SlideShare a Scribd company logo
BIO 3
1METABOLISME
Katabolisme
A. PENDAHULUAN
Metabolisme adalah reaksi biokimia dalam
tubuh makhluk hidup yang melibatkan substrat
dan enzim untuk menghasilkan produk.
Metabolisme terbagi menjadi dua, yaitu
katabolisme dan anabolisme.
Pengertian katabolisme dan anabolisme:
Katabolisme Anabolisme
mengubah senyawa
organik menjadi
senyawa anorganik
mengubah senyawa
anorganik menjadi
senyawa organik
mengurai molekul
kompleks menjadi
sederhana
menyusun (sintesis)
molekul sederhana
menjadi kompleks
menghasilkan ATP menggunakan ATP
B. KATABOLISME
Katabolisme terdiri dari:
1) Katabolisme karbohidrat (4,2 kkal/gram),
berupa proses respirasi aerob dan respirasi
anaerob.
2) Katabolisme lemak (9,1 kkal/gram).
3) Katabolisme protein (4,2 kkal/gram).
ATP (adenosin trifosfat) adalah bentuk energi
yang digunakan oleh makhluk hidup untuk
melakukan aktivitas tingkat sel.
Energi ATP berasal dari proton (H+
) dan elektron
yang berada di dalamnya.
Energi ATP pada katabolisme dibawa oleh NAD+
(nikotinamid adenin dinukleotida) dan FAD
(flavin adenin dinukleotida).
ATP pada respirasi dibentuk dari fosforilasi
dengan perangkaian gugus fosfat dan reaksi
redoks oleh O2.
C. RESPIRASI AEROB
Respirasi aerob adalah katabolisme karbohidrat
yang membutuhkan O2 sebagai oksidator
(penerima elektron terakhir dari reaksi).
Tahapan respirasi aerob adalah glikolisis,
dekarboksilasi oksidatif asam piruvat, siklus Kreb,
dan transpor elektron.
Glikolisis adalah proses pemecahan glukosa
menjadi asam piruvat pada respirasi aerob.
Reaksi ini terjadi dalam sitoplasma sel.
Reaksi glikolisis glukosa:
glukosa d 2 a.piruvat + 2NAD+
+ 2H+
+ 4e + 2ATP
Dekarboksilasi oksidatif adalah proses
pemutusan gugus karboksil dan oksigen pada
asam piruvat. Reaksi ini terjadi dalam
mitokondria sel.
2NADH
glukosa
ATP
ADP
heksokinase
glukosa 6-fosfat
fruktosa 6-fosfat
ATP
ADP
fosfofruktokinase
fosfoglukosa isomerase
6C
fruktosa-1,6-difosfat
gliseraldehida
3-fosfat (PGAL)
aldolase
3C 3C
NAD+
NADH
gliseraldehida
dehidrogenase
gliseraldehida
3-fosfat (PGAL)
P NAD+
NADH
P
1,3-difosfogliserat
(DPG)
1,3-difosfogliserat
(DPG)
triosa fosfat
isomerase
dihidroksiaseton fosfat
ADP
ATP
fosfogliserokinase
ADP
ATP
3-fosfogliserat (3PG)3-fosfogliserat (3PG)
fosfogliseromutase
2-fosfogliserat (2PG)2-fosfogliserat (2PG)
enolaseH2O H2O
fosfoenolpiruvat (PEP)
ADP
ATP
piruvatkinase
ADP
ATP
asam piruvat asam piruvat
fosfoenolpiruvat (PEP)
BIO 3
2METABOLISME
Reaksi dekarboksilasi oksidatif asam piruvat:
2 a.piruvatd 2asetil-KoA +2NAD+
+2H+
+4e+ 2CO2
Siklus Kreb (siklus asam sitrat) adalah siklus yang
terjadi setelah dekarboksilasi oksidatif asam
piruvat. Siklus ini terjadi dalam matriks mitokondria.
Reaksi siklus Kreb:
2 asetil-KoA d 6NAD+
+ 6H+
+ 12e
+ 2FAD + 4H+
+ 4e + 4CO2 + 2ATP
Transpor elektron (kemiosmosis) adalah proses
pelepasan energi berupa proton (H+
) dan
elektron (e) dari molekul NADH dan FADH2 yang
dibentuk selama katabolisme. Reaksi ini terjadi
dalam matriks mitokondria.
Reaksi transpor elektron:
10 NADH + O2 d 10 NAD+
+ H2O + 30 ATP
2 FADH2 + O2 d 2 FAD + H2O + 4 ATP
Tahapan transpor elektron:
1) NADH melepaskan proton dan elektron pada
kompleks I dan FADH2 pada kompleks II.
10 NADH d 10 NAD+
+ 10H+
+ 20e
2 FADH2 d 2 FAD + 4H+
+ 4e
2) Elektron dibawa berjalan-jalan mengelilingi
membran dalam mitokondria melalui
mekanisme reaksi redoks oleh ion Cu dan Fe,
sehingga matriks bermuatan negatif.
3) Proton dari NADH dipompa keluar matriks
3 kali melewati 3 protein pembawa.
Berarti, total ATP yang dihasilkan 10 NADH
adalah 10 x 3, yaitu 30 ATP.
4) Proton dari FADH2 lalu dipompa keluar
matriks 2 kali melewati 2 protein pembawa.
Berarti, total ATP yang dihasilkan 2 FADH2
adalah 2 x 2, yaitu 4 ATP.
2NADH
2 asam piruvat
3C
2NAD+
2NADH 2CO2
1C
2 asetil
2C
2koenzim A
(KoA)
2 asetil-KoA
6NADH
2FADH2
2 fumarat
2 asetil-KoA
2KoA
2 sitrat
2H2O
2H2O
2 isositrat
2NAD+
2C
6C
1C
2NADH
2CO2
2 α-ketoglutarat
2NAD+
2NADH
5C
1C
2CO2
2KoA
2 suksinil-KoA
4C
2KoA
2ADP + 2P
2 ATP
2 suksinat
2FAD
2FADH2
2 oksalo-
asetat
2H2O
2 malat
4C
2NAD+
2NADH
2H2O
2H2O
10 NADH
10 + 20 + NAD+ 2FADH2 FAD + 4 + 2H+
e
24e + 6O2 + 24H+
6H2O
H+
H+ H+
H+
ADP + P
ATP
I
II cyt b cyt a
ATP sintase
I NADH dehidrogenase
II suksinat dehidrogenase
Q ubikuinon
cyt b sitokrom b
cyt c sitokrom c
cyt a sitokrom a
cyt c
Q
matriks
mitokondria
membran
dalam
ruang
intermembran
H+
H+
H+H+
e
e
e
H+
H+
