of doel van het traject. In die trajecten beogen en ‘Snellere acculturatie door een online com- de deelnemers meer te leren over sociale media munity’ zien we bevlogen facilitatoren die zelf en ermee te leren werken. Zeker in dergelijke ook nieuwsgierig en actief zijn in het domein trajecten is het belangrijk om doel en middel op van hun community. Als betrokken facilitator elkaar af te stemmen. Het is uitermate lastig om bewegen ze zich in het netwerk en kunnen ze anderen te verleiden tot het gebruik van sociale zo persoonlijk nieuwe mensen uitnodigen. Ze media, als je ervan zelf geen gebruikmaakt of zijn zelf onderdeel van de community, en geen weinig mee hebt. Het Practice what you preach- buitenstaander. In ‘Platteland 2.0’ wordt dit zelfs principe ondersteunt dus je geloofwaardigheid. een succesfactor genoemd. Zonder deze drive Dit principe zien we terug in de casus ‘Online een zou, als de financiering wegvalt, ook de commu- training starten’, waar het experimenteren met nity instorten. tools voorop staat alvorens na te kunnen denken Andere kenmerken van succesvol faciliteren: over een socialemedia-organisatiestrategie. Soci- ale media zijn immers niet zomaar instrumenten • Werken vanuit co-creatie. De facilitator is die je kunt inzetten voor leren en veranderen; er- niet meer degene die het proces alleen ontwerpt achter gaat vaak een hele nieuwe gedachte schuil en voor de klas of voorin het lokaal de regie voert. over hoe je naar leren en ontwikkelen kijkt. Denk Sociale media vragen om loslaten en meer wer- maar aan aspecten als co-creatie, authenticiteit,
- 53. open cultuur enempowerment. Sociale media ruimtes, en maak communicatieafspraken. Bij de zetten spanning op heel wat principes die we casus ‘Social learning policy’ wordt er ook struc- jarenlang in klassieke leertheorieën gehanteerd tuur geboden: dit keer niet door de inhoud, maar hebben. Ook bij de casussen ‘Platteland 2.0’ en door een duidelijke veranderkundige aanpak in ‘23 Dingen’ wordt veel aandacht besteed aan het een aantal fases. ervaren van sociale media. Deze casussen laten Wel zien we een verschil tussen het geven van zien hoe je beginnende deelnemers stap voor intentionele leeropdrachten met een duidelijk stap online met sociale media kunt laten expe- vooropgesteld en afgebakend doel (lezen van een rimenteren. Heldere en gebruikersvriendelijke hoofdstuk, leren van een vocabularium, oefenen online uitleg geven, online ondersteuning bieden van een vaardigheid) en meer open opdrachten en tijd geven om met een tool te spelen, helpen met een reflectief, co-creatief karakter, zoals wer- om de angst te overwinnen. ken aan een casus of starten van een blog over een bepaald thema. De begeleider heeft hiervoor • Zorgen voor structuur en houvast. On- andere kwaliteiten nodig dan in een klassiek danks het feit dat heel wat casussen een voor- model, zoals mensen helpen om hun eigen leer- beeld zijn van sturing en autonomie door en van vragen te herkennen. Socialemediatools geven de deelnemers, zijn er ook enkele casussen die hierbij toegevoegde informatie aan de facilitator, ons aantonen dat het zorgen voor structuur en omdat ze het leerproces heel inzichtelijk maken. houvast een krachtig principe is. Dit geldt zeker Continue online delen van je gedachten, of zoals als deelnemers nog niet goed in sociale media blogger Joris Luyendijk het noemt: share your omdat het werkt! ingewijd zijn, zoals in de bibliotheekwereld (casus learning curve21, vraagt om meer procesmatig ‘23 Dingen’). Het doel is niet altijd de creatie kijken naar het stadium waarin de lerende zich van een online community met een eigen leven, bevindt. Ook hierbij geven socialemediatools toe- waarin de onderwerpen gaandeweg ontstaan, so- gevoegde informatie aan de facilitator. ciale media kunnen ook ingezet worden in meer 51 gestructureerde leersituaties met een curriculum • Content curator zijn. Een nieuwe rol is losmakers en duidelijke leerdoelen (zie ‘Online een training die van content curator: iemand die doorlopend starten’). relevante informatie over bepaalde onderwerpen vindt, beoordeelt, verrijkt en met zijn omgeving Ondanks dat er in deze casussen sprake is van deelt. Een aantal interventies van de facilitator het bieden van structuur en houvast, werken zijn uitnodigen, discussies lezen, modereren, en zij meer dan in klassieke leertrajecten met een kwaliteit bewaken. Veel heeft te maken met het hoge mate van zelfsturing in het curriculum. Het verwerken, bewerken en doorsturen van infor- leerproces wordt niet gezien als een lineair pro- matie, zoals het retweeten van berichten over ces van onwetende naar wetende, maar is meer platteland, het volgen van bepaalde tags in social organisch van karakter. In ‘Online een training bookmarking, en twitter- en linkedinberichten. starten’ wordt het online werken gebruikt om Maar de facilitator doet meer dan informatie mensen uit te nodigen de inhoud van de face- doorsturen. Hij reageert, initieert onderwerpen to-facebijeenkomst te bepalen. Dit is ook het en motiveert mensen. Hij heeft ook een unieke geval bij ‘Online je eigen leerproces vormgeven’. mening en deelt zijn perspectief. De facilitator in Bij ‘23 Dingen’ staat het hele curriculum online, ‘Platteland 2.0’ haalt bijvoorbeeld thema’s voor zodat mensen zelf het proces kunnen doorlo- de twitterchats uit het volgen van verschillende pen. De docent van ‘Multimediale broedplaats stromen, en speelt zo de rol van menselijke filter. in het HBO’ noemt zichzelf geen docent maar liever superleerling, en wil graag broedplaatsen creëren. Het gebruik van de facebookgroep en de twitterhashtag waren een van de weinige verplichtingen. Een belangrijke les uit deze casus: 21 edtalk: http://www.tedxamsterdam. T stimuleer zelforganisatie, maar zorg voor struc- com/2011/joris-luyendijk-make-the-world- tuur in de randvoorwaarden, zoals de virtuele understandable
- 54. Teamblog Hoe we begonnen Hoe kunnen we sociale media inzetten zodat er zorgt voor meer verbinding en interactie ontstaat tussen de leden van de vereniging? Dat was de vraag van de inhoudelijke NVO222 in 2010. Een team ging experimente- rend met deze vraag aan de slag. Dat resulteerde, uitwisseling tot nu toe, in een explicietere aandacht voor sociale media binnen de vereniging. Bovendien is ongeveer vijftien procent van de leden op een of andere manier actief bezig met sociale media Hoe je het contact tussen leden binnen de vereniging. De start is gemaakt! Sinds van een beroepsvereniging kunt 2009 is NVO2, naast studiedagen, congressen, werkgroepen en netwerkbijeenkomsten, ook on- verdiepen met sociale media line actief. De NVO2 had, naast de interactie die er was wat is het tussen leden tijdens face-to-faceactiviteiten, Stimuleren van online interactie binnen het behoefte aan online interactie. Een online plek netwerk van een beroepsvereniging voor sociale waar leden elkaar kunnen ontmoeten, kennis uit- professionals wisselen en samenwerken. Dit gebeurde al door voor wie pakweg veertig leden in een linkedingroep. Daar- omdat het werkt! NVO2, beroepsvereniging voor HRD-professio- naast leek het de NVO2 waardevol om een eigen nals communityomgeving te hebben. Een omgeving: waarom deze casus • ie voor iedereen herkenbaar is als de plek waar d Keuze platforms, wat kan werken binnen een HRD-professionals terechtkunnen; 52 vereniging • aar leden zich aan elkaar kunnen voorstellen, w tools in contact kunnen komen met elkaar en online losmakers Ning, LinkedIn, Twitter en Wordpress weblog in gesprek kunnen gaan; aantal leden • aar leden waardevolle artikelen, links, werk- w Ongeveer 300 vormen met elkaar kunnen delen; rol van de casuseigenaars • aar de diverse werkgroepen online kunnen w Ontwerper en facilitator samenwerken. casus door Op basis van deze wensen en de ervaring van Sibrenne Wagenaar enkele leden in het ontwerpteam met online Wie waren erbij betrokken? platforms, is gekozen voor Ning, een omgeving Medewerkers, directeur en bestuur van NVO2, die vervolgens redelijk vlot in de lucht was. werkgroep ‘sociale media en leren’, actieve en betrokken leden Zo hebben we het aangepakt We besteedden aandacht aan de ningcommunity in het maandelijkse ledenblad van de NVO2. We maakten een duidelijke koppeling tussen de community en de website. En we startten met een wekelijkse e-nieuwsbrief die sterk in verbin- ding stond met de ningcommunity. Al snel telde de community ongeveer tweehonderd leden. Maar toen? Leden krijgen bleek niet zo heel 22 e NVO2 is de beroepsvereniging voor het D vakgebied van Human Resource Development (HRD). Samen met een netwerk van tweedui- zend professionals zorgt NVO2 voor professio- nalisering van het vakgebied.
- 55. omdat het werkt! 53 losmakers moeilijk, maar zorgen dat daar ook iets gebeurde, Met deze online activiteiten hoopten we leden te dat was een ander verhaal … Het ontwerpteam verleiden tot een reactie. Dat gebeurde ook wel, organiseerde de technische ondersteuning, ver- maar het probleem bleef dat online interactie welkomde nieuwe leden, voorzag iedereen van slechts mondjesmaat op gang kwam. Wat was interessante artikelen en links naar websites, en dat toch? Reacties van leden waren: “Ik ben nog stimuleerde discussies rond thema’s die leden wat zoekende naar wat de meerwaarde is”, “Ik aangaven als waardevol. Maar online gebeurde moet echt nog bedenken wat ik dan kan plaat- er weinig. sen”, “Ik volg liever eens een tijdje” en “Voor We hebben meer initiatieven gestart in de online mij is het de eerste keer online, ik wil niet dat community, waarbij we vooral de verbinding iedereen kan lezen wat ik schrijf.” Het merendeel zochten tussen online en face-to-faceactiviteiten. van de leden was nog weinig of niet met sociale Want daarin zat naar ons idee een belangrijke media bezig, zowel privé als in het werk. Er bleek meerwaarde en wellicht een lage drempel voor wel veel belangstelling om meer te horen over leden om ook online actief te worden. Hierbij kun de mogelijkheden die sociale media bieden bij je denken aan: leer- en veranderingsprocessen, getuige de be- • en blogpost in de community over een ge- e langstelling bij themabijeenkomsten en de snel pland face-to-face-evenement; groeiende werkgroep ‘Sociale Media en Leren’. • loggen tijdens een grote internationale confe- b Maar online reageren, uitwisselen en samenwer- rentie, voor de thuisblijvers; ken: dat bleek nog een brug te ver. • en discussie over een thema (zoals bijvoor- e beeld de veranderingen in btw-afdracht bij Start met LinkedIn, Twitter en zelfstandige trainers), waarbij reacties van leden een team-webblog tot dan toe telefonisch bij de NVO2 binnenkwa- We hadden sterk het gevoel dat het tijd nodig men. had: leden moesten wennen aan de nieuwe mo-
- 56. omdat het werkt! 54 losmakers gelijkheden tot netwerken en professionalisering. dit aantal nam toe. Bovendien bereikten we En de NVO2 had tijd nodig om haar aanpak zo daarmee ook (HRD-)professionals die geen lid aan te passen dat ze ook online activiteiten kon zijn van de NVO2, maar wel interesse hebben aanbieden. De aandacht voor sociale media was in de thema’s waar we over twitteren. Intussen nog maar net aangewakkerd bij de leden van de twittert de directeur van de NVO2 en hebben NVO2. Wel zette dit ons aan het denken over we met Twitter een sterke verbinding gemaakt meer en andere mogelijkheden om als NVO2 on- met het tijdschrift en de bijbehorende digitale line actief te zijn. nieuwsbrief. • e gedachte van meer mogelijkheden verken- D • aarnaast zochten we naar een manier om le- D den we door na te gaan waar de NVO2-leden den op een meer laagdrempelige manier kennis te vinden waren die wél al actief waren op te laten maken met de kracht van sociale media sociale media. LinkedIn en Twitter bleken hier voor kennisuitwisseling en gezamenlijk leren. uit te komen. In de NVO2-linkedingroep was Wat zou laagdrempeliger zijn voor NVO2-leden? regelmatig een waardevolle discussie. Leden die Wellicht zouden we leden kunnen verleiden tot online actief waren, hebben elkaar daar duide- online interactie door ze waardevolle inhoud lijk gevonden. Daarnaast zijn we mondjesmaat aan te reiken – inhoud aangeboden door an- met Twitter begonnen. Als ontwerpgroep zijn dere leden en HRD-professionals, met daarbij we bij wijze van experiment gaan twitteren voor de nadrukkelijke vraag om aan te vullen en de NVO2: korte berichtjes over waardevolle te reageren. Omdat de auteur echt behoefte evenementen, verspreiden van inhoudelijk heeft aan meedenken en aanvullingen op zijn interessante artikelen en het doorsturen van of haar eigen ideeën. Daarvoor startten we met twitterberichten van NVO2-leden. In het begin een team-weblog: 25 HRD-professionals die waren daar maar weinig leden actief, maar op basis van hun expertise voor de vereniging
