1. Instutucionet dhe politika e UE-se
Ministri franceze,Robert Schuman dhe bashkpuntoret e tij i ngushte Zhan Mone
per her te pare ne vitin 1950 tentuan te ven ne levizje kete procez,me iniciatives se
themelimit te “Bashkesisi Evropiane per Thengjill dhe Celik”(BETHC) i cili ishte nje
projekt i aresyeshem ekonomik me qellim sigurie.
Ne vitin 1952 hyri ne fuqi BETHC-ja si projekt nderqeveritar i themeluar nga gjashte
shtete(Franca,Gjermania,Italia,dhe shtetet e Beneluksit).
Me vone u krijuar dy bashkesi te reja me Traktatin e Romes te vitit 1957 dhe hyri ne
fuqi ne vitin 1958 qe themeloi Bashkesia ekonomike evropiane(BEE)dhe agjencin
evropiane per energji atomike (EUROATOM)
Ne vitin 1986/87 me ane te Aktit Unik Evropian (AUE),ne te cilin qe parashikuar nje
hap i matejshem i unionit politik,ky akt perbante nder tjerash edhe akt vendimet e
nje Bashkpunimit Politik Evropian(BPE) te metejshem mbi ceshtje e Politikes se
Jashteme.
Nje ndryshim tjeter thelbesor u arrite nepermjet Keshillit Evropian ku me 7 shkurt
te vitit 1992 nga ana e ministrave te punev te jashetme u nenshkrua Traktati iUnionit
Evropian i ashtequajtur Traktai i Mastritit i cili hyri ne fuqi me 1 nentore te vitit
1993.Ky trektat u ndryshua disa here gjate Keshillit Evropian ne Amsterdam ne vitin
1997 ,ne Kelen ne vitin 1999 dhe ne Nice ne vitin 2000 dhe u zgjeru ne fusha te
rendesishme politike,si ne fushen politike se siguris me politiken e perbasheket te
siguris dhe te mbrojtjes.
Per te kuptuar me mire kete gjendje na duhet te kuptojem zhvillimin e strukturave
institucionalete te saj.
Nga Traktati i Mastritit arkitektura institucionale e UE –se perbehej nga tri shtylla:
1.Shtylla e pare perbehej mbi te gjitha nga organisatat supernacionale te UE d.m.th
BETHC,BEE dhe EUROATOM dhe bazohej mbi traktatet e themelimit te tyre te cilat
jane ndryshuar disa here ,si dhe mbi dispozitat e traktati te Mastritit mbi Unioni
ekonomik dhe monetar(UEM).
2.Shtylla e dyte perfeshinte qe nga viti 1993 politiken e perbashket te jashteme
dhe te sigurise si vazhdim i bashkpunimit politik evropian i cili ekzistonte nga viti
1972 ,ku maksimumi i arritjeve perbente strategjite dhe veprimet e perbashketa dhe
perpunimin i pikpamjeve te perbashketa
3.Shtylla e tret regullonte bashkpunimin ne mardhereniet e mberedeshme dhe te
drejtesis me pikat kyce ne bashkpunimin policore dhe ne ate gjyqesor midis shteteve
antare.
Me 18 korik te vitit 2003 projekt-konventa e “kushtetutes per Evropen”project-
konventa u nenshkrua solemnisht ne konferencen nderqeveritare ne Rome.
1
2. Projektii shumepritur i ‘’Kushtetutes per Evropen” u be i pamundur me dy referdume
negative ne France dhe ne Holonde, ne maj dhe ne qershore te vititi 2005 .Pas nje
faze reflektimi dyvjecare dhe pas nje perocesi te veshteir politik te ratifikimit ne te
gjitha vendet antare hyri ne fuqi “Traktati i Lisbonese” me permbajtje thuase te
pandryshuar me ne 1 dhjetor te vitit 2009.
Dhe keshtu Unioni Evropian perbehet prej 27 shtetesh antare me nje popullsi perj
rethe 500milion banoresh dhe me nje shtrirje teritoriale perj rethe 4,3milione
kilometrash katrore ajo eshte hapesira me e madhe ekonomike ne bote.
Edhe pas hyrjes ne fuqi me sukses te Traktatit Reforues te Lisbones me 1 dhjetor te
vititi 2009,UE eshte nje gjigade ekonomik por qe do te betet akoma edhe per disa
kohe nje “xhuxh politik”se akoma nuk ka nje politik te perbashket te qendrueshme te
jashteme dhe te siguris dhe mbi te gjitha nuk ka nje politik te perbashket te
mbrojtjes.
Gjithashtu egziston akoma deficit i cili perbehet gjithinji e ma i vogel i ligjitimitetit
te organeve te saja.UE-ja eshte akoma large nje strukture shtetrore kombetare.
Traktati reformus i Lisabones
Dokumenti permbledh traktatet paraardhese, qe nga viti 1957, nga Traktatin e Romes
deri ne ate te Nices me 2001, ne nje tekst te vetem duke i modifikuar ato. Varroset
komuniteti paraardhes qe ne fillesat e BE-se nisi nen emertimin e qymyrit dhe
celikut.
