1. a
Vi khuẩn có thể có hoặc không có tiên mao, số
lượng và vị trí gắn của tiên mao trên tế bào vi
khuẩn có giá trị trong phân loại và định tên vi
khuẩn.
Các vị trí của tiên mao có thể là (hình 12b):
- không có tiên mao: vi khuẩn vô mao
- roi mọc ở cực: (1) mọc ở một cực (một roi
hoặc chùm roi); (2) mọc ở hai cực (một roi
hoặc chùm roi)
- mọc khắp xung quanh bề mặt tế bào
- mọc từ giữa tế bào
b
Hình 12. (a) Cấu tạo tiên mao vi khuẩn; (b) Các vị trí
khác nhau của tiên mao trên tế bào vi khuẩn.
Tiên mao của vi khuẩn (hình 12a) có các phần chủ yếu là: (1) thể gốc xuất phát từ lớp
ngoại nguyên sinh chất, phía bên trong màng nguyên sinh chất, gồm một trụ nhỏ gắn với
4 đĩa tròn có dạng vòng kí hiệu là L, P S và M; (2) bao bọc bên ngoài tiên mao ở phần
phía ngoài lớp LPS là một bao hình móc và (3) các sợi tiên mao. Tiên mao hoạt động
theo cách quay như kiểu vặn nút chai. Nhờ các phản ứng hoá học mà các vòng của thể
gốc có thể làm quay tiên mao. Bao hình móc giữ cho sợi tiên mao quay đều đặn quanh
một trục dọc.
Khả năng di động của vi khuẩn là một trong những chỉ tiêu cơ bản dùng trong định danh và
chẩn đoán vi khuẩn. Các phương pháp dùng để quan sát khả năng di động của vi khuẩn bao
gồm: (1) nhuộm tiên mao để quan sát vị trí và số lượng tiên mao; (2) quan sát khả năng di
động trên môi trường đặc và (3) quan sát trực tiếp vi khuẩn sống trên tiêu bản tươi.
Tốc độ và kiểu di động của vi khuẩn khác nhau tuỳ theo loài và vị trí của tiên mao. Tuy
nhiên kiểu di động của vi khuẩn trong môi trường lỏng còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố
khác. Có khi hoàn toàn là ngẫu nhiên nhưng có trường hợp là để tìm đến hay tránh khỏi
một yếu tố nào đó. Ví dụ như vi khuẩn tìm đến nguồn thức ăn, chổ có ánh sáng, tránh chổ
17