- 57. bloggen. Elke bloggeris uitgenodigd op basis aan het evenement vragen om nu al online te van zijn of haar specifieke expertise (e.g. leider- reageren; schap, activerend werken en mindfullness) en • loggers die onderling reageren op elkaars b schrijft om de twee maanden een blogpost blogposts (wat ook gemakkelijker ging doordat over iets dat hem of haar op dat moment be- men elkaar al eens had ontmoet); zighoudt. • ieuwe blogposts onder de aandacht brengen n Zo kwamen verschillende lijntjes bij elkaar: lezers via Twitter. van het tijdschrift gaven aan behoefte te hebben Nu, na een jaar bloggen, zijn we heel tevreden. aan een kanaal waar sneller actuele ontwikkelin- De weblog wordt dagelijks door ongeveer hon- gen op HRD-gebied gedeeld konden worden. Er derdvijftig mensen bekeken. Er zijn intussen al was behoefte aan inhoudelijke uitwisseling, maar honderdentien berichten geplaatst. En aanspre- iets of iemand moest daar wel een start mee kende blogposts ontvangen gemiddeld twintig maken. En voor het bloggen rondom een face-to- reacties. face-event ontstond de behoefte aan een goede plek om berichten zichtbaar te maken. Door de Welke tools werden ingezet? team-weblog is de online interactie binnen de De belangrijkste tools zijn Ning, Twitter en een vereniging (en daarbuiten) veel beter gaan lopen. Wordpress weblog. We zijn begonnen met Ning als online communityplatform. Een linkedingroep We hebben gezorgd voor: bestond al. Later hebben we uitgebreid naar een • oede bloggers. Dit zijn professionals met een g twitteraccount (@nvo2) en een twitterhashtag omdat het werkt! eigen kijk op een bepaald thema in het werk- (#nvo2). Nu speelt de weblog ‘Over Leren en Ont- veld, mensen die goed kunnen schrijven; wikkelen’ een belangrijke rol in de community. • itme doordat er twee keer per week een r nieuwe blogpost verschijnt. Hiervoor vonden Wat heeft het opgeleverd? we minimaal twintig bloggers bereid om mee te De NVO2 is nu een jaar bezig met het stimuleren 55 doen. En er is een aanjager die plant wie wan- van online netwerken en kennisuitwisseling. losmakers neer aan de beurt is om te bloggen; Sindsdien is de belangstelling voor dit onderwerp • andacht voor nieuw verschenen blogposts via a onder de leden zichtbaar toegenomen. Er zijn Twitter, een elektronische nieuwsbrief, het tijd- meer leden aan het twitteren. Er is aardig wat schrift en persoonlijke kanalen van de bloggers; belangstelling voor de werkgroep ‘Sociale media • erschillende arrangementen voor bloggers: v en leren’. Meer en meer leden weten zich goed te continu, rondom een face-to-faceactiviteit, bewegen in de online community. Bij de weblog gastblogger. zien we dat blogposts steeds beter gelezen wor- Ook dit initiatief vereiste specifieke aandacht den. Het aantal reacties op blogposts neemt toe, om de interactie echt op gang te brengen. In het en de bloggersgroep groeit doordat leden graag begin verschenen er wel goede blogberichten, willen meedoen. De online elementen raken ook en konden we aan de cijfers achter de schermen steeds beter verweven met de face-to-faceactivi- zien dat de berichten ook zeker gelezen werden. teiten van de vereniging. Een voorbeeld hiervan is Toch bleven reacties van lezers grotendeels uit. In een reeks blogposts, geschreven door de trainer een bloggersbijeenkomst hebben we expliciet de in aanloop naar een face-to-facebijeenkomst. vraag opgepakt hoe we lezers kunnen stimuleren Daarnaast ontstaan er interessante ideeën om tot een reactie. Dit leidde tot verschillende initia- in 2012 het bloggen verder uit te bouwen, vari- tieven, zoals: ërend van gastbloggers tot video-interviews en • en prikkelende blogpost schrijven en vervol- e estafetteblogs. En die ideeën gaan gepaard met gens mensen uit je eigen netwerk per e-mail veel positieve animo! benaderen met de vraag om vanuit hun eigen expertise te reageren; • ekende professionals uitnodigen om in de b aanloop naar een evenement die zij organise- ren op de weblog te bloggen en deelnemers
- 58. Kritische momenten inhet ter ondersteuning van de professionalisering proces van bloggers. Belangrijkste kritische moment, tot nu toe, was • loggers zijn uitgenodigd op inhoudelijk onder- B drie maanden na de bekendmaking van de HRD werp, zodat we de blog voor een breed publiek community. De online interactie kwam langzaam (want dat zijn de leden van de NVO2 ook) aan- op gang: leden meldden zich, maakten een pro- trekkelijk maken. fiel aan, keken wat rond, en daar bleef het gro- • e besteden als bloggers onderling aandacht W tendeels bij. Wat te doen? aan het op gang brengen van online interactie: • e hebben de community ook opengesteld W hoe kunnen we onze blog onder de aandacht voor niet-leden, om zo de doelgroep te vergro- brengen? En hoe kunnen we lezers verleiden tot ten en om ook kennis van buiten de vereniging reactie? toegankelijk te maken. • e werken met een vaste groep bloggers, W • e zijn gestart met discussies in het forum W en daarnaast voegen we regelmatig nieuwe die inhoudelijk echt relevant waren voor leden. blogvormen toe. Daarbij kun je denken aan Discussies die tot dan toe via andere commu- gastbloggers, bloggers die bloggen in aanloop nicatiekanalen liepen en waarbij het echt een naar een training of workshop die zij faciliteren, meerwaarde had om deze online te voeren. Dit bloggers die één keer schrijven en daarna het betrof bijvoorbeeld een discussie over de nieu- stokje doorgeven aan ... we btw-regeling voor zelfstandigen zonder per- Welke ideeën we nog hebben voor de nabije soneel in 2010: hierover kwamen bij de NVO2 toekomst? Ons repertoire aan manieren om te omdat het werkt! veel vragen binnen die tot dan toe individueel bloggen willen we graag uitbreiden. Het lijkt ons beantwoord werden. Deze keer hebben we de waardevol om iets explicieter onze ervaringen vragen in het forum geplaatst, en daar een ge- met bloggen onderling te delen. Wat zijn karakte- zamenlijke uitwisseling mogelijk gemaakt. Dit ristieken van een blog die werkt? Welk type blog- 56 maakte een korte lijn met de belastingdienst posts kun je schrijven? Welke variatie zien we nu bijvoorbeeld ook mogelijk. in onze blog? Wat leren we zelf door te bloggen? losmakers • e hebben deelname aan de conferentie van W de American Society for Training and Develop- ment in Chicago aangegrepen als mogelijkheid om via de HRD-community de thuisblijvers over waardevolle inhoudelijke presentaties te informeren. Bijkomende opbrengst was dat de leden van de NVO2 die deelnamen aan deze ASTD gedurende de conferentie aardig bedre- ven zijn geworden in bloggen en twitteren via de HRD-community. Reflectie en tips voor teamblogs Ik heb het gevoel dat er in de teamblog nog veel potentie zit. Voor de NVO2 is het een krachtige en redelijk laagdrempelige manier om inhoudelij- ke uitwisseling tussen leden op gang te brengen. Wat heeft daarin tot nu toe gewerkt? • e maken gebruik van een planning, zodat ie- W dereen weet wanneer hij of zij aan de beurt is. • r is een aanjager die de bloggers motiveert, op E de planning attendeert, en op technisch vlak ondersteunt. Hij bewaakt enigszins de kwaliteit van de blogpost en organiseert bijeenkomsten
- 59. losmakers omdat het werkt! 57
- 60. Multimediale De broedfactor als inspiratie Guido Crolla, docent of superleerling zoals hij broedplaats zichzelf liever noemt, werkt aan de HAN. Hij ge- looft er sterk in dat het onderwijs broedplaatsen in het HBO nodig heeft om de individuele talenten die in homogene klassen zijn ingedeeld de vrije ruimte te laten opzoeken. “Hoe stompzinnig, geestdo- dend en volkomen onnatuurlijk is het om klas- Leren buiten de (hoge)school sikale opdrachten te geven waarin alle studenten blootgesteld worden aan dezelfde deadlines en wat is het kwaliteitseisen? Alle talenten worden naar bene- Een creatieve broedplaats waarin studenten en den afgerond.” stagiaires leren om hun eigen leerproces in te Guido is geïnspireerd door de ideeën van zijn col- richten zonder sturing door docenten of lespro- lega Peter Camp over de broedfactor, uiteengezet gramma, enkel gefaciliteerd met een ruimte waar in zijn gelijknamige boek23. De broedfactor gaat ze elkaar kunnen ontmoeten, vrijbuiten, experi- over het creëren van (virtuele) ruimten waarin menteren, en contacten leggen met professio- studenten de gelegenheid krijgen om zelf en met nals en opdrachtgevers in de creatieve sector. elkaar oplossingen te vinden voor vraagstukken voor wie die voor hen belangrijk zijn. Geen regels, geen 38 studenten van de opleiding ‘Communicati- sturing door docenten, geen lesprogramma, omdat het werkt! ons Multimedia Design’ aan de Hogeschool maar wél leren wat voor jou belangrijk is. Een van Arnhem en Nijmegen (HAN) die kozen voor ruimte die gelegenheid biedt om verbinding te de minor Digital Media Productions, en enkele leggen tussen studenten en professionals uit de stagiaires en afstudeerders bij startende onder- creatieve sector, waar creatieve processen op 58 nemers www.meervorm.nl en www.dollypop.nl gang komen die meerwaarde creëren, waar deel- in de creatieve sector. De startende ondernemers nemers met elkaar daden stellen die tot beleid losmakers waren de opdrachtgevers van de studenten en kunnen leiden en waar de nieuwe manier van stagiaires. werken (en leren) hét uitgangspunt is: gewoon waarom deze casus doen, klein beginnen en organisch laten groeien. Deze casus beschrijft het gebruik van sociale media in de hogeronderwijspraktijk, en gaat in op Digital Media Production de vraag: hoe wordt zonder vaststaand lespro- Guido maakte zich sterk voor het aanbieden van gramma geleerd en wat is de rol van sociale de minor. Hij vond een lege fysieke ruimte waar media daarbij? hij met de deelnemers bijeen kon komen, en tools begon met de werving van studenten, stagiaires Twitter, TweetDeck, facebookgroepen en opdrachtgevers. Het begon met een groep van casuseigenaar 38 studenten. Die startte op 1 februari 2010 met Guido Crolla de minor Digital Media Production in een volledig rol van de casuseigenaars lege en kale fysieke ruimte. Er was 1 docent: Onderzoekers Guido. Hij opende de bijeenkomst met de vraag: casus door wat kom jij hier doen? Geen uitleg over beoorde- Joke van Alten en Harry Vos (meer informatie: lingscriteria en programma, alleen een opdracht www.eentweetien.nl) om de eigen expertise te koppelen aan vragen van de 2 betrokken opdrachtgevers. Een paar maanden later, op 18 juni 2010, presenteert bij- na diezelfde groep tijdens de ‘Doe Media Dagen’ wat zij de afgelopen periode gecreëerd hebben: 23 amp, P. (2009), De Broedfactor, Business C Contact, Amsterdam.
- 61. Augmented Reality, ExperienceDesign, Interac- zorgde voor de juiste context, en interessante tive Storytelling, Smallfilm, Location Based Servi- ontmoetingen waarbij studenten dan zelf de con- ces, Videomapping, Bluetooth Communication, nectie met professionals konden leggen. Neem Multi-touch Interfaces, en 3D-video. nu de co-creatiedagen voor opdrachtgevers, waar- De tussentijd was een periode waarin de studen- bij hij de rol van cateraar op zich nam om studen- ten nadachten over hun eigen kwaliteiten, pas- ten de gelegenheid te geven om zelf de dag vorm sies, interesses en toekomst. Een periode waarin en inhoud te geven. Of de denkbeeldenfriterie, een zij contact zochten met een opdrachtgever die informele ontmoetingsplek vol bier, bitterballen een voor hen boeiend vraagstuk had aangele- en brainstorm. “Als iets het leerrendement en verd, en waarin zij met deze opdrachtgever een -effect bij studenten heeft gestimuleerd, dan wa- samenwerkingsrelatie aangingen. Ter ondersteu- ren het wel dit soort informele bijeenkomsten… ning hadden ze een fysieke en virtuele ruimte en natuurlijk mijn bitterballen :-)” ingericht, die voor hen en hun opdrachtgevers plekken werden waar zij kennis en ervaringen Wat was de rol van deelden, reflecteerden en samen werkten aan sociale media? oplossingen voor praktische vraagstukken in De gebruikte sociale media zijn vooral ingezet als ieders ontwerp en uitvoering. En waarin zij pre- communicatievorm: ook buiten de fysieke ruimte sentaties gaven van de voortgang en uiteindelijke was er een plek voor ontmoeting, stimulering en resultaten. kennisdeling. Voor Guido als superleerling waren Facebook en Twitter ook instrumenten om te Wat was het plan, omdat het werkt! volgen waar iedere student mee bezig was. Naast de leerinterventie? de fysieke ruimte kon hij zo studenten stimuleren De minor is ontworpen vanuit de volgende vi- om door te gaan, feedback geven als dat nodig sie: “Wij gaan er bij www.eentweetien.nl vanuit was, extra uitdagingen stellen en tot reflectie dat we als mens niet-rationele wezens zijn. Het uitnodigen. De combinatie van sociale media en 59 gedrag van mensen wordt bepaald door de inter- de ontmoetingen en presentaties in de fysieke losmakers actie tussen persoon en omgeving, dus tussen ruimte versterkte elkaar. wat bij je hoort aan waarden, normen, ideeën, De broedplaats maakte gebruik van Twitter voor karakter en daarnaast wat in de cultuur en con- de onderlinge kennisdeling en de uitwisseling text opgesloten ligt. Om studenten te leren leren, van hier-en-nu-activiteiten, en Guido als superleer brengen wij hen in een situatie waarin ze zelf ling hield het overzicht via TweetDeck. De deel- sturing moeten geven aan het leerproces. Dat, nemers werkten met de afgesproken hashtack samen met de inhoud, maakt dat zij een boei- #eentweetien. Daarnaast gebruikten deelnemers ende tijd doormaken.” De leerinterventie die de een eigen, gesloten groep binnen Facebook om minor is, had als voornaamste doel om studen- afspraken bij te houden, (tussentijdse) resultaten ten te prikkelen niet langer volger te zijn van het te plaatsen, en feedback en reflecties te vragen. onderwijssysteem, maar een vormer te worden, Voor de branding en presentatie naar de buiten- en zelf sturing te geven aan het eigen leren en wereld en voor de portfolio-opbouw plaatsten de leerproces. Doen wat voor hen belangrijk is en deelnemers en de superleerling (video)blogs op aansluit bij hun passies, interesses en mogelijk- de openbare community www.eentweetien.nl. heden. Het gebruik van de communicatietools was een De docent speelde een belangrijke rol in de van de weinige verplichtingen tijdens de minor. broedplaats. Zijn rol was het uitdagen van de Doel was om gedurende de leertijd met elkaar in studenten om te ontdekken wie zij zijn en waarin verbinding te blijven en te communiceren over zij zich van elkaar onderscheidden, het belonen waarmee iedereen bezig was. van initiatieven, het stimuleren van fysieke en virtuele kennisuitwisseling door hen tussentijdse Concrete resultaten presentaties te laten verzorgen, en het aanzetten De minor leverde een aantal concrete (leer)resul- tot reflectie door hen (video)blogs te laten maken taten op: en deze op de open community te plaatsen. Hij • a de periode van onwennigheid en creatieve N