O2
H+
dipompa keluar 3
kali melalui:
 kompleks I
 cyt b
 cyt a
H+
dipompa keluar 2
kali melalui:
 cyt b
 cyt a
12H2O
6H2O
SIKLUS KREB
BIO 3
3METABOLISME
5) Poin 2, 3, dan 4 menyebabkan perbedaan
gradien muatan, sehingga proton dipompa
kembali melalui ATP-sintase.
6) Proton (H+
) yang bergerak melalui ATP-
sintase memacu pembentukan ATP (sesuai
jumlah yang telah dihitung di atas).
ADP + P d ATP
7) Agar ATP tetap terbentuk, proton dan
elektron pada akhir sistem transpor akan
berikatan dengan O2 membentuk air (O2
sebagai penerima elektron terakhir).
24H+
+ 6O2 + 24e d 12H2O
Respirasi aerob menghasilkan ATP sejumlah:
Tahapan +ATP -ATP
Glikolisis 4 ATP 2 ATP
Dekarboksilasi oksidatif - -
Siklus Kreb 2 ATP -
Transfer elektron 34 ATP -
Total 38 ATP
D. RESPIRASI ANAEROB
Respirasi anaerob (fermentasi) adalah
katabolisme karbohidrat yang membutuhkan
senyawa selain O2 sebagai oksidator (penerima
elektron terakhir dari reaksi).
Respirasi anaerob terjadi apabila setelah
glikolisis berakhir, sel mengalami kekurangan O2.
Glikolisis yang terjadi pada respirasi aerob sama
seperti respirasi anaerob. Reaksi ini terjadi di
sitoplasma sel.
Reaksi glikolisis glukosa:
glukosa d 2 a.piruvat + 2NAD+
+ 2H+
+ 4e + 2ATP
Pembentukan etanol atau asam laktat
dilakukan setelah glikolisis jika sel mengalami
kekurangan O2. Jika tidak, maka akan dilanjutkan
ke respirasi aerob.
Pembentukan etanol dilakukan oleh jamur
golongan ragi (contohnya Saccharomyces).
Reaksi pembentukan etanol:
2 asam piruvat d 2C2H5OH + 2CO2
Pembentukan asam laktat dilakukan oleh
hewan dan manusia.
Reaksi pembentukan asam laktat:
2 asam piruvat d 2 asam laktat
Respirasi anaerob menghasilkan ATP sejumlah:
Tahapan +ATP -ATP
Glikolisis 4 ATP 2 ATP
Pembentukan asam laktat - -
Total 2 ATP
Energi yang dihasilkan respirasi anaerob sedikit,
karena etanol/asam laktat sebenarnya masih
mengandung banyak energi yang belum
dioksidasi.
Kontraksi otot menggunakan respirasi anaerob,
sedangkan relaksasi otot menggunakan
respirasi aerob.
Asam laktat menumpuk pada otot yang terlalu
sering berkontraksi menyebabkan kelelahan.
Agar asam laktat dapat dioksidasi, maka tubuh
harus melakukan respirasi aerob dengan
membuat nafas tersengal-sengal untuk
mendapat lebih banyak O2.
2NADH
glukosa
2ATP
2ADP
6C
gliseraldehida
3-fosfat (PGAL)
3C 3C
NAD+
NADH
gliseraldehida
3-fosfat (PGAL)
P NAD+
NADH
P
2ADP
2ATP
asam piruvat asam piruvat
2ADP
2ATP
2 asam piruvat
3C
2NADH
2NAD+
2CO2
1C
2 asetaldehida
2C
2H2O
2 etanol
alkohol
dehidrogenase
piruvat
karboksilase
2 asam piruvat
3C
2NADH
2NAD+
2 asam laktat
asam laktat
dehidrogenase
BIO 3
4METABOLISME
E. KATABOLISME LEMAK DAN PROTEIN
Tahapan katabolisme lemak:
Katabolisme asam lemak
1) Reaksi β-oksidasi
Asam lemak bebas diaktifkan dulu menjadi
asam lemak palmitat-KoA (asil-KoA), dengan
menggunakan 2 ATP.
Asil-KoA akan dibawa menuju mitokondria
sel dan dioksidasi menjadi asetil-KoA.
asil-KoA + 7O2
d 8 asetil-KoA + 42H2O + 35 ATP
2) Siklus Kreb
Dalam siklus Kreb, asetil-KoA akan dioksidasi
menjadi CO2.
8 asetil-KoA + 16O2
d 104H2O + 16CO2 + 96 ATP
Katabolisme gliserol
1) Gliserol akan diubah menjadi gliseraldehida
3-fosfat (PGAL).
2) Gliseraldehida 3-fosfat selanjutnya masuk ke
katabolisme karbohidrat.
Katabolisme asam lemak menghasilkan ATP
sejumlah:
Tahapan +ATP -ATP
Reaksi β-oksidasi 35 ATP 2 ATP
Siklus Kreb 96 ATP -
Total 129 ATP
Tahapan katabolisme protein dilakukan
melalui transminasi (pemindahan gugus NH2)
atau deaminasi (pembuangan gugus NH2).
Transminasi dan deaminasi menghasilkan:
1) Rantai atom karbon berupa asam piruvat,
asetil-KoA, oksaloasetat, dll. yang selanjutnya
masuk ke katabolisme karbohidrat.
2) Amonia (NH3) yang selanjutnya diubah
menjadi urea untuk dibuang melalui sistem
ekskresi.
Katabolisme protein menghasilkan ATP
sejumlah katabolisme karbohidrat, yaitu 38 ATP.
F. HUBUNGAN ANTAR KATABOLISME
Hubungan katabolisme karbohidrat, lemak, dan
protein:
1) Katabolisme utama yang dilakukan tubuh
adalah katabolisme karbohidrat.
Jika karbohidrat habis, maka katabolisme
lemak akan dilakukan. Jika lemak habis, maka
katabolisme protein akan dilakukan.
2) Katabolisme lemak masuk ke dalam sistem
katabolisme karbohidrat dengan:
a. Mengubah asam lemak menjadi asetil-
KoA.
b. Mengubah gliserol menjadi PGAL.
3) Katabolisme protein masuk ke dalam
sistem katabolisme karbohidrat dengan
transminasi atau deaminasi asam amino
menjadi suatu rantai atom karbon.

