Tıp Fakültesi Dönem 3 Ders

1. Kanser Tarama Programları
Dr. Zafer Akçalı
İç Hastalıkları Ana Bilim Dalı
Tıbbi Onkoloji Bilim Dalı

2. Tümör Belirteçleri
 Yalancı pozitiflik ve yalancı negatiflik
dediğimiz durumlar sebebiyle, belirli birkaç
durum hariç, kanser tanısı almamış
kişilerde tarama amacıyla tümör
belirteçlerinin kullanılması
önerilmemektedir.

3. Kanserde Tarama
 Şu anda taramanın etkili olduğu konusunda
her ülkenin görüş birliğine vardığı kanserler
rahim ağzı (serviks ), meme ve kalın
bağırsak (kolon ve rektum) kanserleridir.

4. Kanser
 Kanser, tüm ülkeler için önemli bir sağlık
sorunudur
 Amerika Birleşik Devletleri’nde ölüm
sebepleri arasında, kalp ve damar
hastalıklarını geçip 1. sıraya yerleşmiştir
 İnsan yaşam süresi arttıkça, görülme sıklığı
artmaya devam edecektir

5. Surveillance – Screening
(Tarama)
 Kanseri mümkün olan en erken safhada
yakalamak için yapılan incelemelerdir.
 Kanser tanısı almamış, özel bir risk
taşımayan, ortalamayı temsil eden kişilerde
yapılır.
 Belli bir yaş ve cinsteki kişilerin hepsine
yapılması gerektiği düşünüldüğünde tarama
tetkiklerinin başarıya ulaşması için bazı
şartların yerine gelmesi gerekir

6. Gereken Şartlar
 Hastalık, görülme sıklığı veya ağırlığı
açısından önemli bir sağlık sorunu olmalı
 Hastalığın doğal seyri sırasında, şikayetler
ortaya çıkmadan, erkenden yakalanabilecek
uygun bir zaman aralığı olmalı
 Sağ kalımı önemli ölçüde değiştirecek bir
tedavi olmalı, yani hastalığa bağlı ölümler
azaltılabilmeli

7. Gereken Şartlar
 Erken dönemde uygulanacak tedavi, şikayetler
ortaya çıktıktan sonra uygulanacak tedaviden
daha etkili olmalı
 Kesin, halk tarafından kabul görebilen,
yapılması kolay, güvenilir ve görece ucuz bir
tarama yöntemi var olmalı
 Hedef kitlenin belirlenmesi ve takibi için uygun
tanımlamalar yapılmalı (başlama yaşı, yapılma
aralığı gibi)

8. Bilimsel ve Ekonomik Temel
 Hedef kitle tarafından büyük oranda katılım
olmalı
 Yerleşim bölgelerinin sosyoekonomik yapısı
ve eldeki imkanlar dikkate alınmalı
 Hastaların ve tarama programında
çalışanların beklentilerine duyarlı olunmalı
 Pozitif sonuç elde edildiğinde takip, tanı ve
tedavi için yapılması gerekenler belirlenmeli

9. Bilimsel ve Ekonomik Temel
 Tarama programları maliyet açısından etkin
olmalı
 Tarama programları gözlemlenmeli ve
düzenli olarak etkinlik açısından
değerlendirilmeli

10. Kanserde tarama
 Her ülkenin kendisine özel kanser tarama
programları olmalıdır
 Japonya’da mide kanseri
 Çin’de karaciğer ve özefagus kanseri
 Amerika’da prostat kanseri
diğer ülkelere göre daha önemli bir sağlık
problemi olması sebebiyle, tarama
programları içinde öncelik taşımaktadır

11. Kanserde tarama
 Şu anda taramanın etkili olduğu konusunda
her ülkenin görüş birliğine vardığı kanserler
rahim ağzı, meme ve kolorektal kanserdir.
 Prostat, akciğer ve over kanserinde ölümleri
azaltmak amacıyla tarama yöntemlerinin
geliştirilmesine çalışılmaktadır

12. Serviks Kanserinde Tarama
 Tarama testi olarak kullanılan ilk yöntem
George Papanicolaou tarafından rahim ağzı
kanserinde tanımlanmış, 1928’de tartışmaya
açılmış ve 1941’de sonuçları yayımlanmıştır.
Günümüzde hala kullanılan bir yöntemdir.
Rahim ağzından sürüntü şeklinde alınan
dokular (pap smear testi) incelenir, sonuç
kanseri düşündürüyorsa, biyopsi ile
doğrulaması yapılır.

13. Meme Kanserinde Tarama
 Mamografinin (meme röntgeni) kullanıma
girmesiyle 1960’lı yıllarda meme kanseri
taraması başlatılmıştır. 1963 yılında
başlatılan, 40-64 yaş arası 62.000 kadının 25
yıl takip edildiği bir çalışmayla etkinliği
araştırılmıştır.

14. Kanserde tarama
 Akciğer kanserinin balgam sitolojisi ve
akciğer röntgen grafisiyle taraması
1970’lerde,
 Kolon kanserinin taraması 1975’de,
 Prostat ve yumurtalık kanserinin taraması ile
ilgili araştırmalar 1990’larda başlamıştır.