- 62. onrust namen destudenten het heft in eigen te geven in plaats van hen zelf te laten zoeken handen, en kwamen in actie. Zij zorgden zelf naar hun ideeën, mogelijkheden en oplossings- voor meubilair en internet, en zochten contact richtingen voor een aanpak van de vraag van hun met opdrachtgevers met een opdracht die hen opdrachtgever. interessant leek. Ze hebben allemaal een op- dracht succesvol kunnen afronden. Belangrijke tips voor facilitators • tudenten ontdekten hun eigen passie en kwa- S van een dergelijke broedplaats liteiten. Zij leerden hoe zij zich hierop konden • eb vertrouwen in je studenten, laat je eigen H profileren en van elkaar onderscheiden. Een sturingsmechanismen los en stimuleer hen aantal startte een eigen onderneming; anderen hun eigen weg te ontdekken. gaven een boek uit. En iedereen ontwikkelde in • erk bij aanvang niet te doelgericht: laat de W elk geval haar of zijn personal brand in de vorm studenten hun eigen proces doorlopen. van een eigen portfolio. Sociale media speelden • ees positief en beloon initiatieven. W daarbij een grote rol. Een doorlopende leerlijn • onitor de voortgang. M personal branding, als vast onderdeel voor stu- • org voor structuur in randvoorwaarden: Z dieloopbaanleren in het hoger onderwijs, zou virtuele ruimte en communicatieafspraken. niet gek zijn. • it is een krachtige vorm van ervarend leren die D het waard is om verder onderzocht te worden. Studenten, docent en bedrijfsleven geven met omdat het werkt! elkaar betekenis aan het leren en de toekomst van jonge professionals. Tijdens het samen werken en samen leren hebben docent en studenten ook ervaren dat beslissingen sneller 60 en gemakkelijker gemaakt kunnen worden als iedereen verantwoordelijkheid heeft voor het losmakers resultaat. Die leeropbrengst werd direct toege- past in opdrachten die studenten uitvoerden. En de lastige situaties? De meest lastige situatie was bij aanvang van de minor. Bij elkaar zijn in een lege ruimte, zonder duidelijke opdracht en in alle vrijheid, zonder beoordelingscriteria en programma, gaf de eerste dagen spanning en onrust onder de studenten. Zij waren gewend te volgen in plaats van zelf te vormen en over hun eigen toekomst na te den- ken. Studenten moesten leren omgaan met het span- ningsveld vrijheid en verantwoordelijkheid. Hoe kun je vanuit alle vrijheid toch je eigen verant- woordelijkheid nemen voor het maken en na komen van afspraken. Dat was voor een aantal studenten moeilijk, de verleiding om andere dingen te doen was groot. Twee studenten zijn daarop afgehaakt, en kozen een andere minor. De docent als superleerling moest leren om los te laten en niet direct te interveniëren als er niets gebeurde. Zeker bij de start was de verleiding groot om de studenten duwtjes in een richting
- 63. Crossanalyse deel 4 Derol van de deelnemer: zelforganisatie en zelfsturing In elk van de casussen merk je het belang van nodig bent? Toch gaat in de gevallen waar sociale eigen verantwoordelijkheid en initiatief van media een nieuw medium zijn het organiseren de deelnemers. Dit is nog veel sterker dan bij niet zo vanzelf. In de casus ‘Teamblog zorgt voor face-to-faceleerinterventies. Want online moet inhoudelijke uitwisseling’ vallen de spontane bij- iemand zelf verantwoording nemen voor wat dragen op het sociale netwerk tegen. Online rea- en wanneer hij gaat lezen, en hoe hij al dan niet geren bleek voor veel leden een brug te ver. Een gaat reageren. Hoe kunnen we de groep zelf blog was een betere opstap om mensen actief verantwoordelijk laten nemen, zelf met oplos- aan het lezen en reageren te krijgen. Binnen een singen laten komen, zelf sturing geven aan het organisatie is het geven van voldoende vertrou- leerproces? In ‘Multimediale broedplaats in het wen aan medewerkers een belangrijke randvoor- omdat het werkt! HBO’ stimuleert de facilitator deze zelforganisatie waarde, zo blijkt uit de ‘Social learning policy’. door vooral een omgeving te creëren waarin leren mogelijk is. Een broedplaats. Een laboratorium waar het enorm goed werkt om nieuwe dingen te bedenken, krachtige relaties aan te gaan en dit te 61 doen met diegene die voor jou daarin aantrekke- losmakers lijk is om samen op te trekken. Studenten dienen zelf verantwoordelijkheid te nemen voor hun loopbaan, en zelf initiatief te nemen. Want an- ders gebeurt er niets in de broedplaats. Hoe je dit stimuleren tot zelforganisatie aanpakt, kan heel verschillend zijn: in de ene casus lees je over een heel intensieve aanpak die veel klemtoon legt op zelfsturing door de deelnemers, in een andere casus wordt er nauwelijks op geïntervenieerd door de facilitator. In ‘Online je eigen leerproces vormgeven’ is het een expliciet doel om mensen eigenaar te laten zijn van hun eigen leerproces. En sociale media sluiten hierbij aan. Sociale media hebben als kracht dat je er nieuwe dingen mee kunt: online netwerken, co-creatie. Sociale media kun je ook vanuit een meer ge- stuurde en verleidende aanpak inzetten: hier vind je het huiswerk van deze week, dan en dan moet het af zijn, achtergrondliteratuur staat daar, ... Maar de casussen leren ons dat er een groter be- roep wordt gedaan op zelfsturing en zelforgani- satie van de deelnemers. En zeg nu zelf: wat is er krachtiger dan bouwen aan een context waarin je als facilitator op een gegeven moment niet meer
- 64. Zonder Dat kan beter! Remco Mostertman ontdekte in 2008 de linked sociale media ingroepen. In de meeste groepen gebeurde niet veel, en hij dacht: dat kan beter! Hij vond dat er was het innovatie nodig was in het Human Resource Ma- nagement (HR) vakgebied, en hij zag de potentie niet op deze van de linkedingroepen. En het bleek dat hij dat inderdaad beter kon. In 2011 waren er meer dan schaal gelukt! 25.000 leden op de verschillende linkedingroe- pen van HRcommunity, en worden vele initiatie- ven genomen, zoals het onlangs georganiseerde ‘HOEcongres’. Remco denkt dat hij zijn visie van De HRcommunity op LinkedIn een HRcommunity zonder sociale media ook wel vorm was gaan geven, maar dan was het niet gelukt om een community op deze schaal te cre- wat is het ëren. Hieronder lees je het interview met Remco Online community over HR Mostertman. voor wie HR-professionals en lijnmanagers in organisaties, vertegenwoordigers uit andere vakgebieden en Box 1: Community of purpose, community omdat het werkt! studenten of practice en community of interest aantal deelnemers/leden Je kunt drie verschillende types van commu- 30.000 in Nederland, 30.000 internationaal nity onderscheiden: waarom deze casus • ommunity of interest: leden delen een C 62 Voorbeeld van een erg dynamische, snel groei- gezamenlijke interesse (bijv. interesse in de ende community op LinkedIn Japanse cultuur) losmakers tools • ommunity of practice: leden delen een C Voornamelijk LinkedIn en Twitter skillset en praktijk (bijv. een community van casuseigenaar marketing professionals) Remco Mostertman • ommunity of purpose: leden hebben een C rol van de casuseigenaar gezamenlijk doel. (bijv. een groep van poli- Communityleider tieke activisten) interview door Joitske Hulsebosch HRcommunity is ongeveer drie jaar geleden ge- start, in 2008. Het basisidee? We moeten met zijn allen aan de slag op HR-vakgebied. Ik vind Human Resource Management het meest rele- vante vakgebied in organisaties, maar het wordt niet altijd serieus genomen. Er is behoefte aan innovatie. De belangrijkste doelgroep is lijnmana- gers in organisaties, we moeten hen verder hel- pen op HR-gebied. Verder geloof ik in leren door te verbinden en ervaringen uit te wisselen. Het doel van HRcommunity is bijdragen aan de wendbaarheid van organisaties, door communi- tybased innovatie van HR Change. In eerste instantie ben ik alleen begonnen. Ik liep per ongeluk tegen LinkedIn aan, ik bleef namelijk
- 65. omdat het werkt! remindersom met mensen te linken krijgen, Een mix tussen online en offline activiteiten en wilde daarvan af. Al zoekend op LinkedIn is belangrijk. Mensen leren elkaar online ken- ontdekte ik linkedingroepen. Ik zag al snel de nen, maar als ze elkaar ontmoeten, komt de 63 potentie van het groepsdeel van LinkedIn. In veel diepgang. Ik organiseer vier keer per jaar world losmakers linkedingroepen gebeurde niet veel. En ik dacht: cafés (zie foto), waar ongeveer tachtig mensen dat kan beter! bijeen omen. De cafés zijn begonnen toen we k vijfduizend leden hadden in de linkedingroep, Van droom tot daad en dit wilden vieren. We zijn het niet alleen gaan Er zijn verschillende soorten community’s: com- vieren, maar koppelden er ook een inhoudelijk munity’s of purpose, community’s of practice programma aan vast. De world cafés zijn heel en community’s of interest. De HRcommunity succesvol, we hebben er acht georganiseerd, herbergt alle drie (zie box 1). Het kernteam van tegen kostprijs. Ik zie dat dit de online interacties HRcommunity is bijv. een community of purpose verdiept. – de community als geheel is een community of interest. Ik heb eerst bekenden uitgenodigd Daarnaast kreeg ik heel veel aanmeldingen uit voor de linkedingroep. Zo kreeg ik het eerste lid, verschillende landen, zoals India, die ik afwees. daarna nog een of twee. Mensen uit hun netwerk Op een gegeven moment dacht ik: ik ga een zagen dat, en zo groeiden we tot twintig leden. internationale HRcommunity beginnen, en Nu zijn er achttienduizend leden in de grootste dat ging goed. Ik heb nu zestien internationale groep, en komen er maandelijks meer dan dui- groepen, zoals een Italiaanse, Russische en Zuid- zend leden bij. In het begin waren er geen sub- Afrikaanse groep. Hier gebeuren de mooiste groepen mogelijk, dus ben ik een aantal groepen dingen. Het groeit als kool. Ik ben daar lokale naast de hoofdgroep gestart, zoals de groepen groepsmanagers voor gaan zoeken, en organiseer over verandermanagement, sociale innovatie, internationale teleconferenties. Mijn droom is diversiteit, leiderschap en talentmanagement. om community’s in tien landen te hebben die op Nu zijn er ook subgroepen mogelijk in LinkedIn, termijn met elkaar verbonden zijn en allen een waar HRD en Vitaliteit Inzetbaarheid de eerste bijdrage leveren aan innovatie van het vakgebied twee van zijn. door het delen van kennis en ervaringen.
- 66. omdat het werkt! 64 losmakers Het verdienmodel is in beweging. Aan het verbin- en geen doel. Sociale media hebben de uitvoering den van mensen wordt geen geld verdiend. Op van mijn idee mogelijk gemaakt. Zonder de me- termijn verdien ik wel aan de spinoffactiviteiten. dia was ik ook een HRcommunity op gaan zetten, Zo is er straks een vaste groep (kennis)partners, maar dan was het niet op deze schaal gelukt. Ook zijn er organisaties die abonnementen nemen, bevorderen de sociale media de transparantie en mensen die betalen voor deelname aan activi- en verhogen ze de snelheid van communicatie. teiten van de HR Business University. Zelf ben ik Mensen kunnen in de toekomst alleen nog maar naast HRcommunity een dag in de week verbon- authentiek zijn, niet-integer gedrag wordt im- den aan de Hogeschool van Amsterdam, waar ik mers snel zichtbaar. studenten begeleid. We gebruiken een getrapt model, van de best lopende topics maken de eigenaren een samen- Sociale media: geen doel, vatting voor het kennisportaal en de nieuwsbrief. maar middel We zijn een aantal websites aan het bouwen, Ik ben begonnen met linkedingroepen – er zijn waaronder een kennisportal, een loopbaan en nu negen Nederlandse groepen en een aantal vacaturesite en een opleidingsportal. Kennis uit subgroepen. Daarnaast beheren we twaalf twit- de groepen wordt dan geborgd op de websites. teraccounts. Ook participeert HRcommunity Er komt ook twee keer per jaar een magazine. We nu in een nieuwsbrief van een van de partners, hebben facebookpagina’s klaargezet met het oog waarvoor we trending topics uit de groepen op de toekomst, maar daar is nog niets te vinden. aanleveren. We vragen altijd of mensen het goed Elk onderwerp heeft straks een eigen website, vinden, maar zonder uitzondering vonden ze het een linkedin(sub)groep, een twitteraccount en helemaal geweldig. een incubator waarin mensen een aantal keer per De sociale media zijn ondersteunend, een middel jaar bijeenkomen om te co-creëren.
