1. Η λογοτεχνία μεταναστεύει
στο διαδίκτυο
Ανοικτά ερωτήματα και νέα δεδομένα
Γιακουμάτου Τερέζα
Φιλόλογος – Επιμορφώτρια ΤΠΕ
www.netschoolbook.gr

2. Από τον Γουτεμβέργιο στα e-books
• Καταξιωμένοι λογοτέχνες
μεταναστεύουν στο διαδίκτυο
• Τι αλλαγές επιφέρει η ψηφιοποίηση
των κειμένων στην παραγωγή και την
πρόσληψη της λογοτεχνίας;

3. Ας ανιχνεύσουμε
• τον ορισμό ενός νέου είδους
λογοτεχνίας
• τις νέες δυνατότητες που εισάγει το
υπερκείμενο
• τα προβλήματα που συναντούν οι
ηλεκτρονικοί αναγνώστες
• κατά πόσον μεταβάλλεται η σχέση
του αναγνώστη με το έργο;

4. Ονομάτων επίσκεψις
• Προβληματικός ο όρος «λογοτεχνία» -
έννοια σχετική και μεταβλητή
• Ανάδυση νέου είδους: ηλεκτρονική
λογοτεχνία, e-literature,
κυβερνολογοτεχνία cyber-literature,
υπερλογοτεχνία, hyperliterature

5. Ονομάτων επίσκεψις
Υπερκείμενο – Theodor Nelson ’60
ένα ηλεκτρονικό κείμενο
χωρίς ιεραρχημένη δομή
πολυεπίπεδο
επιτρέπει πολλαπλές αναγνώσεις

6. Απόπειρα ορισμού
• Μία νέα μορφή τέχνης, η οποία
προκύπτει από την τήξη εικόνας,
κειμένου, βίντεο και ήχου σε ένα
μάγμα με στόχο να προκαλέσει
εντυπώσεις που απευθύνονται σε
πολλές αισθήσεις Bolter, 1991
Μήπως όμως πρόκειται για μία
εικαστική μετατόπιση του πυρηνικού
στοιχείου της λογοτεχνίας, που είναι η
γλώσσα;

7. Τι γλαύκας κομίζει η ηλεκτρονική
λογοτεχνία;
• Ισχύουν μόνο οι περιορισμοί της
φαντασίας του λογοτέχνη – η ηλεκτρονική
σελίδα δεν έχει όρια.
• Τα ψηφιακά κείμενα διακινούνται και
δημοσιεύονται σε δευτερόλεπτα σε όλον
τον κόσμο,
• τροποποιούνται πολύ εύκολα,
• ευνοούν τη συνεργασία,
• συμπεριλαμβάνουν οπτικό και ηχητικό
υλικό
• επιτρέπουν την ανάγνωση πολλαπλών
κειμενικών διαδρομών –ο αναγνώστης ως
συνδιαμορφωτής

8. Αναγνωστική ανορεξία
• Οι σημερινοί αναγνώστες προσδοκούν
υψηλότερη δυνατότητα αλληλεπίδρασης με
το λογοτεχνικό κείμενο
• Ευρωβαρόμετρο:
54,3% δεν έχουν διαβάσει ένα βιβλίο σε
διάστημα ενός έτους

9. Κατά πόσον η ηλεκτρονική
λογοτεχνία μπορεί να αναζωογονήσει
το ενδιαφέρον για την ανάγνωση στο
σύγχρονο πολιτισμό, ο οποίος
βασίζεται στο θέαμα, μεταβάλλοντας
ριζικά τις μορφές ανάγνωσης;

10. Ανοικτά ερωτήματα
• Ποια είναι η θέση του λόγου στο
πολυμεσικό υπερκείμενο;
Καταλαμβάνει ένα μέρος, ή το
κυρίαρχο μερίδιο στην παρουσίαση
του πολυμεσικού έργου;
• Κατά πόσο η πολυμεσική
παρουσίαση «εικονοποιεί» τον λόγο
του κειμένου;
• Καταργείται η σχέση του αναγνώστη
με το βιβλίο;
• Αναγνώστες ή θεατές;

11. ποταμοίσι τοίσιν αυτοίσιν εμβαίνουσιν, έτερα και
έτερα ύδατα επιρρεί Ηράκλειτος
• Διαφορετικά νερά βρέχουν αυτούς
που μπαίνουν στα ίδια ποτάμια
• Κάθε πλοήγηση είναι μία μοναδική
και ανεπανάληπτη εμπειρία, ένα έργο
τέχνης με πρωταγωνιστή και
δημιουργό τον ίδιο τον ταξιδιώτη σε
αυτοσχεδιασμό.