15. Türkiye’de Tarama
 Hastanelerde check-up merkezleri
 Sağlık Bakanlığı’nın oluşturduğu kanserde
erken teşhis, tarama ve eğitim merkezleri
(ketem)

22. Çernobil ve Türkiye’de Kanser
 Karadeniz Bölgesinde kanserli oranı % 1,85 olup,
kontrol grubu olan Isparta Eğirdir de kanserli oranı
%1,85 olarak bulunmuştur. Karadeniz bölgesi ile
kontrol grubu olan Isparta arasında kanser görülme
oranı bakımından bir fark tespit edilmemiştir. Muhtar
beyanlarında %90 hanede “kanser var” algılaması
varken, anket sonuçlarında %90 hanede “kanser
vakası yok” olarak bulunmuştur. Ayrıca Trabzon’dan
göç eden hanelerde yapılan anket sonucundan kanser
yönünden bir fark ortaya konulamamıştır.

23. Çernobil ve Türkiye’de Kanser
 Karadeniz Bölgesinde kanser diğer bölgelerimizden
farklı bir artış ve dağılım göstermemektedir.
 Karadeniz Bölgesi Kanser hastalarında ve hasta
yakınlarında Sitogenetik Tekniklerle hastaların ve
sağlıklı üçer yakınından kan örnekleri alınarak
karşılaştırılmalı olarak iyonize radyasyon etkisine
kromozomlarda bakılmıştır. Bu çalışma sonucunda
radyasyona spesifik özel bulgulara rastlanılmamıştır.

24. Çernobil ve Türkiye’de Kanser
 Radyasyona bağlı gelişebilen ve radyasyonun
gösterilebilen etkileri Tiroit kanserlerinde incelenmiştir.
Bu çalışma sonucunda da Karadeniz bölgesi ile kontrol
bölgeleri arasında bir fark ortaya çıkmamıştır. Bu
araştırma sonuçları bölgede Çernobil nedenli bir
kanser artışının olmadığını ancak vatandaşımızın bu
konuda aşırı duyarlılığının olduğunu ortaya koymuştur.

27. Sensitivite (duyarlılık, hassasiyet)
ve spesifite (özgüllük)
 Sensitivite, hasta (kanser) olan kişilerde test
sonucu pozitif (olumlu) çıkan kişilerin
oranıdır.
 Spesifite, hasta olmayan kişilerde test sonucu
negatif (olumsuz) çıkan kişilerin oranıdır.

28. Sensitivite (duyarlılık, hassasiyet)
ve spesifite (özgüllük)
 Yüzde yüz duyarlı bir test, kanserli 100 hastanın
yüzünde de olumlu sonuç vermiştir. Yüzde 30 duyarlı
bir test, kanserli 100 hastanın ancak 30’unda olumlu
sonuç vermiş, 70’ini kaçırmıştır (yalancı negatiflik).
 Yüzde yüz özgül bir test, kanser olmayan kişilerin
hepsinde olumsuz sonuç vermiştir. Yüzde 30 özgül
bir test, kanser olmayan 100 kişinin 30’unda olumsuz
sonuç vermişken, 70 kişide olumlu (yalancı pozitif),
yani kanserliymiş gibi sonuç vermiştir.

29. Yalancı pozitiflik ve negatiflik
 Yalancı pozitif test sonuçlarını ayırmak
kolaydır. Test sonucu olumlu çıkan kişilerde
tanısal tetkiklerde kanser bulamazsanız o test
yalancı pozitif sonuç vermiş demektir. Ancak
çok sayıda kişiyle yapılan büyük araştırmalarda
yalancı negatifliği ayırmak kolay değildir. Test
sonucu olumsuz çıkan kişilerde de tanısal
işlemler yapmıyorsanız, bu kişilerde daha sonra
teşhis edilecek kanserleri kayıtlardan bulup
çıkarmanız gerekir.

30. Tümör Markırı (Belirteci,
belirleyicisi)
 Vücut sıvılarında (kan, vb.) bulunan, belli bir
miktarı geçtiğinde vücutta kanser varlığını
düşündüren maddelerdir.
 Günümüzde %100 güvenilir bir tümör
belirleyici yoktur. Yani varlığında kanserin
olduğunu %100 olasılıkla gösteren,
yokluğunda da kanser olmadığını %100
kanıtlayan bir tümör belirteci yoktur.

31. Tümör Belirteçleri
 Yalancı pozitiflik ve yalancı negatiflik
dediğimiz durumlar sebebiyle, belirli birkaç
durum hariç, kanser tanısı almamış
kişilerde tarama amacıyla tümör
belirteçlerinin kullanılması
önerilmemektedir.

32. Tümör Belirteçleri
 Kronik viral hepatitli hastaların takibinde,
serum alfa-fetoprotein (AFP) düzeyinin
yükselmesi, ameliyatın mümkün olabileceği
erken bir evrede karaciğer kanserini tespit
edip hastanın hayatını kurtarabilir.

33. Tümör Belirteçleri
 Elli yaşın üzerindeki erkeklerde, serum prostat
spesifik antijen (PSA) yüksekliği, ameliyatın
mümkün olabileceği erken bir evrede prostat
kanserini tespit edip hastanın hayatını
kurtarabilir.
 Ancak, prostat kanseri pek çok kişide yavaş
seyirli bir hastalık olduğu için, belki de prostat
kanserinden ölmeyecek bazı kişiler gereksiz
yere prostat kanseri tedavisi görecektir.