Traktati per reforma konsiderohet si zevendesimi per kushtetuten e evropes e cila
ishte nenshkruar nga shtete antare deshtoi per shkak te dy referedumeve negative
ne France dhe Holande ne vitin 2005 dhe pas nje pause reflektimit mbi situaten e
Keshilli Evropian hodhi ne leter dhe vendosi idete themelore te Traktatit Reformues
gjate peresidences gjermane ne Samitin e 21/22 qershor te vitit 2007 ne Bruksel.
Ky Traktat Reformues duhet te merret per arsye te kuptueshme ,permbajtja
thelbsore te Kushtetutes Evropiane.
Edhe Traktati i Lisbones perjetohi disa kriza ratifikimi gjate te cilave u planifikua
disa reforma te metejsh nder te tjera reforma te lidhura me zvoglimin e Komisionit
nga te cilat u hoq dore me pase.
Traktati Reformues iUE-se eshte nie traktat i te drejtes nderkombtare midis 27
shteteve antare te tanishme i cili hyri ne fuqi me 1 dhjetor te vitit 2009.
Me ane te Traktatit te Lisbones u ndryshua Traktati i UE-se dhe Traktati Themelues
i Komitetit Evropian. Ky Traktat mori perbajtjen thelbesore te Kushtetutes
Evropiane e cila u refuzua papritur nga dy referendume negative kombtare ne France
dhe Holande gjate vititi 2005.
Ne te kunderten e Kushtetutes Evropiane Traktati Lisbones nuk e zevendeson
Traktain UE-se dhe ate te Komitetit Evropian por thjesht e modifikon ato .
2
3. Nder te rejat me te rendesishme te T. Lisbones munde te permendet unioni ligjor i
UE-se dhe KE-se zgjerimi i procedurave te vendimaries se perbashket mbi
bashkpunimin policor e gjyqesor ne fushen penale ,pjesmarja me e madhe e
parlameteve kombetare ne legjislacion e UE-se ,futja e iniciativave qytetare
evropiane,zgjerimi dhe percaktimi i kompetencave te Perfaqsuesve te Laret per
Politik e Jashme dh te Siguris,detyrimet ligjore i Karetes se te Drejtave Themelore
te UE-se dhe vendosja e regullave te daljes se nje shteti antar.
Struktura e Traktati te Lisbones
Traktati I Lisbones eshte pra nje “Traktat Ndryshues” i cili perbehet kryesishte nga
ndryshimet e miratuar ne traktatet eksistues emri i tij zyrtare eshte per ket arsye
Traktati I Lisbones per Ndryshime e Traktatit te UE-je Traktatit Themelues i UE i
nenshkruar ne Lisabon me 13 dhjietor te vitit 2007.Traktati eshte strukturuar si me
posht
1. preambula
2. ndyshimet e Traktatit te UE-se
3. ndyshimet e Traktatit te KE-se
4. Dispozitat perfundimtare
5. protokollet .
6. aneksi(Tabela e perputhjes per rinumrimin e vazhduesheme)
Nryshimet me te rendesishme ne krahasim me Traktatin e Nises
1. Nje zgjerim i kompetencae ligjislative te Parlametit Evropian
2. Zgjerimi i vendimeve me shumice votash ne Keshillin e UE-se dhe futja e
procedures se votimit me shumice te dyfishte.
3. Posti i ri i Presidentit te Kshillit Evropian do te emrohet ne te aredhemen pe
dy vjet e gjysme nga Keshilli Evropian
4. Futja e nje Ministri te jashtem te UE i cili do te emrohet nga keshilli evropjan
do te jete njekosisht kryetar i keshillit te ministrave te jashtem dhe
zevendespresident i komisionit.
5. Krijimi i nje sherbimi te jashtem evropjan i perber nja zyrtar te komisionit te
sekretarit te keshillit dhe te sherbimeve diplomatike te gjitha shteteve antare.
6. Formulimi i nje katalogu kompetencash qe te percaktojne me qart se me par
kompetencat e UE dhe te perjashtoj nje kopetenc te dyfisht te saj.
7. Instucionalizimi i bashkepunimit te perforcuar nepermjet te cilit nje grup i
shteteve antare mund te kryej hapa te metejshem integrimit edhe nese te
tjeret nuk marin pjes ne te.
8. Zgjerimi i politikes se perbashket te siguris dhe te mbrojtjes .
9. Paisja e UE-se me personalitete juridike (gje qe ishte e rezervuar deritani
vetem KE).
3
4. 10.Antarsimi i UE-se ne konventen evropjane te te drejtave te njeriut i cili me
gjith ate duhet ti nenshrohet miratimit te te gjitha shteteve antare .
11. Futja e iniciatives qytetare evropjane me mbledhjen e te pakten 1 miljon
nenshkrimeve .
12.Intesifikimi i kritereve te pranimit si dhe rregullimi i daljes vullnetare te
shteteve antare nga UE-ja.
Ndrishimet me te rendesishem kundrejt traktatit te deshtuar te kushtetutes jan
nder te tjera : 1.Mbajtja e struktures aktuale te traktateve ndersa
kushtetuta do te shfuqizonte dhe te
zavendesonte te gjitha traktatet e me parshme me nje tekst te vetem
2.Qendrimi ne fuqi i traktatit EVROATOM i cili do te ishte i shfritezuar nga
Kushtetuta evropjane . 3.Heqje dore nga simbolet tipike te nje shteti, ndryshe nga
Kushtetuta e Evropes hiqet dore nga emerimi eksplicit I simboleve tipike
te nje shteti si flamuri evropian,himni evropian apo dita e Evropes.Ky ndryshim
simbolik duhet ta largonte feriken e disa shtetev antare se UE-ja do te behej me ane
te Kushtetutes Evropiane nje “Supershtet “I ri.
