Over de kaars en bril waarmee de uil zien wil.

1. Hedendaagse mythes in publiek
management
Over de kaars en bril waarmee de uil zien wil
Nathalie Vallet

2. Inhoudsopgave
1. Inleiding
2. Managementparadigma’s
– Klassiek rationeel paradigma
– Gedragsmatig paradigma
– Stakeholdersparadigma
– Overzicht
3. Mythes
– De superioriteit van de profitsector
– De onfeilbare, volkomen vrije markt
– Het verheven klassiek rationele
managementparadigma
– Verdere mythen
4. Conclusie

3. Inleiding

4. • De publieke sector wordt sterk beïnvloed door waardengeladen
opvattingen met een ideaaltypisch en quasi-ontastbaar karakter: mythes.
• Mythes die we hier bespreken:
• De superieure profitsector
• De onfeilbare volkomen vrije markt
• Het verheven klassiek rationeel managementparadigma
Een managementmythe gaat uit van een enkele, echte, juiste wijze om organisaties te
managen: een ideaaltypisch of bovennatuurlijk systeem dat alle mogelijke nuances of andere
antwoorden uitsluit omdat ze ‘onwerkbaar’zijn. Het is een eenduidig antwoord dat geen
rekening houdt met de werkelijkheid.

5. • De instandhouding van managementmythes
• Een gevestigde orde van academici die hun bestaansrecht ontlenen aan niet
meer ter discussie gestelde modellen en theorieën
• Broodheren die de financiering van universiteiten laten afhangen van de
gewenste beleidsprioriteiten in onderwijs en onderzoek
• De instandhouding van de dominante machtsconstellaties binnen de
samenleving

6. Managementparadigma’s

7. Klassiek rationeel paradigma
• Oud paradigma: jaren ’80
• Gevolgd door neoklassieke economen
• Uitgangspunt: homo economicus & voorspelbare markt
• Management =
• een eerder klassieke organisatiestructuur
• een streng taakgericht en/of inhoudelijk sturend leiderschap
• strakke, formele en lineaire stappenplannen & controlesystemen
• beste (profit) managementpraktijken en kopieerbare succesformules
• een prioritaire efficiëntielogica

8. Gedragsmatig paradigma
• Oud paradigma: interbellum & jaren ’60
• Gevolgd door behavioristische economen
• Uitgangspunt: beperkte rationaliteit van de mens & onvoorspelbare markt
• Management =
• grote, eerder richtinggevende krijtlijnen voor doelen
• een werknemersgericht leiderschap
• flexibele, aanpasbare formele en informele plannen & hybride controlesystemen
• maatwerkinstrumenten
• een grote scepsis naar kopieerbare beste (profit) praktijken (cf. klassiek rationeel)
• een prioritaire logica gebaseerd op het principe van de lerende organisatie en effectiviteit

9. Stakeholdersparadigma
• Ontwikkeld vanuit het gedragsmatig paradigma, maar afgescheiden vanaf jaren
’80
• Gevolgd door behavioristische economen
• Uitgangspunt: verschillende eigenbelangen van de economische actoren (&
beperkte rationaliteit & onvoorspelbare markt)
• Management =
• algemene, richtinggevende en door de stakeholders gedragen krijtlijnen
• werknemersgerichte leiderschapsstijl gericht op flexibiliteit en draagvlak
• flexibele formele en informele plannen in functie van draagvlakcreatie en
machts(on)evenwichten & stakeholdergevoelige controlesystemen
• Maatwerkinstrumenten
• scepsis en expliciete aandacht voor de impact op machtsverhoudingen en –posities vanwege
zogenaamde beste (profit) praktijken (cf. klassiek rationeel)
• een prioritaire logica gebaseerd op de verschillende belangen en verwachtingen
vanwege diverse stakeholders

10. Overzicht paradigma’s
Rationeel Gedragsmatig Stakeholder
Volgers Neoklassiek Behavioristisch Behavioristisch
Uitgangspunt Homo economicus
Voorspelbare markt
Mens = rationeel
Beperkt
Onvoorspelbare markt
Mens = rationeel
Beperkt
Onvoorspelbare markt
Eigenbelang
Management Klassieke organisatiestructuur Krijtlijnen Krijtlijnenbepaald door actoren
Taakgericht & sturend leiderschap Werknemersgericht leiderschap Werknemersgericht leiderschap
Lineaire stappenplannen Informele plannen Informele plannen i.f.v. draagvlakcreatie
Best profit Maatwerkinstrumenten Maatwerkinstrumenten
Efficiëntielogica Prioritaire logica: lerende organisatie Prioritaire logica: stakeholderbelangen

11. Mythes
1. De superieure profitsector

12. De mythe
• Profit sector = de sector van organisaties waarin het realiseren van een
maximale winst centraal of prioritair staat
• Non-profit, not-only-for-profit & social profit = de sector die niet-
commerciële en maatschappelijk geïnspireerde doelen voorop stelt die
doorgaans raken aan de behoeften van welbepaalde groepen in onze
samenleving
• Mythe: de economie = de profit sector
Hieruit afgeleid is de profitsector dus superieur aan de publieke sector
“Van zodra een managementinstrument het etiket ‘profit’
draagt, geloven ze als vanzelfsprekend dat dit een
waterdichte garantie op economisch succes inhoudt.”

13. 4 argumenten tegen de mythe
• Dé profitorganisatie bestaat niet. De profitsector is divers en elke
organisatie vraagt om een andere set van managementprioriteiten,
-modellen en -instrumenten.
• De profitsector is niet altijd en overal efficiënt en effectief.
• De profitsector is geen garantie op succes voor elke economische actor.
• De beste praktijken in de profitsector zijn niet de beste praktijken voor de
publieke sector.

