1. 2.1.1.2.4 Bao nhày
Hình 14. Bao nhày của cầu khuẩn
nhuộm với mực tàu.
Hầu hết vi khuẩn đều có một lớp vật chất dạng
keo bên ngoài thành tế bào được gọi là bao
nhày (hình 14). Phần lớn thành phần hoá học
của bao nhày là nước (98%) và polisaccarit,
ngoài ra còn có polipeptit và protein.
Bao nhày thường có chiều dày lớn hơn 0.2μ
nên có thể nhìn thấy dưới kính hiển vi thường
khi nhuộm bằng mực tàu. Nếu chiều dày nhỏ
hơn 0.2μ thì được gọi là bao nhày mỏng phải
quan sát bằng kính hiển vi điện tử mới thấy
được.
Bao nhày có công dụng bảo vệ vi khuẩn tránh bị thương tổn khi khô hạn, tránh khỏi hiện
tượng thực bào của bạch cầu và là nơi tích lũy chất dinh dưỡng của vi khuẩn.
2.1.1.2.5 Thành tế bào
Thành tế bào vi khuẩn có chiều dày khác nhau tùy theo loài dao động từ 10-18nm. Thành
tế bào có chiếm trọng lượng từ 10-20% trọng lượng khô của vi khuẩn. Cấu tạo hoá học
của thành tế bào bao gồm hai chất dị cao phân tử là polisacarit và peptidoglycan. Thành
tế bào có độ rắn chắc nhất định để duy trì hình dạng của tế bào, cần thiết cho quá trình
phân cắt bình thường của tế bào và bảo vệ tế bào đối với một số điều kiện bất lợi như
giúp tế bào đề kháng với các lực tác động bên ngoài. Vi khuẩn có thể chịu được áp suất
thẩm thấu từ 10-25 atm. Thành tế bào cho phép các chất dinh dưỡng đi qua nhưng lại có
thể ngăn cản sự xâm nhập của một số chất có hại đối với tế bào như thuốc nhuộm, một số
chất kháng sinh, muối mật, muối kim loại nặng, một số enzim phân giải. Thành tế bào
của vi khuẩn có liên quan mật thiết đến tính tính gây bệnh cũng như tính mẩn cảm với thể
thực khuẩn và cũng là nơi quan trọng nhất tương tác với các chất kháng sinh.
Thành phần cấu tạo của thành tế bào của vi khuẩn rất phức tạp và cũng rất riêng biệt so với
các sinh vật khác. Nhờ phương pháp nhuộm Gram do nhà do nhà vi khuẩn học Đan Mạch
Hans Chistian Gram (1853-1938) phát minh ra từ năm 1884, vi khuẩn được phân biệt
thành hai nhóm lớn là vi khuẩn Gram dương (G+) và vi khuẩn Gram âm (G-) (hình 15).
Hình 15. Sơ đồ cấu tạo thành tế bào của vi khuẩn
19