- 67. melding als iemandeen nieuwe discussie start. Soms loopt het uit de hand met reclameonder- werpen, dan filter ik die eruit. Dat is wel veel werk, maar anders is het hinderlijk voor de leden. Alle aanmeldingen zet ik ook handmatig in een ledenlijst in een excelsheet, waardoor ik overzicht heb over de samenstelling van de groep. Het is ook mazzel en de tijdsgeest mee hebben. Ik ben wekelijks zelf aan het leren door te doen, dat is mijn leerstijl. Dagelijks doe ik nog nieuwe erva- ringen op. Virtueel en fysiek Een thema werkt goed als er voldoende behoefte aan is. Ik heb een inventarisatie van onderwerpen gedaan en later nog een twit poll (een enquête via Twitter) uitgezet. Van daaruit ben ik een paar subgroepen en themagroepen gestart, en die lopen goed. Het is belangrijk om te vertrekken vanuit de klant/vraag – als ik het zelf verzin, kan het ook lopen, maar net zo goed niet. omdat het werkt! En wat altijd geldt… actieve moderatie, op de in- houd. Je moet reclame en spam voorkomen. Dit verwijder ik of zet ik bij de promoties. Bij actieve moderatie hoort ook: discussies opstarten en/of Tipping point 65 aanjagen. Het onderhouden van de linkedingroe- Het tipping point bij de linkedingroepen ligt losmakers pen kost me ongeveer twee uur per dag. Anderen ongeveer bij tweeduizend leden. Met tweedui- richten ook een groep op, en dan gebeurt er niets zend leden ging het lopen, dit verschilt wel wat in die groep. Ze onderschatten dan het werk, per thema. Tot dan moet je aardig werken om het actieve modereren. Het is hard werken en je mensen erbij te krijgen en te activeren – na het moet vertrekken vanuit een visie. Elke commu- tipping point groeit het vanzelf en verschuift de nity heeft een leider nodig. Dat ben ik voorlopig focus naar inhoudelijke moderatie. Tot tweedui- voor HRcommunity. zend mensen ben ik continue op zoek geweest naar nieuwe leden. Vijf procent is maar actief, Wat ik meebreng voor deze rol: ik heb een vak- tien procent stuurt dingen door of leest, dus bij inhoudelijke achtergrond, ben nieuwsgierig en tweehonderd leden is het niet heel dynamisch, het verbinden van mensen lijkt in mijn DNA te al kan dit een prima aantal zijn voor een project- zitten. Ik heb een passie voor HR, sociale media groep of een groep die informatie wil uitwisselen. en de ontwikkeling van organisaties. Mijn rol is Tot het tipping point bereikt is, is er dus flink wat heel divers: inhoudelijk modereren, onderwerpen investering nodig om mensen uit te nodigen en opstarten en aanjagen. Ik zie alles langskomen op interessante bijdragen te attenderen. en probeer het meeste te lezen. Dat is goed voor mijn eigen vakinhoudelijke ontwikkeling en ik In het begin werkte ik alleen. Maar op een gege- heb er lol in. Maar ik vind het vooral belangrijk ven moment heb je een maatje nodig, dus nu is dat de community niet alleen een grote omvang er een kernteam gevormd. Inmiddels is er een heeft, maar vooral ook veel dynamiek, dialoog en inner circle van ongeveer twintig bevlogen pro- diepgang. Ik geloof er heilig in dat een bloeiende fessionals: vrijwilligers die dezelfde passie delen community bestaat uit een mix van online en en doelen nastreven, en die op verschillende face-to-faceontmoetingen, en een goede balans wijze en met verschillende intensiteit meewer- tussen kwantiteit en kwaliteit. Ik krijg altijd een ken. Maar door de enorme groei ontstond ook
- 68. omdat het werkt! behoefte aan meer structuur en bestendigheid Het aantal mensen is geen doel op zich – de dy- in het hart van de community: nu is er dus een namiek en diepgang in discussies en reacties zijn vast kernteam van zes mensen dat er tijd in belangrijker. Het resultaat is een vakgebied in be- 66 stopt, en in ieder geval anderhalf jaar toegewijd weging en ontwikkeling. In mijn perceptie zijn er meebouwt. Het zijn heel verschillende types: steeds meer diepgaande topics. Ze lopen langer losmakers een aantal heb ik uitgenodigd – anderen heb- en meer mensen participeren eraan. Deelnemers ben mij gevraagd of ze mee konden doen. Ik wil krijgen nieuwe inzichten, interessante nieuwtjes het vooral leuk hebben met deze mensen. Ieder en wetenswaardigheden en vaak nieuwe con- lid beheert een label, een soort business unit of tacten. Het netwerk heeft een waarde. Zo word marktvenster. Er zijn vier kernwaarden benoemd ik wel benaderd voor samenwerking, maar mijn van waaruit we werken: vakmanschap, open- criterium is de waarde die het toevoegt voor de heid, nieuwsgierigheid en eigenaarschap. In dit community. Ik ga in ieder geval geen producten kernteam werken we op basis van gedeeld leider- verkopen, dan haken mensen af. schap. In een community staat de leider op die op dat moment nodig en geschikt is om in die Snelheid en impact specifieke situatie en fase leiding te geven. Het is wel duidelijk een andere, nieuwe manier van werken. Als je een vraag stelt op de linkedin Kwaliteit vs kwantiteit groep, krijg je vaak binnen een paar uur al oplos- Ik wil graag een gemixte samenstelling – zo singen en suggesties. Zelfs ik vergeet dat nog ben ik blij met de recente groei van onze stu- wel eens. Actief zijn in een community is een dentengroep. Er is een actieve community met onderdeel van je werk. En dat bewustzijn mag dertigduizend leden nationaal en nog eens bij HR-professionals wel wat groter worden. Het dertigduizend leden internationaal. De grootste communitybased werken zit nog niet in het DNA groep heeft achttienduizend leden, hiervan is van organisaties. vijftig procent consultant of interimmer, veertig procent werkt in een organisatie, vijf procent is Wat me heeft verrast, is de ongelooflijke snelheid recruiter en vijf procent student. De lijnmanagers waarmee alles nu gaat en de mega impact. als uiteindelijke doelgroep bereiken we via de Ik ben zelf verbaasd hoe snel het gaat. De HR-managers. linkedin ubgroep ‘HRD en Learning Develop- s
- 69. ment’ had almeer dan duizend leden in vier maanden tijd, er zijn al drie intervisiegroepen en vier incubators gestart. En dit terwijl we geen actieve marketing doen. Het doel voor volgend jaar? De uitbouw van de groepen en platforms, een verdergaande dyna- misering en professionalisering stimuleren, en het verder verbinden van de mensen, groepen, labels en platforms. Een aantal platformen om uit te bouwen zijn: een platform voor studenten en starters, een opleidingsplatform, talentenbank en loopbaanontwikkelingsportaal voor matching op de arbeidsmarkt en een beoordelingssite voor HR-dienstverleners. Lees meer Er is een artikel24 verschenen op frankwatching door Remco Mostertman samen met Kim Cas- tenmiller. omdat het werkt! HRcommunity vind je op LinkedIn: http://linkd.in/HRcommunity, op Twitter: http://twitter.com/HRcommunity of op het internet: http://HRcommunity.nl. 67 losmakers 24 ttp://www.frankwatching.com/ h archive/2010/05/18/community-based- werken-leren-in-de-praktijk
- 70. Online Eigenaarschap Ben je eigenaar van je eigen leerproces? Of volg je eigen je vooral leertrajecten die iemand anders heeft ontworpen? Vaak zijn we meer consumenten dan leerproces producenten in ons eigen ontwikkelproces, en daar wilde ik verandering in brengen. In februari vormgeven organiseerde ik dan ook een vijfdaagse workshop die de deelnemers zélf vormgaven. Geen vooraf vastgestelde leerdoelen of programma, maar sa- men online bedenken wat je wilt leren en hoe je Negentig dagen voorbereiding dat wilt doen. Het was een bijzonder experiment, op een workshop zowel qua online faciliteren als qua aanpak van het leerproces. Voor de deelnemers leidde het veelal tot een grote omslag in hun leven, omdat wat is het ze zich bewust werden van wat ze écht wilden Een online voorbereiding voor een vijfdaagse doen. In deze casus lees je hoe we te werk gin- workshop over persoonlijke ontwikkeling gen. voor wie Het programma ‘Grundtvig Life Long Learning’ Hoe het begon deelnemers Een paar jaar geleden schreef ik met Anna omdat het werkt! Achttien deelnemers, negen inspiratoren en drie Wohlesser en Liga Grundsteine een boekje over facilitators zelfgestuurd leren in het kader van een training waarom deze casus voor trainers25. Daarin legden we uit dat leerpro- Innovatie in zelfgestuurd leren met behulp van cessen (cursussen, workshops of leergangen) wel 68 sociale media wat meer door de lerenden zelf ingericht konden tools worden, en hoe je dat in de praktijk kon vormge- losmakers Sociaal netwerk (Ning), VoIP (Skype), online prik- ven. We baseerden ons op literatuuronderzoek en bord (Lino), kalender (Google Calendar) op praktijkervaring opgedaan in een training in rol van de casuseigenaars Letland over jongerenparticipatie, die we samen Facilitator met de deelnemers vormgaven. De belangrijkste casus door les die we leerden? Als deelnemers zelf eigenaar Naomi den Besten mogen zijn van hun leerproces, hebben ze extra veel ondersteuning van ons nodig. Het roept na- melijk vragen op bij deelnemers – vragen zoals: • at kan ik dan allemaal leren over het onder- W werp? • at wil ik eigenlijk zelf? W • et wie kan ik hierin optrekken? M • oe pak ik dat op een leuke manier aan? H In 2010 wilden we het experiment een stap ver- der brengen: we vroegen subsidie aan voor een ‘Grundtvig Workshop’ van vijf dagen. De subsidie van 30.000 euro, voor een groep van twintig deelnemers, wordt verdeeld over de reis- en verblijfkosten en de onkosten voor de facilita- tors. Het thema van de workshop? Persoonlijke 25 en Besten, N., Grundsteine, L. Wohlesser, A. d (2008). Paint your own picture. Ideas, tools and methods to support self-directed learning.
- 71. ontwikkeling. De wegdaar naartoe? Zelfgestuurd persoonlijke ontwikkeling en door te plannen hoe leren. De doelstelling? Deelnemers bewustmaken ze dat gingen leren. Samen met Anna Wohelsser van hun eigen ambities en leren om hier zelf deed ik de begeleiding van het online leerproces. vorm aan te geven. De workshop was bedoeld Bij de workshop zelf was naast ons ook Yvor omdat het werkt! voor deelnemers uit heel Europa (behalve uit Ne- Broer als facilitator aanwezig. derland vanwege de subsidievoorwaarden). We Voor de voorbereiding kwam Ning als basis voor maakten een mooie brochure en kregen veertig de groep goed van pas – dat is een platform aanmeldingen, waarvan we er achttien selecteer- waarop je je eigen sociale netwerk kunt bouwen. den op basis van hun motivatie en verwachtingen Als aanvulling gebruikten we Skype (voor telefo- 69 van de workshop. De deelnemers waren tussen nische interviews), Lino (voor een online verza- losmakers de 20 en 54 jaar oud en kozen er bewust voor meling van plakbriefjes met ideeën) en Google om een week aan hun persoonlijke ontwikkeling Calendars (om individuele agenda’s te maken). te werken. Alles verliep in het Engels; de deelne- mers spraken deze taal goed genoeg om zich hel- Op het ningplatform plaatsten we opdrachten, der te kunnen uitdrukken, in woord en schrift. uitleg en materiaal ter inspiratie, zoals filmpjes en links. We vroegen bijv. aan mensen om met Voorbereiding en tools? elkaar in gesprek te gaan op Skype en een verslag Online, natuurlijk! daarvan op het forum te plaatsen. In het forum Zelfgestuurd leren vraagt redelijk wat reflectie werden uiteindelijk 238 (vaak lange) berichten en planning van de deelnemers. Vaak ben je hier geplaatst door 18 deelnemers, dat was veel meer in een vijfdaagse workshop de helft van je tijd dan wij vooraf hadden gedacht. mee kwijt. Dat vonden we eigenlijk zonde. Ook beperkte dat de mogelijkheden om de lokale om- Van Lino maakten we gebruik om informatie uit geving in het leerproces te gebruiken, omdat je de aanmeldingsformulieren te ordenen, ter in- het dan last minute moet plannen, bijvoorbeeld spiratie voor het leerproces van de deelnemers. als de deelnemers graag contact willen leggen Nu deden wij dit, als facilitators, maar het is mis- met een expert, of als ze een externe activiteit schien wel leuk om dit in de toekomst door de of locatie willen bezoeken als onderdeel van hun deelnemers zelf te laten doen, als onderdeel van leerproces. Zo ontstond de gedachte om sociale het aanmeldingsproces. media in te zetten om de voorbereiding online Zie schermafbeelding hierboven26. te doen, voorafgaand aan de workshop. Het doel hiervan was dat de deelnemers zich optimaal konden voorbereiden op de vijfdaagse workshop 26 http://linoit.com/users/naomidenbesten/ door te onderzoeken wat ze wilden leren rond canvases/Workshop Topics.