12. Οι λογοτέχνες προκαλούνται
• να αναδιαμορφώσουν τις μεθόδους
γραφής, τους τρόπους επικοινωνίας
με το κοινό τους
• να πειραματιστούν και να
καινοτομήσουν με συγγραφή
πολυεπίπεδων κειμένων

13. Από το υπερκείμενο στα υπερμέσα
• Εικόνες και ήχοι εισβάλλουν στα
λογοτεχνικά υπερκείμενα
• Οι διαφορετικοί σημειωτικοί τρόποι
δεν συνυπάρχουν απλά, αλλά
αλληλεπιδρούν. Γραπτός λόγος,
εικόνα, ήχος και video αντικρίζονται
και συνομιλούν, υφαίνοντας ένα
πολυμεσικό έργο τέχνης

14. Πόσο καινούργια είναι όλα αυτά;
• Ρευστότητα και μεταβλητότητα ομηρικών
επών
• Υπερκειμενικά στοιχεία ανιχνεύουμε στα
έργα του Borges Λαβύρινθοι και
Μυθοπλασίες (1986), στο Κουτσό του
Cortazar (1988), στο Dictionary of the
Khazars του Pavic (1988) πολύ πριν
ασχοληθεί με τη δικτυακή λογοτεχνία ,στα
έργα V και Gravity's Rainbow του Pynchon
(1963,1995) και φυσικά στον Οδυσσέα του
Joyce, (1990).

15. Dictionary of the Khazars (Pavic, 1988)
• οργανωμένο αλφαβητικά και όχι
χρονολογικά
• κάθε αναγνώστης συνθέτει το έργο
όπως ένα παιχνίδι ντόμινο
• δύο εκδόσεις: μία ανδρική και μία
γυναικεία
• Το Κουτσό του Cortazar (1988) είναι
οργανωμένο σε 155 αριθμημένα
κεφάλαια τα οποία μπορούν να
διαβαστούν με τη σειρά που επιθυμεί ο
αναγνώστης.

16. Συνάντηση εικόνας -κειμένου
στην Αιγυπτιακή
Βίβλο των Νεκρών,

17. σε κλασικούς αμφορείς

18. σε μεσαιωνικούς τάπητες,

19. σε μοναστηριακές
μικρογραφίες χειρογράφων.

20. Συνάντηση μορφών τέχνης
Η πάλη των καλλιτεχνών να
ξεπεράσουν τα όρια του
παραδοσιακού τους μέσου
συναντάται και στους πειραματισμούς
των εικαστικών, που ήδη από τη
δεκαετία του 1950 συνδυάζουν
διαφορετικές μορφές έκφρασης, για
να καταλήξουμε σε αλληλεπιδράσεις
μορφών τέχνης, χάπενιγκ
πολυμέσων (multimedia
performances), video art, video
installation art, interactive digital art.

21. Ηλεκτρονική Πεζογραφία
• Η πλειοψηφία των
λογοτεχνικών
υπερκειμένων
• Σταθμός θεωρείται το έργο
του Michael Joyce,
Afternoon, το οποίο
γεννήθηκε το 1987 και
συνεχίζει να πωλείται σε
μορφή ψηφιακού δίσκου.

22. Michael Joyce Afternoon
• Περιλαμβάνει 539 αποσπάσματα και
951 υπερδεσμούς. Η πλοήγηση μέσα
στο κείμενο επιτυγχάνεται με
απαντήσεις ναι / όχι, με λέξεις
κλειδιά, και η ιστορία ξεδιπλώνεται
ανάλογα με τη διαδρομή που
χαράσσει ο αναγνώστης μέσα από
την εναλλαγή αφηγητών. Έχουμε να
πραγματευτούμε ένα κείμενο δίχως
αρχή και δίχως τέλος.

23. Άλλα έργα υπερλογοτεχνίας
• Frankenstein της Mary Shelley
• Patchwork Girl της Shelley Jackson
• Victory Garden του Stuart Moulthrop
• Grammatron Mark Amerika
• Water,water,water των Christy
Sheffield Sanford και Reiner Strasser
• These waves of girls της Caitlin
Fischer

24. Ηλεκτρονική ποίηση
• Σε σύγκριση με τους συγγραφείς πεζών
έργων, υπάρχουν λιγότεροι ποιητές που
χρησιμοποιούν τις δυνατότητες του
υπερκειμένου για τη σύνθεση και την
έκδοση ποίησης
• Ρομαντική καχυποψία;
• Το μέσο καθεαυτό άραγε ενθαρρύνει
εκείνη την βαθύτερη σχέση με τα
τεχνάσματα της γλώσσας, που είναι η
καίρια ενασχόληση του ποιητή;

25. «Λογοτεχνία του δικτύου»: μια σύγχυση
• Μια απλή ηλεκτρονική
προδημοσίευση ενός λογοτεχνικού
κειμένου προβάλλεται ως
διαδικτυακή λογοτεχνία.
• Η περίπτωση των Χ.Α. Χωμενίδη και
Α. Σταμάτη όπου στη διεύθυνση
www.greekbooks.gr ζητούν από τους
αναγνώστες να στείλουν τις δικές
τους προτάσεις για ένα διήγημα.

