O χριστός ευεργέτης, επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών

1. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΕΡΡΩΝ

4. Χαράλαμπος Πέννας
Στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Σερρών, το παλιό
«Μπεζεστένι», εκτίθεται η σπάνια ανάγλυφη μαρμάρινη
εικόνα του Χριστού, με την επωνυμία ο Ευεργέτης. Οι
διαστάσεις του είναι (1,17μ. Χ 0,94μ. Χ 0,11μ.). Η μορφή
περιβάλλεται από σκαφοειδές πλαίσιο πλάτους και βάθους 5
εκ. (εικ.1).
Ο Χριστός παριστάνεται στηθαίος και μετωπικός,
ενδεδυμένος με πλούσιο, σε πτυχώσεις, χιτώνα και ιμάτιο, το
οποίο περιζώνει τη μορφή, καλύπτει τον δεξιό ώμο και
ολόκληρο το αριστερό τμήμα της μορφής. Τα επιμανίκια
κοσμούνται στις παρυφές με μια σειρά μαργαριταριών.
Χαρακτηριστική είναι η δικτυωτή ύφανση στο δεξιό
επιμανίκιο.

5. Ο Χριστός υψώνει το δεξιό χέρι και ευλογεί με την
παλάμη προς τα έξω, ενώ με το αριστερό κρατάει κλειστό
κώδικα Ευαγγελίου. Ανάμεσα στα κλείστρα που συγκρατούν
τα εξώφυλλα, διαγράφονται με επιμέλεια οι γραμμώσεις των
φύλλων του κώδικα. Η διακόσμηση της στάχωσης του
Ευαγγελίου είναι πολυτελής, με ανάγλυφο σταυρό, με
ρόδακα στο κέντρο και σταγονόμορφα κοσμήματα σε
ακτινωτή διάταξη.
Οι πεπλατυσμένες κεραίες του σταυρού στο
φωτοστέφανο του Χριστού, φέρουν με ανάγλυφα γράμματα
την επιγραφή Ο/Ω/Ν. Στις δύο πλευρές του φωτοστέφανου,
σημειώνονται με εγχάρακτη κεφαλαιογράμματη γραφή τα
συμπιλήματα Ι(ΗΣΟΥ)C //Χ(ΡΙΣΤΟ)C και η προσωνυμία
ΟΕ/ΒΕ/Ρ // ΓΕ/ΤΗ/C.

6. Η επιφάνεια του φωτοστέφανου, εκτός από τις
κεραίες του σταυρού, έφερε ένθετη διακόσμηση, το
υλικό και η απόχρωση της οποίας δεν είναι δυνατόν
σήμερα να προσδιοριστεί.
Η στάση της μορφής είναι ισόρροπη και μετωπική. Η
στιβαρότητα του χεριού που κρατάει το Ευαγγέλιο
ανταποκρίνεται στο στιβαρό λαιμό της μορφής. Τα
πλούσια πολυπλόκαμα μαλλιά, απολήγουν στον
αριστερό του ώμο. Η εγχάραξη των ματιών είναι
τονισμένη. Η μορφή αποπνέει ζωντάνια και
εκφραστικότητα, δημιουργώντας μια αίσθηση
οικειότητας και ταυτοχρόνως, ένα γαλήνιο μεγαλείο.

7. Ο τεχνίτης της μαρμάρινης εικόνας του Χριστού
Ευεργέτη ακολουθεί την παράδοση της εικονογράφησης
του Χριστού Παντοκράτορα, τα χαρακτηριστικά του
οποίου παραμένουν πιστά στο αρχέτυπο της μορφής,
όπως αυτό αποτυπώθηκε στις λεγόμενες
«αχειροποίητες» εικόνες.
Η σπάνια επωνυμία του Χριστού ως Ευεργέτη
αποτελεί σημαντική ιδιαιτερότητα της σερραϊκής
μαρμάρινης εικόνας. Παρόμοιες επωνυμίες
παραπέμπουν σε ομώνυμα εκκλησιαστικά ιδρύματα της
Κωνσταντινούπολης, τα περισσότερα από τα οποία
ανήκαν σε μέλη της δυναστείας των Κομνηνών.

8. Η μαρμάρινη εικόνα του Χριστού Ευεργέτη στις Σέρρες,
αποτελεί μια έκφραση της καλλιτεχνικής και θρησκευτικής
ζωής ενός σημαντικού επαρχιακού κέντρου της
μεσοβυζαντινής εποχής, το οποίο βρίσκεται ανάμεσα στην
Κωνσταντινούπολη και τη Θεσσαλονίκη. Η άποψη ότι η
συγκεκριμένη εικόνα, μαζί με την εικόνα της Θεοτόκου
(εικ), από την οποία σώζεται μόνο ο κορμός, αποτέλεσαν
εικόνες του τέμπλου της Μητρόπολης των Αγίων
Θεοδώρων, φαίνεται αρκετά πιθανή.
Σύμφωνα με μαρτυρία του αείμνηστου Γεωργίου
Λαμπάκη, ο οποίος επισκέφτηκε τις Σέρρες το 1903, η
αναγεγλυμμένη εικόνα του Χριστού Ευεργέτη βρισκόταν
πάνω στο κωδωνοστάσιο της Παλαιάς Μητρόπολης.

9. Εικόνα ευεργετική, η οποία μετακινήθηκε από την αρχική
της θέση, σε κάποια ανακαίνιση του ναού και εντοιχίστηκε
στο κωδωνοστάσιο.
Φύλακας της πόλης, Ευεργέτης των ανθρώπων που
συνεχίζουν να ζουν στις Σέρρες, μάρτυρας και υποστηρικτής
της παρουσίας των Αγίων Θεοδώρων στον τόπο.
(διασκευή)
Πέννας, Χ. (2013). Η μαρμάρινη εικόνα του Χριστού
Ευεργέτη. Στο: ΝΑΟΣ ΠΕΡΙΚΑΛΛΗΣ. ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ
ΣΕΡΡΩΝ & ΝΙΓΡΙΤΗΣ. Σέρρες.

10.  * ο κώδικας: αρχαίο χειρόγραφο από πάπυρο ή περγαμηνή σε σχήμα
βιβλίου
 * η στάχωση: η βιβλιοδεσία
 * ο ρόδακας: κόσμημα που παριστάνει ρόδο (τριαντάφυλλο)
 * το συμπίλημα (λογ.): «συμπιεσμένο ανάμεικτο υλικό»
 * εγχάρακτος, η, ο: που είναι χαραγμένος σε επιφάνεια
 * αναγεγλυμμένος, η, ο: ανάγλυφος, η, ο

13. Οι μαθητές και οι μαθήτριες της Ε΄ τάξης κατά
την επίσκεψή τους στο Αρχαιολογικό Μουσείο
Σερρών, γνώρισαν και παρατήρησαν την ανάγλυφη
μαρμάρινη εικόνα του Χριστού Ευεργέτη.
Μελέτησαν και επεξεργάστηκαν ομαδικά το
παραπάνω κείμενο. Συζήτησαν για την πολιτιστική,
κοινωνική και θρησκευτική ζωή του τόπου μας κατά
την μεσοβυζαντινή εποχή και συμπλήρωσαν το
σταυρόλεξο.

14. Αποχωρήσαμε χαρούμενοι και
ευεργετημένοι.
Θερμές ευχαριστίες!
Οι μαθητές, οι μαθήτριες και η δασκάλα της Ε΄ τάξης
Αλεξία Πέννα.