- 72. We maakten gebruikvan Google Calendars om maakten de interviewleidraden en nodigden de de deelnemers voor de vijf dagen in Nederland deelnemers uit om een gespreksverslag op het een eigen agenda te laten maken. Waarschijnlijk ningplatform te plaatsen. Het werkte goed om de was dit net een tool te veel, want weinig men- deelnemers zo met elkaar te laten kennismaken sen maakten hiervan gebruik. In plaats daarvan en om elkaar bij het nadenken over hun interes- zijn we de workshop in Utrecht gestart met het ses en voorkeuren te helpen. maken van een (papieren) eigen agenda voor de week. Een boek kiezen en lezen Alle deelnemers mochten een boek uitkiezen dat Nadenken over je eigen paste bij het eigen leerproces rond het thema leerwensen persoonlijke ontwikkeling. Wij stuurden dat boek De online voorbereiding, samen met de deel- op nadat ze op het forum hun keuze aan de nemers, duurde negentig dagen. We vonden groep hadden toegelicht. Wij hielpen de deel het belangrijk om de deelnemers zelf hun eigen nemers ook bij het kiezen van een boek door een leerproces vorm te laten geven in die periode. lijst met suggesties aan te maken, en door te Het doel was dat ze daarna klaar waren voor reageren op de keuzes van de deelnemers in het hun vijfdaagse evenement in Nederland rond forum. Deze laagdrempelige activiteit werd door persoonlijke ontwikkeling. Ze moesten weten de deelnemers goed ontvangen, ze waardeerden wat ze in die vijf dagen wilden gaan doen, hoe heel erg dat ze zélf een boek mochten uitkiezen. ze dat wilden aanpakken en met wie ze hierin omdat het werkt! wilden optrekken. We hadden de deelnemers al Lezen van onderwerpen en in de brochure van de workshop verteld dat dit leeractiviteiten van andere deelnemers eigenaarschap van hun leerproces van hen ver- In de aanmeldingsformulieren hadden de deel- wacht werd. Tijdens het online leerproces boden nemers al allemaal ideeën genoemd over on- 70 we de deelnemers een serie gestructureerde derwerpen (bijv. zelfbewustzijn, ontdekken wat opdrachten aan, waarmee ze zelf over hun eigen ik echt wil, eigen patronen herkennen) en leer losmakers leerwensen konden nadenken. We wilden daarbij activiteiten (bijv. mensen ontmoeten, creatieve individuele ondersteuning aanbieden, die bij de activiteiten, verhalen delen met elkaar). Deze uitdagingen van de individuele deelnemers paste. ideeën hebben wij verzameld en geclusterd met We vonden het ook belangrijk dat mensen elkaar behulp van online plakbriefjes. Iedereen kon die leerden kennen en samen in hun leerproces via het ningplatform bekijken ter inspiratie van konden optrekken. Het gebruik van een sociaal hun eigen leerproces. Het werkte goed om de netwerk zoals Ning als basis maakte dit mogelijk, veelheid aan ideeën te clusteren, en zo structuur omdat je elkaars bijdragen kon lezen en wij de aan te brengen in de wirwar van mogelijkheden. deelnemers individuele berichten konden sturen. De deelnemers raakten geïnspireerd door de Praktisch gezien hebben de deelnemers met el- ideeën van de andere deelnemers. kaar een aantal stappen doorlopen in het online voorbereidingsproces. Wensenlijsten en aanbiedingen voor activiteiten tijdens de workshop Skypegesprekken met een andere Vervolgens vroegen we mensen om een con- deelnemer crete wensenlijst te maken voor hun vijf dagen in De deelnemers werden op basis van interesses Utrecht. Daarin stond wat ze wilden doen, wat aan elkaar gekoppeld voor twee skypegesprek- ze daarvoor nodig hadden en of ze hierin graag ken. Het eerste gesprek ging over wat ze graag met anderen wilden optrekken. Ook vroegen we wilden leren – het tweede gesprek over hoe ze dat ze om dingen aan te bieden aan de groep als ze wilden leren. De deelnemers konden daarvoor dat wilden. Iemand bood bijvoorbeeld aan om twee interviewleidraden downloaden die ge- een theaterworkshop rond emoties te geven. Als schreven waren op basis van Appreciative Inquiry facilitators deden wij ook mee in het doen van (het onderzoeken van dromen en ambities en allerlei aanbiedingen, en daarnaast legden wij het verkennen van wat er nu al goed gaat). Wij verbindingen met lokale mensen en organisaties
- 73. die hun mogelijkkonden ondersteunen in het ness, Coaching, NLP, Emotionele Intelligentie, leerproces tijdens de workshop. Deze stap was Theater, Foto en Video. In totaal ontstonden er omdat het werkt! voor veel deelnemers de lastigste; ze moesten voorafgaand aan de workshop zestien groepen immers gaan kiezen uit een hele reeks mogelijk- rond onderwerpen/activiteiten. In de groep kon- heden. We boden zoveel mogelijk steun via het den de deelnemers met elkaar concrete plannen forum en met individuele berichten. We stelden maken. Wij sloten aan in de groepen om prakti- hulp ragen en droegen concrete suggesties aan v sche zaken te regelen of om mee te denken over 71 op basis van wat we wisten van de deelnemers. de activiteiten. We vroegen ook aan mensen om losmakers een groep te coördineren en aan ons door te ge- Chatsessies ter ondersteuning van ven welke activiteiten in de groep gepland waren. de wensenlijsten We merkten dat de behoefte aan ondersteuning Agenda maken voor de workshop bij het maken van de wensenlijsten steeds groter De laatste stap was het maken van een eigen werd. We organiseerden toen twee chatsessies agenda voor de workshopweek. Dit was een van anderhalf uur op het ningplatform om de stap te ver voor veel van de deelnemers – een deelnemers synchroon te helpen en hen ook aantal maakte vooraf een eigen agenda, maar de elkaar te laten helpen. Wij structureerden het ge- meesten niet. We kozen er dan ook voor om dit sprek, en nodigden de deelnemers uit om elkaar face to face te doen, zodra ze in Utrecht voor de tips te geven rond de vragen die bij hen speelden. workshop waren aangekomen. De afstemming Deze chatsessies werden erg gewaardeerd, ook van alle activiteiten, en wie waar wilde bij zijn, omdat er zo meer groepsgevoel ontstond, en was gemakkelijker toen we allemaal bij elkaar in mensen elkaar daarna gemakkelijker gingen één ruimte waren. opzoeken in omgevingen zoals Skype. Ontspannen groepsgevoel en Groepen vormen rond onderwerpen snelle flow en activiteiten Het resultaat van deze negentig dagen online De volgende stap was het maken van groepen samenwerken was goed zichtbaar tijdens de rondom concrete onderwerpen en activiteiten. workshop in Utrecht. Deelnemers kenden elkaar De groepen maakten we samen met de deelne- al best goed en er was echt een groepsgevoel mers op het ningplatform, zodra er uit de wen- ontstaan. Dat was belangrijk, want ze gingen senlijsten en aanbiedingen iets concreets naar tijdens de week vaak heel verschillende dingen voor kwam. Voorbeelden van groepen: Mindful- doen (de een ging op bezoek bij een organisatie,
- 74. de ander plandeeen foto-opdracht in de stad, oriented organization.” – deelneemster uit een groep ging elkaar leren coachen op de work- Roemenië shoplocatie, enz.). We deden elke ochtend en avond met elkaar een check-in, waarin iedereen “You gave me all the tools I needed to kon meedelen hoe het ging. Daarin merkten we reach my goals and it all exceeded my dat het eigenlijk heel goed verliep: de deelnemers expectations.” – deelneemster uit Italië wisten wat ze wilden doen, en voelden zich veilig bij ons en bij elkaar. Als er iemand even vast zat, “It is really good when everyone can create kwamen ze daar vaak zelf uit. De zelfredzaamheid a workshop program and decide what and was dus groot, dankzij de online voorbereiding. In how we want to learn.” – deelneemster uit een soortgelijke workshop, die we in 2008 gaven Polen zónder online voorbereiding, was dat helemaal anders. Daar voelden deelnemers zich meer ver- “For myself the workshop far exceeded my loren in alle openheid. expectations. It broadened my knowledge Voor ons als facilitators leverde het online proces of the self-directed learning and also een ontspannen workshopweek op, waarin we inspired me to further my studies. I felt it vooral konden genieten van het leerproces dat to be a pivotal moment in my personal deelnemers al hadden doorgemaakt en wat ze in professional development, I can’t thank de week aan het doen waren. We boden zelf ook the organizers enough for such a valuable allerlei activiteiten en ondersteuning aan, en te- opportunity.” – deelnemer uit Wales omdat het werkt! gelijkertijd hadden ze ook veel zelf georganiseerd. Zo konden we met elkaar echt actief aan de slag, Kritische situaties ook omdat wij de deelnemers al goed hadden De start van het proces was heel belangrijk. leren kennen. We wisten dat het voor mensen geen gemak- 72 kelijk proces zou worden, en dat ook de online De negentig dagen waren meer per toeval geko- omgeving voor de meesten van hen nieuw was. losmakers zen (we hadden simpelweg niet meer tijd voor Om het ijs te breken, gebruikten we een online de workshop) maar het paste precies. Er was een icebreaker27, namelijk de vraag welk boek ze op snelle flow (elke week weer nieuwe dingen om te dat moment aan het lezen waren. Dit heeft zeker doen) en het was lang genoeg om met elkaar de goed gewerkt! diepte in te gaan. Een ander kritisch moment kwam toen het zo Met de deelnemers hebben we op allerlei manie- storm begon te lopen met reacties dat wij en de ren de workshop geëvalueerd. Een daarvan was deelnemers door het bos de bomen niet meer za- het herontwerpen van het hele proces, inclusief gen. We maakten eerst gebruik van de blog voor de online voorbereiding. De deelnemers gaven aankondigingen, pagina’s voor achtergrondinfor- daarbij aan dat het ze heel erg had geholpen om matie en het forum om dingen te bespreken. Dat zo goed voorbereid in Utrecht aan te komen. Ze was te veel en onhandig. Na twee weken reorga- kenden elkaar al en hadden een focus voor de niseerden we het ningplatform, en maakten we week. Hieronder een aantal citaten van de deel- het forum tot de centrale plek. Een aantal goed nemers over de workshop als geheel: georganiseerde statische pagina’s informeerden de deelnemers over het proces, en linkten tel- “It has been one of the most important kens door naar de relevante forumgesprekken. points on my learning curve. Big change and We mailden toen ook elke week een update, met motivation! And I made it myself! So thank daarin de opdrachten op een rij en allerlei links me, but: Thank you!” – deelnemer uit Polen naar wat er op het platform gebeurde. Dat werkte heel goed: de deelnemers (en wij) hadden snel “I was very satisfied with the things that weer het overzicht terug, en dat bleef zo gedu- I’ve learned, with the methods through wich I’ve gained knowledge, with the attitude 27 ron http://www.joitskehulsebosch. B of the trainers, not to mention the detail- nl/2010/11/16/tien-online-ijsbrekers/
- 75. rende de restvan de online voorbereiding. Gouden tip Ten slotte waren er voor de deelnemers ook kri- Deel het online proces in kleine stappen op, zo- tische situaties in het online proces. Ze wisten dat de opgave geef zelf je leerproces vorm niet als niet meer wat ze wilden, hadden het gevoel dat onmogelijk wordt ervaren. En help de deelnemers de rest dat veel beter wist, of hadden juist het daarbij persoonlijk om het op hún manier te laten gevoel dat de anderen veel langzamer gingen werken! dan zij. We hebben veel tijd besteed aan het in- dividueel helpen van mensen via het forum, of als ze daar niet postten via individuele berichten (wil het een beetje lukken? kan ik je ergens mee helpen?). Dat kostte veel tijd, en vereiste een be- hoorlijke tijdsinvestering van mij en Anna (zeker een tot twee uur per dag gedurende de negentig dagen). Het werd wel erg gewaardeerd door de deelnemers, die het gevoel hadden dat ze zelfs met de stomste vraag nog bij ons terechtkonden. Reflectie Ik ben er trots op dat we met zo een kleine groep een heel actieve community op Ning kregen. omdat het werkt! Iedereen deed mee, en zeker tachtig procent van de groep was heel actief, o.a. op het forum. Ik denk dat dat kwam omdat we als facilitators heel veel tijd en aandacht hebben besteed aan het verstrekken van heldere informatie, het aan- 73 bieden van concrete voorbereidingsopdrachten losmakers en het geven van persoonlijke aandacht aan de deelnemers. Ik heb van het experiment geleerd dat je online veel meer persoonlijke begeleiding kan bieden dan face to face, en dat ik het erg leuk vind om zo gedurende een langere periode met de deelnemers te werken. Als we niet online hadden voorbereid, waren we tijdens de vijf dagen in Utrecht veel meer tijd kwijt geweest aan kennismaken en het voorbe- reiden van allerlei leeractiviteiten. Nu kenden de deelnemers elkaar, en snapten ze het concept en hun eigen motivatie goed. Hierdoor konden ze optimaal resultaat uit de cursus halen. Heel leuk was dat een aantal deelnemers mij laatst schreven dat ze elkaar weer hadden ontmoet en hadden uitgewisseld hoe de training voor hen een verschil had gemaakt. Ze stonden allemaal meer stil bij de keuzes die ze maakten in hun leven, en hadden als gevolg van de training ook echt nieuwe wegen ingeslagen. Ik denk dat deze impact veel minder sterk was geweest zonder de negentig dagen online, omdat ze dan maar vijf dagen in plaats van vijfennegentig hadden om te ervaren wat zelfgestuurd leren is!
- 76. Crossanalyse deel 5 Meerwaarde van sociale media Als conclusie vatten we in deze laatste paragraaf kennismaken. Het klinkt misschien tegenstrijdig, van de crossanalyse de meerwaarde van sociale maar juist online zijn er vaak minder barrières in media voor leer- en verandertrajecten samen. de communicatie. Deelnemers delen openhartig waar ze tegenaan lopen, als ze zich er veilig voe- • Verdieping. Het werken met sociale media len. Een voorbeeld zie je in ‘Snellere acculturatie in combinatie met face-to-faceontmoetingen door een online community’ waar studenten kie- kan zorgen voor verdieping in een leer- of ver- zen of ze aan de receptenwedstrijd meedoen, een anderproces. Je kunt de tijd dat je met elkaar culturele dimensietest uitvoeren, of liever met werkt, vergroten door online met een leerproces studenten uit hun eigen land chatten. te beginnen, verder te gaan of af te ronden. Als je de activiteiten slim op elkaar laat voortbouwen, • Leren omgaan met sociale media. Ten zorgt dit voor verdieping in plaats van herhaling. slotte een open deur, maar zeker ook een meer- omdat het werkt! Als je elkaar al online hebt leren kennen, dan waarde: door het leren via sociale media leer je hoef je dat face to face niet te herhalen, maar ook langzaam maar zeker beter omgaan met kan je starten met een persoonlijk en inhou- deze tools. Deelnemers krijgen meer vaardigheid delijk gesprek. Je ziet dit duidelijk bij ‘Online je en zelfvertrouwen in de omgang met sociale 74 leerproces vormgeven’, maar ook in vele andere media, en kunnen dat ook op andere momenten casussen. Online uitwisselen vooraf kan face-to- inzetten. De deelnemers aan het netwerk ‘Platte- losmakers facebijeenkomsten effectiever maken. land 2.0’ hebben dat ervaren en zetten nu allerlei innovatieve projecten op, zoals de AardbeienAca- • Schaalgrootte en snelheid. Je kunt met demie via sociale media. sociale media het leerproces vergroten en ver- snellen. Je kunt veel meer mensen tegelijkertijd betrekken en je kunt heel snel van een vraag naar een antwoord komen. Daarnaast kun je ook deel- nemers betrekken die op grote afstand wonen en elkaar niet zomaar kunnen ontmoeten. De naam van de casus ‘Zonder sociale media was het niet op deze schaal gelukt!’ zegt het al. De commu- nity heeft in de Nederlandse groep 20.000 leden verzameld, wat zeker niet gelukt was zonder sociale media. • Gepersonaliseerde manieren van leren, sterkere autonomie. Via sociale media heb- ben lerenden toegang tot allerlei leerbronnen die vaak altijd beschikbaar zijn. Hierdoor kun je op je eigen manier iets leren, en zowel in de inhoud als de vorm van het leren je eigen keuzes maken. Daarnaast kun je op internet (bijvoorbeeld in een besloten omgeving) persoonlijker met anderen
- 77. losmakers omdat het werkt! 75
- 78. Laat het zien! Vertel over je werk Hoe krijg je een gesprek op gang tussen 450 medewerkers van een middelgrote gemeente Verandering begint met vertellen over hun manier van werken? Dat was de vraag die Elmine Wijnia in 2010 kreeg. Haar antwoord? en laten zien hoe het nu gaat Met beelden. “Ambtenaren moeten onderne- mend en proactief met de bewoners hun werk wat is het doen. Dat is zo vastgelegd. Maar hoe doe je dat? Project voor het delen van werkverhalen om En hoe verander je je werkstijl? Het was een uit- verandering van werkstijl op gang te brengen dagende opdracht”, vertelt Elmine. voor wie 450 medewerkers van een middelgrote In de zomer van 2010 kwam er een team bij el- gemeente in Nederland kaar dat de kaders en randvoorwaarden voor het waarom deze casus veranderingstraject uitzette binnen hun deel van Deze casus illustreert de mogelijkheid om op een de organisatie. Het team besloot om het project laagdrempelige manier video in te zetten in een een bottom-up karakter te geven, waarbij me- veranderingsproces, ondersteund door webtools dewerkers daadwerkelijk kunnen laten zien wat tools ze nu doen en waar ze, soms letterlijk, tegenaan Videoplatform alleen toegankelijk voor lopen. Elmine: “En daar kwam ik in beeld. Ze wil- mede erkers w den graag dat medewerkers gingen vertellen over omdat het werkt! rol van de casuseigenaars hun werk en dat op video zouden vastleggen, Technisch facilitator, trainer, projectteamlid maar ze wisten niet hoe ze dat zouden kunnen casuseigenaar verspreiden onder alle medewerkers. Ik had een Elmine Wijnia technische oplossing en was juist al een tijdje op 76 interview door zoek naar een veranderingstraject om dat toe te Simon Koolwijk passen. De technologie is leuk, maar wordt pas losmakers Deelnemers functioneel als je mensen kunt verleiden om het 16 filmers, 5 projectteamleden te gebruiken. Deze opdracht was voor mij dus een perfecte match!” Die technische oplossing is als het ware een privé YouTube: een website die afgeschermd is voor het publiek, maar waarop iedereen met een toegangscode een video kan uploaden. De video’s kunnen voorzien worden van trefwoorden, en mensen kunnen reacties geven. Elmine: “De video functioneert zo als het startpunt voor sociale interactie. Het afschermen van de site voor de buitenwacht maakt dat het een veilige plek is voor de medewerkers, een voorwaarde om ook kritisch naar collega’s te kunnen zijn.” Het startpunt? Laat medewerkers eerst onderling kennismaken en over elkaars werkzaamheden vertellen. Elmine: “Video is een heel krachtig middel om veel context in een korte tijd te laten zien. Wie vertelt het? Op welke plek in de stad is er iemand aan het werk? Beelden roepen herken- ning op: Hee, daar liep ik van de week nog langs! of Ik wist niet dat die collega daarmee bezig is. Je hebt zoveel meer woorden nodig om hetzelfde uit te
- 79. leggen, en nietiedereen houdt ervan om lange de computer en het uploaden van de video naar teksten te lezen.” het platform passeerden de revue. Aan het einde van de training kregen de regisseurs de camera Duwtjes in de rug mee. De opdracht was: Vertel over je werk, laat het Kennismaken met elkaar was het startpunt. zien. Richtlijnen die werden meegegeven: hou Daarom werd er vanuit elke afdeling iemand ge- de opnames onder de drie minuten, let op de vraagd om te gaan filmen. Deze mensen vervul- geluidskwaliteit en probeer te voorkomen dat je den de rol van regisseur: ze kregen een camera de films moet bewerken, dus probeer alles in één waarmee ze hun eigen werk mochten filmen. take op te nemen. Maar ze hadden ook de taak om collega’s uit te nodigen om te filmen of om iets voor de camera te vertellen. Om het filmen zo gemakkelijk mogelijk te maken zijn er kleine, eenvoudige camera’s aangeschaft. Elmine: “Je kunt wel hele mooie camera’s aan- schaffen, maar als die niet gemakkelijk in de jaszak of handtas passen, dan heb je de camera niet altijd bij je. Het formaat van de camera moest zo klein mogelijk zijn. Ik heb gekozen voor omdat het werkt! een Kodak ZI-8, waar je in HD-beeldkwaliteit van 1280x720 uitstekende opnames kunt maken. Er zit een grote knop op om opnames te starten en te beginnen. Zelfs voor iemand met een knop- penfobie niet te missen! Deze camera heeft als Het leven zoals het is… 77 bijkomend voordeel dat je een externe microfoon De opbrengst na drie maanden: tweehonderd losmakers kunt aansluiten. Hiervan hebben we er een aan- video’s op het platform en ongeveer driehonderd tal aangeschaft, nadat bleek dat een aantal men- reacties. Er kwam van alles voorbij: iemand die sen hieraan behoefte hadden, bijvoorbeeld bij het in de stront zakt om een lekkende rioolpijp af te afnemen van interviews.” sluiten, vergaderingen, een stadsdeelteam dat als het A-team de wijk in gaat om te laten zien wat ze allemaal aan het doen zijn, een secretaresse die de slappe lach heeft omdat ze zenuwachtig is om iets voor de camera te vertellen, commentaar op bepaalde plekken in de stad, de onthulling van een kunstwerk, mensen die het groen onderhou- den, ... Elmine: “Doordat we van elke afdeling iemand met een camera op pad stuurden, werd het ineens heel duidelijk zichtbaar hoe divers de activiteiten zijn van dit deel van de organisatie.” Sommige filmpjes werden als startpunt voor een discussie tijdens een vergadering gebruikt, anderen wilden alleen hun activiteit in beeld brengen. Er is één geval bekend van een manager die na het bekijken van een video meteen actie ondernam om het knelpunt op te lossen – een De kick-off van het traject was een training voor probleem dat al maanden was blijven liggen. de regisseurs. Elmine gaf tijdens deze training Een andere manager vertelde over zijn gevoelens, eerst een snelcursus filmtechniek. Daarna kreeg nadat hij in een precaire situatie was gekomen. iedereen de gelegenheid om te oefenen met Van collega’s kreeg hij nadien veel begrip en filmen. Ook het overzetten van het filmpje naar sympathie.