4.Ashtu edhe simbolet u moren mbrapesht edhe emertimet tipike te nje shteti te
cilet ishin parashikuar ne Kushtetuten e Evropes.
5. U hoq komplet termi “Kushtetut”dhe dukumetet themeluese te UE-se do te
vazhdojn te quhen akoma “Traktat”
6.Aktet ligjore te leshuara nga UE-ja do te mbajen emertimin eksistues .Ne vend te
“Ligjev Evropiane” UE-js do te vazhdojen te miratojen rregullore dhe ne vede te
“Ligjeve Evropiane Kornize”do te miratoje Deriktiva.
7.Karta e te Drejtave Themelore nuk eshte perfeshire ne trupin e
Traktatit.Megjithese teksti i saj ishte marre fjale per fjale nga Kushtetuta
Evropiane.
8.Shtyerja e ndryshimeve te planifikuara ne procedur e votimit .Nje tjeter ndryshim
thelbesor ka te beje me llogaritjen e shumices se kufalifikar ne Keshillin e UE-se
Modeli i shumices se dyfisht nuk do te aplikohet nga viti 2009 sic ishte parashikuar
ne kushtetuten por nga viti 2014.
9.Vazhdimesia e rregullit te Janines si nje mbrojtje e zgjeruar e pakicave ne
Keshillin e UE-se U ra dakord per vazhdimin e vlefshmeris se Kompromisit te Janines.
Ndryshimet me te rendesishme institucionale te Traktatit te Lisbones:
Funksioni I organeve kryesore te UE-se
Organet kryesore te UE-se jane:
4
5. Keshilli I Evropian.
Komisioni I Ministrave.
Parlameti Evropian.
Gjykata Evropiane e Drejtesise.
Gjykata Evropiane e Auditoreve.
Pervec organeve kryesore ka edhe organe dytesore apo organe ndihmese sic jane:
Komiteti Ekonomik dhe Social
Komiteti Rajoneve
Banka Evropiane e Invetime dhe
Agjencite.
Keshilli Evropian
Ndryshimet te rendesishme
KshE-ja eshe per te pare nje institucion I UE-se
Nje presiden I zgjedhur per dy vjet e gjyseme si kryetare I KshE-se.
KshE-ja merr te derejta dhe kompetenca te reja(te derejten per te dhene
udhezime ,e derejta per temare vendime)
Presidenti I KshE-se ka te derejten e perfaesimiit te UE-se dhe te kordinimit.
KshE-se eshte keshilli me I larete I UE-se megjithate deri ne Traktatin e
Lisbones,ne te kundert te Keshillit te Ministrave,nuk ishte organ I UE-se.
KshE-se nuk I perfshie drejtperdrjet ne procesin legjislativ te UE-se.
Mometalishte presidenca e Keshilit eshte me rotacion dhe nderrohet cdo 6 (gjashte
muje) mes shteteve antare te UE-se .KshE –se I cili perbehet nga 27 kryetare e
shteteve dhe qeverive te shteteve antare dhe qe nga vitete 70 –ta mblidhet
regullisht te paketen cdo gjashte muje.
Kompetencat e tij perfeshijne vendimet themelore si zgjerimet e reja te UE-se,ose
trasferimi I kompetencave te metejsheme te UE-se .
KshE-se peropzon Presidentin e Komisionit ,perfaqsuesin e Laret per Politik e
Jashteme dhe te Sigurise dhe te gjitha pjestaret e tjere te Komisionit.
Format e votimit mbetene te pandryshuara: Ne parim KshE-se merr vendimet me
“koncenzus” d.m.th
Ne menyre unanime,vetem vendimet mbi personelin merren me shumice te
kualifikume.
Nje e re e rendesisheme e T.Lisbones eshte krijimi I zyres se Presidetit te Keshillit
Evropian.
Ky do te zgjidhet nga KshE-ne me shumice te kualifikuar per dy vjet e gjysme dhe
zevendeson presidencen e deri tanishme me rotacion cdo gjashte muaj,qe ushtroje
nga kryetari e qeverive te vendeve antare te UE-se.
5
6. KshE –si nje nder organet kryesore vendimarese te UE-se,megjithate ai nuk duhet te
ndrhyje ne politiken e perditeshme dhe mund te perfaqesoje ne fund te fundit ne
public vetem postin per te cilin kryetaret e shtetev dhe qeveive kane rene dakord.
Keshilli I Ministrave
Ndryshimet me te rendesishme:
Zgjerimi I sektorit te vendimeeve me shumice te kualifikuar
Futja e sistemit me shumice te dyfishte
Lejimi I publikut gjate vendimarrjes
Keshilli I Ministrave eshte nje nga dy instuticuonet legjislative te UE-se
Keshilli i ministrave miraton ligje bashke me Parlametin Evropian,ne veresi te fushes
politike vendimet e Keshillit te Ministrave merren ose ne menyre unanime ose me
shumice te kualifikuar.
Mledhja e Keshillit pergaditen dhe negociohet ne nivel te laret zyrtaresh nga
(COREPER Idhe II).
