Presentatie Lezen en Taalontwikkeling door Kees Broekhof tijdens de conferentie Meer (voor)lezen, beter in taal op 2 april 2014 in het Openlucht Museum Arnhem

1. +
Meer lezen, beter in taal
opbrengstgericht werken met de Bibliotheek op School
Kees Broekhof
Sardes

2. The quiet subtleties of Gould’s Goldberg
Variations just blow me away. I could listen
to Bach all day, couldn’t you?
Then again, you can’t beat some 60s rock
’n roll. The Beatles invented it.
Say after daddy: JOHN, PAUL, GEORGE
and RINGO. R.I.N.G.O! He played the
drums. What other instruments do we
know? Guitar … KEYboard. The keyboard
goes: ‘la – la – la’ We like that sound. We
like art too, don’t we? Remember our day
out to the gallery? Who are our favorite
artists? PI-CA-SSO … KOOOONS … OL-
DEN-BURG…
New York Times
April 10, 2013

3. +
Veel kinderen horen te weinig woorden
 Een kind uit een gezin met ongeschoolde/ laaggeschoolde
ouders hoort ca. 615 woorden per uur.
 Een kind uit een gezin met ouders met een redelijke opleiding
hoort 1251 woorden per uur.
 Een kind uit een gezin met hoogopgeleide ouders hoort 2153
woorden per uur.

4. +
Verschillen in woordenschat
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
4 5 6 7 8 9 10 11 12
autochtoon
allochtoon

5. +
Schoolbeleid
 Investeren in woordenschatonderwijs
 Investeren in methoden begrijpend lezen
 Opbrengstgericht werken

6. +
Maar …
 De achterstanden zijn weerbarstig
 Woordenschatonderwijs biedt slechts een gedeeltelijke
oplossing (400-800 woorden per jaar)
 De opbrengst van methoden begrijpend lezen is onduidelijk

7. +
Er is meer nodig!

8. Aantal minuten vrij lezen per
dag
Aantal gelezen woorden per
jaar
65,0 4.358.000
21,1 1.823.000
14,2 1.146.000
9,6 622.000
6,5 432.000
4,6 282.000
3,2 200.000
1,3 106.000
0,7 21.000
0,1 8.000
0,0 0
Cunningham & Stanovich (2001), ‘What reading does for the mind’, Journal of
Direct Instruction, 1/2, 137-149.

9. +
Vrij lezen en woordenschat
 Kinderen die 1 miljoen woorden per jaar
lezen, kunnen per jaar hun woordenschat uitbreiden
met ca. 1000 woorden.
 Dit komt overeen met ongeveer een kwartier per
dag. Voor ‘middle class’ kinderen is dit een
gemiddelde hoeveelheid.
 Nagy, W., R. Anderson & P. Herman (1987), ‘Learning word meanings from
context during normal reading’. American Educational Research
Journal, 24, 237-270; Anderson, R., P. Wilson & L. Fielding (1988), ‘Growth in
reading and how children spend their time outside of school.’ Reading
Research Quarterly, 23, 285-303.

10. +
Hoe gaat dat eigenlijk met
woordenschat?
Nieuwe woorden
Tante Jans was het meest praktische mens van de wereld. Als
er iets moest gebeuren, ging tante Jans aan de slag en dan
kwam het altijd goed, ook als dat eigenlijk niet kon.
‘Per koerier nog wel!’ zei mama onder de indruk. ‘Dat is gewoon
een postbode die moet aanbellen hoor,’ zei papa.
‘Je hebt koorts,’ zei hij, toen ze eindelijk stil was. ‘Hoezo?’ ‘Je
zegt rare dingen. Dat heet ijlen, dat hoort bij koorts.’
(Tosca Menten: Het Akropolisgenootschap en de slag om bladzijde 37)

11. +
Meer dan woordenschat:
onderzoek S. Mol & A. Bus (2011)

12. +
De relatie tussen lezen en Cito-scores
 Er is een positief verband tussen het lezen van boeken en de
scores op taal, wiskunde en studievaardigheden van de Cito-
eindtoets.
 Frequent boeken lezen van een hoger niveau is de beste
voorspeller voor Cito-scores taal.
Bron: D. Kortlever & J. Lemmens: ‘Relaties tussen leesgedrag
en Cito-scores van kinderen.’ Tijdschrift voor Communicatie-
wetenschap, 40, 1, 2012

13. +

14. +
Centrale vragen
 Kan de Bibliotheek op School meetbare resultaten realiseren?
 Kan de Bibliotheek op School aansluiten bij de werkwijze van
opbrengstgericht werken, die op scholen wordt gebruikt?

15. +
Monitor De Bibliotheek op school

16. +
Meetbare resultaten
 Leengedrag
 Leesmotivatie
 Leesgedrag
 Leescultuur thuis
 Leesbevorderend gedrag van leerkrachten
 Uitvoering leesbevorderingsbeleid
d.m.v. digitale vragenlijsten voor leerlingen, leerkrachten en
leesconsulenten

17. +
Meting 2013-2014
 Ca. 60.000 leerlingen
 Ca. 7.000 leerkrachten
 Ca. 700 leesconsulenten

18. +
Opbrengstgericht werken met de
monitor – stap 1
Stap 1: de bibliotheek analyseert de resultaten
 Kerngegevens uit de monitor selecteren en interpreteren.