- 80. Van het webnaar de bioscoop In maart 2011 werd de eerste fase van het project met een Oscaruitreiking in een grote bioscoopzaal afgesloten. De meest gewaardeerde video’s werden beloond met een speciaal voor dit evenement ontworpen Oscar. Elmine: “Voor deze bijeenkomst wilden we aan alle medewer- kers veel beeldmateriaal van de regisseurs laten zien. Ik maakte een montage van de filmpjes die in aanmerking kwamen voor een prijs in een bepaalde categorie. Die schifting werd door een selecte groep betrokkenen gedaan. De mede- werkers in de zaal, ongeveer vierhonderd man, Vanaf het begin leidden de films ook tot discus- konden door hun applaus bepalen wie de Oscar sies. Zo werd er bijvoorbeeld een video van een verdiende. De stemming en uitreiking wisselden asverstrooiing op de begraafplaats geplaatst. Be we af met montages van interviews met de regis- graafplaatsen is een afdeling die ook onder de ge- seurs, waarin ze terugblikten op hun ervaringen meente valt, maar bijna niemand heeft ermee te met het filmen en op de organisatie in het alge- maken, waardoor de ambtenaren zelf de afdeling meen.” ook niet scherp op de radar hebben. De verstrooi- Deze bijeenkomst was technisch gezien wel even omdat het werkt! ing was heel netjes in beeld gebracht: een mede- spannend. Elmine: “De beeldkwaliteit van de werker die de as uitstrooit, keurig met muziek er- camera’s is vooral geschikt voor het delen via het onder gemonteerd. De projectleider greep echter web. Het was voor mij ook even afwachten of het in en vond dat de video van het platform moest. zou lukken om de videobeelden zonder al te veel 78 Het zou te confronterend zijn en niet integer kwaliteitsverlies op een bioscoopscherm te pro- voor de nabestaanden. In het gesprek met de jecteren. Dankzij een enorme digitale projector losmakers medewerker die het filmpje had geplaatst, werd in de bioscoop bleek het dus heel goed mogelijk! duidelijk dat de hele afdeling juist heel goed had Je sluit net als bij een presentatie je laptop aan op nagedacht hoe ze hun werkzaamheden integer in de projector. Mijn mond viel open toen ik zag hoe beeld konden brengen. Het ging in dit geval om dat eruit zag op het grote doek.” een anonieme asverstrooiing – er was dus geen sprake van nabestaanden – en dit was hun kans Problemen gaandeweg om te laten zien hoe dit onderdeel van hun werk overwinnen gaat. Elmine: “Zo’n filmpje en de reactie erop legt Niet alles ging meteen van een leien dakje. Na precies bloot hoe mensen hun werk doen en hoe één week filmen kwamen de eerste frustraties een leidinggevende beslissingen neemt. Daar heb over de technologie naar boven. De bestandsfor- je dan met het hele team en de betrokkenen een maten van de camera werden niet herkend door gesprek over, en zo leer je van elkaar.” de computers van de gemeente. De deelnemers Na een aantal maanden ging ook een gemeen- hadden, zoals bij zoveel organisaties, géén toe- teraadslid het gesprek aan op het platform. Deze stemming om geschikte software te installeren, is in het dagelijkse leven ambulancemedewerker waardoor een aantal mensen op hun eigen en nodigde een lid van het projectteam uit om computer thuis ging monteren, met software een dag in zijn ambulance mee te rijden. Zo liet die ze zelf al hadden aangeschaft of gedownload. hij zien wat de verschillende knelpunten zijn op Elmine: “Ik heb ook niet voor alle technische de wegen in de stad. Aan den lijve ondervinden problemen meteen een oplossing, maar samen hoe vervelend verkeersdrempels en dergelijke kwamen we er wel uit. Zo lukte in het begin het zijn in een ambulance, levert toch een ander per- uploaden niet bij meerdere mensen. Ik vroeg spectief op dan een aantal paragrafen op papier. aan de regisseurs om bij te houden wanneer ze Het teamlid maakte hierover een leuk filmpje, en dit probleem hadden. Met die informatie ging ik plaatste het op de website om het met collega’s samen met de softwareleverancier op zoek naar te delen.
- 81. de oorzaak vanhet probleem. Uiteindelijk bleek video’s op het platform geplaatst. Het project- dat er een time-out gedefinieerd was die net te team verloor focus, onder meer door het vertrek kort was voor de grote bestanden die mensen van enkele leden, zoals de projectleider die tot probeerden te uploaden.” dan toe een enthousiasmerende rol vervulde. Elmine: “Dat is altijd het lastige van een veran- Ook tijdens het traject werd ingegrepen om het deringstraject. Je begint ergens heel enthousiast delen van de filmpjes voor de regisseurs zo ge- aan, maar na verloop van tijd zijn de dagelijkse makkelijk mogelijk te maken. Elmine: “Ondanks beslommeringen weer het belangrijkste. Als er dat ik in de training de regisseurs op het hart vanuit leidinggevenden dan geen energie komt, heb gedrukt om het monteren van verschillende dan heeft het voor anderen ook geen prioriteit.” clips te vermijden, had een aantal daar toch sterk behoefte aan. We zien natuurlijk overal mooi gemonteerde filmpjes… Dan willen we dat zelf ook kunnen. Al vrij snel na het uitdelen van de camera’s besloten we om voor dit project een Apple-laptop aan te schaffen. Met de beschikbare software was het bijna voor iedereen mogelijk om een filmpje te monteren, en de regisseurs konden mij ook om hulp vragen. Deze laptop vond na verloop van tijd dan ook gretig aftrek, en omdat het werkt! ik heb inderdaad met een aantal mensen op de werkplek een filmpje in elkaar gezet.” En dan nog de grootste drempel: op de werkplek zijn video’s niet eens af te spelen. Dit kan alleen 79 via speciale multimedia pc’s die op elke afde- losmakers ling staan. Het bekijken van de filmpjes op de “Waar we kansen in dit proces hebben laten projectwebsite is dus niet zomaar in te passen liggen, is het delen van de verhalen over de in je werkroutine. Elmine: “Het vergde letterlijk verhalen. Daarmee bedoel ik het onder grotere extra stappen, en dat was al snel een breekpunt. aandacht brengen van de miniresultaten tijdens Tegelijkertijd heb ik ook het tegenovergestelde het proces: een discussie tussen twee personen gezien: mensen die heel enthousiast in de avon- die plaatsvond nadat iemand iets zegt over de duren vanop hun eigen computer van zich lieten ander in een filmpje, de overwinning van iemand horen!” om voor de camera een verhaal te vertellen, de discussies in het projectteam, de kleine afdeling Momentum vasthouden is die zich ineens op de kaart heeft gezet, het lef dat de grootste uitdaging! iemand heeft getoond door zijn onvrede te uiten, De eerste weken werd er heel enthousiast ge- ... Uiteindelijk begint verandering bij het indi- üpload, maar na verloop van tijd druppelden de vidu. En pas als genoeg individuen veranderen, filmpjes trager binnen. Elmine: “Als feedback kre- beweegt de organisatie mee. Iedereen die we gen we dat het niet helemaal duidelijk was hoe persoonlijk spraken over het project was meteen lang we dit gingen doen en wat het dan zou gaan enthousiast en geïntrigeerd, maar dat hebben opbrengen. We wilden de regisseurs vooraf juist we niet op grotere schaal kunnen delen. En dat niet te veel sturen en ze vooral vrijlaten, maar maakte misschien ook dat de groep managers blijkbaar hebben we net te veel vrijheid gegeven.” niet overtuigd was van het nut van het filmen.” In april 2011 werden de camera’s op de afdelin- gen aan de managers overgedragen. De intentie Zo min mogelijk drempels was dat de managers aan de slag zouden gaan Elmine kijkt tevreden terug op het project. “Een om het werk van hun collega’s voort te zetten. videocamera blijkt inderdaad een krachtig in- Dit gebeurde niet. Er werden nauwelijks nieuwe strument om discussie op de werkvloer los te
- 82. maken. Zelfs alser helemaal niet gefilmd wordt, De gouden tip omdat iemand niet op beeld wil, heb je een ge- “Doe het gewoon! Laat je medewerkers zelf aan sprek. De creativiteit van de regisseurs heeft me het woord en geef ze een smoel. Ze zullen je ver- aangenaam verrast. Er zijn hele mooie video’s uit rassen!” voortgekomen. Video is nu ook meer onderdeel geworden van de organisatiecultuur: medewer- kers vragen vaak om de camera’s om opnames te maken die ze dan kunnen laten zien aan collega’s of aan partners. Inhoudelijk hebben de regisseurs duidelijk laten zien dat medewerkers al heel veel werk doen op de manier zoals dat van bovenaf van ze wordt gevraagd. Toch heeft het niet geleid tot een wijdverbreide cultuuromslag. Dat mag je ook niet verwachten, want cultuurverandering is een proces van veel langere adem en vereist een intensievere inzet.” omdat het werkt! 80 losmakers “Voor deze organisatie zou ik een volgende keer wel een iets andere werkwijze kiezen,” vertelt Elmine. “Medewerkers konden de video’s niet vanaf hun eigen werkplek bekijken. En het effect daarvan op de omarming van het project hebben we onderschat. Video zou ik nog altijd als basis gebruiken, maar daarnaast zou ik ook van andere middelen gebruikmaken. Ik denk dan aan een wekelijkse nieuwsbrief en papieren virals om me- dewerkers veel meer te verleiden om een bezoek aan de website te brengen. Een volgende keer zou ik ook meer het accent leggen op concrete opdrachten, die wel ruimte voor creativiteit laten, maar sterker aanhaken bij het thema waarover het gaat. Ook is het belangrijk om effecten en successen vanaf het begin te documenteren. Dat maakt feedback over de impact en meerwaarde van de opgehaalde verhalen gemakkelijker. Dat hebben we nu te weinig gedaan.”
- 83. losmakers omdat het werkt! 81
- 84. Personally I usesocial media all the time for personal learning: blog, twitter, social bookmarking key. omdat het werkt! 82 losmakers
- 85. losmakers omdat het werkt! 83
- 86. Leren en Organiserenmet Sociale media: Wie zijn de Losmakers? Hoe kun je sociale media inzetten bij leer- en veranderprocessen? Dat is de vraag die ons als Losmakers bezighoudt, en waaraan we in onze praktijk werken. Het scala van leer- en veranderprocessen waarmee we ons bezighouden is breed: van informeel leren door professionals in community’s tot meer formele trajecten in organi- saties of onderwijssituaties. We zijn allemaal gedreven en bevlogen experts, en we vinden collegiale kennisuitwisseling, experimente- ren en innoveren belangrijk. In de afgelopen periode hebben we elkaar regelmatig opgezocht. Sinds de zomer van 2010 treffen we elkaar, online en face to face. We delen ervaringen, denken met el- kaar mee en werken samen aan projecten. We experimenteren met socialemediatools, verkennen nieuwe vraagstukken die op ons pad komen, verdiepen onze expertise als het gaat om online leren en omdat het werkt! faciliteren en starten gezamenlijke initiatieven. Vanwaar de naam Losmakers? LOS staat voor Leren en Organise- ren met Sociale media. Het maken: we werken resultaatgericht, 84 we creëren: een concreet product, een ontwerp voor een leer- proces of ... een casusboek. Losmaken staat ook voor de ambitie losmakers om beweging te creëren in organisaties en netwerken, we willen iets losmaken met behulp van sociale media. We zoeken waar de energie zit en sluiten daarbij aan. Om vervolgens een vraagstuk te verhelderen, met nieuwe ideeën te komen, een bijzondere aanpak te initiëren, ...