Detyra kryesore e Keshilit te Ministrave bashke me Parlamenti Evropian eshte
legjislacioni.
Me ane te Traktatit te Lisbones varianti I fundit I UE-se zakonisht Keshilli vendos
me shumice te KUalifikuar dhe te drejtat e vetos per vende te vecanta jepet vetem
ne raste specifike. Ne menyre unanimemerren akoma vendimet mbi ceshtje e politikes
se jashteme dh te sigurise si dhe tatimet.
E re tjeter ne Keshillin e Ministrave eshte se per te gjitha vendimet legjislative do te
jen te hapura per publikun.
Ndryshe nga Keshilli I Evropes ,Keshili I Ministrave do te mbaje parimin e rotacionit
te peresidences cdo gjashte muaj mes shtetev antare.
Shumica e dyfishte ne vendimet e Keshilit.
Nje ndryshim i rendesishem i Traktait ka te beje me modalitatet e votimit ne
Keshillin e Ministrave.
Per te ashtquajten “shumica te kualifikuar”(e cila eshte e nevojeshme ne pjeset me te
medha te vendimeve.)secili vend ka pasur deri tani vota te panderuar .
Vendeve te medha i takonin ne pergjithesi me shume vota ,vendeve te vogela me pak
por pasha e saket e votive ishte vendosur ne Traktatin e Nices kryesisht ne ne
menyre arbitrare.
Sipas T.Nices duhet te kishte nje shumice:
1.qe te perfeshin te paketen gjysmen e shteteve anetare.
2.shtete duhet te perfaqesojen njekosishte 62% te popullesise se UE.
3.74%te votive te panderuara (d.m.th 258vota nga total prej 345votash)
Sipas T . LIsbones kjo shumice e kualifikuar do te zevendesonte nga shumica e
dyfishte,sipas te ciles eshte I nevojeshem miratimi I
6
7. 1. 55% e shtetev anetare qe.
2. perfaqesojen 65% te popullesise se UE-se
Komision Evropian
Ndryshimet te rendesishme:
-Zevoglimi i numrit te komisionerev (pritet ne vitin 2014)
-Zgjedhja e peresidentit te Komisioni nga Parlameti Evropian
-Unioni i agjendeve te politike se jashtem dhasaje te sigurise tek Perfaqsuesit i Laret
i UE-se per politiken e jashtem dhe te sigurise i cili eshte njokesisht edhe
zevendesperesidenti i Komisionit Evropian.
Komisioni Evropian -është institucion politikisht i pavarur, i cili i përfaqëson dhe i
promovon interesat kolektive të UE-së si tërësi.
Komisioni Evropian eshte ekzikutivi d.m.th organ ekzikutiv i UE-se,ai peropozon
ligje dhe monitoron respektimin e tyre .
Presidenti dhe antaret e Komisioni Evropian te cilat jane ne krye te nje
departametit te vecante ,emerohet nga shtete antare dhe konfirmohet nga
Parelameti Evropian.
Komisioni Evropian ne rolin e tij mund te krasohet me nje qeveri kombetare.
Roli I Presidentit te Komisioni Evropian –ai mer ne menyre eksplicite te derejten e
dhenes se udhezimeve brenda Komisionit dhe mund te shkarkoje ne menyre te
panvarue komisaret e vecante.
Në çdo pesë vite formohet Komision i ri, gjashtë muaj pas zgjedhjeve për Parlamentin
Evropian, nëpërmjet marrëveshjes ndërmjet vendeve anëtare.
Procedura është si vijon: qeveritë e vendeve anëtare me pajtim të përbashkët e
propozojnë personin për funksionin e kryetarit të Komisionit, ndërsa për propozimin
miratim duhet të japë Parlamenti Evropian.
Parlamenti Evropian me votim duhet t’i miratojë propozimet për kryetar dhe për
anëtarë të Komisionit në tërësi, me ç’rast vendet anëtare i emërojnë kryetarin dhe
anëtrët e Komisionit. Komisioni i ri formalisht emërohet nga Këshilli.
Keshilli Evropian se bashku me Presidentin e Komisionit peropozojen komesaet e
tjere,me perjashtim te departametit te politik se jashteme i cili i perket ne cdo rast
Perfaqsuesi te Laret.
Komisioni ka 27 anëtarë të cilët veprojnë pavarësisht dhe eksluzivisht në interes
të Unionit. Komisioni përgjigjet para Parlamentit, që do të thotë nëse Parlamenti
voton mosbesim nëpërmjet miratimit të “propozimit për cenzurë”, Komisioni
doemos duhet të japë dorëheqje kolektive.
Perfaqesuesit I Laret I UE-se per Politiken e Jashteme dhe te Sigurise
7
8. Ndryshimet e rendesishme
-Unioni I zyres se perfaqsuesit te Laret dhe I Komisarit per maredheniet me jashte
dhe
-I nenkryetari te Komisionit Evropian “funksion te dyfishte”
-Krijimi I sherbimeve te jashteme Evropiane –(SHJE).
-Rregulla te reja per Kryesine e Keshillit te Puneve te Jashtme
Kjo zyr per keryesin e keshillit te te puneve te jashteme tij jane zgjeruar ne mase te
madhe nga Traktati I Libones.
Pervec kryesise se keshillit te ministrave te jashtem ai do te jete Komesar per
Maredheniet me Jashte dhe Zevendpresident I Komisionit Evropian.