More Related Content

What's hot

MATERI Anabolisme KELAS XII SMA
MATERI Anabolisme KELAS XII SMAMATERI Anabolisme KELAS XII SMA
MATERI Anabolisme KELAS XII SMA
Zona Bebas
 
Metabolisme,fotosintesis n kemosintesis
Metabolisme,fotosintesis n kemosintesisMetabolisme,fotosintesis n kemosintesis
Metabolisme,fotosintesis n kemosintesissaut_siadari
 
Metabolisme fotosintesis respirasi
Metabolisme fotosintesis respirasiMetabolisme fotosintesis respirasi
Metabolisme fotosintesis respirasi
gayatriwizik
 
Bab 2 enzim dan metabolisme 1617
Bab 2 enzim dan metabolisme 1617Bab 2 enzim dan metabolisme 1617
Bab 2 enzim dan metabolisme 1617
Leonardus Leonard
 
Metabolisme
MetabolismeMetabolisme
Metabolisme
shintya febriza
 
Metabolisme
MetabolismeMetabolisme
Metabolisme
akurice
 
Fotosintesis.ppt
Fotosintesis.pptFotosintesis.ppt
Fotosintesis.pptdwicantik
 
Fotosintesis
FotosintesisFotosintesis
Fotosintesismmaulanas
 
Siklus asam sitrat
Siklus asam sitratSiklus asam sitrat
Siklus asam sitratImo Priyanto
 
Presentation1 metabolisme
Presentation1 metabolismePresentation1 metabolisme
Presentation1 metabolisme
Iskandar Jais
 
BIOLOGI KELAS XII SEMESTER I - BAB II ENZIM DAN METABOLISME MAKHLUK HIDUP POW...
BIOLOGI KELAS XII SEMESTER I - BAB II ENZIM DAN METABOLISME MAKHLUK HIDUP POW...BIOLOGI KELAS XII SEMESTER I - BAB II ENZIM DAN METABOLISME MAKHLUK HIDUP POW...
BIOLOGI KELAS XII SEMESTER I - BAB II ENZIM DAN METABOLISME MAKHLUK HIDUP POW...
RIZKY AYU NABILA
 
Metabolisme
MetabolismeMetabolisme
Metabolisme
Diniarti Prayuni
 
Metabolisme n kemosintesis
Metabolisme n kemosintesisMetabolisme n kemosintesis
Metabolisme n kemosintesissaut_siadari
 
71.ristha ingrid mandela
71.ristha ingrid mandela71.ristha ingrid mandela
71.ristha ingrid mandelarahayueny
 
4 biology energy and metabolisms
4 biology energy and metabolisms4 biology energy and metabolisms
4 biology energy and metabolisms
Nur Hidayat
 

What's hot (20)

MATERI Anabolisme KELAS XII SMA
MATERI Anabolisme KELAS XII SMAMATERI Anabolisme KELAS XII SMA
MATERI Anabolisme KELAS XII SMA
 
Metabolisme,fotosintesis n kemosintesis
Metabolisme,fotosintesis n kemosintesisMetabolisme,fotosintesis n kemosintesis
Metabolisme,fotosintesis n kemosintesis
 
2. energi dan metabolisme
2. energi dan metabolisme2. energi dan metabolisme
2. energi dan metabolisme
 
Metabolisme fotosintesis respirasi
Metabolisme fotosintesis respirasiMetabolisme fotosintesis respirasi
Metabolisme fotosintesis respirasi
 
Bab 2 enzim dan metabolisme 1617
Bab 2 enzim dan metabolisme 1617Bab 2 enzim dan metabolisme 1617
Bab 2 enzim dan metabolisme 1617
 
Metabolisme
MetabolismeMetabolisme
Metabolisme
 
Bio sel
Bio selBio sel
Bio sel
 
Metabolisme
MetabolismeMetabolisme
Metabolisme
 
Fotosintesis.ppt
Fotosintesis.pptFotosintesis.ppt
Fotosintesis.ppt
 
Fotosintesis
FotosintesisFotosintesis
Fotosintesis
 
Karbohidrat
KarbohidratKarbohidrat
Karbohidrat
 
Siklus asam sitrat
Siklus asam sitratSiklus asam sitrat
Siklus asam sitrat
 
Presentation1 metabolisme
Presentation1 metabolismePresentation1 metabolisme
Presentation1 metabolisme
 
BIOLOGI KELAS XII SEMESTER I - BAB II ENZIM DAN METABOLISME MAKHLUK HIDUP POW...
BIOLOGI KELAS XII SEMESTER I - BAB II ENZIM DAN METABOLISME MAKHLUK HIDUP POW...BIOLOGI KELAS XII SEMESTER I - BAB II ENZIM DAN METABOLISME MAKHLUK HIDUP POW...
BIOLOGI KELAS XII SEMESTER I - BAB II ENZIM DAN METABOLISME MAKHLUK HIDUP POW...
 
