Download luận văn thạc sĩ ngành khí hậu học với đề tài: Nghiên cứu xây dựng bản đồ phân vùng rủi ro do mưa lớn cho khu vực đồng bằng Bắc Bộ

1. BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG HÀ NỘI
LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG BẢN ĐỒ PHÂN VÙNG RỦI RO DO MƢA LỚN
CHO KHU VỰC ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ
CHUYÊN NGÀNH: KHÍ TƯỢNG VÀ KHÍ HẬU HỌC
ĐẶNG ĐÌNH QUÂN
HÀ NỘI, NĂM 2019

2. BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG HÀ NỘI
LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG BẢN ĐỒ PHÂN VÙNG RỦI RO DO MƢA LỚN
CHO KHU VỰC ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ
ĐẶNG ĐÌNH QUÂN
CHUYÊN NGÀNH: KHÍ TƯỢNG VÀ KHÍ HẬU HỌC
MÃ SỐ: 60440222
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. TS. VÕ VĂN HOÀ
2. TS. CHU THỊ THU HƯỜNG
HÀ NỘI, NĂM 2019

3. CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG HÀ NỘI
Cán bộ hướng dẫn: TS. Võ Văn Hoà và TS. Chu Thị Thu Hường
Cán bộ chấm phản biện 1: TS. Bùi Minh Tăng
Cán bộ chấm phản biện 2: TS. Hoàng Lưu Thu Thủy
Luận văn thạc sĩ được bảo vệ tại:
HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN THẠC SĨ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI
Ngày 12 tháng 01 năm 2019

4. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi; các số liệu, kết quả
được trình bày trong luận văn là trung thực và chưa được ai công bố trong công
trình nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN
(Ký và ghi rõ họ tên)
Đặng Đình Quân

5. LỜI CẢM ƠN
Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Khí tượng – Khí hậu học “Nghiên cứu xây
dựng bản đồ phân vùng rủi ro do mưa lớn cho khu vực đồng bằng Bắc Bộ” đã được
hoàn thành trong tháng 7 năm 2018. Trong quá trình học tập, nghiên cứi và hoàn
thành luận văn, tác giả đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ từ thầy cô, gia đình và
bạn bè.
Trước hết, tác giả xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Võ Văn Hoà và TS. Chu
Thị Thu Hường đã trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tác giả trong quá trình nghiên
cứu và hoàn thành luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn tới đề tài NCKH cấp Bộ “Nghiên cứu xây dựng hệ
thống hỗ trợ cảnh báo, dự báo chi tiết các cấp độ rủi ro thiên tai khí tượng cho khu
vực Đồng bằng Bắc Bộ” và các nhà nghiên cứu tham gia thực hiện đề tài đã tạo điều
kiện giúp đỡ về số liệu, tài liệu, phương pháp luận cho tác giả trong quá trình hoàn
thành luận văn.
Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Khoa Khí tượng Thuỷ văn –
Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội đã giảng dạy, truyền đạt kiến
thức và tạo điều kiện và hướng dẫn tác giả trong suốt quá trình học tập và thực hiện
luận văn.
Xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè và các thành viên trong lớp cao học
CH2B.K đã luôn động viên, giúp đỡ tác giả và tạo mọi điều kiện trong quá trình học
được tốt nhất và để tác giả có thể hoàn thành luận văn này.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày 12 tháng 01 năm
2019 Tác giả

6. 6
Đặng Đình Quân

7. 7
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
MỤC LỤC
TÓM TẮT LUẬN VĂN ........................................................................................9
DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................... 10
DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ BIỂU ĐỒ............................................................ 11
MỞ ĐẦU.............................................................................................................. 13
Cơ sở khoa học...........................................................................................13
Tính thực tiễn của luận văn ......................................................................14
Mục tiêu của luận văn ...............................................................................16
Các nội dung chính của luận văn..............................................................16
Bố cục của luận văn...................................................................................16
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU............................... 17
1.1 Một số khái niệm cơ bản ...........................................................................17
1.2 Đặc điểm khu vực nghiên cứu...................................................................20
1.2.1 Điều kiện tự nhiên..............................................................................20
1.2.2 Đặc điểm khí hậu...............................................................................21
1.2.3 Đặc trưng mưa khu vực đồng bằng Bắc Bộ........................................23
1.2.4 Điều kiện kinh tế xã hội .....................................................................27
1.3 Tổng quan các phƣơng pháp nghiên cứu .................................................27
1.3.1 Các phương pháp tính toán tần suất ..................................................27