Ky funksion I dyfishte do te mundesoj kordinimini e veshtire te politikes se jashteme
Evropiane ne te gjitha aspektet e saj ne menyre te pershtateshme.Ndersa deri tani
Perfaqesuesi I Laret ishte pergjegjes vetem per zbatimin e vendimeve te Keshillit te
Ministrave tani ai si Kryetari I Keshillit te Maredhenieve me Jashte dhe si antare I
Komisionit mund te marri iniciativen ne menyre te panvarur ose se bashku me
komisionin mund te beje propozime politike dhe eshte perfaqesues I UE-se ne kuadrin
e dialogut politik me vendet tjera,me organizatet nderkombtare.
Vendimet themelore te politikes se jashteme vazhdojen te merren nga Keshilli vetem
ne menyre unanimi.
Nga ana e personelit dhe e organizimit SHJE-ja duhet te jete e pajisur me mire sesa
Delegacionet e Komisionit Evropian te cilat jane konvertuar ne delegacioneve,nga
diplomate te shtetev anetare si dhe nga personel I Sektetariatit te Keshillit.Detyra
dhe kompetencat e perfaqsuesve te UE-se nuk jane vendosur purfundimisht.
Parlameti Evropian
Ndryshimet te rendesishme:
-Zgjerimi i procedurave te vendimmarjes se perbashket dhe te miratimit
-Monitorimi i zgjeruar perkundrejt Komisionit Evropian dhe PPJS-se.
-Demokratizimi I procesit buxhetor
-Zgjerimi I te derejtave se pjesmarejes gjate ndryshimeve te Traktateve.
-Ndareja e re e vendeve qe favorizon shtetet e vogela(te paketen gjashte vende ne
PE)
P.Evropian eshte pjesa tjeter e LEGJISLATIVIT qe eshte porforcuar nga Traktati i
Lisbones..
P.Evropian zgjidhet cdo pese vjet ne menyre te derejtperdrejt nga qytetaret e
shteteve anetre dhe perfaqeson keshtu popullsin e UE-se ne legjislature.
Numri I deputeteve per shtet bazohet ne parimin ne numrin e popullsise shtetet e
vogela jane te perfaqesuara ne menyre disporpocionale ne menyre qe t’I lejohet
ketyre vendeve nje perfaqesim te drejte te pejsazhit politik kombetare.
8
9. Deputetët në Parlament nuk janë të ndarë në blloqe nacionale, por në grupe politike.
P.Evropian eshte nji nga instutucionet ,pushteti i te cileve eshte zgjeruar me shume
nga Traktati I Lisbones.
Nen pergjegjsin e Parlametit jane te perfeshira ne menyre te vacant Politika e
Perbashket Bujqesore(PPB)dhe Bashkpunimi Policor e Gjyqesor ne Fushen
Penale(PPJS)mbetet sido qe te jete competence e vetem e Keshillit d.m.th mbetet
ceshtje nderqeveritare.
Parlamenti Evropian e ndan përgjegjësinë me Këshillin edhe përgjegjësinë rreth
miratimit të Buxhetit të UE. Komisioni Evropian e propozon Projekt-buxhetin, të cilin
pastaj e shqyrtojnë Parlamenti dhe Këshilli. Parlamenti mund të mos e miratojë
buxhetin, ndërsa në këtë rast e tërë procedura për miratimin e buxhetit ngrihet
përsëri.
Pasi Parlameti kishte te derejten e buxhetit per te gjitha shpenzimet pervecatyre te
Politikes se Perbashket Bujqesore ,tani do te perfeshiet ne kete te drejte edhe
sektori bujqesor( I cili e perben reth 46% te buxhetit te pergjithshem)
Keshtu Parlameti do te kete fjalen e fundit per te gjitha shpenzimet e UE-se
Cdo shtet duhet te kene me se paku nga 6 deputet deri ne 96 vende per shtete e
medha.
Numri i deputetev ne P.Evropian u percaktua me 750 plus kryetari i parlametit.
Modaliteti e vendimarejes se PE-se nuk ka ndryshuar:
-Shumica absolute e votive te dhena:rregulli I zakonshem p.sh( ligjvenia.konfirmimi I
Presidentit te Komisionit).
-Shumica absolute e antareve te zgjedhura :ne keshillimine dyte gjate procesev
ligjvenese.
Shumica me dy te tretat e votive :ne disa vendime te vecanta p.sh nacioni I
mosbesimit kunder Komisionit)
Roli i Parlameteve kombetare
Dryshime te rendesishme
-Zgjerimei I drejtave dhe detyrimeve per informimin e parlameteve kombetare
-Te drejta monitorimi ne fushen e drejtesise dhe puneve te brendeshme
-Kontrolli dyteor I ligjislacionit evropian nga PK-ja
Qe ne Traktatin Mastritit ishin fiksuar per Ue-ne parimet e subsiditetit dhe
propercionalitetit,te cilat konfirmohen ne Traktatin e Lisbones.
Subsiditeti do te thote se UE –ja do te veproj vetem ne qofet se objektivat nuk mund
te arrihet ne menyr te mjaftueshme nga shtetet anetare as ne nivel qenderor as
nivel local pore mund te arriet me mire ne nivel e unionit.UE –se I lejohet te marre
detyrat nga shtetet anetare vetem nese nivelet e ulta te politikes nuk jane ne
gjendje t’i plotesojne at one menyre te mjaftueshme por UE-ja po.