Metabolisme
MetabolismeMetabolisme
Metabolisme
 
Ppt metabolisme
Ppt  metabolismePpt  metabolisme
Ppt metabolisme
 
Katabolisme
Katabolisme Katabolisme
Katabolisme
 
Metabolisme n kemosintesis
Metabolisme n kemosintesisMetabolisme n kemosintesis
Metabolisme n kemosintesis
 
71.ristha ingrid mandela
71.ristha ingrid mandela71.ristha ingrid mandela
71.ristha ingrid mandela
 
4 biology energy and metabolisms
4 biology energy and metabolisms4 biology energy and metabolisms
4 biology energy and metabolisms
 

Similar to Katabolisme

Katabolisme.ppt
Katabolisme.pptKatabolisme.ppt
Katabolisme.ppt
kadekpramiyogi1
 
Transport elektron
Transport elektronTransport elektron
Transport elektron
Dini Ika Lasniati Age
 
bio-lanjut-4-metabolisme-kh-2.pdf
bio-lanjut-4-metabolisme-kh-2.pdfbio-lanjut-4-metabolisme-kh-2.pdf
bio-lanjut-4-metabolisme-kh-2.pdf
LidiaManalu
 
Katabolisme - Respirasi Aerob
Katabolisme - Respirasi Aerob Katabolisme - Respirasi Aerob
Katabolisme - Respirasi Aerob
Mahdi Akhmad
 
V. Metabolisme Karbohidrat-1.ppt
V. Metabolisme Karbohidrat-1.pptV. Metabolisme Karbohidrat-1.ppt
V. Metabolisme Karbohidrat-1.ppt
Wan Na
 
V. Metabolisme Karbohidrat.ppt
V. Metabolisme Karbohidrat.pptV. Metabolisme Karbohidrat.ppt
V. Metabolisme Karbohidrat.ppt
Wan Na
 
V. Metabolisme Karbohidrat.ppt
V. Metabolisme Karbohidrat.pptV. Metabolisme Karbohidrat.ppt
V. Metabolisme Karbohidrat.ppt
Wan Na
 
Katabolisme.pptx
Katabolisme.pptxKatabolisme.pptx
Katabolisme.pptx
WaliyyatuAzzahra
 
Ibo 2009 respirasi dan fotosintesis
Ibo 2009   respirasi dan fotosintesisIbo 2009   respirasi dan fotosintesis
Ibo 2009 respirasi dan fotosintesisFarid Rohman
 
BAB 2. METABOLISME.pptx
BAB 2. METABOLISME.pptxBAB 2. METABOLISME.pptx
BAB 2. METABOLISME.pptx
yulikurniati1
 
Energi dan metabolisme
Energi dan metabolismeEnergi dan metabolisme
Energi dan metabolismeshafhandustur
 
Metabolisme pertemuan 2
Metabolisme pertemuan 2Metabolisme pertemuan 2
Metabolisme pertemuan 2
SMAIhsaniyah1
 
Katabolisme
KatabolismeKatabolisme
Katabolisme
TaridaTarida1
 
Metabolisme
MetabolismeMetabolisme
Metabolisme
Rijalul Fikri
 
celluler respiration
celluler respirationcelluler respiration
celluler respiration
Rafiatul Hasanah
 
PPT.Reaksi.Aerob.team 1.pptx
PPT.Reaksi.Aerob.team 1.pptxPPT.Reaksi.Aerob.team 1.pptx
PPT.Reaksi.Aerob.team 1.pptx
MeiRiamaNapitupulu
 
katabolisme.pptx
katabolisme.pptxkatabolisme.pptx
katabolisme.pptx
AstiKasari4
 
TRANSFER ELEKTRON
TRANSFER ELEKTRONTRANSFER ELEKTRON
TRANSFER ELEKTRON
Lingga Lugina S
 
6. fis respirasi edit. re
6.  fis respirasi edit. re6.  fis respirasi edit. re
6. fis respirasi edit. re
Biologi, UNJ
 

Similar to Katabolisme (20)

Katabolisme.ppt
Katabolisme.pptKatabolisme.ppt
Katabolisme.ppt
 
Transport elektron
Transport elektronTransport elektron
Transport elektron
 
bio-lanjut-4-metabolisme-kh-2.pdf
bio-lanjut-4-metabolisme-kh-2.pdfbio-lanjut-4-metabolisme-kh-2.pdf
bio-lanjut-4-metabolisme-kh-2.pdf
 
Katabolisme - Respirasi Aerob
Katabolisme - Respirasi Aerob Katabolisme - Respirasi Aerob
Katabolisme - Respirasi Aerob
 
V. Metabolisme Karbohidrat-1.ppt
V. Metabolisme Karbohidrat-1.pptV. Metabolisme Karbohidrat-1.ppt
V. Metabolisme Karbohidrat-1.ppt
 
V. Metabolisme Karbohidrat.ppt
V. Metabolisme Karbohidrat.pptV. Metabolisme Karbohidrat.ppt
V. Metabolisme Karbohidrat.ppt
 
V. Metabolisme Karbohidrat.ppt
V. Metabolisme Karbohidrat.pptV. Metabolisme Karbohidrat.ppt
V. Metabolisme Karbohidrat.ppt
 
Katabolisme.pptx
Katabolisme.pptxKatabolisme.pptx
Katabolisme.pptx
 
Ibo 2009 respirasi dan fotosintesis
Ibo 2009   respirasi dan fotosintesisIbo 2009   respirasi dan fotosintesis
Ibo 2009 respirasi dan fotosintesis
 
Respirasi AKPER PEMKAB MUNA
Respirasi AKPER PEMKAB MUNA Respirasi AKPER PEMKAB MUNA
Respirasi AKPER PEMKAB MUNA
 
BAB 2. METABOLISME.pptx
BAB 2. METABOLISME.pptxBAB 2. METABOLISME.pptx
BAB 2. METABOLISME.pptx
 
Energi dan metabolisme
Energi dan metabolismeEnergi dan metabolisme
Energi dan metabolisme
 
Metabolisme pertemuan 2
Metabolisme pertemuan 2Metabolisme pertemuan 2
Metabolisme pertemuan 2
 
Katabolisme
KatabolismeKatabolisme
Katabolisme
 
Metabolisme
MetabolismeMetabolisme
Metabolisme
 
celluler respiration
celluler respirationcelluler respiration
celluler respiration
 
