Ang dokumento ay isang modyul na tumatalakay sa pag-unlad ng panitikang Pilipino sa iba't ibang panahon ng kasaysayan ng bansa, mula sa mga katutubo hanggang sa kasalukuyang panahon. Ipinapakita nito ang pagtatangka ng Kagawaran ng Edukasyon na mapalawak ang kaalaman ng mga mag-aaral sa asignaturang Filipino sa pamamagitan ng mga kagamitang panturo at mahuhusay na pamamaraan ng pagtuturo. Layunin din nitong linangin ang pagpapahalaga sa kulturang Pilipino at mga akdang pampanitikan na maaaring magsilbing salamin ng nakaraan at kasalukuyan.

2. i
PAUNANG SALITA
“Kasabay ng pag-unlad ng bayan ang pag-unlad ng kaniyang
mamamayan, sa lahat ng aspeto ng buhay”
Tugon sa pag-unlad at pagbabago sa bawat sulok ng
mundo ang pagyakap at pakikipagsabayan sa agos na ito ng
Panitikang Pilipino. Ang pagpapalit-anyo nito at pagbibihis mula sa
makalumang panitikan hanggang sa kasalukuyan upang manapay
maipabatid sa karamihan, lalo’t higit sa mga kabataan ang
kayamanang angkin ng Panitikang natatangi, ang Panitikang
Pilipino.
Alinsunod sa pagbabago ng kurikulum, ang pagbuo sa mga
kagamitang panturo at pampagkatuto upang makaagapay sa
pagpapalawak ng kaalaman ng mga mag-aaral sa Asignaturang
Filipino.
Pinaglaanan ng mahuhusay at makabagong pamamaraan
upang higit na maiangkop sa uri ng mga mag-aaral ang mga
gawain sa modyul na ito. Sapagkat naniniwala ang Kagawaran
ng Edukasyon na ang mahusay at kalidad na edukasyon ay
makakamtan ng bawat isang Pilipinong mag-aaral mula ngayon at
sa mga susunod pang henerasyon.

3. ii
PASASALAMAT
Taos-pusong nagpapasalamat ang mga may-akda sa mga
manunulat ng mga akdang ginamit sa modyul na ito. Hindi
matatawaran ang naging ambag ng kanilang mga akdang
pampanitikan upang linangin ang pagpapahalaga sa kulturang
Pilipino.Hindi rin mapasusubalian ang kabisaan na maidudulot ng
mga akda upang higit na mapagtibay ang pagkakailalan ng mag-aaral
sa kaniyang identidad bilang mamamayang Pilipino. Nais
naming magpasalamat sa sumusunod na manunulat.
Abdon M. Balde Jr. Hahamakin ang Lahat
Andres Bonifacio Pag-ibig sa Tinubuang Lupa
Brillantes Mendoza “Manoro” ( Ang Guro )
Carlo J. Caparas Mga Klase ng Komiks
Dionisio Salazar Sinag sa Karimlan
Eros Atalia Skyfakes
Genoveva Edroza Matute Ang Paglalayag sa Puso ng Isang
Bata
Gregorio G. Cruz Mga Ginto sa Putikan
Jess Torres Positibong Kasabihan
Jose Corazon De Jesus Bulaklak ng Lahing Kalinislinisan
Jose Rizal Ang Katamaran ng mga Pilipino
Liwayway Arceo Uhaw ang Tigang na Lupa
Manuel L. Quezon Wikang Pambansa
Mil Adonis Sa Gitna ng Dilim
Narciso G. Reyes Lupang Tinubuan
Severino Reyes Walang Sugat
mga may-akda

4. iii
TTTTAAAALLLLAAAAAAAANNNN NNNNGGGG NNNNIIIILLLLAAAALLLLAAAAMMMMAAAANNNN
Modyul 1: Salamin ng Kahapon…Bakasin Natin
Ngayon
Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Katutubo
Aralin 1.1.1 : a. Panitikan: Karunungang - bayan
(Salawikain, Sawikain at Kasabihan)
b. Wika: Dalawang Uri ng Paghahambing
Aralin 1.1.2 : a. Panitikan: Alamat
“Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio
b. Wika: Pang-abay na Pamanahon at
Panlunan
Aralin 1.1.3 : a. Panitikan: Epiko
“Tuwaang” – Epiko ng mga Bagobo
b. Wika: Pang-abay na Pamaraan
Aralin 1.2 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Espaıol
Aralin 1.2.1 : a. Panitikan: Ang Karagatan at Duplo
b. Wika: Mga Eupemistikong Pahayag
Aralin 1.2.2 : a. Panitikan: Tula
”Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”
ni Andres Bonifacio
b. Wika: Mga Pandiwang Nagpapahayag
ng Emosyon o Damdamin
Aralin 1.2.3: a. Panitikan: Sanaysay
”Ang Katamaran ng mga Pilipino” ni Dr. Jose P. Rizal
b. Wika: Ang Pangunahin at Pantulong na Kaisipan

5. iv
Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapones
Aralin 1.3.1 : a. Panitikan: Tanaga at Haiku
b. Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa
Aralin 1.3.2 : a. Panitikan: Maikling Kuwento
“Uhaw ang Tigang na Lupa”
ni Liwayway Arceo
b. Wika: Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari
Modyul 2: Sandigan ng Lahi…Ikarangal Natin
Aralin 2. 1: Ang Panitikan sa Panahon ng Amerikano
Aralin 2.1.1: a. Panitikan: Balagtasan
“Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan”
ni Jose Corazon de Jesus
b. Wika: Opinyon o Katotohanan
Aralin 2.1.2: a. Panitikan: Sarsuwela
“Walang Sugat” ni Severino Reyes
b. Wika: Kaantasan ng Pang-uri
Aralin 2.2: Ang Panitikan sa Panahon ng Komonwelt
Aralin 2.2.1: a. Panitikan: Sanaysay (Talumpati)
“Wikang Pambansa” ni Manuel L. Quezon
b. Wika: Iba’t Ibang Paraan ng Pagpapahayag
Aralin 2.2.2: a. Panitikan: Maikling Kuwento
“Lupang Tinubuan” ni Narciso G. Reyes
b. Wika: Kayarian ng Pang-uri
Aralin 3: Ang Panitikan sa Panahon ng Kasarinlan
Aralin 2.3.1: a. Panitikan : Maikling Kuwento
“Ang Paglalayag sa Puso ng Isang Bata”
ni Genoveva Edroza Matute
b. Wika: Aspekto ng Pandiwa

6. v
Aralin 2.3.2: a. Panitikan: Dula
“Sinag sa Karimlan” ni Dionisio Salazar
b. Wika: Pagsang-ayon at Pagsalungat
Modyul 3: Repleksiyon ng Kasalukuyan…
Tungo sa Kinabukasan
Aralin 3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura at
Panitikang Popular
a. Panitikan: Popular na Babasahin
• Pahayagan (Tabloid)
• Komiks
• Magasin
• Kontemporaryong Dagli
b. Wika: Antas ng Wika
• Pormal
• Di-pormal
• Balbal
Aralin 3.2: Broadcast Media: Mekanismo ng Pagbabago
at Pag-unlad ng Kulturang Pilipino
. a. Panitikan: Opinyon at Talakayang Panradyo
b. Wika: Konsepto ng Pananaw
a. Panitikan: Dokumentaryong Pantelebisyon
b. Wika: Mga Konseptong May Kaugnayang Lohikal
Aralin 3.3: Dokumentaryong Pampelikula:
Midyum sa Pagbabagong Panlipunan
a. Panitikan: Manoro (Ang Guro) sa Direksiyon ni
Brillante Mendoza
b. Wika: Komunikatibong Gamit ng mga Pahayag

