LỜI MỞ ĐẦU Báo cáo này là sản phẩm của Dự án“Thúc đẩy thực hành trách nhiệm xã hội (CSR) trong chuỗi cung ứng khai thác thủy sản Việt Nam”do Trung tâm Hợp tác Quốc tế Nuôi trồng và Khai thác thủy sản bền vững (ICAFIS) tổ chức thực hiện, và được hỗ trợ bời OXFAM. Báo cáo này nhằm đánh giá hiện trạng thực hành trách nhiệm xã hội (CSR) trong chuỗi cung ứng khia thác thủy sản Việt Nam. Qua đó đưa ra các đề xuất kiến nghị thúc đẩy quá trình thực hiện tại, góp phần nâng cáo giá trị, hình ảnh, thương hiệu cho sản phẩm thủy sản Việt Nam. Báo cáo gồm những nội dung chính sau: Chương I: Khái quát đề tài Chương II: Tổng quan về hiện trạng thực thi CSR & khai thác thủy sản Chương III: Phương pháp nghiên cứu Chương IV: Kết quả nghiên cứu Chương V: Kết luận Báo cáo được xây dựng với sự tham gia của Ban điều hành dự án, OXFAM, các chuyên gia tư vấn và được hoàn thiện căn cứ vào ý kiến của các bên liên quan và chuyên gia trong ngành. Hi vọng cuốn báo cáo này sẽ trở thành tài liệu tham khảo hữu ích đối với các nhà quản lý và hoạch định chính sách, doanh nghiệp, chủ tàu, công nhân, ngư dân, các nhà nghiên cứu, các cán bộ thủy sản, các bạn sinh viên và những người quan tâm. Trong quá trình biên soạn không thể không tránh khỏi những thiếu sót, chúng tôi mong muốn những đóng góp tiếp theo của Qúy vị. Hà Nội, tháng 6 năm 2015 TS Lê Thanh Lựu - Trung tâm Hợp tác Quốc tế Nuôi trồng và Khai thác thủy sản bền vững (ICAFIS)

1. BÁO CÁO
Hiện trạng thực hành trách nhiệm xã hội
trong chuỗi cung ứng khai thác thủy sản
Việt Nam

2. BỐI CẢNH
Ngành Thuỷ sản Việt Nam đóng một vai trò quan trọng
trong sự phát triển kinh tế đất nước.
Tốc độ tăng trưởng bình quân của sản lượng thủy sản đạt
6.17%/năm (Nguồn: Bộ NN&PTNT, 2009). Nếu năm
1985, sản lượng thủy sản đạt 1.161 triệu tấn đã tăng lên
trên 4.6 triệu tấn (tăng gần 4 lần) ở năm 2008 (Nguồn:Bộ
NN&PTNT, 2009). Trong đó, khai thác hải sản tăng 2.35
lần, tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 3.79%/năm; nuôi
trồng thủy sản tăng lên gần 8.82 lần, tốc độ tăng trưởng
bình quân đạt 9.99%/năm. Năm 2014 vừa qua ngành thủy
sản đã đạt được con số xuất khẩu kỷ lục 7.9 tỷ USD
(Nguồn:VASEP)

3. Kim ngạch xuất khẩu Thủy sản Việt Nam giai đoạn
2000-2013
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
0
1
2
3
4
5
6
7
8
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Triệu USD
Tăng trưởng (%)
Nguồn: VASEP

4.  Phát triển kinh tế thủy sản đã thu hút lao động từ khoảng 800
nghìn ngừời năm 1991 tăng lên 3.4 triệu người năm 2000 và đạt
gần 5 triệu người năm 2007. Từ năm 2001 đến năm 2006, số hộ
trực tiếp khai thác thủy sản trong cả nước tăng từ 512.342 lên
692.197 hộ với gần 1.4 triệu người.
 Tính đến năm 2010 toàn ngành thuỷ sản có khoảng gần
130.000 tàu thuyền.