PPT.Reaksi.Aerob.team 1.pptx
PPT.Reaksi.Aerob.team 1.pptxPPT.Reaksi.Aerob.team 1.pptx
PPT.Reaksi.Aerob.team 1.pptx
 
katabolisme.pptx
katabolisme.pptxkatabolisme.pptx
katabolisme.pptx
 
TRANSFER ELEKTRON
TRANSFER ELEKTRONTRANSFER ELEKTRON
TRANSFER ELEKTRON
 
6. fis respirasi edit. re
6.  fis respirasi edit. re6.  fis respirasi edit. re
6. fis respirasi edit. re
 

More from SMA WARGA Surakarta

Bab 6 keanekaragaman hayati
Bab 6 keanekaragaman hayatiBab 6 keanekaragaman hayati
Bab 6 keanekaragaman hayati
SMA WARGA Surakarta
 
Bab 4 protista
Bab 4 protistaBab 4 protista
Bab 4 protista
SMA WARGA Surakarta
 
Bab 3 archaebacteria dan eubacteria
Bab 3 archaebacteria dan eubacteriaBab 3 archaebacteria dan eubacteria
Bab 3 archaebacteria dan eubacteria
SMA WARGA Surakarta
 
UN Bab 1 ruang lingkup biologi
UN Bab 1 ruang lingkup biologiUN Bab 1 ruang lingkup biologi
UN Bab 1 ruang lingkup biologi
SMA WARGA Surakarta
 
Jaringan Tumbuhan
Jaringan TumbuhanJaringan Tumbuhan
Jaringan Tumbuhan
SMA WARGA Surakarta
 
Jaringan Hewan
Jaringan HewanJaringan Hewan
Jaringan Hewan
SMA WARGA Surakarta
 
Jaringan Hewan
Jaringan HewanJaringan Hewan
Jaringan Hewan
SMA WARGA Surakarta
 
Sel
SelSel
Sel
SelSel
Enzim (Enzyme)
Enzim (Enzyme)Enzim (Enzyme)
Enzim (Enzyme)
SMA WARGA Surakarta
 
Pertumbuhan dan Perkembangan Hewan
Pertumbuhan dan Perkembangan HewanPertumbuhan dan Perkembangan Hewan
Pertumbuhan dan Perkembangan Hewan
SMA WARGA Surakarta
 
Pertumbuhan dan Perkembangan tumbuhan
Pertumbuhan dan Perkembangan tumbuhanPertumbuhan dan Perkembangan tumbuhan
Pertumbuhan dan Perkembangan tumbuhan
SMA WARGA Surakarta
 
Metabolisme
MetabolismeMetabolisme
Metabolisme
SMA WARGA Surakarta
 
Pertumbuhan dan perkembangan
Pertumbuhan dan perkembanganPertumbuhan dan perkembangan
Pertumbuhan dan perkembangan
SMA WARGA Surakarta
 

More from SMA WARGA Surakarta (16)

Bab 6 keanekaragaman hayati
Bab 6 keanekaragaman hayatiBab 6 keanekaragaman hayati
Bab 6 keanekaragaman hayati
 
Bab 5 jamur
Bab 5 jamurBab 5 jamur
Bab 5 jamur
 
Bab 4 protista
Bab 4 protistaBab 4 protista
Bab 4 protista
 
Bab 3 archaebacteria dan eubacteria
Bab 3 archaebacteria dan eubacteriaBab 3 archaebacteria dan eubacteria
Bab 3 archaebacteria dan eubacteria
 
Bab 2 virus
Bab 2 virusBab 2 virus
Bab 2 virus
 
UN Bab 1 ruang lingkup biologi
UN Bab 1 ruang lingkup biologiUN Bab 1 ruang lingkup biologi
UN Bab 1 ruang lingkup biologi
 
Jaringan Tumbuhan
Jaringan TumbuhanJaringan Tumbuhan
Jaringan Tumbuhan
 
Jaringan Hewan
Jaringan HewanJaringan Hewan
Jaringan Hewan
 
Jaringan Hewan
Jaringan HewanJaringan Hewan
Jaringan Hewan
 
Sel
SelSel
Sel
 
Sel
SelSel
Sel
 
Enzim (Enzyme)
Enzim (Enzyme)Enzim (Enzyme)
Enzim (Enzyme)
 
Pertumbuhan dan Perkembangan Hewan
Pertumbuhan dan Perkembangan HewanPertumbuhan dan Perkembangan Hewan
Pertumbuhan dan Perkembangan Hewan
 
Pertumbuhan dan Perkembangan tumbuhan
Pertumbuhan dan Perkembangan tumbuhanPertumbuhan dan Perkembangan tumbuhan
Pertumbuhan dan Perkembangan tumbuhan
 
Metabolisme
MetabolismeMetabolisme
Metabolisme
 
Pertumbuhan dan perkembangan
Pertumbuhan dan perkembanganPertumbuhan dan perkembangan
Pertumbuhan dan perkembangan
 

Recently uploaded

MATERI KIMIA KELAS X NANOTEKNOLOGI.pptx
MATERI KIMIA KELAS X  NANOTEKNOLOGI.pptxMATERI KIMIA KELAS X  NANOTEKNOLOGI.pptx
MATERI KIMIA KELAS X NANOTEKNOLOGI.pptx
emiliawati098
 
Presentasi vitamin secara umum yang terdiri dari vitamin larut lemak dan laru...
Presentasi vitamin secara umum yang terdiri dari vitamin larut lemak dan laru...Presentasi vitamin secara umum yang terdiri dari vitamin larut lemak dan laru...
Presentasi vitamin secara umum yang terdiri dari vitamin larut lemak dan laru...
ProfesorCilikGhadi
 
PPT Partikel Penyusun Atom dan Lambang Atom.pptx
PPT Partikel Penyusun Atom dan Lambang Atom.pptxPPT Partikel Penyusun Atom dan Lambang Atom.pptx
PPT Partikel Penyusun Atom dan Lambang Atom.pptx
emiliawati098
 
Asam, Basa, Garam - materi kimia kelas 7
Asam, Basa, Garam - materi kimia kelas 7Asam, Basa, Garam - materi kimia kelas 7
Asam, Basa, Garam - materi kimia kelas 7
ArumNovita
 