Brenda tete javesh pasi Komisioni ka hapur rrugen per nje propozim legjislativ, ata
mund te shpjegojne pse ky ligji asipas mendimit te tyre shkel parimin e subsiditetit.
9
10. Gjykata e Drejtesise se Unionit Evropian
Ndryshmet te rendesishme:
-Terminologjia e ndryshuar
-Krijimi i nje komitetit per te velersuar kandidatet.
-Komiteti Rajonal dhe padites jot e pereviligjuar marrin te derejten e padise per
Vendimin per anulimi.
-Padi per “Vendimin per mos veprimi kunder Keshillit Evropian si instutucion i Ue-se
eshte tani e lejuar .
-Futja e nje perocesi te rregullt ligjor per dryshimet e ststusit dhe te rregulloreve
se punes.
-Te dy instanct e riemeruara perbehen tashme nga nje gjykates per cdo shtet
anetare ,numri i te cileve nuk percaketohetme ne menyre te saket nga Traktati.
Sistemi gyqesore i UE mban tani emrin “Gjykata e Drejtesis se Unionit Evropian”
Ajo perfaqeson judikativin dhe eshte organi kontrollues i UE-se
Gykatat jane emeruar nga qeverit e vendev te tyre per nje periudhe gjashte vjecare.
GjED –ja mund te krahasohet nga roli i saj mbrojtes e ligjiitme gjykatat kushtetuses
te shteteve antare,qe nga hyrja ne fuqi e Traktatit ta Lisbones i gjithesistemi
gjyqesor i UE njihet me emrin “Gjykata e Derejtesis se Unionit Evropian”
Sistemi gjyqesor i UE-se perbehet nga keto gjykata te pavarura:
Gjykata e Drejtesis (GJED ose Gjykata Evropiane e Derejtesis)
Gjykata (e qujtur me pare Gjykata Evropiane e Shkalles se pare) dhe
Gjykata e Specializuar (aktualisht e vetmja gjykate e specializuar eshte gjykata e
sherbimeve punlike te Unionit Evropian).
Detyra kryesore e Gjykatese se Drejtesise se UE (pra e te gjitha sistemit gjyqesore
eshte ne baze te nenit 19 TUE-se sigurimi i ligjit neinterperetimin dhe zbatimin e
Traktateve.
1.Padia per” Procedura per shkeljen te detyrmeve qe rrjedhe nga traktatet , (vendim
per mospermbushje e nje detyrimi,)me ane te kesaj padie komision dhe shtetet
anetare parshtrimin e shkeljes se nje shteti anetare kunder ligjite te UE-se.
Komision si roje i Traktateve ne parimi i detyruar ne nderyrjen e shekeljeve
objective te ligjeve te Ue-se nga shtetet anetare.
2.Vendimi per anulim(Padia per Perocidimin per anulim te nje vendimi)
Me vendim me anulim sipas neneve 263dhe264 te TFUE-se mund te monitorohet
organet (kryesore)organet tjera (p.sh Agjecite).
Shetet anetare,organet e UE-se dhe personat fizike dhe juridik munde te kerkojen
me ane te kesaj padie percaketimin,qe nje akt ligjor eshte I paligjeshem.
Sipas modelit frances ,jane te lejuar vetem disa arsye te vecanta ankimi te cilat jane
numeruar ne menyre taksative.
1.Mungesa e kompetences.
10
11. 2.Shkelja e formalitetev te rendesishme.
3.Shkelja e traktateve ose shkeljae ndonji burimit tjeter ligjore te UE-se
4.Keqperdorimi i pushtetit dhe lirise se veprimit.
3.Vendimi per mos veprim (Padia per Procedimin per mosvepimit)
Me ane te vendimit per mosveprim sipas nenit 265 te TFUE-se mund te percaktohet
nese Keshilli Evropian,Keshilli I Ministrave,Komisioni,Prlamenti Banka Qendrore
Evropianeose ndonji instutucion tjeter qe nuk eshte organe,por I perket UE-
se(Agjencite).Per gritjen e kesaj padije jane te autorizuar shtete anetare,organet e
UE dhe me permbushjen e disa kushteve papraprakedhe personat individuale.
4.Vendimi per pergjegjisi publike ose vendimi per demeshperblim.
Sipas nenit 268 te TFUE-se ,me nje vendim per demeshperblim mund te kerekohet
kompenzim I demeve te shkaktuar nga veprimet e paligjishme te UE-se apo organeve
te saj,ket jane te lejuare vete vetem ne fushen e pergjesive penale.
Keto lloj vendime mmeret nga gjykate e shtetev anetare.
5.Procedurat ne lidhje me Sherbimet publike.
Ne baze te te nenit 279 te TFUE-se gjykata vendosin ne ceshtejet gjyqesore
ndermjet UE-se dhe instutucioneve te saj ne njeren ane dhe zyrtareve dhe te
punesuareve te tjere ne anen tejeter,ketu kane te bejene me statutin e zyrtareve
dhe me kushtet e peunes ne UE-ne.
Karakteristikat e vecanta :
Ne ushtrimin e detyrave te GJDUE-ne ka ose ka pasur karakteristika te vecanta:
1.Politikae perbashket e jashteme dhe e sigurise.