7. 1
MMMMOOOODDDDYYYYUUUULLLL 1111 :::: SSSSAAAALLLLAAAAMMMMIIIINNNN NNNNGGGG KKKKAAAAHHHHAAAAPPPPOOOONNNN
BBBBAAAAKKKKAAAASSSSIIIINNNN NNNNAAAATTTTIIIINNNN NNNNGGGGAAAAYYYYOOOONNNN
I. PANIMULA AT MGA POKUS NA TANONG
Binabati kita at nasa Baitang 8 ka na ng pag-aaral ng Filipino!
Tinitiyak ko na kawiwilihan mo ang nilalaman ng modyul na ito dahil
magbabalik-tanaw tayo sa ilang akdang pampanitikang Pilipino na
umusbong at lumaganap sa tatlong panahon ng kasaysayan ng ating
bansa - ang Panahon ng mga Katutubo, Panahon ng mga Español, at
Panahon ng mga Hapon. Magkasama nating tutuklasin kung ano ang
ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa tatlong panahon na
nabanggit. Tutuklasin natin kung masasalamin ba sa mga akdang
pampanitkan ang kultura ng mga Pilipino sa panahong naisulat ang
mga ito at kung bakit naiiba ang paksa ng mga akdang ito sa bawat
panahon.
II. ANG MGA ARALIN AT ANG SAKLAW NITO
Masasagot mo ang mahahalagang tanong sa itaas kung
uunawain mo ang sumusunod na aralin na nakapaloob sa modyul na ito.
Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Katutubo
Aralin 1.1.1 : a. Panitikan: Karunungang - bayan
(Salawikain, Sawikain at Kasabihan)
b. Wika: Dalawang Uri ng Paghahambing
Aralin 1.1.2 : a. Panitikan: Alamat
“Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio
b. Wika: Pang-abay na Pamanahon at
Panlunan
Aralin 1.1.3 : a. Panitikan: Epiko
“Tuwaang” – Epiko ng mga Bagobo
b. Wika: Pang-abay na Pamaraan
Aralin 1.2 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Espaıol
Aralin 1.2.1 : a. Panitikan: Ang Karagatan at Duplo
b. Wika: Mga Eupemistikong Pahayag

8. 2
Aralin 1.2.2 : a. Panitikan: Tula
”Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio
b. Wika: Mga Pandiwang Nagpapahayag
ng Emosyon o Damdamin
Aralin 1.2.3: a. Panitikan: Sanaysay
”Ang Katamaran ng mga Pilipino” ni Dr. Jose P. Rizal
b. Wika: Ang Pangunahin at Pantulong na Kaisipan
Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon
Aralin 1.3.1 : a. Panitikan: Tanaga at Haiku
b. Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa
Aralin 1.3.2 : a. Panitikan: Maikling Kuwento
“Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo
b. Wika: Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari
Sa pagtatapos ng modyul na ito, ikaw ay inaasahang:
Aralin 1.1 – Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa mga karunungang
bayan, alamat at epiko na lumaganap sa Panahon ng mga
Katutubo upang maunawaan mo ang kalagayang panlipunan
noon panahong naisulat ito, at mapahalagahan mo ang kultura
ng lahing ating pinagmulan;
Aralin 1.2 – Makapagpapamalas ng iyong ang pag-unawa sa karagatan,
duplo, tula, at sanaysay na lumaganap sa Panahon ng mga
Espaıol, higit sa Panahon ng Himagsikan upang iyong
maunawaan at mapahalagahan ang kultura at kalagayang
panlipunan ng ating bansa sa panahong naisulat ang mga ito;
Aralin 1.3 – Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa tanaga, haiku, at
maikling kuwento na umusbong sa Panahon ng mga Hapon
upang mapahalagahan mo ang kulturang naibahagi ng bansang
ito sa ating bansa.

9. 3
III. INAASAHANG MGA KASANAYAN
Narito ang mga kaalaman at kakayahan na malilinang sa iyo sa
pagtalakay mo sa modyul na ito.
MODYUL 1 :
Salamin ng
Kahapon…
Bakasin Natin
Ngayon
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pag-unawa sa Napakinggan
Nabibigyang –kahulugan ang mga makabuluhang salita/
matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto/
diskursong pinakinggan
Nakapaglalahad ng sariling pananaw sa pagiging maka
totohanan/di- makatotohanan ng mga punto/argumentong
bibigyang- diin o halaga sa napakinggan
Nakikinig nang may pag-unawa upang:
• mailahad ang layunin ng napakinggan
• masagot ang mga tiyak na tanong
• maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay
ng mga pangyayari
• masuri ang sanhi at bunga ng mga
pangyayari
• mapatunayan ang kawastuan ng mga
impormasyon batay sa sariling karanasan
Pagsasalita
Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang
panggramatika na makatutulong sa pagtatamo ng
pasalitang komunikasyon tulad ng:
• dalawang Uri ng paghahambing
• mga Pang-abay
pamanahon
panlunan
pamaraan
mga eupemistikong pahayag
matatalinghagang pahayag
Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran,
interpretasyon sa tulong ng mga diskursong:
• nagpapaliwanag
• nangangatuwiran
• nagsasalaysay
• naglalarawan
Naibabahagi ang sariling opinyon,pananaw,damdamin
at saloobin na may kaugnayan sa paksa
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag/pangungusap
na nagbibigay-pahiwatig

10. Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian
nito:
4
• karunungang-bayan
• alamat
• epiko
• karagatan
• duplo
• tula
• sanaysay
• tula
• maikling kuwento
Nakapagbibigay ng wastong hinuha sa pag-uugali/
katangian ng mga tauhan sa akda
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa
sa pamamagitan ng:
• pagkilala sa kahulugan ng mga salita
kasingkahulugan at kasalungat
na kahulugan
talinghaga
• pagbibigay ng hinuha batay sa:
mga ideya/pangyayari sa akda
dating kaalaman kaugnay sa binasa
• pag-uugnay ng akda sa:
sarili
kapaligiran
ibang tao
Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda/
teksto ay nakatulong upang maipahatid ang layunin na
may akda
Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin
sa mga akdang pampanitikan
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang
akda/teksto sa pamamagitan ng pag-uugnay ng sanhi at
bunga ng mga pangyayari
Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa
mapanuring pagbasa ng akda/teksto
• nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto
• nailalarawan sa imaheng biswal ang mga
kaisipan
o ideyang nakapaloob sa akda/teksto

11. 5
Nahuhulaan ang kahihinatnan ng mga pangyayari
sa pamamagitan ng:
• pagpili ng lohikal na wakas
• paggawa ng sariling wakas
• pagbabago ng wakas
Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin
sa mga akdang pampanitikan
Pagsulat
Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan
at opinyong nakapaloob sa teksto kung:
• totoo o hindi totoo
• may pagbabatayan o kathang-isip lamang
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa
akda/tekstong binasa at ng:
• pamantayang pansarili o sariling karanasan
• pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang
babasahin
Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng
paksa:
• paghahawig o pagtutulad
• depinisyon
• pagsusuri
Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata
sa pamamagitan ng isang:
• kaakit-akit na pahayag
• anekdota
• serye ng tanong
Nakasusulat ng talata na :
• binubuo ng magkakaugnay at maayos na
mga pangungusap na nagpapahayag ng
isang buong pagkakabuo, palagay o kaisipan
• nagpapakita ng bahagi nito:
simula
gitna
wakas
Nawawakasan ang talata nang may pangkalahatang
impresiyon sa pamamagitan ng :
• pagbubuod
• makabuluhang obserbasyon
• pangunahing kaisipan