Final_Alur registrasi Plataran Sehat_webinar series HTBS 2024.pdf
Final_Alur registrasi Plataran Sehat_webinar series HTBS 2024.pdfFinal_Alur registrasi Plataran Sehat_webinar series HTBS 2024.pdf
Final_Alur registrasi Plataran Sehat_webinar series HTBS 2024.pdf
FazaKhilwan1
 
481605266-11-CPOB-ppt.ppt FARMAKOLOGI NEW UP
481605266-11-CPOB-ppt.ppt FARMAKOLOGI NEW UP481605266-11-CPOB-ppt.ppt FARMAKOLOGI NEW UP
481605266-11-CPOB-ppt.ppt FARMAKOLOGI NEW UP
nadyahermawan
 
MI-P2-P3-Metabolisme Mikroorganisme.pptx
MI-P2-P3-Metabolisme Mikroorganisme.pptxMI-P2-P3-Metabolisme Mikroorganisme.pptx
MI-P2-P3-Metabolisme Mikroorganisme.pptx
almiraulimaz2521988
 
SOAL GEOGRAFI-SMA NEGERI 1 YOGYAKARTA BAB 7_ ULANGAN HARIAN DINAMIKA HIDROSFE...
SOAL GEOGRAFI-SMA NEGERI 1 YOGYAKARTA BAB 7_ ULANGAN HARIAN DINAMIKA HIDROSFE...SOAL GEOGRAFI-SMA NEGERI 1 YOGYAKARTA BAB 7_ ULANGAN HARIAN DINAMIKA HIDROSFE...
SOAL GEOGRAFI-SMA NEGERI 1 YOGYAKARTA BAB 7_ ULANGAN HARIAN DINAMIKA HIDROSFE...
athayaahzamaulana1
 
Sistem Pencernaan Manusia Sains Tingkatan 2
Sistem Pencernaan Manusia Sains Tingkatan 2Sistem Pencernaan Manusia Sains Tingkatan 2
Sistem Pencernaan Manusia Sains Tingkatan 2
LEESOKLENGMoe
 
Tahapan Sinkron kurikulum merdeka pmm.pdf
Tahapan Sinkron kurikulum merdeka pmm.pdfTahapan Sinkron kurikulum merdeka pmm.pdf
Tahapan Sinkron kurikulum merdeka pmm.pdf
NathanielIbram
 

Recently uploaded (10)

MATERI KIMIA KELAS X NANOTEKNOLOGI.pptx
MATERI KIMIA KELAS X  NANOTEKNOLOGI.pptxMATERI KIMIA KELAS X  NANOTEKNOLOGI.pptx
MATERI KIMIA KELAS X NANOTEKNOLOGI.pptx
 
Presentasi vitamin secara umum yang terdiri dari vitamin larut lemak dan laru...
Presentasi vitamin secara umum yang terdiri dari vitamin larut lemak dan laru...Presentasi vitamin secara umum yang terdiri dari vitamin larut lemak dan laru...
Presentasi vitamin secara umum yang terdiri dari vitamin larut lemak dan laru...
 
PPT Partikel Penyusun Atom dan Lambang Atom.pptx
PPT Partikel Penyusun Atom dan Lambang Atom.pptxPPT Partikel Penyusun Atom dan Lambang Atom.pptx
PPT Partikel Penyusun Atom dan Lambang Atom.pptx
 
Asam, Basa, Garam - materi kimia kelas 7
Asam, Basa, Garam - materi kimia kelas 7Asam, Basa, Garam - materi kimia kelas 7
Asam, Basa, Garam - materi kimia kelas 7
 
Final_Alur registrasi Plataran Sehat_webinar series HTBS 2024.pdf
Final_Alur registrasi Plataran Sehat_webinar series HTBS 2024.pdfFinal_Alur registrasi Plataran Sehat_webinar series HTBS 2024.pdf
Final_Alur registrasi Plataran Sehat_webinar series HTBS 2024.pdf
 
481605266-11-CPOB-ppt.ppt FARMAKOLOGI NEW UP
481605266-11-CPOB-ppt.ppt FARMAKOLOGI NEW UP481605266-11-CPOB-ppt.ppt FARMAKOLOGI NEW UP
481605266-11-CPOB-ppt.ppt FARMAKOLOGI NEW UP
 
MI-P2-P3-Metabolisme Mikroorganisme.pptx
MI-P2-P3-Metabolisme Mikroorganisme.pptxMI-P2-P3-Metabolisme Mikroorganisme.pptx
MI-P2-P3-Metabolisme Mikroorganisme.pptx
 
SOAL GEOGRAFI-SMA NEGERI 1 YOGYAKARTA BAB 7_ ULANGAN HARIAN DINAMIKA HIDROSFE...
SOAL GEOGRAFI-SMA NEGERI 1 YOGYAKARTA BAB 7_ ULANGAN HARIAN DINAMIKA HIDROSFE...SOAL GEOGRAFI-SMA NEGERI 1 YOGYAKARTA BAB 7_ ULANGAN HARIAN DINAMIKA HIDROSFE...
SOAL GEOGRAFI-SMA NEGERI 1 YOGYAKARTA BAB 7_ ULANGAN HARIAN DINAMIKA HIDROSFE...
 