8. 8
1.3.2 Các phương pháp đánh giá rủi ro thiên tai ........................................30
1.4 Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nƣớc ..............................................34
1.4.1 Tình hình nghiên cứu ngoài nước.......................................................34
1.4.2 Tình hình nghiên cứu trong nước.......................................................39
CHƢƠNG 2. MÔ TẢ SỐ LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........... 43
2.1 Đặt vấn đề ..................................................................................................43
2.2 Phƣơng pháp nghiên cứu...........................................................................44
2.2.1 Chỉ số đánh giá mưa lớn ......................................................................44
2.2.2 Phương pháp xây dựng bản đồ phân vùng rủi ro do mưa lớn................45
2.3 Mô tả số liệu ...............................................................................................55
CHƢƠNG 3. MỘT SỐ KẾT QUẢ ĐẠT ĐƢỢC ............................................... 57
3.1 Đánh giá về hiện tƣợng mƣa lớn trong vài thập kỉ gần đây trên khu vực
đồng bằng Bắc Bộ............................................................................................57
3.2 Xây dựng bản đồ phân vùng rủi ro do mƣa lớn cho khu vực đồng bằng
Bắc Bộ ..............................................................................................................60
3.2.1 Xây dựng bản đồ tần suất mưa lớn cho khu vực đồng bằng Bắc Bộ......60
3.2.2 Xây dựng bản đồ cấp độ rủi ro do mưa lớn cho khu vực đồng bằng Bắc
Bộ .................................................................................................................68
KẾT LUẬN.......................................................................................................... 78
MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ........................................................................................ 80
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................... 81
PHỤ LỤC 1............................................................Error! Bookmark not defined.
PHỤ LỤC 2............................................................Error! Bookmark not defined.

9. 9
TÓM TẮT LUẬN VĂN
Họ và tên học viên: Đặng Đình Quân
Lớp: CH2B.K Khoá: II
Cán bộ hướng dẫn: TS. Võ Văn Hoà và TS. Chu Thị Thu Hường
Tên đề tài: Nghiên cứu xây dựng bản đồ phân vùng rủi ro do mưa lớn cho khu vực
đồng bằng Bắc Bộ.
Tóm tắt:
Luận văn đã tổng quan được tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước về bài
toán xây dựng bản đồ rui ro liên quan đến mưa lớn. Trên cơ sở đó, đưa ra các luận
giải về sự cần thiết, mục tiêu và các luận điểm khoa học của luận văn. Luận văn đã
nghiên cứu và chỉ ra đặc điểm mưa lớn ở khu vực đồng bằng Bắc Bộ trong vài thập
kỷ gần đây; nghiên cứu và ứng dụng phương pháp ma trận rủi ro để xây dựng bản
đồ phân vùng rủi ro do mưa lớn trên khu vực đồng bằng Bắc Bộ. Các kết quả phân
vùng rủi ro do mưa lớn đã tính toán dựa trên các yếu tố như diện ảnh hưởng, cường
độ mưa, thời gian kéo dài, mức độ phơi bày, tính dễ bị tổn thương của một số thành
phần kinh tế - xã hội. Luận văn đã xây dựng bản đồ phân vùng rủi ro do mưa lớn chi
tiết hóa được đến cấp huyện thuộc các tỉnh trên khu vực đồng bằng Bắc Bộ. Tuy
nhiên, kết quả nghiên cứu còn phụ thuộc nhiều vào yếu tố chủ quan do việc tính
toán các nhân tố mức độ phơi bày và tính dễ bị tổn thương (dựa vào kết quả điều tra
khảo sát).