- 87. David Berg Rob Coers Hannelore Dekeyser David Berg werkt het liefst als Rob Coers is van huis uit mu- Hannelore Dekeyser is direc- partner van de klant in de rol ziekbibliothecaris, maar sinds teur-eigenaar van Ter Wad- van opdrachtgever. Hij com- 1996 werkzaam als zelfstandig ding Onderwijsinnovatie en bineert zijn onderwijskundige internettrainer en consultant Begeleiding in verandering, en beroep met verregaande kennis bij Coers Internet Trainingen medeoprichter van Coaching van ICT, IT- infrastructuur en (www.robcoers.nl). on Board. Ter Wadding onder- procesbegeleiding. De online Duizenden bibliotheekmede- steunt individuen bij verande- en fysieke leer- en werkom- werkers, uit alle typen biblio- ring en innovatie. Ook bedrijven geving optimaliseren is zijn theken, volgden bij Rob zoek- kunnen bij Ter Wadding te- omdat het werkt! ding. Hij helpt een omgeving vaardigheidstrainingen. recht. Hannelore: “We werken te realiseren die meewerkt in Sinds eind 2007 houdt het on- op elke locatie die verandering plaats van in de weg zit. Sociale line leerprogramma 23 Dingen en groei bevordert. Bij u thuis, media zijn één manier om de hem méér dan bezig. 23 Din- of op de werkplek. Maar ook omgeving te verrijken. Waar het gen gaat over sociale media, authentieke, bijzondere set- 85 zinvol en mogelijk is, kan het veranderprocessen en Web 2.0, tings lenen zich uitstekend, losmakers de sociale structuur van een en wat mensen en organisaties zoals de Schotse Highlands, netwerk of community verster- ermee kunnen. een middeleeuws kasteel of ken, de dynamiek verhogen, en In binnen- en buitenland treedt een motorjacht. En natuurlijk groepen in beweging zetten. Rob op als spreker over deze werken we ook via e-learning www.berg-imc.nl onderwerpen. en e-coaching, of met experti- @bergdavid www.robcoers.nl senetwerken.” @robcoers Ter Wadding ontwikkelt en verzorgt trainingen voor (e-) coaches en (e-) trainers. Het motto? Plus est en vous. Vrij vertaald Haal meer uit dat wat u in huis hebt. Daarom ligt de focus op informeel leren, en expertise ontwikkelen en delen in netwerken. www.terwadding.nl www.coachingonboard.nl @Coachingonboard
- 88. Naomi den Besten Ger Driesen Joitske Hulsebosch Naomi den Besten is adviseur Ger Driesen is eigenaar van Joitske Hulsebosch is al sinds bij Kessels Smit, The Lear- Challenge Stretching Talent, haar studie tropische cultuur- ning Company (www.kessels- een bureau dat Management techniek geïnteresseerd in de smit.com). Zij houdt zich bezig Development- en Talent De- interface tussen technologie en met het leren, innoveren en velopment-programma’s ont- sociologie: hoe maken mensen veranderen van mensen in or- wikkelt en uitvoert. Daarnaast gebruik van technologie. Eerst ganisaties. Dat doet ze vaak via is Ger gespecialiseerd in stra- was deze interesse gericht op praktijkonderzoek: samen met tegisch HRD: het creëren van irrigatietechnologie, nu op so- omdat het werkt! mensen in de organisatie op alignment tussen strategie en ciale media. Hoe komt het dat zoek gaan naar nieuwe oplos- leerinterventies in organisaties. sommige mensen zelf enthou- singen. Ze benut de talenten Vanuit die expertise komt zijn siast aan de slag gaan met so- van jonge mensen in organi- bijdrage aan dit boek: Social ciale media en anderen hierin 86 saties en zet hun talenten in Learning Policy. Zijn ideeën zijn niets zien? Ze blogt hierover op bij innovaties via de stichting te lezen in diverse publicaties www.joitskehulsebosch.nl. losmakers Take a Step (www.takeastep.nl). en in zijn blog’s (http://nvo- Samen met Simon Koolwijk en Ze heeft daarnaast een sterke 2leren.wordpress.com/author/ Sibrenne Wagenaar blogt ze interesse voor de vormgeving hrdmaster/) voor de HRD com- over online faciliteren op faci- van de fysieke ruimte en hoe munity. liteeronline.nl. In haar praktijk deze nieuwe manier van den- Meer achtergrond is te vinden als zelfstandig adviseur werkt ken en doen kan stimuleren. op Linkedin. ze met teams en organisaties Ze blogt hierover op Spaziale @gerdriesen die meer van sociale media wil- (www.spaziale.org). Sociale gd@challenge-training.nl len gebruikmaken. media gebruikt ze om zoveel Veel vragen gaan over meer mogelijk mensen bij een in- informeel leren in online com- novatieproces te betrekken en munity’s en netwerken, maar om een verdieping van face-to- ook over het gebruik van socia- facebijeenkomsten mogelijk te le media in formelere trajecten maken. en verandersituaties. @naomidenbesten @joitske @spazialeblog info@joitskehulsebosch.nl ndenbesten@kessels-smit.com
- 89. Simon Koolwijk Josien Kapma Dorine Ruter Simon Koolwijk is al meer dan Josien Kapma noemt zichzelf Dorine Ruter werkt bij de ETC vijftien jaar trainer/facilitator ‘kennismobilisator’: ze zet zich Adviesgroep. Daar begeleidt ze in projectmanagement en in om samen met andere be- leerprocessen en zwengelt ze organisatieversterking. Hij spe- trokkenen kennis op te doen kennisuitwisseling aan binnen cialiseerde zich in de opleiding en iets in beweging te brengen het werkveld van plattelands- en begeleiding van trainers, in plattelandsissues. De rollen ontwikkeling (Netwerk Plat- sociaal werkers, adviseurs en waarin ze terechtkomt als zelf- teland) en duurzame landbouw projectmanagers in projectma- standige variëren: van colum- (Duurzaam Boer Blijven). In de omdat het werkt! nagement, organisatieadvies, nist tot trainer, van commu- praktijk komt dit neer op het coaching, participatieve me- nitymanager tot adviseur. Sinds organiseren en faciliteren van thoden en faciliteren. Simon haar studie in Wageningen legt kleine vergaderingen en grote werkte in meer dan vijftien lan- zich toe op waterbeheer en conferenties, korte workshops den, vooral in Oost-Europa en institutionele ontwikkeling. Ze en langdurig lopende praktijk- 87 Afrika. De sectoren waar hij zijn werkte voor ingenieursbureaus, kringen. Deelnemers in deze losmakers diensten verleent, zijn gericht vaak in het buitenland, waar- activiteiten zijn ieder op hun op milieu, mensenrechten, onder vier jaar in Egypte. Nog eigen manier betrokken bij de landbouw en sociale infrastruc- altijd is besluitvorming rond invulling van het platteland of tuur (onderwijs, gezondheid en gebruik van een common re- de relatie tussen stad en land. water). De laatste vijf jaar is Si- source haar grote interesse, al De manier waarop sociale mon actief als online facilitator kan het tegenwoordig behalve media netwerkvorming, kruis- in de begeleiding van webinars water ook landschap, een vitaal bestuiving en co-creatie on- en virtuele uitwisselings- dorp, of een sterk imago van dersteunen, biedt wat Dorine groepen van professionals in landbouw zijn. Samenwerken betreft uitgelezen kansen voor organisatieadvies. Samen met over allerlei grenzen (van cul- de complexe vraagstukken die Joitske Hulsebosch en Sibrenne turen, talen, gender, belangen, op het platteland spelen. Sinds Wagenaar verzorgt hij via Fa- klasse, ras, tot landsgrenzen) is 2005 houdt zij zich dan ook ciliteeronline.nl de leergang haar specialiteit. Sociale media bezig met het geven van advie- ‘Sociale media voor leren en hebben daarin een belangrijke zen, workshops en trainingen veranderen in organisaties’. rol. Ze woont en werkt op de hierover. Een intrigerende @koolwijk melkveehouderij in Portugal, vraag die haar momenteel be- http://www.simonkoolwijk. waar ze sinds 2004 met haar zighoudt is hoe sociale media blogspot.com gezin gevestigd is. ondersteunend kunnen zijn in @josien de vorming van lerende regio’s. josienkapma.com Dorine is op diverse online plat- forms te vinden. @dorineruter dorineruter@gmail.com
- 90. Joke van Alten Niel Van Meeuwen Harry Vos Joke van Alten is zelfstandig Niel Van Meeuwen is als orga- Harry Vos is zelfstandig onder- ondernemer vanuit haar bedrijf nisatieadviseur verbonden aan nemer vanuit voor·an·de·ren vanAlten, leren in bedrijf. Zij Kessels Smit, The Learning (spreek uit voorànderen). is vooral geïnteresseerd in het Company. “Organisaties, teams voor·an·de·ren is actief in leren, opleiden en ontwikkelen en mensen ondersteunen om professionele netwerken en van professionals. Zij houdt zich met behulp van sociale voor opdrachtgevers waar het zich bezig met vraagstukken media en andere technologie leervermogen van mensen en als: hoe leert een professional te ontwikkelen, is een focus in organisaties in het geding is. omdat het werkt! een beroep, wat is de rol van mijn werk. Ik heb vooral een voor·an·de·ren streeft met haar het beroepsonderwijs en wat grote interesse in leer- en ver- activiteiten naar ‘de lerende is de rol van de organisatie en anderprocessen, en ik ga graag samenleving’ en doet dat als de branche? Hoe ontwikkelt aan de slag met innovatieve ‘andragoog’ (toepassingswe- 88 hij/zij zich verder in zijn werk? werk- en leervormen, liefst als tenschapper vanuit de sociale Hoe kun je lerend werken en creatieve ontwerper. Net iets wetenschappen). Harry heeft losmakers werkend leren? Zij zet waar anders doen dan wat mensen een achtergrond in het hoger mogelijk sociale media in als verwachten, dat prikkelt hen, onderwijs, waarbinnen hij veel tools die dit leerproces verster- maakt hen nieuwsgierig. Die sociale ondernemers heeft ken en leuker maken. Wat haar nieuwsgierigheid is een krach- opgeleid. daarin fascineert, zijn de crea- tige motor voor leren en ont- Sociale media zijn voor een tieve mogelijkheden die sociale wikkelen, en vooral voor plezier lerende samenleving van groot media bieden. Sectoren waarin op de werkplek. Daarin richt ik belang geworden, en kunnen Joke zich begeeft, zijn zorg, mij vooral op de principes die het leren vooral aantrekkelijk welzijn, kunsteducatie, sport en ervoor zorgen dat sociale media en rijker maken. theologie. een krachtige rol gaan spelen @Harry_Vos @JokevA in organisaties: bij kennisdeling www.vooranderen.nl www.lereninbedrijf.nl tussen kenniswerkers, maar ook bij het bouwen aan trans- parant leiderschap, het plaats- en tijdsonafhankelijk werken, enz. Ik ben ervan overtuigd dat in deze sociale media enorm krachtige principes zitten die ons veel kunnen leren over hoe we naar organiseren, kennis- werk en leiderschap kijken.” @nielvanmeeuwen nielvanmeeuwen.be
- 91. Sibrenne Wagenaar Elmine Wijnia Sibrenne Wagenaar werkt als Elmine Wijnia is werkzaam zelfstandig adviseur vanuit als zelfstandig verhalenjager Link2Learn. Haar belangstel- en -maker. De cultuur en het ling gaat uit naar manieren om dagelijks leven van organisa- leren in het dagelijkse werk te ties en teams spelen zich af ondersteunen. Leren van en tijdens het werk zelf en in de met elkaar. Zij gelooft dat leren wandelgangen. Deze essentie start bij het opdoen van erva- van werk is niet goed te van- omdat het werkt! ringen. Rondom datgene wat je gen in abstracte rapportages zelf belangrijk vindt, waarnaar of presentaties. Andersom is je nieuwsgierig bent. En dat ook de impact van beleid in de leren plaatsvindt in interactie organisatie vaak moeilijk terug met collega’s. Samen zoeken te vinden. Elmine vangt op een 89 vanuit waardering, elkaars per- visuele manier wat er speelt in losmakers spectieven bevragen en komen een organisatie, ongeacht com- tot nieuwe, verrassende inzich- plexiteit van het probleem en ten. Sociale media kunnen in het niveau in die organisatie. deze leerprocessen een sterk Gewapend met video camera's ondersteunende rol vervullen. stuurt ze medewerkers op pad Dat ondervindt zij zelf door om het verhaal van hun ‘echte’ ervan gebruik te maken in haar werk vast te leggen. Die ver- eigen werk als professional. Ze halen gebruikt ze als startpunt blogt, twittert en is actief in on- voor discussie in de organisatie line fora. Ook bij de begeleiding of als bronmateriaal voor een van (online) leernetwerken en groter verhaal. Zo wordt het in leer- en veranderingsproces- avontuur, de essentie en pro- sen in organisaties zet zij heel blemen die zich voordoen in regelmatig sociale media in als een organisatie blootgelegd: hulpmiddel bij samenwerking fijnkorrelig en zonder context- en interactie. Ze schreef samen verlies. met Joitske Hulsebosch het @elminewijnia boek ‘En nu online....’. http://elminewijnia.eu/nl @sibrenne http://elmine.wijnia.com @en_nu_online wagenaar@link2learn.eu
- 92. Andere betrokkenen Remco Mostertman Remco is eind 2009 gestart met HRcommunity, met als doel het HR- en Change- vakgebied Community Based te innoveren en zo bij te dra- gen aan de wendbaarheid van organisaties. In korte tijd telt HRcommunity al meer dan dertigduizend leden in Neder- land. Remco is een gedreven en gedegen business developer en community builder. Kern van zijn activiteiten is het bij elkaar brengen van bevlogen en Joseph Kessels deskundige professionals die Prof. dr. Joseph Kessels is elkaar verder helpen. omdat het werkt! hoogleraar Human Resource Remco is van mening dat de Development aan de Universi- wijze waarop we momenteel teit Twente en hoogleraar Op- onze samenwerking organise- leidingskundig Leiderschap aan ren de langste tijd heeft gehad. 90 de Open Universiteit. De oude economie zal deels Tot 2010 was hij verbonden blijven bestaan, maar nieuwe losmakers aan Kessels Smit The Lear- organisatiemodellen zijn sterk Guido Crolla ning Company, een gespeci- in opkomst, en nodig. Creatief Talent met lef dat het aliseerd adviesbureau op het De uitdagingen waarvoor we nieuwe leren NU voorleeft gebied van opleiden, leren en staan, vragen om nieuwe vanuit passie, creativiteit, ontwikkelen, dat hij in 1977 kaders en andere denkpistes. nieuwsgierighei en, moed, samen met Cora Smit op- Technologie en sociale media geïnspireerd door de mooiste richtte. zijn in zijn optiek fantastische onderwijsvernieuwers van het Hij is vooral geïnteresseerd in mogelijkmakers, die zorgen voor land (en daarbuiten). de kennisproductiviteit van transparantie, een groot bereik Livfe (sic)Storytelling! organisaties en leerprocessen en versnelling. Maar de echte #TheMadProfessor die ten grondslag liggen aan uitdaging zit hem in Nieuw Lei www.TRendsFormers.org innovatie. derschap! @denkbeeldhouwer @JosephWMarie @RemcoMostertman