12. 6
• pantulong na kaisipan
Naisasaayos ang mga tala/impormasyong nakalap mula sa
iba’t ibang pinanggalingan(panayam, aklat, pelikula,
internet at iba pa) na may kaugnayan sa paksang tinalakay
Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng
paksa tulad ng :
• depinisyon
• paghahalimbawa
• pagsusuri
• paghahawig o Pagtutulad
• sanhi at bunga
Tatas
Naipapamalas ang mga natamong kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunakatibo
Nasusuri ang mahahalagang detalye ng napanood,
napakinggan, o nabasang impormasyon (media literacy)
Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa
komunikasyon ayon sa sitwasyon,pangangailangan,
at pagkakataon
Natataya kung ang napakinggan, napanood, o nabasa
ay may kabuluhan at kredibilidad
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Nagpapakita ng likas na interes at kasabikan sa pagbuo
At pagsagot ng mga tanong at puna sa panitikan / tekstong
napanood, nabasa, o napakinggan
Nagpapamalas ng kawilihan at malalim na pag-unawa sa
mga gramatika /retorika at iba’t ibang uri ng pambansang
panitikang saklaw ng pag-aaral
Estratehiya sa Pag-aaral
Nababasa nang masinsinan ang akda/ teksto sa pagpili ng
angkop na mga detalye para sa isang tiyak na layunin
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng
pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda
Pananaliksik
Nailalapat ang nakalap na mga impormasyon
sa pamamaraang :

13. 7
• tuwiran
• di-tuwiran
Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula
sa iba’t ibang pinagkukunang sanggunian
Nailalahad nang maayos at mabisa ang mga nalikom
na impormasyon sa pananaliksik
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang
sanggunian sa aklatan/internet
Nakabubuo ng balangkas ng nasaliksik na impormasyon
IV. KONSEPTUWAL NA BALANGKAS
Narito ang konseptuwal na balangkas ng mga aralin na iyong pag-aaralan.
Salamin ng Kahapon… Bakasin natin Ngayon
Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Katutubo
1.1.1 Panitikan: Karunungang - bayan (salawikain, sawikain at kasabihan)
Wika: Dalawang Uri ng Paghahambing
1.1.2 Panitikan: Alamat: “Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio
Wika: Pang-abay na Pamanahon at Panlunan
1.1.3 Panitikan: Epiko: “Tuwaang” – Epiko ng mga Bagobo
Wika: Pang-abay na Pamaraan
Aralin 1.2 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Espaıol
1.2.1 Panitikan: Ang Karagatan at Duplo
Wika: Mga Eupemistikong Pahayag
1.2 .2 Panitikan: Tula: ”Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio
Wika: Mga Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin
1.2. 3 Panitikan: Sanaysay: “Ang Katamaran ng mga Pilipino”
ni Dr. Jose P. Rizal
Wika: Ang Pangunahin at Pantulong na Kaisipan
Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon
1.3.1 Panitikan: Tanaga at Haiku
Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa
1.3.2 Panitikan: Maikling Kuwento
“Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo
Wika: Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari

14. Sa bahaging ito, matutunghayan mo ang mga kasanayang dapat na
malinang sa iyo sa pag-aaral ng modyul na ito. Gagabayan ka ng ilang
paalaala sa mga dapat mong gawin.
8
1. Hanapin ang kahulugan ang mga salitang hindi mo nauunawaan.
2. Sagutin ang lahat ng tanong at gawain.
3. Magsaliksik at itala ng mahahalagang impormasyong kaugnay
ng kaligirang pangkasaysayan ng epiko.
4. Alamin ang iba’t ibang paraan ng pagsulat ng tekstong naglalahad
5. Subuking bumuo ng iba’t ibang paraan ng pagtatanong na angkop
sa sitwasyon.
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin natin kung gaano na ang lawak ng iyong kaalaman sa
nilalaman ng modyul na ito. Sagutin mo ang lahat ng aytem. Piliin mo
ang letra ng tamang sagot at isulat ito sa patlang.
____1. Ang larawan ay halaw sa kuwentong nakapaloob sa isang epiko.
Ano ang epiko bilang akdang pampanitikan?
a. Tumatalakay sa realidad ng buhay upang maging
gabay ng tao sa araw- araw na pamumuhay
b. Kuwentong-bayan na maaaring kathang- isip na
pumapaksa kung paano malalampasan ang anumang
pakikipaglaban sa buhay
c. Ito’y pasalindilang tradisyon tungkol sa pangyayaring
supernatural o kabayanihan ng isang nilalang.
d. Ito’y kuwento tungkol sa mga bathala tungkol sa
paglikha sa daigdig at iba pa.
____ 2. Pansinin ang bahagi ng alamat na nasa kahon sa kasunod na pahina
. Ano ang kapuna- puna sa pangyayari?
a. makatotohanan c. posibleng maganap
b. kapani-paniwala d. hindi kapani-paniwala

15. 9
Basahin ang teksto. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong bilang 3-7.
“ Huwag kang makialam, matandang hukluban! Bubunutin naming lahat ang
aming magustuhan upang mailipat sa aming tahanan.” Sabay-sabay na nagtawanan
ang mga kabataan. “ Huwag kang makialam, matandang hukluban! Bubunutin
naming lahat ang aming magustuhan upang mailipat sa aming tahanan.” Sabay-sabay
na nagtawanan ang mga kabataan.“
Mga lapastangan! Hindi na kayo nagpaalam ay sinira pa ninyo ang aking
halaman. . Mula ngayon kayo ay aking paparusahan.” Hindi pinapansin ng mga
kabataan ang sinabi ng matanda, bagkus lalo pa silang nagbulungan at
naghagikgikan. Hindi nila namalayan na unti-unti na pala silang lumiliit at
tinutubuan ng pakpak. Sila ay naging ganap na bubuyog. Nagliparan sila sa paligid
ng mga bulaklak habang nagbubulungan. Bzzzzzzzz, Bzzzzzzz. Bzzzzzzzzzz.
____ 3. Ano ang ipinapakahulugan ng salawikaing “ Ano man ang tibay
ng piling abaka ay wala ring lakas kapag nag-iisa”?
a. pakikisama c. pagkakaisa
b. pagtitiis d. pakikipagkapwa
____ 4. Matatapos na ang inyong breaktime kaya nagmamadali kang
bumalik sa inyong silid-aralan sapagkat ang susunod na guro sa
inyong klase ay mahigpit sa pagtatala ng attendance. Sa di
inaasahan, nasaksihan mo ang pagkahimatay ng isang mag-aaral.
Ano ang iyong gagawin?
a. Ipagwawalang bahala na lamang ang nasaksihan upang hindi
mahuli sa klase.
b. Pupuntahan ang guidance counselor upang ipaalam ang
nangyari sa mag aaral.
c. Tutulungan ang mag-aaral at ihahatid siya sa clinic para
mabigyan ng paunang lunas.
d. Magpapatala muna ng attendance sa guro at ipaaalam ang
kanyang nasaksihan.
Halaw sa Alamat ng Bubuyog

16. ____ 5. Usong- uso sa mga kabataan ang “fliptop”. Nais mong maging “in “
sa bagong henerasyon na iyong kinabibilangan ngunit gusto mong
maging makabuluhan ang nilalaman ng fliptop na iyong ibabahagi .
Ano ang dapat mong gawin?
10
a. Humalaw ng makabuluhang kaisipan mula sa mga
karunungang-bayan ng ating panitikan.
b. Gayahin ang estilo ng isang sikat na rapper .
c. Magpagawa ng fliptop sa mahusay bumuo nito .
d. Mangopya ng mga fliptop na napanood sa video .
_____6. Namatay siyang malayo sa bayang sinilangan dahil sa pag-asam
ng isang mas mabuting buhay para sa kaniyang mga minamahal.
Anong salita ang binibigyang turing ng mga salitang nakahilig sa
pangungusap?
a. siya c. namatay
b. malayo d. pag-asam
_____7. Nag-umpisa ang palatuntunan nang tanghali kaya naman pawisan
ang mga nagsipagdalo. Ano ang binibigyang- turing ng salitang
tanghali?
a. palatuntunan c. pawisan
b. nagsipagdalo d. nag-umpisa
Basahin ang liham. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong blg. 8- 10.
1809 Herrera st. Poblacion
Lungsod ng Makati
Ika- 7 ng Disyembre, 2012
Mahal kong Kaibigan,
Magandang umaga sa iyo. Alam mo bang labis akong nalulungkot sapagkat
di- gaanong masaya ang pagdiriwang ng Pasko dito sa Middle East dahil kakaunti
lang kaming mga Pilipino sa kompanyang aking pinapasukan? Iniisip kong umuwi
tuwing Pasko. Ibang-iba talaga ang Pasko sa atin bukod sa mas mahaba ang
pagdiriwang, mayroon pang iba’t ibang activities saan ka man pumunta. Ganoon
pa man, tulad mo, ipagdiriwang ko ang Pasko sa bahay at sisikapin kong tawagan
ang akong mga mahal sa buhay. Inaasahan ko na hihintayin mo ang tawag ko sa
araw na iyon.
Hanggang sa muli.
Ang iyong kaibigan,
Noreen