5. Một số vấn đề gặp phải
VỆ SINH ATTP
XẤ HỘI
KHAI THÁC QUÁ
MỨC
Ô NHIỄM
MÔI
TRƯỜNG
Điều này có thể ảnh hưởng xấu đến uy tín và chất lượng
thủy sản Việt Nam khi bán ra thị trường thế giới

6. MỘT SỐ THÁCH THỨC CỦA KHAI THÁC
 (1) Số lượng tàu thuyền khai thác thủy sản tăng nhanh, năm
2001 là 74.495 chiếc, năm 2013 là 123.125 chiếc .
 (2) Tình trạng đánh bắt cá con trong mùa sinh sản
tăng, khai thác tận dụng còn phổ biến, tỉ lệ cá tạp ngày càng
cao, chiếm khoảng 40% - 80% sản lượng đánh bắt tuỳ theo
từng loại nghề
 (3) Môi trường gần bờ đã và đang bị ô nhiễm do phát triển
của các ngành công nghiệp

7.  (4) Việc áp dụng các mô hình đồng quản lý, quản lý có sự
tham gia của cộng đồng trong ngành thủy sản còn hạn
chế…
 (5) Mối liên kết giữa các nhân tố, các bên tham gia trong
chuỗi sản xuất, cung ứng thủy sản yếu, các “mắt xích”
trong chuỗi thường bị “ngắt đoạn”.
 (6) Tuân thủ các quy định quản lý hoạt động khai thác
thủy sản còn hạn chế, nhiều ngư cụ cấm, nghề cấm vẫn
được sử dụng, khai thác trái vùng theo quy định của Nghị
định 33/2010/NĐ-CP còn phổ biến.

8.  (7) Quản lý lao động nghề cá còn rất yếu, chủ yếu là hợp
đồng miệng, mang tính thời vụ, ngắn hạn, hầu như các chủ
tàu cá không có hợp đồng lao động với ngư dân đi biển,
chỉ hợp đồng thông qua thảo thuận miệng với nhau.
 (8) Do kết nối giữa các nhân tố trong chuỗi sản xuất, cung
ứng sản phẩm thủy sản yếu, trách nhiệm xã hội của các tổ
chức, doanh nghiệp đối với lao động nghề cá nói chung,
đặc biệt là đối với lao động trên tàu cá.

9. VỀ TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI
 Xét riêng về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp,
nhiều hệ thống chứng nhận về CSR được các khách hàng
quốc tế yêu cầu đối với thủy sản Việt Nam như: SA8000,
BSCI, COSTCO, SMETA, METRO, WALMART, BAP,
ASC….Tuy nhiên việc thực hiện mới bước đầu tập trung
ở các nhà máy chế biến thủy sản (khoảng 30% số nhà
máy) và gần như bỏ ngỏ đối với lĩnh vực nuôi trồng và
khai thác thủy sản.

10.  Trước những tiềm năng và thách thức của ngành, có
thể nhận định trách nhiệm xã hội doanh nghiệp là
yếu tố sống còn để tăng sức cạnh tranh của ngành
thủy sản Việt Nam. Triển khai CSR không chỉ mang
lại lợi ích cho ngành thủy sản mà còn vì mục tiêu lớn
hơn là phát triển bền vững.

11. MỤC TIÊU CỦA NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu sẽ đánh giá hiện trạng về trách nhiệm
xã hội trong khai thác thủy sản tại Việt Nam qua đó vận
động các chính sách liên quan và thúc đẩy các bên liên
quan trong chuỗi cung ứng thủy sản thực hiện trách nhiệm
xã hội hướng tới một nghề cá bền vững.

12. GIỚI HẠN, PHẠM VI
 Nghiên cứu được thực hiện và hiện thiện từ tháng 5 đến
tháng 7 năm 2015 tại các tỉnh Nghệ An, Hải Phòng, Kiên
Giang, Bến Tre, Khánh Hòa, Bình Thuận.
 Đối tượng: Các chủ doanh nghiệp; chủ tàu; cán bộ phụ
trách; công nhân; thuyền viên; cán bộ quản lý địa phương;
chuyên gia trong ngành…
 Tại mỗi tỉnh sẽ chọn các địa điểm như cảng cá, các cơ sở
chế biến sản xuất thủy sản, các cơ quan nhà nước có liên
quan để đánh giá và tìm hiểu về trách nhiệm xã hội.

13. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

14. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
ĐỐI TƯỢNG THAM GIA KHẢO SÁT
Theo tuổi

15. Theo vị trí công việc

16. Theo thâm niên công tác/Làm việc

17. THỰC TRẠNG THỰC HÀNH CSR

18. Lao Động
 Đào tạo và phát triển
 Không phân biệt đối sử
 Sức khỏe và an toàn
 Đảm bảo quyền riêng
tư
 Môi trường làm việc tốt
và tuân thủ luật lao
động
 Chế độ khen thưởng

19. Tên
biến Tên gọi đầy đủ của biến
Tỷ lệ
% hồi
đáp
Q4 DN/chủ tầu có triển khai công việc đối thoại và tiếp xúc định kỳ
với người lao động (NLĐ) (có công đoàn, hòm thư phản ánh…)
40%
Q5 DN/chủ tầu có chính sách và quy trình tuyển dụng rõ ràng 41%
Q6 DN/chủ tầu thực hiện chính sách không phân biệt đối xử (giới
tính,tôn giáo..)
92%
Q7 DN/chủ tầu thực hiện lương, tăng ca,các chế độ lao động..theo
đúng quy định của pháp luật, (thêm giờ/ngoài giờ)
39%
Q8 QDN/chủ tầu có nhân viên y tế/có phòng y tế và trang bị thiết bị
y tế/ bộ sơ cứu tại xưởng/trên tầu
37%
Q9 DN/chủ tầu có thực hiện chế độ khám sức khỏe định kỳ cho NLĐ 41%

20. Q10 DN/chủ tầu không sử dụng lao động trẻ em dưới
16 tuổi
83%
Q11 Môi trường làm việc thoải mái, sạch sẽ, đầy đủ
ánh sáng và thoáng mát
94%
Q12 NLĐ được trang bị đầy đủ dụng cụ bảo hộ lao
động/phao cứu sinh
96%
Q13 Người lao động có được tập huấn về an toàn lao
động và ý thức tốt trong việc sử dụng bảo hộ lao
động
82%
Q14 DN/chủ tầu có lối thoát hiểm, có trang bị dụng cụ
phòng cháy chữa cháy, nổ, an toàn điện và vận
hành thiết bị ngư cụ
91%

22. NGƯỜI TIÊU DÙNG
 Sản phẩm an toàn, đảm bảo
chất lượng
 Cung cấp đầy đủ thông tin về
sản phẩm
 Chính sách bồi hoàn, hậu mãi

23. Tên
biến Tên gọi đầy đủ của biến
Tỷ lệ
% hồi
đáp
Q15 DN/chủ tầu có đội ngũ chăm sóc khách hàng,
hướng dẫn sử dụng và giải quyết tranh chấp, khiếu
nại.
43%
Q16 DN/chủ tầu có chính sách bồi hoàn thiệt hại cho
người tiêu dùng nếu sản phẩm/dịch vụ của
DN/chủ tầu làm ảnh hưởng đến họ.
42.8%
Q17 DN/chủ tầu cung cấp thông tin đầy đủ về nguyên
liệu sản xuất, xuất xứ sản phẩm, giá thành và
hướng dẫn sử dụng đúng cách trên bao bì, và trên
sản phẩm
52.3%
Q18 Thông tin quảng cáo, tiếp thị trung thực, không
khuyếch trương, hô hào quá sự thật. 80.6%

24. MÔI TRƯỜNG
 Giám thiểu thải Cacbon,
gây ô nhiễm môi trường
 Quản lý tốt môi trường, rác
thải
 Kiển soát chắt chẽ việc sử
dụng nguyên liệu sản xuất
 Sử dụng nguồn nguyên liệu
bền vững

25. Tên biến
Tên gọi đầy đủ của biến
Tỷ lệ
% hồi
đáp
Q19 DN/chủ tầu có cán bộ kỹ thuật xử lý ô nhiễm
môi trường, hóa chất… (thu gom và xử lý) 37.5%
Q20 DN/chủ tầu kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng
nguyên liệu sản xuất 76.3%
Q21 DN/chủ tầu có chính sách liên quan đến việc
sử dụng tiết kiệm điện, nước..và nguyên liệu
sản xuất.
90.8%
Q22 Có bố trí nhân viên phụ trách tìm kiếm việc
sử dụng nguồn nguyên liệu bền vững/khai
thác bền vững
46.7%