- 93. Erik Vos Ontwerper en mede-eigenaar van Het Lab ontwerp advies in Arnhem. Typograaf, globe- trotter, circusartiest. Ontwerpt onder meer huisstijlen, web- sites, boeken. Maakt cam- pagnes voor (semi)overheid, Mieke van Damme bedrijfsleven, ngo's en culturele Mieke Van Damme is copy- sector. Ziet het werkterrein writer. “Ik wou schrijver wor- verschuiven van drukwerk naar den, én componist. Ik koos digitale media. Maar één ding muziek, en studeerde af als blijft hetzelfde: “Hoe helpen muziekpedagoge… met een we onze klant zo optimaal mo- Germaine Poot merkwaardige voorliefde voor gelijk communiceren met zíjn omdat het werkt! Germaine Poot is medeauteur literatuur. Twee jaar heb ik klanten. Dat doen we door die van de casus ‘Snellere accultu- het volgehouden, en gaf ik doelgroep zo goed mogelijk te ratie door een online commu- muziekles aan klein en groot. onderzoeken en beschrijven. nity’ en werkt bij het Internati- Dan koos ik resoluut voor Door kritisch door de ogen onal Office van de Technische mijn grootste passie, en werd van die doelgroep te kijken. 91 Universiteit Delft (TU Delft). copywriter. Nu schrijf ik har- Zo maken we dingen die pas- losmakers Daar is zij verantwoordelijk monieuze teksten, en originele sen bij onze klant.” De trends op voor de organisatie van pro- variaties op hetzelfde thema. het gebied van sociale media gramma’s voor internationale Ik componeer crescendo’s en volgt Erik met grote belangstel- studenten. Deze programma’s decrescendo’s op het ritme van ling. Hij zet ze in om mensen te richten zich op de voorberei- de lezer. Ik speel zonder valse laten participeren in projecten, ding van studenten op het le- noten van ouverture tot PS. Ik fondsen te verzamelen ven en onderwijs in Delft, maar zet komma’s als orgelpunten of deelnemers beelden in te ook op de ondersteuning van en uitroeptekens in dubbele laten sturen voor opdrachten. internationale studenten tij- sforzando. En ik eindig elke dag En soms schudt hij de boel dens hun verblijf in Nederland. met een vrolijke Picardische gewoon een beetje op. Daarbij speelt de inzet van soci- terts. Ook voor jou! @misterdiabolo ale media een belangrijke rol. www.hadoss.be www.hetlab.nl g.c.poot@tudelft.nl info@hadoss.be erik@hetlab.nl
- 94. Verklarende woordenlijst Hieronder een lijst met definities van woorden die in de tekst van dit boek voorkomen. De lijst is in alfabetische volgorde. Acculturatie - het culturele veranderingsproces dat bij mensen ontstaat als gevolg van langdurig contact, waarbij men kenmerken van een andere cultuur overneemt, aanpast of zich eigen maakt, waardoor een wederzijdse versmelting van culturen ontstaat. Asynchrone communicatie - communicatie met elkaar zon- der dat je tegelijkertijd online bent: mensen reageren op verschil- lende tijdstippen. Blended learning - (ook wel hybride learning genoemd) leer- interventies waarbij een mix van online en face-to-facevormen worden ingezet. Bookmarks - een door de gebruiker aan de browser toegevoegde url van een favoriete webpagina. Social bookmarking is het publie- omdat het werkt! kelijk delen van deze favoriete webpagina’s via een social bookmark service (zoals Delicious of Diigo). Bottom-up karakter – een verandering teweeg brengen door mensen laag in de organisatie te begeleiden bij het veranderings- 92 proces, waarbij de leidinggevenden niet vertellen wat de medewer- ker moet doen of hoe deze zich moet gedragen (top-down) losmakers Buddysysteem - werken met een maatje; in gelijkwaardige koppels Cloud (computing) – gebruik van software via internet in plaats van software geïnstalleerd op eigen computer of server. Een organi- satie of individu kan de software ‘huren’ waarbij het pakket op een centrale server staat. Cohort-consulting – een adviestraject waarbij een groep organi- saties gezamenlijk het traject doorlopen, leren en veranderen. Community - een community als een groep mensen die met elkaar verbonden is met een gemeenschappelijk idee en eventueel een sleutelfiguur of leider. (Seth Godin) Community-omgeving – de online omgeving waar leden van een community met elkaar communiceren. Creative Commons - een oorspronkelijk Amerikaans project voor het bevorderen van open inhoud. Makers van creatieve wer- ken kunnen deze publiceren onder Creative Commons en van tevoren aangeven welke rechten een eindgebruiker al heeft, bij- voorbeeld om te downloaden, verspreiden of bewerken. Zo worden creatieve werken vrijer beschikbaar dan bij traditioneel auteurs- recht of copyright mogelijk is. Crowdsourcing - een manier van werken waarbij organisaties of personen gebruikmaken van een grote groep niet vooraf gespecifi- ceerde individuen voor innovatie, beleidsvorming en onderzoek. Digitale habitat is de ecology van het web. Een digitale habitat
- 95. van een communitybestaat uit alle tools, online plekken en praktij- ken om deze tools te gebruiken. F2f face to face - communicatie die tussen mensen plaatsvindt terwijl ze zich op dezelfde fysieke locatie bevinden. Hashtag / twitterhashtag - een afgesproken trefwoord of afkorting die toegevoegd wordt aan berichtjes op Twitter waardoor mensen berichtjes over dit onderwerp kunnen vinden en erop kun- nen reageren. Een hashtag begint met een #-teken. HD-beeldkwaliteit van 1280x720 – HD staat voor High De- finition en wordt gebruikt om uit te drukken hoeveel beeldlijnen kunnen worden weergegeven op bijvoorbeeld een TV. In het geval van 1280x720 kunnen er 720 lijnen worden weergegeven. Ter ver- gelijking, de oudere analoge Europese tv-standaard PAL heeft 576 beeldlijnen. ICT-platform - een omgeving waar gebruikers bijeen kunnen komen om informatie te vinden, delen en met elkaar te communi- ceren. Dit kan op het Web zijn, of een intranet. Leeromgeving - of leerplatform is een complex softwaresysteem dat is ontworpen om educatieve inhoud en organisatie van leerpro- omdat het werkt! cessen aan te bieden (bron: Wikipedia). Microblogging tools - tools waarbij de gebruikers veel kortere tekstberichten en/of kleinere mediabestanden plaatsen dan op een weblog (bij Twitter maximaal 140 tekens). Online community- een virtuele plek waar mensen met ge- 93 meenschappelijke kenmerken op vaste basis bij elkaar komen, om losmakers elkaar direct of indirect te helpen in het verwezenlijken van doelen, verwachtingen en activiteiten door middel van het delen van infor- matie en ideeën, waarmee zij bijdragen aan het duurzaam ontwik- kelen van een gemeenschap. (Robert Jan Drooglever, scriptie). Online ijsbreker (of icebreaker) – werkvorm gericht op het zorgen dat mensen zich op hun gemak voelen om actief bij te dra- gen aan discussies en uitwisseling. Phonebridge / telefoonbrug – een technologie die de partici- patie door deelnemers in een teleconferentie mogelijk maakt. Door gebruik van de telefoonbrug kunnen ze aan het gesprek deelne- men. Real life / real time communicatie - direct communicatie. Hierbij vindt het uitwisselen van tekst, geluid en/of beeld zonder wachttijden plaats. Sociale media – een verzamelbegrip voor online platformen waar de gebruikers, zonder of met minimale tussenkomst van een professionele redactie, de inhoud verzorgen. Hoofdkenmerken zijn interactie en dialoog tussen de gebruikers onderling (bron: Wikipedia). Social learning – of ‘sociaal leren’ is een benadering die de na- druk legt op het leren als participeren in communities (Wenger). De term wordt nu ook wel gebruikt met referentie aan het leren met behulp van sociale media. In dit boek gebruiken we de bredere definitie.
- 96. Social media strategy/ social media policy - is een stra- tegie of beleidsstuk dat beschrijft hoe je sociale media als middel inzet om een bepaald doel te bereiken. Synchrone communicatie - communicatie terwijl je tegelijker- tijd online bent, met andere woorden: je krijgt onmiddellijk reactie. Twitterchat - een chat in Twitter met een bepaald onderwerp en een begin en eindtijd. Iedere tweet in de chat bevat dezelfde hash tag, wat maakt dat je als deelnemer deze tweets bij elkaar kunt zien. Zo ontstaat een dialoog tussen alle deelnemers aan de chat. Unconference - is een door deelnemers gedreven bijeenkomst zonder specifiek programma en met een vrije structuur, waarbij de conferentie in meer of mindere mate wordt ingevuld of tot stand komt tijdens de conferentie zelf. Vooraf wordt mogelijk wel de be- doeling, de richtlijnen en de parameters bekend gemaakt (bron: Wikipedia). Virals – objecten, bijvoorbeeld flyers, foto's of video's, die zich makkelijk lenen om te verspreiden onder mensen (zowel fysiek of digitaal), omdat ze leuk, grappig of op een andere manier interes- sant zijn voor mensen, zodat een merk of een actie onder een grotere groep bekend wordt. omdat het werkt! VOIP / Voice Over Internet Protocol – telefoneren via inter- net. Het bekendste voorbeeld van een VOIP applicatie is Skype. Web 2.0 - verwijst naar de ontwikkeling van internet tot een interactief medium en waarbij gebruikers informatie uploaden 94 en internet niet meer uitsluitend gebruiken (bron: Wikipedia). losmakers
- 97. Meer lezen overdit onderwerp? Boeken • ony Bingham en Marcia Conner: the New Social Learning. T Boek over de veranderende werkplek als gevolg van het gebruik van sociale media. • ane Bozarth: Social media for trainers. Techniques for J enhancing and extending learning. Praktisch boek over hoe je Twitter, Facebook, blogs, wikis en andere tools kunt inzetten in trainingssituaties. • ane Hart: Social learning Handbook. Een verkenning van J de mogelijkheden van sociale media voor LD (learning and development) professionals. • oitske Hulsebosch en Sibrenne Wagenaar: En nu online. J Praktisch boek. Deel 1 gaat in op online professionaliseren, deel 2 op sociale media in organisaties en deel 3 op sociale media voor leerinterventies. omdat het werkt! • tine Jensen: Echte vrienden. Jensen onderzoekt de waarde S van intimiteit in tijden van Facebook, GeenStijl en WikiLeaks. • enno Lanting: Iedereen CEO. In dit boek van Lanting gaat hij in M op de nieuwe leiderschapsstijlen die nodig zijn in een connected world. 95 • lay Shirky: Here comes everybody (of Iedereen in de C losmakers Nederlandse vertaling). Shirky legt uit hoe we online sneller en goedkoper kunnen organiseren. • oek tweepuntnul http://www.boektweepuntnul.nl B over Web 2.0, Social Media en Webtools. Een publicatie waarin lezers kort, maar helder geïnformeerd worden over 125 Social Media + Web 2.0 applicaties en praktische Webtools. • ekeyser H., G. Nielissen, T. Kallenberg en D. van der Veen D (2009). Kennis van Kennisbanken, Ruud de Moor Centrum, Heerlen Casussen • ebruik van sociale media binnen de beroepspraktijkvorming van G het MBO: http://innovatie.kennisnet.nl/sociale_media/sociale- media-in-bpv-meer-contact-met-studenten-dan-ooit • et verhaal achter 'Durftevragen': http://durftevragen.com H • en symbaloopagina met praktijkvoorbeelden van het gebruik E van sociale media voor sociaal leren of in leertrajecten http://www.symbaloo.com/mix/praktijkvoorbeelden Blogs • m te volgen en af en toe eens iets van te lezen; de site van O Lifehacking: http://lifehacking.nl/ • e weblog van Jane Hart, over sociale media voor leren: D http://www.c4lpt.co.uk/blog/
- 98. • eblogNiel van Meeuwen ‘Technologie inzetten om het leren te W verrijken, dat spreekt mij enorm aan’ • eerbeleving van Marcel de Leeuwe ‘blog over inspirerend L (e)leren’ • ommunitymanagers ‘Kenniscentrum voor en door community- C manager en strategen’ • eblog Wilfred Rubens ‘De ontwikkeling van (aankomende) W professionals en organisaties (oftewel leren) boeit me mateloos. De laatste jaren houd ik me hier beroepsmatig mee bezig. Vooral de combinatie met internettechnologie vind ik erg interessant.’ • ife in perpetual beta van Harold Jarche L • aciliteeronline - weblog over online faciliteren en meer F Content curators Content Curation is de laatste tijd een hot onderwerp; deskundigen die voor jou de krenten uit de socialemediapap halen. Bijvoorbeeld: • ocial learning: impacts of soc med on organizations, schools, S enterprises, academia / curated by Jacques Cool • ocial learning trends: news and trends from social and online S learning / curated by Pekka Puhakka omdat het werkt! • ociale media en leren: hoe kun je sociale media voor leren S gebruiken? / curated by Wilfred Rubens Toolkits 96 • he mobile learning toolkit door Jenni Parker T • deeënboek sociale media in het onderwijs via Erno Mijland I losmakers • he ultimate teachers guide to social media door Edudemic T • ocial media playbook door Eloqua S • he non-profit social media decision guide door Idealware T • 0 resources about wikis and learning door elearning technology 6 • pleiden met social media - wiki van Nederlandleert O • laying croquet with flamingos, a guide to facilitating online P conferences • o travel required, a guide for organizing online events N Voetnoten Je kunt alle genoemde links in de voetnoten (en meer) direct terug- vinden (en aanklikken) op de website: www.losmakers.nl Reacties graag naar info@losmakers.nl
- 100.