17. 11
_____8. “ Alam mo bang labis akong nalulungkot sapagkat di- gaanong
masaya ang pagdiriwang ng Pasko dito sa Middle East dahil
kakaunti lang kaming mga Pilipino sa kompanyang aking
pinapasukan?” Ano ang gamit ng salitang may salungguhit sa loob
ng pangungusap?
a. naglalahad ng dahlia c. nagpapakita ng paghahambing
b. nagpapakita ng katuwiran d. naglalahad ng di pagsang-ayon
_____9. Ano ang tinutukoy ng salitang nakahilig sa loob ng liham?
a. lugar c. paraan
b. panahon d. pagsang-ayon
____10.” Ganoon pa man, tulad mo, ipagdiriwang ko ang Pasko sa bahay
at sisikapin kong tawagan ang aking mga mahal sa buhay .”
Alin sa pangungusap ang pang-abay na panlunan?
a. Pasko c. sa bahay
b. b. mahal sa buhay d. tawagan
-------11. Uri ng tulang patnigan na paligsahan tungkol sa singsing ng isang
dalagang nahulog sa dagat?
a. duplo c. pamanhikan
b. karagatan d. Huego de Prenda
-------12. Alin sa mga tulang patnigan ang gumagamit ng tsinelas bilang
palmatorya na ipinamamalo sa palad ng sinomang nahatulang
parusahan?
a. Balagtasan c. karagatan
b. Batutian d. duplo
____13. Alin sa sumusunod na pahayag ang ginagamitan ng eupemistikong
pahayag?
a. sumakabilang buhay para sa namatay
b. magbuburo sa asin para sa hindi mag-aasawa
c. buto’t balat para sa payat
d. papatay-patay para sa hipong tulog

18. 12
_____14. Ayon sa pagkakasalaysay, ang uring ito ng tuluyan ang huling
nakakita ng liwanag sa mga akdang pampanitikan na naglalaman
ng mga opinyon at saloobin ng sumulat tungkol sa isang
mahalagang paksa o isyu.
a. tula c. dula
b. sanaysay d. maikling kuwento
____ 15. Bakit mahalagang maunawaan ang mga detalyeng nagbibigay –
suporta sa pangunahing ideya?
a. nagbibigay ng tulong sa pag-unawa sa mga halimbawa
b. madalas na itinatanong sa pagsusulit
c. nagbibigay- daan upang matandaan ang mga detalye
d. susi para sa lubusang pagkilala at pag-unawa sa pangunahing
ideya
____16. Paano mo malalaman na isang haiku ang tula?
a. may tatlong taludtod na binubuo ng 17 pantig na may pardon na
5-7-5 o 5-5-7 o 7-5-5
b. may tatlong taludtod na binubuo ng 18 pantig na may pardon na
10-4-4 o 5-5-8 o 8-4-6
c. may tatlong taludtod na binubuo ng 12 pantig na may pardon na
4-4-4 o 8-2-2 o 2-8-2
d. may tatlong taludtod na binubuo ng 14 pantig na may pardon na
5-4-5 o 4-5-5 o 5-5-4
____17. Ano ang ikinaiba ng tanaga sa haiku?
a. tula na may apat na taludtod, binubuo ng pitong pantig
b. tula na may tig-5 taludtod ang bawat saknong
c. tula na may apat na taludtod at binubuo ng walong pantig
d. tula na may 6 na taludtod ang bawat saknong
_____18. Kailan masasabing ang isang pamilya ay huwaran?
a. may ina, ama, at mga anak
b. may masaganang pamumuhay
c. nakatira sa maayos na bahay
d. may pagmamahalan at respeto sa isa’t isa.

19. _____19. Ano ang magiging bunga kapag ang isang anak ay lumaki sa isang
13
huwarang pamilya?
a. may kapanagutan sa anumang gawain
b. magiging sikat na mamamayan.
c. hindi masasangkot sa anumang gulo sa pamayanan
d. magkakaroon ng disiplinang pansarili
_____20. “Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos
akong dumarama sa init ng kanyang dibdib at nakikinig sa pintig ng
kanyang puso. Ngunit, patuloy akong nagtataka sa malalim na
paghinga niya,sa kanyang malungkot na pagtitig sa lahat ng bagay,
paghikbi…” Ano ang nais ipahiwatig ng pahayag?
a. may problemang hinaharap ang kanyang kaibigan
b. isang sanggol sa piling ng isang ina
c. nararamdaman niya ang suliraning pampamilya
d. binabalikan ang mga pangyayari
Bigyan mo ng pansin ang kalakip na susi sa pagwawasto upang
iyong malaman kung alin sa mga aytem ang iyong nasagutan nang
wasto at mali. Huwag kang mabahala kung may mga naging sagot
kang mali sapagkat gagabayan ka ng modyul na ito upang maiwasto ang
mga ito.
VI. YUGTO NG PAGKATUTO
AAAALLLLAAAAMMMMIIIINNNN
Nais mo bang mabatid ang pinagmulan at pinagdaanan ng
panitikan ng ating lahi? Marahil ay nagtatanong ka kung
paano napanatili at napaunlad ang ating panitikan sa kabila
ng pananakop ng iba’t ibang dayuhan sa ating bayan.
Sa modyul na ito, magbabalik-tanaw tayo sa ilang akdang
pampanitikang Pilipino na umusbong at lumaganap sa tatlong panahon
ng kasaysayan ng ating bansa - ang Panahon ng mga Katutubo,
Panahon ng mga Español, at Panahon ng mga Hapon. Magkasama
nating tutuklasin kung ano ang ilang akdang pampanitikan na
lumaganap sa tatlong panahon na nabanggit. Tutuklasin natin kung
masasalamin ba sa mga akdang pampanitkan ang kultura ng mga
Pilipino sa panahong naisulat ang mga ito at kung bakit naiiba ang

20. paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. Bago natin talakayin ang
mga ito, alamin muna natin kung ano na ang alam mo sa nilalaman ng
modyul na ito. Simulan na natin.
14
GAWAIN 1: LARAWAN NG NAKALIPAS
Suriin mo ang larawan upang iyong matukoy ang tatlong panahon na
pinagdaanan ng ating panitikan. Sa iyong palagay, ano ang naging papel ng
panitikan sa buhay ng mga Pilipino sa bawat panahong nagdaan? Itala ang
iyong sagot sa loob ng banner.
Sagot:
I. Panahon ng mga Katutubo
_______________________________________________
_________________________________________________
II. Panahon ng mga Español
_______________________________________________
_______________________________________________
III. Panahon ng mga Hapones
_________________________________________________
_________________________________________________