2.Ne fushen e politike se jashteme dhe te sigurise.
3.GJDeUE nuk ka pasur pothuajse asnje competence ,gje qe nuk ka ndryshuar me
T.Lisbonese.
4.Vetem kunder masave kufizuese te vendosura nga Keshilli I UE mund te ngerne padi
personat e perkura.
5.Zona e Sigurise,Lirise dhe Derejtesise.
Gjykata Evropiane e Auditoreve
Ndryshimet te rendesishme
1.Gjykata Evropiane e Auditoreve kryen tani auditimin e gjithe UE-ne.
2.Parashtrimin e raporetit vjetor edhe te PK-te
Gjykata Evropiane e Auditoreve eshte permendur shprehimisht si organ I UE-it.GjEA
(shkurtimisht TEA)perbhet nga cdo shtete anetare dhe zgjedhet nga KshM per nje
periudhe gjashtevjecare.
GJEA-ve kontrollon buxhetin e UE-se pra te ardhurat dhe shpenzimet.nuk ka
kompetenca te derejtperderejta ligjore,por duhet ti percjellin rezultate e arritura
direct te organevt e tjera te UE –se.
11
12. GjEA bene pjese gjithashtu ne organet e UE u themelua ne vitin 1975 nga Traktai per
ndryshimin e disa dispozitave te vecanta finaciare ,filloi punen e tij ne vitin 1977 si
nje organ I pavarur mbikeqyres.
Pergjegjsite e tij u zgjeruan qe ne Traktatet e Amsterdamit dhe te Nices.
Selia e GJEA eshte ne Luksenburg.
Cdo shtet anetar propozon nje perfaqesues per GJEA I cili eshte I panvarur dhe I
pershtateshem nga ana profisionale,ne krye te GJEA qenderon peresidenti I cili
zgjidhet nga radhet e antareve per ter vjet (me te derejt rizgjedheje),zyrtari me I
laret I GJEA eshte sekretari I pergjitheshem I caktuar nga GJEA (aktualisht reth
760 bashkepunetore).
GJEA nuk mund te marre vete veprime ligjore-shkeljet u njoftohen organeve te tjera
ne menyre qe ato te marin masat e pershtateshme.
Detyre kryesore e GJEA eshte te paraqiteja e nje raporti vjetore mbi perdorimin e
fondeve te UE- ne,ky raporet pergaditet gjithenji me 30 nenetore te vitit te
aredheshem she botohet ne gazeten zyrtare UE –ne
Organet dytesore (ndihmese ) te UE ne.
Banka Qendrore Evropiane (BEQ)
Ndryshime te rendesishme:
-BEQ-ja eshte zyrtarisht nje organe I UE-se .
-Por ka funksion te kufizuar:siguron stabiliteti e cmimieve.
BQE –e eshte autoritetimonetare I perbashket I shteteve anetare te Unionit
monetary Evripian,ajo eshte ne kuader te UE nje instuticion “SUI GENERIS” dhe
eshte nje instucion supranacional me personalitet juridik.
BQE – u themelua ne vitin 1998 ne kuader te Unionit Ekonomik dhemonetare Evropian
dhe ka selin e saj ne Franfurete.
Funksioni dhe detyrat e BQE jane te percaktuare ne Traktatin e Mastritit mbi UE-ne
ne vitin 1992 dhe me disa protokolle.
BQE –eshte pergjegjes per menaxhimin me euro zonen dhe politikate monetare te
UE-se,kjo d.t thote qe instutucionet qendrore bashke Banken Qendrore kombetare
eshte pergjegjes per mbikqyrjen e sisitemit bankare dhe per regullimin e sasise se
parave ne qarkullimin ne euro zone.
BQE ka dy qelime :
Qellimi i pare eshte stabiliteti i cmimeve , shmangja e luatja se vleres se euros dhe te
,arriet nje influacioni ulet.
Qellimi I dyte eshte zhvillimi I ekulibruar ekonomiki I UE,e cila ka per qellim
shmangjen e recisionit ekonomik,mje politik tjeter eshte me qellimi punesimin e laret
dhe ritja e qenderueshme ekonomik,pa rezikuar stabilitetin e cmimimeve.
Komuniteti I Rajoneve
12
13. Ndryshimet te rendesishme:
-KR I jepet e derejta e padise per shkelje te parimit te subsidiaritetit.
-Ndarja e vendeve nuk percaktohet me ligji primar.
-Funksionet jane percaktuar qaret me TFUE.
-Mandati u zgjate nga kater ne pese vjete .
-Veteqeverisja e pergjitheshme rajonale dhe vendore.KR-është themeluar në vitin
1992 me Marrëveshjen e Unionit Evropian. Komiteti është trup këshillues i përbërë
nga përfaqësues të autoriteteve rajonale dhe lokale të Evropës, të cilët i propozojnë
vendet anëtare, ndërsa i emëron Këshilli, me mandat prej katër vitesh. Anëtarët e
Komitetit propozohen nga qeveritë e UE-së, por punojnë në pavarësi të plotë politike.