10. 10
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1. 1. Quy định các cấp độ rủi ro thiên tai do mưa lớn trong Quyết định số
44/2014/QĐ-TTg ...........................................................................................................18
Bảng 2. 1. Thống kê các ngày mưa trên 50mm/24h trong khu vực đồng bằng Bắc Bộ ....
........................................................................................................................................46
Bảng 2. 2. Thống kê các trạm và thời gian quan trắc của các trạm trực thuộc khu vực
đồng bằng Bắc Bộ..........................................................................................................56
Bảng 3. 1. Kết quả tính toán lượng mưa max 1 ngày trên khu vực đồng bằng Bắc Bộ ....
........................................................................................................................................61
Bảng 3. 2. Kết quả tính toán lượng mưa max 3 ngày trên khu vực đồng bằng Bắc Bộ ....
........................................................................................................................................62
Bảng 3. 3. Kết quả tính toán lượng mưa max 5 ngày trên khu vực đồng bằng Bắc Bộ ....
........................................................................................................................................62
Bảng P. 1. Thống kê các đợt mưa lớn có lượng > 50mm/ngày trên khu vực đồng
bằng Bắc Bộ trong giai đoạn 1971 - 2015................Error! Bookmark not defined.
Bảng P. 2. Kết quả tính toán phân vùng hiểm hoạ do hiện tượng mưa lớn cho khu
vực đồng bằng Bắc Bộ chi tiết đến cấp huyện..........Error! Bookmark not defined.
Bảng P. 3. Kết quả tính toán phân vùng mức độ phơi bày trên hiểm hoạ cho khu vực
đồng bằng Bắc Bộ chi tiết đến cấp huyện ................Error! Bookmark not defined.
Bảng P. 4. Kết quả tính toán phân vùng tính dễ bị tổn thương do hiện tượng mưa
lớn cho khu vực đồng bằng Bắc Bộ chi tiết đến cấp huyệnError! Bookmark not
defined.
Bảng P. 5. Kết quả tính toán phân vùng rủi ro do hiện tượng mưa lớn cho khu vực
đồng bằng Bắc Bộ chi tiết đến cấp huyện ................Error! Bookmark not defined.

11. 11
DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ BIỂU ĐỒ
Hình 1. 1: Bản đồ khu vực đồng bằng Bắc Bộ ..............................................................21
Hình 1. 2: Mô tả phương pháp đánh giá định lượng rủi ro............................................31
Hình 1. 3: Mô tả phương pháp phân tích cây sự kiện....................................................31
Hình 1. 4: Mô tả phương pháp tiếp cận ma trận rủi ro...................................................32
Hình 1. 5: Mô tả phương pháp tiếp cận dựa trên chỉ thị................................................33
Hình 1. 6: Các hiện tượng và thời tiết bất thường đáng lưu ý tại Mỹ trong năm 2017 .35
Hình 1. 7: Cảnh báo hiện tượng thời tiết nguy hiểm từ 3 - 7 ngày tại Mỹ.....................36
Hình 1. 8: Bản đồ xu hướng lượng mưa ngày lớn nhất từ năm 1970 - 2016 tại Úc ......37
Hình 1. 9: Bản đồ phân vùng rủi ro do sự thay đổi lượng mưa tại Philippines .............38
Hình 1. 10: Bản đồ phân vùng rủi ro từ các mối nguy hiểm tự nhiên đối với Pakistan
theo cấp huyện ...............................................................................................................39
Hình 3. 1: Biểu đồ tỉ lệ các ngày mưa theo lượng mưa tăng dần tại các trạm trên khu
vực đồng bằng Bắc Bộ...................................................................................................58
Hình 3. 2: Tần suất xảy ra mưa với lượng > 50 mm/24 giờ với từng tháng tại các trạm
trên khu vực đồng bằng Bắc Bộ (đơn vị: %) .................................................................59
Hình 3. 3: Đường tần suất lượng mưa lớn nhất tại trạm Láng (Hà Nội)........................61
Hình 3. 4: Bản đồ tần suất lượng mưa max 1 ngày trên khu vực đồng bằng Bắc Bộ....65
Hình 3. 5: Bản đồ tần suất lượng mưa max 3 ngày trên khu vực đồng bằng Bắc Bộ....66