21. 15
Marahil ay nabuo na sa iyong isipan ang saklaw na mga aralin sa
modyul na ito. Bago ka pumunta sa susunod na gawain, nais ko munang
malaman ang iyong pananaw tungkol sa panitikan.
GAWAIN 2: IPABATID SA BAWAT LETRA
May malaki bang impluwensiya ang panitikan sa iyong buhay bilang
Pilipino? Paano mo ito pinahahalagahan? Subukin mong sagutin ang mga
tanong sa pamamagitan ng pagbuo ng akrostik mula sa salitang panitikan.
PPPP -
AAAA -
NNNN -
IIII -
TTTT -
IIII -
KKKK -
A -
NNNN -
Ang sagot mo sa mga naunang gawain ay makatutulong upang
mapaunlad natin ang iyong kaalaman sa ilang akdang pampanitikan na
lumaganap sa panahong sakop ng modyul na ito. Iminumungkahi ko na
sa sa pagtatapos ng pag-aaral mo ay balikan mong muli ang iyongsagot,
nang sa gayo’y maiwasto natin kung mayroon ka mang mga maling
konsepto tungkol sa mga paksang tatalakayin. Ipagpatuloy mo lang ang
pag-aaral.
PPPPAAAAUUUUNNNNLLLLAAAARRRRIIIINNNN
Sa bahaging ito ay pauunlarin natin ang iyong kaalaman
tungkol sa ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa
tatlong panahon na binanggit ko na sa panimula pa lamang. Sa
pamamagitan ng mga gawain na nakahanay sa bawat aralin,
mauunawaan natin kung ano ang ilang akdang pampanitikan na
lumaganap sa tatlong panahon na nabanggit. Tutuklasin natin kung
masasalamin ba sa mga akdang pampanitkan ang kultura ng mga
Pilipino sa panahong naisulat ang mga ito at kung bakit naiiba ang
paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. Pag-aaralan din natin ang
ilang araling panggramatika tulad ng Mga Uri ng Paghahambing, Pang-

22. abay na Pamanahon, Panlunan at Pamaraan, Eupemistikong Pahayag,
Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin, at Pagtukoy ng
Pangunahin at Pantulong na Kaisipan sa Isang Sanaysay. At bilang
patunay na naunawaan mo ang modyul na ito, makapagpapakita ka ng
awtentikong pagkatuto na iyong magagamit bilang isang responsableng
mamamayan sa iyong bayang sinilangan.
Simulan natin ang pagpapaunlad ng iyong kaalaman at
kakayahan sa pamamagitan ng pagtalakay sa Aralin 1.1 ng modyul na
ito - Ang Panitikan sa Panahon ng Katutubo.
ARALIN 1.1: ANG PANITIKAN SA PANAHON NG KATUTUBO
16
I. Panimula at Mga Pokus na Tanong
Naniniwala ka ba na ang kasaysayan at panitikan ay magkaugnay? Sa
iyong palagay, bakit kailangang unawain ang mga akdang pampanitikan na
umusbong sa panahong naisulat ito? Paano mapananatili at mapauunlad ang
panitikang minana pa sa ating mga ninuno ng kasalukuyang panahon?
Isang iskolar ang nagsabing makikilala lamang
niyang ganap ang kaniyang sarili dahil sa kaniyang
lumipas. Kung gayon, masasabi nating makatutulong para
sa atin na makilala ang ating lahing pinagmulan sa
pamamagitan ng pagbabalik-tanaw sa ating panitikan na
malinaw na salamin ng ating kultura at kabihasnan .
Sa panitikan nasasalamin ang mga layunin, damdamin, panaginip, pag-asa,
hinaing, buhay, at hangarin ng mga Pilipino. Samakatuwid, panitikan
ang nagsisilbing tulay upang maabot ng nakalipas ang kasalukuyan,
gayundin upang maipagpatuloy ng kasalukuyan ang pagpapanatili at pag-unlad
ng kultura at kabihasnan upang maisalin ito nang ganap sa susunod na
henerasyon. Ang inaasahang mga sagot sa mga tanong na nasa itaas ay
mauunawaan mo sa pag-aaral ng araling ito.
Sa araling ito, inaasahang maipamamalas mo ang iyong pag-unawa
sa ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo.
Inaasahan din na sa pamamagitan ng mga gawain na iyong
maisasakatuparan sa bawat aralin ay mapahahalagahan mo ang kultura,
tradisyon at kalagayang panlipunan ng ating bansa sa panahong naisulat ang
mga ito.

23. 17
II. Ang mga Aralin at ang Saklaw ng mga Ito
Masasagot mo ang mahahalagang tanong sa itaas kung uunawain
mo ang sumusunod na aralin na nakapaloob sa modyul na ito.
ARALIN 1.1 : PANAHON NG KATUTUBO
Aralin 1.1.1 a.Panitikan : Karunungang – bayan
( Salawikain , Sawikain, at Kasabihan )
b.Wika : Dalawang Uri ng Paghahambing
Aralin 1.1.2 a. Panitikan : Alamat
“ Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio
b. Wika : Pang-abay na Pamanahon at Panlunan
Aralin 1.1.3 a. Panitikan : Epiko
“Tuwaang” - Epiko ng mga Bagobo
b.Wika : Pang-abay na Pamaraan
III. Mga Inaasahang Kasanayan
Narito ang mga kaalaman at kakayahan na malilinang sa iyo sa
pagtalakay mo sa araling ito.
Aralin 1
Panahon
ng
Katutubo
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pag-unawa sa Napakinggan
Nabibigyang –kahulugan ang mga makabuluhang salita/
matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto /diskursong
pinakinggan
Nakapaglalahad ng sariling pananaw sa pagiging
makatotohanan/ di- makatotohanan ng mga punto/
argumentong bibigyang- diin o halaga sa napakinggan
Nakikinig nang may pag-unawa upang:
• mailahad ang layunin ng napakinggan
• masagot ang mga tiyak na tanong
• maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay
ng mga pangyayari
Pagsasalita
Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang panggramatika
na makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon
tulad ng:
• dalawang uri ng paghahambing
• mga pang-abay na:

24. 18
pamanahon
panlunan
pamaraan
Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran,
interpretasyon sa tulong ng mga diskursong:
• nagpapaliwanag
• nangangatuwiran
• nagsasalaysay
• naglalarawan
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang karunungang-bayan, alamat at epiko batay sa
mga katangian nito
Pagbibigay ng wastong hinuha sa pag-uugali/katangian mga
tauhan sa akda
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa
pamamagitan ng:
• pagkilala sa kahulugan ng mga salita
kasingkahulugan at kasalungat na
kahulugan
talinghaga
• pagbibigay ng hinuha batay sa:
mga ideya/pangyayari sa akda
dating kaalaman kaugnay sa binasa
• pag-uugnay ng akda sa:
sarili
kapaligiran
ibang tao
Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda/
teksto ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng may
akda
Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin
sa mga akdang pampanitikan
Pagsulat
Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan,
at opinyong nakapaloob sa teksto kung:
• totoo o hindi totoo
• may pagbabatayan o kathang-isip lamang
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akda/
tekstong binasa at ng:

25. • pamantayang pansarili o sariling karanasan
• pamantayang galling sa ibang tao o sa ibang
19
babasahin
Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa:
• paghahawig o pagtutulad
• depinisyon
• pagsusuri
Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata
sa pamamagitan ng isang:
• kaakit-akit na pahayag
• anekdota
• serye ng tanong
Nakasusulat ng talata na :
• binubuo ng magkakaugnay at maayos na mga
pangungusap na nagpapahayag ng isang buong
pagkakabuo, palagay o kaisipan
• nagpapakita ng bahagi nito:
simula
gitna
wakas
Nawawakasan ang talata nang may pangkalahatang
impresyon
Sa pamamagitan ng :
• pagbubuod
• makabuluhang obserbasyon
Tatas
Naipapamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo
Nasusuri ang mahahalagang detalye ng napanood,
napakinggan o nabasang impormasyon
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Nagpapakita ng likas na interes at kasabikan sa pagbuo at
pagsagot ng mga tanong at puna sa panitikan / tekstong
napanood,nabasa, o napakinggan
Nagpapamalas ng kawilihan at malalim na pag-unawa sa mga
aralin sa gramatika /retorika at iba’t ibang uri ng pambansang
panitikang saklaw ng pag-aaral
Estratehiya sa Pag-aaral
Nababasa nang masinsinan ang akda/ teksto sa pagpili ng
angkop na mga detalye para sa isang tiyak na layunin