Sistem Pencernaan Manusia Sains Tingkatan 2
Sistem Pencernaan Manusia Sains Tingkatan 2Sistem Pencernaan Manusia Sains Tingkatan 2
Sistem Pencernaan Manusia Sains Tingkatan 2
 
Tahapan Sinkron kurikulum merdeka pmm.pdf
Tahapan Sinkron kurikulum merdeka pmm.pdfTahapan Sinkron kurikulum merdeka pmm.pdf
Tahapan Sinkron kurikulum merdeka pmm.pdf
 

Katabolisme

  • 1. BIO 3 1METABOLISME Katabolisme A. PENDAHULUAN Metabolisme adalah reaksi biokimia dalam tubuh makhluk hidup yang melibatkan substrat dan enzim untuk menghasilkan produk. Metabolisme terbagi menjadi dua, yaitu katabolisme dan anabolisme. Pengertian katabolisme dan anabolisme: Katabolisme Anabolisme mengubah senyawa organik menjadi senyawa anorganik mengubah senyawa anorganik menjadi senyawa organik mengurai molekul kompleks menjadi sederhana menyusun (sintesis) molekul sederhana menjadi kompleks menghasilkan ATP menggunakan ATP B. KATABOLISME Katabolisme terdiri dari: 1) Katabolisme karbohidrat (4,2 kkal/gram), berupa proses respirasi aerob dan respirasi anaerob. 2) Katabolisme lemak (9,1 kkal/gram). 3) Katabolisme protein (4,2 kkal/gram). ATP (adenosin trifosfat) adalah bentuk energi yang digunakan oleh makhluk hidup untuk melakukan aktivitas tingkat sel. Energi ATP berasal dari proton (H+ ) dan elektron yang berada di dalamnya. Energi ATP pada katabolisme dibawa oleh NAD+ (nikotinamid adenin dinukleotida) dan FAD (flavin adenin dinukleotida). ATP pada respirasi dibentuk dari fosforilasi dengan perangkaian gugus fosfat dan reaksi redoks oleh O2. C. RESPIRASI AEROB Respirasi aerob adalah katabolisme karbohidrat yang membutuhkan O2 sebagai oksidator (penerima elektron terakhir dari reaksi). Tahapan respirasi aerob adalah glikolisis, dekarboksilasi oksidatif asam piruvat, siklus Kreb, dan transpor elektron. Glikolisis adalah proses pemecahan glukosa menjadi asam piruvat pada respirasi aerob. Reaksi ini terjadi dalam sitoplasma sel. Reaksi glikolisis glukosa: glukosa d 2 a.piruvat + 2NAD+ + 2H+ + 4e + 2ATP Dekarboksilasi oksidatif adalah proses pemutusan gugus karboksil dan oksigen pada asam piruvat. Reaksi ini terjadi dalam mitokondria sel. 2NADH glukosa ATP ADP heksokinase glukosa 6-fosfat fruktosa 6-fosfat ATP ADP fosfofruktokinase fosfoglukosa isomerase 6C fruktosa-1,6-difosfat gliseraldehida 3-fosfat (PGAL) aldolase 3C 3C NAD+ NADH gliseraldehida dehidrogenase gliseraldehida 3-fosfat (PGAL) P NAD+ NADH P 1,3-difosfogliserat (DPG) 1,3-difosfogliserat (DPG) triosa fosfat isomerase dihidroksiaseton fosfat ADP ATP fosfogliserokinase ADP ATP 3-fosfogliserat (3PG)3-fosfogliserat (3PG) fosfogliseromutase 2-fosfogliserat (2PG)2-fosfogliserat (2PG) enolaseH2O H2O fosfoenolpiruvat (PEP) ADP ATP piruvatkinase ADP ATP asam piruvat asam piruvat fosfoenolpiruvat (PEP)
  • 2. BIO 3 2METABOLISME Reaksi dekarboksilasi oksidatif asam piruvat: 2 a.piruvatd 2asetil-KoA +2NAD+ +2H+ +4e+ 2CO2 Siklus Kreb (siklus asam sitrat) adalah siklus yang terjadi setelah dekarboksilasi oksidatif asam piruvat. Siklus ini terjadi dalam matriks mitokondria. Reaksi siklus Kreb: 2 asetil-KoA d 6NAD+ + 6H+ + 12e + 2FAD + 4H+ + 4e + 4CO2 + 2ATP Transpor elektron (kemiosmosis) adalah proses pelepasan energi berupa proton (H+ ) dan elektron (e) dari molekul NADH dan FADH2 yang dibentuk selama katabolisme. Reaksi ini terjadi dalam matriks mitokondria. Reaksi transpor elektron: 10 NADH + O2 d 10 NAD+ + H2O + 30 ATP 2 FADH2 + O2 d 2 FAD + H2O + 4 ATP Tahapan transpor elektron: 1) NADH melepaskan proton dan elektron pada kompleks I dan FADH2 pada kompleks II. 10 NADH d 10 NAD+ + 10H+ + 20e 2 FADH2 d 2 FAD + 4H+ + 4e 2) Elektron dibawa berjalan-jalan mengelilingi membran dalam mitokondria melalui mekanisme reaksi redoks oleh ion Cu dan Fe, sehingga matriks bermuatan negatif. 3) Proton dari NADH dipompa keluar matriks 3 kali melewati 3 protein pembawa. Berarti, total ATP yang dihasilkan 10 NADH adalah 10 x 3, yaitu 30 ATP. 4) Proton dari FADH2 lalu dipompa keluar matriks 2 kali melewati 2 protein pembawa. Berarti, total ATP yang dihasilkan 2 FADH2 adalah 2 x 2, yaitu 4 ATP. 2NADH 2 asam piruvat 3C 2NAD+ 2NADH 2CO2 1C 2 asetil 2C 2koenzim A (KoA) 2 asetil-KoA 6NADH 2FADH2 2 fumarat 2 asetil-KoA 2KoA 2 sitrat 2H2O 2H2O 2 isositrat 2NAD+ 2C 6C 1C 2NADH 2CO2 2 α-ketoglutarat 2NAD+ 2NADH 5C 1C 2CO2 2KoA 2 suksinil-KoA 4C 2KoA 2ADP + 2P 2 ATP 2 suksinat 2FAD 2FADH2 2 oksalo- asetat 2H2O 2 malat 4C 2NAD+ 2NADH 2H2O 2H2O 10 NADH 10 + 20 + NAD+ 2FADH2 FAD + 4 + 2H+ e 24e + 6O2 + 24H+ 6H2O H+ H+ H+ H+ ADP + P ATP I II cyt b cyt a ATP sintase I NADH dehidrogenase II suksinat dehidrogenase Q ubikuinon cyt b sitokrom b cyt c sitokrom c cyt a sitokrom a cyt c Q matriks mitokondria membran dalam ruang intermembran H+ H+ H+H+ e e e H+ H+ O2 H+ dipompa keluar 3 kali melalui:  kompleks I  cyt b  cyt a H+ dipompa keluar 2 kali melalui:  cyt b  cyt a 12H2O 6H2O SIKLUS KREB