12. 12
Hình 3. 6: Bản đồ tần suất lượng mưa max 5 ngày trên khu vực đồng bằng Bắc Bộ....67
Hình 3. 7: Bản đồ phân vùng cấp độ hiểm hoạ do mưa lớn trên khu vực đồng bằng Bắc
Bộ...................................................................................................................................69
Hình 3. 8: Bản đồ phân vùng cấp độ mức độ phơi bày trước hiểm hoạ do mưa lớn trên
khu vực đồng bằng Bắc Bộ............................................................................................71
Hình 3. 9: Bản đồ phân vùng tính dễ bị tổn thương do mưa lớn trên khu vực đồng bằng
Bắc Bộ............................................................................................................................73
Hình 3. 10: Bản đồ phân vùng rủi ro do mưa lớn trên khu vực đồng bằng Bắc Bộ ......75
Hình P. 1: Đường tần suất lượng mưa lớn nhất tại trạm Sơn Tây (Hà Nội)...........Error!
Bookmark not defined.
Hình P. 2: Đường tần suất lượng mưa lớn nhất tại trạm Hưng Yên (Hưng Yên)...Error!
Bookmark not defined.
Hình P. 3: Đường tần suất lượng mưa lớn nhất tại trạm Phủ Lý (Hà Nam)...........Error!
Bookmark not defined.
Hình P. 4: Đường tần suất lượng mưa lớn nhất tại trạm Thái Bình (Thái Bình)....Error!
Bookmark not defined.
Hình P. 5: Đường tần suất lượng mưa lớn nhất tại trạm Nam Định (Nam Định)...Error!
Bookmark not defined.
Hình P. 6: Đường tần suất lượng mưa lớn nhất tại trạm Ninh Bình (Ninh Bình)...Error!
Bookmark not defined.
Hình P. 7: Đường tần suất lượng mưa lớn nhất tại trạm Nho Quan (Ninh Bình)...Error!
Bookmark not defined.

13. 13

14. 14
MỞ ĐẦU
 Cơ sở khoa học
Trong những năm gần đây, thời tiết và khí hậu có rất nhiều diễn biến phức tạp.
Những thay đổi đó đã tác động đến sự biến đổi của các yếu tố khí tượng, trong đó
có lượng mưa. Sự biến đổi về lượng mưa sẽ ảnh hưởng đến chu trình nước và tài
nguyên nước trong hệ thống khí hậu toàn cầu, từ đó làm thay đổi về giá trị trung
bình của nhiệt độ và lượng mưa . Sự thay đổi mạnh lên hay yếu đi sẽ gây nên lũ lụt
hay hạn hán.
Trong khuôn khổ dự án nâng cao năng lực thể chế và quản lý rủi ro thiên tai
tại Việt Nam, đặc biệt là các rủi ro liên quan đến biến đổi khí hậu vào năm 2011 và
được tài trợ bởi Chương trình phát triển Liên Hợp Quốc kết hợp với Bộ Nông
nghiệp và phát triển nông thôn, Trung tâm Phòng tránh và giảm nhẹ thiên tai
(DMC) đã nghiên cứu và xây dựng tài liệu kĩ thuật về quản lý rủi ro thiên tai, trong
đó đã đưa ra định nghĩa về thiên tai và rủi ro thiên tai như sau:
+ Thiên tai là “sự gián đoạn các hoạt động kinh tế, xã hội gây tổn thất về người, tài
sản, môi trường và điều kiện sống so các hiểm họa tự nhiên gây ra”. Hay có thể hiểu
đơn giản hơn là nếu hiểm họa gây nên những ảnh hưởng nghiêm trọng đến cộng
đồng, đồng thời có phạm vi ảnh hưởng nghiêm trọng, gây thiệt hại và gián đoạn
cuộc sống của một cộng đồng thì lúc đó thiên tai sẽ xảy ra [1].
+ Rủi ro thiên tai là “thiệt hại do thiên tai có thể gây ra về người, tài sản, môi trường
sống, các hoạt động kinh tế, xã hội tại một số cộng đồng trong một khoảng thời gian
nhất định”. Rủi ro thiên tai nhằm nói đến khả năng xảy ra thiên tai và phản ánh
thiên tai như là những điều kiện rủi ro trong hiện tại [1].
Theo Luật Phòng, Chống thiên tai, mưa lớn cũng được coi là một dạng thiên
tai; rủi ro thiên tai mà mưa lớn gây ra nhiều thiệt hại về người và của cải trên phạm