26. 20
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Pananaliksik
Nailalapat ang nakalap na mga impormasyon sa
pamamaraang :
• tuwiran
• di-tuwiran
Nalilikom ang kakailanganing mga impormasyon mula
sa iba’t ibang pagkukunang sanggunian
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na mga
impormasyon sa pananaliksik
IV. Konseptuwal na Balangkas
Narito ang konseptuwal na balangkas ng araling ito upang maiplano
mo ang iyong mga gawain.
ANG PANITIKAN SA PANAHON NG KATUTUBO
Karunungang -bayan Alamat Epiko
A. Panitikan
-Salawikain
-Sawikain
-Kasabihan
B. Wika
Dalawang Uri ng
Paghahambing
Paghambing
A. Panitikan
-Mina ng Ginto
Alamat ng Baguio
B. Wika
-Pang-abay
( Pamanahon at
Panlunan )
A. Panitikan
-Tuwaang
Epiko ng mga
Bagobo
B. Wika
-Pang-abay na
Pamaraan
Nananabik ka na ba sa gagawin mong pag-aaral? Marahil ay
iniisip mo na ang mga gawain na iyong isasakatuparan sa modyul na ito.
Simulan natin ang iyong pag-aaral sa pamamagitan ng panimulang
pagtataya na susubok sa iyong kaalaman sa mga araling pampanitikan at
panggramatika na saklaw ng kabuuan ng araling ito.

27. 21
V. Panimulang Pagtataya
A. Sumulat ng maikling talata tungkol sa paksang: “Karunungang-bayan…
Salamin ng Pagka-Pilipino”. Bigyan mo ng pansin ang rubrik sa pagbuo
ng talata. Isulat sa sagutang-papel. (10 puntos)
RUBRIK
PAMANTAYAN Mahusay (5) Kainaman (3) Mahina (1)
Kaisahan
Tiyak ang pag-talakay
sa paksa
Hindi
masyadong
tiyak ang pag-talakay
sa
paksa
Hindi
natalakay
nang wasto
ang paksa
Kaugnayan Angkop ang pag-uugnay-
ugnay
ng mga
pangungusap
Hindi
masyadong
angkop ang
pag-uugnay-ugnay
sa mga
pangungusap
Walang pag-uugnay-
ugnay
sa mga
pangungusap
Kalinawan May pokus/ tuon
sa ideyang nais
ipa- batid
Hindi
masyadong
nakapokus sa
ideyang nais
ipabatid
Walang
pokus/tuon sa
ideyang nais
ipabatid
B.Bumuo ng sariling wakas ng akdang “Ang Alamat ng Kasoy”.
Isulat sa sagutang-papel. Bigyan mo ng pansin ang pamantayan
sa pagbuo. (10 puntos)
MGA PAMANTAYAN:
Kaangkupan- Angkop ang wakas sa daloy ng naunang
mga pangyayari.
Kalinawan - Malinaw na naipabatid ang bunga o kinalabasan
ng mga pangyayari.
Mensahe - Nakapagpabatid ng aral na dapat matutuhan ng
mambabasa.

28. 22
Ang Alamat ng Kasoy
Noong unang panahon ay nasa loob ng kasoy ang abuhing buto nito.
Lungkot na lungkot ang buto sapagkat madilim na madilim sa loob ng kasoy.
Lalo itong nalungkot nang malamang magdaraos ng isang handaan ang Adang
kagubatan. Sa gabi ng handaan ay ipinatawag ng Ada ang lahat ng hayop at
halaman. Lahat ay nagsasayaw. Lahat ay kumakanta. Masayang-masaya ang
kagubatan. Bukod tanging ang buto ng kasoy ang lungkot na lungkot.
Mabuti pa sila, nakikita ang masayang paligid. Heto ako, nakakarinig
ng awit at tawanan pero hindi naman nakikita ang katuwaan.Naulinigan
ngmakapangyarihang Ada ang himutok ng Buto.
Gusto kong maging maligaya ka. May kahilingan ka ba?
Ayoko pong nakakulong sa madilim na lugar na kinalalagyan ko.
Naiinggit ako sa ibang hayop at halaman na tuwang-tuwa kapag may
handaan sa kagubatan. Nakakasama sila sa pagsasaya. Hindi lang nila
naririnig kundi nakikita pa ang katuwaan ng lahat. Maawa kayo, mahal na
Ada. Gawan ninyo ng paraang makalabas po sana ako sa pagkakakulong ko
sa loob ng prutas na ito.
Naantig ang maawaing damdamin ng mahal na Ada. Iwinasiwas nito
ang nagniningning na pananglaw. Sa isang iglap ay nakalabas sa madilim na
kulungan ang Buto. Masayang-masayang napanood ng Buto ng Kasoy ang
sayawan, kantahan, at pagkakatuwaan ng mga hayop at halaman. Hatinggabi
na nang iwasiwas na muli ng butihing Ada ang kaniyang makinang na
pananglaw. Hudyat iyon ng pamamahinga. Pinatay na ng mga Alitaptap ang
parol nila. Nalungkot ang Buto nang dumilim na ang paligid. Nahahalinhan ng
takot at lungkot nang kumulog at kumidlat. Napansin ng Buto na
nagsipagtago ang mga hayop sa mga kuweba.

29. 23
C. Ibuod mo ang bahagi ng epiko ng Bicol na Handiong.Isaalang-alang
sa pagbubuod ang paggamit ng pang-abay na pamanahon, panlunan
at pamaraan.Salungguhitan ang mga ito. Isulat sa sagutang papel.
(10 puntos)
HANDIONG
Epiko ng Bicol
Salin sa Tagalog ni (J. Arrogante)
VIII
Ang Kabikolan ay isang lupain
Patagang mayaman sa mga baybayin
Sa buong daigdig pinakamarikit
Sagana sa butil, aming nakakamit.
IX
Si Baltog ang lalaking kauna-unahang
Naninirahan sa dakilang patagan
Nagmulang Botavara,
Lahing di- nakikita.
X
Nang ito’y kaniyang masukol,
Sa sibat ito’y nasapol
At sa brasong Herkules sa lakas
Ang panga ng hayop ay nangagkapilas.
XI
Bawat panga’y sukat
Sa habang sandipa
Dalawang katlo ang mga pangil
Nang tanganan ng kaniyang sibat.
XII
At siya’y umuwi sa kanilang lupain
Ang dalawang panga’y kaniyang binitin
Sa puno ng isang talisay
Sa Tondo, malapit sa bahay.
Ang ginawa mong pagsagot sa panimulang pagtataya ay makatutulong
sa iyo upang madali mong maunawaan ang mahahalagang konsepto sa mga
araling pampanitikan at panggramatika na nakapaloob sa kabuuan ng Aralin
1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng Katutubo.