26. Các yếu tố ảnh hưởng đến thực hành
CSR
Tên
biến
Tên gọi đầy đủ của biến
Q23 DN/chủ tầu buộc phải thực thi CSR theo yêu cầu của người mua
Q24 DN/chủ tầu buộc phải thực thi CSR theo quy định của luật pháp quốc
gia
Q25 DN/chủ tầu buộc phải thực thi CSR theo tiêu chuẩn quốc tế
Q26 DN/chủ tầu buộc phải thực thi CSR theo những đòi hỏi của người lao
động
Q27 DN/chủ tầu buộc thực thi CSR theo mong đợi của cộng đồng/địa
phương
Q28 DN/chủ tầu chủ động thực hiện CSR một cách tự nguyện

28. KẾT LUẬN
- Kết quả điều tra đã cho thấy thực trạng thực thi CSR của
các doanh nghiệp khai thác thủy sản Việt Nam còn ở mức
thấp, chưa toàn diện.
- Nhận thức về thực hành trách nhiệm xã hội của các tác
nhận trong chuỗi còn chưa đầy đủ.
- Trách nhiệm xã hội giữa các bên tham gia trong chuỗi khai
thác – cung ứng – chế biến – thương mại thủy sản còn
thiếu và chưa rõ ràng.
- Thực hiện trách nhiệm xã hội ở các doanh nghiệp chế
biến, xuất khẩu thủy sản mang tính “đối phó” để đáp ứng
các yêu cầu của thị trường (khách hàng), chưa mang tính tự
nguyện hoặc thực sự có trách nhiệm cao.

29. - Cơ quan quản lý ngành còn thiếu chiến lược, định hướng
về việc tăng cường, thúc đẩy thực hiện trách nhiệm xã hội
trong nghề cá.
- Khung pháp lý hiện tại về quản lý hoạt động khai
thác, thương mại thủy sản chưa khuyến khích thực hiện
trách nhiệm xã hội, chưa phân cấp, phân công rõ ràng trách
nhiệm của đối với quản lý lao động nghề cá.
- Cơ quan quản lý ngành địa phương còn thiếu nguồn lực để
thúc đẩy, duy trì hoạt động thúc đẩy thực hiện trách nhiệm
xã hội.

30. - Ưu tiên giải quyết các vấn đề đối với việc đào tạo nghề, cấp thẻ
thuyền viên, quản lý thông tin thuyền viên, xây dựng các công
cụ quản lý (Cơ sở dữ liệu thuyền viên), minh bạch, rõ ràng và
chia sẻ thông tin rộng rãi làm cơ sở cho các cơ quan quản lý, chủ
tàu nắm được thông tin về lao động khai thác thủy sản.
- Xây dựng khung pháp lý quy định về việc đào tạo, cấp chứng chỉ
nghề, theo dõi, giám sát và kiểm soát lao động khai thác thủy
sản, mạng lưới.
- Xây dựng văn bản pháp lý, hướng dẫn về việc thực hiện trách
nhiệm xã hội đối với các bên tham gia liên quan trong chuỗi sản
xuất – cung ứng thủy sản, quy định về thanh tra, kiểm tra, có chế
tài xử phạt, khen thưởng minh bạch, rõ ràng.
- Tạo điều kiện, hợp tác, khuyến khích sự tham gia của các tổ
chức, cá nhân, nhà tài trợ vào việc thúc đẩy thực hiện trách
nhiệm xã hội trong chuỗi cung ứng thủy sản Việt Nam.

31. KHUYẾN NGHỊ
- Khẩn trương đề xuất lồng ghép các vấn đề liên quan đến
thúc đẩy thực hiện trách nhiệm xã hội trong ngành thủy sản
nói chung, chuỗi cung ứng sản phẩm thủy sản khai thác nói
riêng vào Luật thủy sản hoặc đưa vào các văn bản dưới luật
(Thông tư, Nghị định).
- Thúc đẩy lựa chọn một số nghề cá (chuỗi) hoặc địa phương
để thí điểm thực hiện trách nhiệm xã hội.
- Tăng cường công tác truyền thông về thực hiện trách
nhiệm xã hội trong ngành thủy sản.
- Xây dựng kế hoạch hành động quốc gia về thực hiện trách
nhiệm xã hội trong nghề khai thác, chế biến, thương mại
thủy sản.

32. CHÂN THÀNH CẢM ƠN!