15. 15
vi cả nước, trong đó có khu vực đồng bằng Bắc Bộ. Vì vậy, công tác phòng, chống
mưa lớn có ý nghĩa cực kì quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội trên khu
vực, nơi tập trung nhiều hoạt động sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng thủy hải sản,
du lịch, dịch vụ,… những ngành chịu tác động mạnh và chịu thiệt hại nặng nề bởi
hiện tượng mưa lớn.
Tại kì họp thứ 5 Quốc hội khóa XIII, nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam đã thông qua Luật Phòng, Chống thiên tai (Luật số 33/2013/QH13) và có hiệu
lực từ ngày 01 tháng 05 năm 2014 đã nêu rõ: “Bản tin dự báo, cảnh báo thiên tai về
khí tượng, thủy văn, hải văn phải bảo đảm thông tin về loại thiên tai, cường độ, cấp
độ rủi ro thiên tai, vị trí, tọa độ hiện tại và dự báo diễn biến”. Do vậy, ngoài bản tin
dự báo về hiện tượng mưa lớn cần phải cung cấp thêm về cấp độ rủi ro mà thiên tai
này mang lại [2].
Để triển khai Luật Phòng, Chống thiên tai, Thủ tướng Chính phủ đã ra quyết
định số 44/2014/QĐ – TTg quy định chi tiết về các cấp rủi ro thiên tai, trong đó có
thiên tai do mưa lớn. Tuy nhiên, Quyết định này còn mang tính vĩ mô và chưa cụ
thể hóa được chi tiết cho cấp tỉnh và nhỏ hơn. Để cụ thể hóa được cấp độ rủi ro
thiên tai do mưa lớn gây ra chi tiết cho cấp tỉnh, hoặc nhỏ hơn, cần thiết phải có
nghiên cứu để chi tiết hoá các cấp độ rủi ro thiên tai [3].
Luận văn hướng tới xây dựng bản đồ phân vùng rủi ro thiên tai cho hiện tượng
mưa lớn để cung cấp cơ sở khoa học một cách chi tiết hóa cấp đội rủi ro, cũng như
xác định được mức độ hiểm họa mà thiên tai mưa lớn gây ra trong tương lai.
 Tính thực tiễn của luận văn
Theo Luật Phòng, Chống thiên tai (Luật số 33/2013/QH13) đã quy định rõ các
đơn vị Khí tượng Thủy văn cần có trách nhiệm như sau: “Tổ chức quan trắc, thu
thập và xử lý thông tin, xác định, đánh giá rủi ro thiên tai, phân vùng rủi ro thiên
tai, theo dõi, giám sát thiên tai; thực hiện dự báo, cảnh báo, cung cấp kịp thời chính
xác thông tin về thiên tai liên quan đến khí tượng, thủy văn, hải văn cho Ban chỉ

16. DOWNLOAD ĐỂ XEM ĐẦY ĐỦ NỘI DUNG
MÃ TÀI LIỆU: 50096
DOWNLOAD: + Link tải: Xem bình luận
Hoặc : + ZALO: 0932091562