19. +
Leesplezier landelijk

20. +
Werkgebied bibliotheek West-
Achterhoek

21. +
Gemeente Doetinchem

22. +
Aantal uitleningen 2013

23. +
landelijk
West-
Achterhoek

24. Jongens versus meisjes

25. +
Voorlopige conclusie
 Leesplezier neemt af in hogere groepen
 Uitleen neemt af in hogere groepen (maar niet op de dBOS-
scholen in het werkgebied van West-Achterhoek!)
 Jongens vinden lezen minder leuk dan meisjes
 Maar de vraag is: wat kunnen we doen op onze school?

26. +
Leesplezier school X

27. +
Aantal uitleningen school X

28. +
Wat kunnen we doen in groep 6?

29. +
Leesvoorkeur groep 6 school X

30. +
Leesvoorkeuren in onze groep 6 van
school X
Jongens
 dieren
 sport
 griezelen
 humor
 natuur
Meisjes
 dieren
 griezelen
 ander onderwerp
 verliefdheid
 vriendschap

31. +
Voorkeuren voor genres in groep 6 van
school X

32. +
Boekentips school X

33. +
Hoe zit het de dagelijkse leescultuur op
school?

34. +
Leerkrachtgedrag: boekenkring
West-
Achterhoek

35. +
School Y, Z: boekenkring

36. +
Leerkrachtgedrag: boekintroducties
West-
Achterhoek

37. +
School Q
2013
2012
Het beleid werkt!

38. +
En thuis?

39. +
De rol van ouders, school T

40. +
De rol van ouders, school T

41. +
Nieuw! Profielen per school, werkgebied
en gemeente
landX

42. +
Opbrengstgericht werken met de
monitor – stap 2
Stap 2: bibliotheek en school stellen (nieuwe) doelen

43. +
Voorbeelddoelen
1. Leerkrachten gaan kinderen meer boekentips geven, vooral
aan jongens.
2. Groep 6 krijgt extra aandacht.
3. In groep 5 en 6 moet de uitleen omhoog.
4. De collecties voor vrij lezen worden aangepast.
5. We moeten ouders meer betrekken bij het lezen.

44. +
Opbrengstgericht werken met de
monitor – stap 3
Stap 3: afspraken maken over (nieuwe) werkwijzen
1. De leerkracht groep 6 en de leesconsulent gaan een
Boekenbende opzetten voor de jongens.
2. De leerkrachten van groep 5 en 6 gaan iedere week een
boekenkring houden. De leesconsulent geeft boekentips.
3. Alle groepen gaan twee keer per maand met de groep
boeken lenen in de bibliotheek in de school.
4. De leesconsulent stelt nieuwe collecties samen, op basis van
de profielen jongens/meisjes in de monitor.
5. De volgende ouderavond gaat over het belang van lezen.

45. +
Opbrengstgericht werken met de
monitor – stap 4
Stap 4: bibliotheek en school gaan afgesproken werkwijzen
uitvoeren
 Jaar (of half jaar) uitvoeren, daarna opnieuw kijken naar de
resultaten.
 De lees- of taalcoördinator houdt de vinger aan de pols bij de
leerkrachten.
 Door de werkwijze regelmatig te herhalen, worden trends
zichtbaar, ook in de taalprestaties van de leerlingen.

46. +
De monitor als beleidsinstrument
Hoe geven we invulling aan beleid rond de samenwerking
tussen onderwijs en bibliotheek:
 beleidsformulering
 monitoring
 evaluatie
 verantwoording

47. +
Wat gaat dit uiteindelijk opleveren?
Kinderen die:
 beter teksten kunnen lezen
 beter schrijven (spelling, grammatica)
 meer kennis van de wereld hebben
 beter kunnen meekomen in alle (taal)vakken
 hoger scoren op taaltoetsen

48. +
Wat vraagt dit van de bibliotheek en
de school?
Bibliotheek
 Visie: Opgroeiende kinderen zijn
onze belangrijkste doelgroep. Wij
investeren in de toekomst van de
samenleving. In de samenwerking
met scholen geven we vorm aan
onze educatieve en
maatschappelijke opdracht.
 Onze visie is leidend bij het inzetten
van budgetten, collectiebeleid en
professionalisering etc.
 We gebruiken dBOS om ons
samenwerkingsbeleid te formuleren,
te monitoren en te verantwoorden.
School
 Wij werken aan taalontwikkeling van
leerlingen met een doelgericht
taalbeleid. Dat gaat over
taalonderwijs en over vrij lezen en
vrijetijdslezen.
 Het doel van de samenwerking met
bibliotheek is om een dagelijkse
leescultuur te creëren en zo het
plezier in lezen binnen en buiten
school te bevorderen. Dit is te zien
op ons lesrooster en in de inzet van
mensuren.
 We gebruiken dBOS om ons
samenwerkingsbeleid te formuleren,
te monitoren en te verantwoorden.