30. 24
VI.Yugto ng Pagkatuto
AAAAllllaaaammmmiiiinnnn
Handa ka na ba? Simulan nating pagyamanin ang
iyong kaalaman at kakayahan sa panitikan sa Panahon ng
Katutubo.
Batid ko na may ideya ka na sa araling ito. Subukin nating alamin kung
ang iyong mga ideya ay tumutugon sa mga konseptong saklaw ng aralin.
Simulan natin sa pamamagitan ng gawain na susukat sa lawak ng iyong
kaalaman.
GAWAIN 1.1.1.a : TUGON SA PAGKATUTO
Basahin ang mga pangungusap na nakasulat sa graphic organizer
pagkatapos sagutan ang hanay sa BAGO BUMASA. Lagyan ng tsek (/) ang
salita na tutugon sa iyong kasagutan. Ikaw ba ay sumasang-ayon o di-sumasang-
ayon? Hintayin mo ang kasunod na panuto kung kailan mo
sasagutan ang HANAY NG PAGKATAPOS BUMASA.
ANTICIPATION-REACTION GUIDE
Bago Bumasa Mga Pangungusap Pagkatapos Bumasa
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Ang damdamin, saloobin,
kaugalian o tradisyon ng lahi
kapag naisatitik ay tinatawag na
panitikan.
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Kailanman, hindi maaaring
magka-ugnay ang panitikan at
kasaysayan.
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di -sumasang-ayon
Ang Pilipinas, bago pa man
dumating ang mga Espaıol ay
mayaman na sa panitikan.
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Hindi mababatid sa panitikan ang
tunay nating pagkalahi.
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Bago pa man dumating ang mga
Espaıol ay may alpabeto nang
ginagamit ang ating mga ninuno.
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Ang epiko, alamat, at mga
karunungang-bayan ay nakilala
lamang ng ating mga ninuno
noong panahon ng Espaıol.
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon

31. 25
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Napatunayan ng mga Espaıol na
ang ating mga ninuno ay hindi
mahilig sa tula, awit, kuwento,
bugtong, at palaisipan.
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Ang panitikan ay hindi
sumasalamin sa panahon kung
kailan isinulat.
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Matapos mong masagutan ang ARG, nakatulong ba ito upang
malaman mo ang mga konsepto na saklaw ng araling iyong pag-aaralan ?
GAWAIN 1.1.1.b : LIKAS-KATUTUBO
Sa bahaging ito, nais kong balikan mo ang dati mong kaalaman
tungkol sa saligang kasaysayan ng ating panitikan. Kilalanin mo ang mga
ninunong nag-ambag sa ating panitikan. Isulat sa loob ng kahon ang mga
nakaimpluwensiya sa panitikan ng Pilipinas Bago Dumating ang Espaıol .
Gawin sa sagutang papel.
Negrito Ma Malay
Espaıol Arabe
Amerikan
o
Indones
Nakatutuwang isipin na nagawa mong sagutin ang gawain. Ngayon,
iyo namang alamin ang mga akdang pampanitikan na kanilang inambag na

32. naging tulay upang masilayan natin ang tradisyon, paniniwala, at kaugalian
ng lahi na ating pinagmulan.
26
GAWAIN 1.1.1.c : I-Q NEK
Tulungan mo ang larawan na iugnay ang kaniyang sarili sa mga
akdang pampanitikan na lumaganap noong Panahon ng Katutubo sa
pamamagitan ng pagkukulay ng mga ito hanggang marating niya ang aklat ng
panitikan na nasa pinakaibaba ng tsart. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
nobela
maikling
kuwento
Karagatan
Pasyon
awiting-bayan
alamat
Moro-moro
korido
Haiku
tanaga
mito
epiko
dula
Timpalak
Palanca
komiks
magasin
salawikain
dulang
panradyo
blog
duplo
palaisipan
kasabihan
sawikain
Bugtong
tulang
dula
pelikula
dulang
pantelebisyon
Sarsuwela
Matapos kong mataya ang dati mong kaalaman sa paksa, oras na
upang ating pag-aralan ang ilan sa mga akdang pampanitikan na lumaganap
sa Panahon ng Katutubo.

33. 27
PPPPaaaauuuunnnnllllaaaarrrriiiinnnn
Sa bahaging ito ng aralin ay makikilala natin nang
ganap ang mga akdang pampanitikan na lumaganap sa
Panahon ng Katutubo tulad ng mga karunungang-bayan ( salawikain,
sawikain/kawikaan , at kasabihan ), alamat at epiko. Nakikita at
nasasalamin sa panitikan ang kalinangan ng isang lahi. Nakikita sa mga
nakasulat maging sa pasalitang panitikan ang kultura, tradisyon, at mithiin ng
isang bansa.
Sa pamamagitan ng inilaang mga gawain sa bawat bahagi ay
masasagot mo kung bakit mahalagang unawain ang mga akdang
pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo. Mapauunlad mo rin
ang iyong mga kaalamang panggramatika. Mauunawaan mo kung bakit
mahalaga ang paggamit ng angkop na gramatika/retorika sa mga araling
pampanitikan. Simulan natin ang iyong pag-aaral sa bahaging ito. Una nating
tatalakayin ang tungkol sa mga karunungang-bayan tulad ng salawikain,
sawikain, at kasabihan gayundin, ang dalawang uri ng paghahambing.
Ang unang bahagi ng araling ito ay magbibigay-daan upang
maisabuhay muli ang mga karunungang-bayan na minana pa natin sa
matandang panitikan at mailapat sa sariling pang-araw-araw na pamumuhay.
Ang ating mga karunungang-bayan bagamat payak ay mabuting hanguan ng
mahahalagang impormasyon hinggil sa kaugalian, asal at gawi.
Samakatuwid, hindi natin dapat ipagwalang-bahala at ibaon sa limot ang mga
karunungang-bayan ng ating panitikan. Tuklasin natin kung bakit
mahalagang unawain ang mga karunungang- bayan tulad ng salawikain,
sawikain at kasabihan bilang akdang pampanitikan sa kasalukuyang
panahon. Subukin mo munang gawin ang gawain na nasa loob ng kahon sa
susunod na pahina sa pamamagitan ng pagdurugtong ng angkop na ideya sa
sumusunod na pahayag.
1. Makikita sa mga karunungang-bayan ang kultura, tradisyon at
kalagayang panlipunan ng mga Pilipino sa panahong naisulat ito
sapagkat
____________________________________________________
____________________________________________________
2. Upang maging malinaw ang pag-unawa sa salawikain,
sawikain/kawikaan at kasabihan kailangang
____________________________________________________
____________________________________________________

34. Bigyan mo ng pansin ang larawan. Napansin mo ba ang pagiging
simple ng pamumuhay noon? Sa iyong palagay, ano ang naging gabay at
patnubay ng mga Pilipino noon sa ganitong klaseng pamumuhay? Nakatulong
kaya ang mga karunungang bayan?
28
Kinuha sa :
Tama! Payak ang pamumuhay noon ng mga sinaunang Pilipino. Sa
kabila ng pagiging payak ay nabuhay sila nang maligaya at payapa.
Pinaniniwalaang naging bahagi na ng kanilang pamumuhay ang mga
karunungang-bayan.
Sa bahaging ito, nais kong bigyan mo ng pansin ang tula ni Jose Rizal
na bagaman naisulat noong Panahon ng Espaıol ay makikita mo ang
paggamit niya ng isa sa mga karunungang-bayan na minana natin sa ating
mga ninuno. Isa lamang itong patunay na ang matandang panitikan tulad ng
karunungang-bayan ay may malaking impluwensiya sa mga Pilipino sa iba’t
ibang panahon.
Sa Aking Mga Kabata
ni Jose P. Rizal
Kapagka ang baya'y sadyángumiibig
Sa kanyáng salitáng kaloob ng
langit,
Sanglang kalayaan nasa ring masapit
Katulad ng ibong nasa himpapawid.
Pagka't ang salita'y isang kahatulan
Sa bayan, sa nayo't mga kaharián,
At ang isáng tao'y katulad, kabagay
Ng alin mang likha noong kalayaán.
Ang hindi magmahal sa kanyang
salitâ Mahigit sa hayop at malansáng
isdâ,Kayâ ang marapat pagyamaning
kusà Na tulad sa ináng tunay na
nagpalà.
Ang wikang Tagalog tulad din sa
Latin,Sa Inglés, Kastilà at salitang
anghel,Sapagka't ang Poong maalam
tumingín Ang siyang naggawad,
nagbigay sa atin.