14. Mythes
2. De onfeilbare, volkomen vrije markt

15. De mythe
• Mythe: binnen de profitsector wordt er expliciet gekozen voor één
welbepaalde marktvorm, namelijk de volkomen vrije markt.
• Deze marktvorm garandeert in alle omstandigheden een maximale
efficiënte en effectieve productie en dienstverlening.
“Geen enkele marktvorm is per definitie onfeilbaar.
Maar, toch heerst er wel een soort van volhardend geloof
in de onfeilbaarheid van één marktvorm, namelijk die
van de volkomen vrije of concurrentiële markt.”

16. Implicatie voor de publieke sector
• Publieke sector
• Verstoort de volkomen vrije marktwerking
• Levert via de publieke marktwerking inferieure kwaliteit
• Gevolg: de publieke sector moet zo klein mogelijk blijven, of zelfs
verdwijnen.
• Oplossing: de publieke sector moet rationaliseren, terugdringen,
uitbesteden, en ver(vrije)markten

17. 2 argumenten tegen deze mythe
• Ze veronderstellen een té simplistisch beeld van de economische realiteit.
Ze vertrekken vanuit het klassiek rationeel paradigma waaraan veel
voorwaarden (homo economicus, eenvoudige & homogene producten…)
verbonden zijn die onze realiteit niet invult.
• De verstoring van de publieke sector is een gevolg van de afwezige
voorwaarden. De feilloze en zelfcorrigerende werking van de volkomen
vrije markt geldt niet altijd en overal.

18. Het verheven klassiek rationele
managementparadigma

19. De mythe
• Het klassiek rationeel paradigma is (i) steeds en in alle omstandigheden
onfeilbaar en ideaal, (ii) dominant aanwezig in de profitsector en/of de
volkomen concurrentiële markt, en (iii) staat garant voor een betere
publieke dienstverlening.
• Hierdoor wordt het door sommigen ook beschouwd als het enige
bestaande managementparadigma dat bovendien een goddelijke status
geniet.

20. Implicatie voor stakeholders
• De interne stakeholder wordt op een vrij formele, gestandaardiseerde,
weinig verdiepende en centralistische wijze benadert. Kortom, een vrij
gestandaardiseerde invulling van het klassieke principe eenheid van
(centraal) gezag.
• Naast de interne stakeholders zijn er ook nog de externe stakeholders
waarvan de invulling en benadering in vergelijking tot de
stakeholdersliteratuur eveneens aanzienlijk verbleekt. Zijn betrokkenheid
wordt gezocht via formele en gestandaardiseerde kanalen.

21. 3 argumenten tegen de mythe
• Het is niet het enige, maar een van de vele economische paradigma’s.
• Het is niet het enige paradigma dat wordt toegepast
in de profitsector. Alle theoretisch onderscheiden
paradigma’s worden teruggevonden in de
economische realiteit.
• Het klassiek rationeel paradigma is misschien niet
het juiste paradigma voor de hedendaagse en
toekomstige uitdagingen van de publieke sector.
“Het klassiek rationele
paradigma garandeert enkel en
alleen succes in (i) een stabiele,
voorspelbare omgeving, (ii) met
gestandaardiseerde producten
en/of diensten, (iii) met een
gekende en geoptimaliseerde
(massaproductie)-technologie, en
(iv) met een uitgesproken
efficiëntie ambitie.”

22. Andere mythen

23. Afgeleid van de superieure profitsector
• Een zwaar afgeslankte overheid functioneert beter.
↔ efficiëntie en effectiviteit gaan niet altijd hand in hand
• De publieke sector trekt het best managers aan uit de profitsector.
↔ de context heeft een grote invloed op het ontwikkelen van de juiste
competenties

24. Afgeleid van de onfeilbare, volkomen vrije markt
• Overheidscontroles moeten herleid worden ten voordele van het ideaal
van de volkomen concurrentiële markt.
↔ De vrijheid van elke burger om een eigen ideologisch kader te kiezen

25. Afgeleid van het verheven klassiek rationele
managementparadigma
• Een ver doorgedreven planning zal de publieke sector veiligstellen in de
toekomst.
↔ Plannen geven een houvast, geen veiligheid. Die houvast is
bovendien vooral aanwezig in een stabiele & voorspelbare omgeving.
• Geloof in de kracht van een omvangrijk en strak prestatiesysteem.
Meetindicatoren kunnen eenduidig geïnterpreteerd worden.
↔ Een andere context impliceert vaak een andere betekenis voor
eenzelfde meting.

26. Conclusie

27. • Klassiek rationeel paradigma treedt op de voorgrond
• Positieve reputatie, populariteit & preferentie
• Neutrale vanzelfsprekendheid
• Kritisch: positieve reputatie is te wijten aan subjectieve waardenkaders
 Ontstaan van mythes
• De superieure profitsector
• De onfeilbare, volkomen vrije markt
• Het verheven klassiek rationeel managementparadigma

28. • Gevolg voor de curricula opleiding in publiek management:
• Kritische & wetenschappelijke invulling
• Niet enkel ‘populaire verzoeksnummers draaien’: wordt momenteel soms
eenzijdig ingevuld
• Meer theoretische & onderzoeksmethodologische vakken: scherpen de
kritische geest van de studenten aan
• De academische onafhankelijkheid moet ook bewaakt worden.
Opleidingen willen Vlaamse beleidsverantwoordelijken aantrekken en
ervaren zo druk om hun opleidingen aan te passen aan dominante
opvattingen & populaire mythes.

29. “Het expliciteren en erkennen van deze mythes is
belangrijk om een meer open, eerlijk en
realiteitsgetrouw discours te krijgen over het
management van de publieke sector.”