  • 3. BIO 3 3METABOLISME 5) Poin 2, 3, dan 4 menyebabkan perbedaan gradien muatan, sehingga proton dipompa kembali melalui ATP-sintase. 6) Proton (H+ ) yang bergerak melalui ATP- sintase memacu pembentukan ATP (sesuai jumlah yang telah dihitung di atas). ADP + P d ATP 7) Agar ATP tetap terbentuk, proton dan elektron pada akhir sistem transpor akan berikatan dengan O2 membentuk air (O2 sebagai penerima elektron terakhir). 24H+ + 6O2 + 24e d 12H2O Respirasi aerob menghasilkan ATP sejumlah: Tahapan +ATP -ATP Glikolisis 4 ATP 2 ATP Dekarboksilasi oksidatif - - Siklus Kreb 2 ATP - Transfer elektron 34 ATP - Total 38 ATP D. RESPIRASI ANAEROB Respirasi anaerob (fermentasi) adalah katabolisme karbohidrat yang membutuhkan senyawa selain O2 sebagai oksidator (penerima elektron terakhir dari reaksi). Respirasi anaerob terjadi apabila setelah glikolisis berakhir, sel mengalami kekurangan O2. Glikolisis yang terjadi pada respirasi aerob sama seperti respirasi anaerob. Reaksi ini terjadi di sitoplasma sel. Reaksi glikolisis glukosa: glukosa d 2 a.piruvat + 2NAD+ + 2H+ + 4e + 2ATP Pembentukan etanol atau asam laktat dilakukan setelah glikolisis jika sel mengalami kekurangan O2. Jika tidak, maka akan dilanjutkan ke respirasi aerob. Pembentukan etanol dilakukan oleh jamur golongan ragi (contohnya Saccharomyces). Reaksi pembentukan etanol: 2 asam piruvat d 2C2H5OH + 2CO2 Pembentukan asam laktat dilakukan oleh hewan dan manusia. Reaksi pembentukan asam laktat: 2 asam piruvat d 2 asam laktat Respirasi anaerob menghasilkan ATP sejumlah: Tahapan +ATP -ATP Glikolisis 4 ATP 2 ATP Pembentukan asam laktat - - Total 2 ATP Energi yang dihasilkan respirasi anaerob sedikit, karena etanol/asam laktat sebenarnya masih mengandung banyak energi yang belum dioksidasi. Kontraksi otot menggunakan respirasi anaerob, sedangkan relaksasi otot menggunakan respirasi aerob. Asam laktat menumpuk pada otot yang terlalu sering berkontraksi menyebabkan kelelahan. Agar asam laktat dapat dioksidasi, maka tubuh harus melakukan respirasi aerob dengan membuat nafas tersengal-sengal untuk mendapat lebih banyak O2. 2NADH glukosa 2ATP 2ADP 6C gliseraldehida 3-fosfat (PGAL) 3C 3C NAD+ NADH gliseraldehida 3-fosfat (PGAL) P NAD+ NADH P 2ADP 2ATP asam piruvat asam piruvat 2ADP 2ATP 2 asam piruvat 3C 2NADH 2NAD+ 2CO2 1C 2 asetaldehida 2C 2H2O 2 etanol alkohol dehidrogenase piruvat karboksilase 2 asam piruvat 3C 2NADH 2NAD+ 2 asam laktat asam laktat dehidrogenase
  • 4. BIO 3 4METABOLISME E. KATABOLISME LEMAK DAN PROTEIN Tahapan katabolisme lemak: Katabolisme asam lemak 1) Reaksi β-oksidasi Asam lemak bebas diaktifkan dulu menjadi asam lemak palmitat-KoA (asil-KoA), dengan menggunakan 2 ATP. Asil-KoA akan dibawa menuju mitokondria sel dan dioksidasi menjadi asetil-KoA. asil-KoA + 7O2 d 8 asetil-KoA + 42H2O + 35 ATP 2) Siklus Kreb Dalam siklus Kreb, asetil-KoA akan dioksidasi menjadi CO2. 8 asetil-KoA + 16O2 d 104H2O + 16CO2 + 96 ATP Katabolisme gliserol 1) Gliserol akan diubah menjadi gliseraldehida 3-fosfat (PGAL). 2) Gliseraldehida 3-fosfat selanjutnya masuk ke katabolisme karbohidrat. Katabolisme asam lemak menghasilkan ATP sejumlah: Tahapan +ATP -ATP Reaksi β-oksidasi 35 ATP 2 ATP Siklus Kreb 96 ATP - Total 129 ATP Tahapan katabolisme protein dilakukan melalui transminasi (pemindahan gugus NH2) atau deaminasi (pembuangan gugus NH2). Transminasi dan deaminasi menghasilkan: 1) Rantai atom karbon berupa asam piruvat, asetil-KoA, oksaloasetat, dll. yang selanjutnya masuk ke katabolisme karbohidrat. 2) Amonia (NH3) yang selanjutnya diubah menjadi urea untuk dibuang melalui sistem ekskresi. Katabolisme protein menghasilkan ATP sejumlah katabolisme karbohidrat, yaitu 38 ATP. F. HUBUNGAN ANTAR KATABOLISME Hubungan katabolisme karbohidrat, lemak, dan protein: 1) Katabolisme utama yang dilakukan tubuh adalah katabolisme karbohidrat. Jika karbohidrat habis, maka katabolisme lemak akan dilakukan. Jika lemak habis, maka katabolisme protein akan dilakukan. 2) Katabolisme lemak masuk ke dalam sistem katabolisme karbohidrat dengan: a. Mengubah asam lemak menjadi asetil- KoA. b. Mengubah gliserol menjadi PGAL. 3) Katabolisme protein masuk ke dalam sistem katabolisme karbohidrat dengan transminasi atau deaminasi asam amino menjadi suatu rantai atom karbon.