26. Πλανήτης Πρέσπα

27. Πλανήτης Πρέσπα
• το λογοτεχνικό κείμενο στην κεντρική θέση
του ενδιαφέροντος του αναγνώστη
• καλείται η αίσθηση της ακοής με στόχο να
συσκοτισθεί η θέση του δεσμού αλλά και να
προκληθεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη
στη συγκεκριμένη κομβική λέξη
• πλανήτες : επτά εναλλακτικές αναγνωστικές
διαδρομές αλληλοδιαπλέκονται σε έναν
κειμενικό λαβύρινθο

28. Αναγνώστες ή θεατές;
• Το γραφικό περιβάλλον, η παρουσία
υπερδεσμών και οι περιορισμένες
διαστάσεις της οθόνης μειώνουν
δραστικά το χρόνο προσοχής.
• Το κείμενο δοκιμάζεται: μπορεί να
εγκλωβίσει την προσοχή του
ηλεκτρονικού αναγνώστη;

29. Απολογισμός τερπνών και ωφελίμων
• Ποιος έχει τον έλεγχο; Οι ηλεκτρονικοί
λογοτέχνες χρησιμοποιούν το μέσο ως
μήνυμα ξεπερνώντας τα όρια του
χωροχρόνου.
•Η τεχνολογία διευκολύνει πλέον τη
σύνθεση διαφορετικών σημειωτικών
τρόπων επικοινωνίας στην ίδια επιφάνεια.
•Οι καλλιτέχνες πειραματίζονται με τη
σύνθεση των δυνατοτήτων τους. Οι
μεταμορφώσεις που συμβαίνουν στην
οθόνη μας για μερικούς μελετητές
επεκτείνουν τα όρια της λογοτεχνίας εκεί
που καμία σελίδα χαρτιού δεν μπορεί να
μας ταξιδέψει.

30. Χαρακτηριστικά του είδους
• Πολυμεσικότητα
• Προκαλεί εντυπώσεις που απευθύνονται
σε πολλές αισθήσεις (Bolter 1991)
• Χωρίς όρια σελίδας
• Διαδραστικότητα
• Ρευστότητα
• Διακειμενικότητα
• Συνεργατικότητα
• Εύκολη διακίνηση

31. Είδη ηλεκτρονικής λογοτεχνίας
• Υπερκειμενική πρόζα και ποίηση, στον παγκόσμιο ιστό και έξω από
αυτόν
• Κινητική ποίηση σε flash και άλλες πλατφόρμες
• Εγκαταστάσεις computer art που ζητούν από τους θεατές να τις
διαβάσουν ή διαθέτουν άλλες λογοτεχνικές πλευρές
• Προγράμματα συζήτησης (chatterbots)
• Διαδραστική μυθοπλασία
• Μυθιστορήματα υπό μορφή ηλεκτρονικών μηνυμάτων, SMS, ή blogs
• Ποιήματα και ιστορίες που παράγονται από γεννήτριες, είτε
διαδραστικά είτε βάσει παραμέτρων που έχουν δοθεί εκ των
προτέρων
• Σχέδια συλλογικής συγγραφής που επιτρέπουν στους αναγνώστες
να συνεισφέρουν στο κείμενο ενός έργου
• Διαδικτυακές λογοτεχνικές περφόρμανς που αναπτύσσουν νέους
τρόπους γραφής

32. Αυτούς να τους θυμάστε…
• Michael Joyce
• John Cayley
• Shelley Jackson
• Stuart Moulthorp
• Deena Larsen
• Robert Kendall
• Heavy Industries

33. Εκόμισαν εις την τέχνη…
• Το υπερκείμενο ευαγγελίζεται την
αποδέσμευση του αναγνώστη από τη
γραμμικότητα της ανάγνωσης και τις
κρατούσες κειμενικές νόρμες. Έχει τη
δυνατότητα να απεικονίσει ή να
παρακολουθήσει τον τρόπο σκέψης μας,
με τρόπους που είναι απαγορευμένοι για
την τεχνολογία της τυπογραφίας.
• Οι δυνατότητες του νέου μέσου μόλις
αρχίζουν να εξερευνώνται.

34. Προκλήσεις
• Οι ηλεκτρονικοί λογοτέχνες
προχωρούν ολοένα σε πιο
προκλητικές φόρμες καλώντας όσο
το δυνατόν περισσότερες αισθήσεις
στο ταξίδι της λογοτεχνίας.
• Συναισθησία - G. Kress
• Eίμαστε πραγματικά τυχεροί που
ζούμε σε αυτήν την εποχή ως
αναγνώστες και ως συγγραφείς.

35. Προς το παρόν,
τα βασικά ερωτήματα παραμένουν
ανοιχτά. Το θέμα βρίσκεται υπό
διαμόρφωση· η φιλολογία δε διακινδυνεύει
προβλέψεις. Παρατηρεί και περιμένει.
Τι μας περιμένει στη στροφή, άδηλο.