Komiteti për rajonet emëron kryetar nga anëtarët e vet, për periudhën prej dy
vitesh.Roli i Komitetit për rajonet është që t’i paraqesë dhe propozojë qëndrimet e
autoriteteve lokale dhe rajonale lidhur me legjislacionin e UE-së, me anë të dhënies
së mendimeve për propozimet e Komisionit. Komiteti mban sesione plenare në niven
vjetor, në të cilat definohet politika e tij e përgjithshme dhe miratohen mendime.
Anëtarët e Komitetit ndahen në gjashtë komisione të veçanta nga sfera e politikës
kohezive territoriale, politikës ekonomiko-sociale, zhvillimit të qëndrueshëm, kulturës
dhe arsimit, punëve kushtetuese dhe administrimit evropian dhe lidhjeve të jashtme.
Komiteti Ekonomik dhe Social(KES)
Ndryshime te rendesishme
Rol keshillues per PE-ne
Anetaret nuk duhet te vijen me nga “sektori i organizuar” i shoqerise civile.
Ndarja evendeve nuk percaketohet me nga ligji primar .
Funksionet jane percaketuar qarete ne TFUE.
Mandati u zgjat nga kater ne pese vjet.
KES-është themeluar në vitin 1957 me Marrëveshjen e Romës, paraqet trup
këshillues i cili i përfaqëson punëdhënësit, sindikatat tregtare, fermerët,
konsumatorët dhe grupet tjera, të cilat në mënyrë kolektive e përbëjnë shoqërinë e
organizuar qytetare. Komiteti i prezanton qëndrimet e tyre dhe i mbron interesat e
tyre në debate politike të Komisionit, Këshillit dhe Parlamenti evropian. Komiteti
paraqet urë ndërmjet Unionit dhe qytetarëve të tij, duke promovuar përfaqësim dhe
pjesëmarrje më të madhe të qytetarëve dhe shoqëri më demokratike në Evropë.
Komiteti është pjesë përbërëse e procesit të marrjes së vendimeve. Ai doemos duhet
të konsultohet para se të merren vendime për politikën ekonomike dhe sociale.
Anëtarët e Komitetit propozohen nga qeveritë e UE-së, por punojnë në pavarësi të
plotë politike. Ata emërohen për periudhë prej katër vitesh, me të drejtë të
rizgjedhjes. Komiteti takohet në Kuvendin plenar, ndërsa në përgatitjen e
13
14. diskutimeve marrin pjesë nënkomitetet, seksionet e tij. Komiteti i zgjedh kryetarin
dhe nënkryetarin në çdo dy vite.
Selia e Komitetit është në Bruksel.
Agjencite e Unionit Evropian
Politikat sektoriale te U. Evropiane
Deri ne hyrje ne fuqi te T.Lisbones UE kishte 16 politika me 63 nenpolitika
sektorialedhe ate:
1.Tregu unik
2.unioni ekonomik dhe monetar
3.politikat e konkurences
4.politikat e perbashketa bujqesore
5.politikat buxhetore dhe financat.
6.politika rajonale
7.politika e energjise
8.politika teregtare
9.politika e transportit
10.politika e peshkimit
11.politika sociale
12.politika e punesimit
13.politika e ambientit
14.politikat e perbashket e jashteme dhe e sigurise.
15.derejtesia dhe punet e berendeshme.
Tregu unik-
Tregu i brendshëm është një nga bazat themelore të Unionit Evropian. Ai paraqet
kulminacionin e Traktatit të Romës, i cili e themeloi "tregun e lirë" në bazat e lëvizjes
së lirë të mallrave, personave, shërbimeve dhe kapitalit. Ideja e unifikimit te
tregjeve është. e ndërlidhur me pikësynimin e integrimit ekonomik dhe politik.
Pra Brenda tregut te brendeshem evropian jane garantuar” kater liri”.
1.Liria e levizjes se mallerave.
2.Liria e levizjes se njerezeve.
3.Liria e levizjes se sherbimeve.
4.Liria e levizjes se kapitalit.
1.Liria e levizjes se mallerave.- nënkupton zhdukjen e tarifave doganore dhe
pagesave me efekte ekuivalente. Eliminimi i tarifave doganore perfaqeson pjesen
interne te bashkesise doganore te formuara mes shteteve anetare te BEE-se .
14
15. Pjesa ekserene e bashkesise doganore mori foremen e perwere pas aporovimit te
tarifave te perbashket doganore per shtete e tereta.
2.Liria e levizjes se njerezeve-brenda unionit Evropian buron nga dispozitat mbi
“shtetesin”evropiane qe d.m.th se te gjithe qytetaret e UE-ne kane te derejte te
levizin dhe te jetojene lirishte berenda teritorit te shteteve anetare.
T.Amesterdamit beri nje hap te rendesishme duke inkorpuruar dispozitat e
Mareveshjes Schengenit per krijimi e nje “zone te lire”kjo parashe diskriminimin te
bazuara ne perkatesin nacionale mes puntoreve te shtetev anetare ne lidhje me
punesimini.Personat te punesuar berenda UE u garatohet trajtim te njejete.
3.Liria e levizjes se sherbimeve-. ngushtë e lidhur me të drejtën e themelimit te
biznesit. Në të dy rastet, jokombëtari ose biznesi i komunitetit në fjalë duhet
të gëzojnë trajtim kombëtar, dmth. kushtet që aplikohen ndaj tyre nuk guxojnë të
jenë të ndryshme nga ato që aplikohen ndaj kombëtarëve ose bizneseve kombëtare
15