35. 29
Ang salita nati'y tulad din sa iba
Na may alfabeto at sariling letra,
Na kaya nawalá'y dinatnan ng sigwâ
Ang lunday sa lawà noóng dakong una
GAWAIN 1.1.1.d : PAGLINANG SA TALASALITAAN
Ibigay ang kahulugan ng mga salitang nasa loob ng biluhaba ayon sa
pagkakagamit ng mga ito sa tula.Isulat sa sagutang papel ang mga sagot.
1. 2.
kabagay
kahulugan: ____________
____________________
naggawad
kahulugan: _________
2. 4.
5.
maalam
kahulugan:_______
__
sigwa
kahulugan:_______
__
lunday
kahulugan:_____________
__________________
Palawakin pa natin ang iyong kaalaman tungkol sa paksa. Batid ko na
handa ka na upang linangin at paunlarin ang kakailanganing pag-unawa sa
tulong ng mga angkop na gawain na ibibigay ng modyul na ito.
GAWAIN 1.1.1.e : SA ANTAS NG IYONG PAG-UNAWA
1.Suriin ang tula . Tukuyin ang kasabihang ginamit ni Jose Rizal . Ilahad ang
tiyak na kaisipan na nais nitong ipabatid. Gawin sa sagutang papel.Gayahin
ang pormat.
Sa Aking Mga Kabata
KASABIHAN
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
KAISIPAN

36. 3. Kung si Jose Rizal ay gumamit ng karunungang- bayan sa kaniyang
tula ikaw bilang kabataan, paano mo magagamit ang mga karunungang-bayan
30
na minana pa natin sa ating mga ninuno?
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
Ang mga gawain na iyong isinagawa ay nagpapatunay na ang
kasabihan bilang karunungang- bayan ay kinapapalooban ng mensahe na
magagamit sa buhay. Gayundin naman ang iba pang karunungang-bayan
tulad ng salawikain at sawikain/ kawikaan. Upang higit pang lumawak ang
iyong kaalaman sa paksa, basahin at unawain ang mahahalagang
impormasyon na nakatala sa loob ng kahon.
ALAM MO BA NA...
KARUNUNGANG-BAYAN
Kasama sa kabang-yaman ng karunungang-bayan ng ating bansa bago
dumating ang mga Espaıol ay ang salawikain, sawikain/kawikaan, at
kasabihan.
Salawikain- Karaniwang patalinghaga ang salawikain na may kahulugang
nakatago. Ang salawikain ay karaniwang nasusulat ng may
sukat at tugma kaya masarap pakinggan kapag binibigkas.
Mga Halimbawa:
‘Pag ang tubig ay magalaw Ang sakit ng kalingkingan
Ang ilog ay mababaw Damdam ng buong katawan
“A wattu langan a kuruga mariga “Ing taung mapibabata’
Tattolay nga minagimamma .” Dasan na ing sablang buring na”
(Ibanag) (Pampango)
“Walang gawaing mahirap “Ang taong matiyaga
sa taong matiyaga.” natutupad ang ninanasa.

37. 31
Sawikain – Ang pagsasawikain o pagtatambis ay isang paraan ng
pagsasalita na hindi gumagamit ng mararahas na salita upang
maiwasan ang makasakit ng loob. Ang sawikain o patambis
samakatuwid , ay masasabing mga salitang eupemistiko,
patayutay o idyomatiko na ginagamit upang maging maganda
ang paraan ng pagpapahayag.
Mga Halimbawa:
parang natuka ng ahas- natulala itaga mo sa bato- pakatandaan
malayo sa bituka- hindi malubha mahaba ang kamay- magnanakaw
Kasabihan- Ang kasabihan ay iba sa salawikain sa dahilang ito’y hindi
gumagamit ng mga talinghaga. Payak ang kahulugan. Ang kilos ,
ugali, at gawi ng isang tao ay masasalamin sa mga kasabihan.
Mga Halimbawa:
Tulak ng bibig Kasama sa gayak
Kabig ng dibdib. ‘Di kasama sa lakad.
Utos na sa pusa Ubos-ubos biyaya
Utos pa sa daga Bukas nakatunganga
Pagkatapos mong basahin ang mahahalagang impormasyon sa aralin,
marahil ay naging malinaw na sa iyo ang konsepto ng salawikain, sawikain at
kasabihan. Upang mapagtibay pa ang iyong kaalaman at tamang pag-unawa
sa paksang iyong pinag-aaralan, subukin mong gawin ang ilan pang gawain.
3. Suriin kung ang sumusunod ay salawikain, sawikain o
kasabihan.Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang pormat.
1. Ang magtanim ng hangin, 4. Maitim ang gilagid.
bagyo ang aanihin.
2. Itaga mo sa bato. 5. Ang taong walang kibo
nasa loob ang kulo.
3. Kasama sa gayak, 6. Ubos-ubos biyaya,
di kasama sa lakad. bukas nakatunganga.

38. 32
Salawikain
Sawikain Kasabihan
1.
2.
1.
2.
1.
2.
Madali mo bang nakilala ang salawikain, sawikain at kasabihan?
Nakilala mo ba ang mga ito dahil sa taglay nilang mga katangian? Kung sa
iyong palagay ay hindi pa sapat ang iyong kaalaman sa mga ito,
makatutulong ang kasunod na gawain upang madagdagan pa ang iyong
kaalaman tungkol dito.
4. Basahin at unawain ang mga nakahanay na salawikain,
sawikain/kawikaan at kasabihan. Isulat ang kahulugan ng bawat isa.
Gayahin ang pormat.
karunungang bayan
salawikain
sawikain
kasabihan
Taong nanunuyo,
Dala-dala’y bukayo
Kahulugan:
________________
________________
Itaga mo sa bato
Kahulugan:
_______________
_______________
Malakas ang loob,
Mahina ang tuhod
Kahulugan:
_______________
_______________
5. Batay sa iyong nakuhang mga impormasyon at sa sinagutang mga
gawain, ano ang pagkakaiba at pagkakatulad ng salawikain, sawikain
at kasabihan. Sagutin sa pamamagitan ng Venn Diagram.Gawin sa
papel. Gayahin ang pormat.
A, B, C Katangian ng bawat
isa
D- Pagkakatulad ng tatlo

39. Sa tulong ng mga gawain na inilaan ng araling ito ay maaari mo nang
maisantabi ang maling pag-unawa sa salawikain, sawikain, at
kasabihan.Ngayon ay nagawa mong paghambingin ang salawikain, sawikain
at kasabihan.
Alam mo ba na upang maging mabisa ang pagsusuri mo sa
pagkakatulad at pagkakaiba ng mga tao, bagay , pangyayari, ideya at iba pa,
kailangan ang isang maayos na paghahambing ? Ang araling ito ay naglaan
ng mga gawain upang mapaunlad ang iyong kakayahan sa paghahambing.
6. Basahin mong mabuti ang teksto. Hanguin sa loob ng teksto ang mga
pahayag na nagpapakita ng paghahambing. Isulat sa papel ang
sagot.
33
Sariwa ang hangin na humihihip sa karagatan.
Mas masarap ang pakiramdam ko ngayon kaysa
noong nakaraang buwan. Kapansin-pansin din ang
tubig na umaalon sa dagat na maituturing kong
kasinlinaw ng kristal. Di- gasino mang maingay dito ,wala man ang ingay
na matagal ko nang kinagisnan, alam kong masasanay rin ako. Naalala ko
tuloy ang pook na pinasyalan namin ni inay noong bata pa ako.
Magkasingganda ang pook na iyon at ang lugar na kinatatayuan ko ngayon.
Simputi rin ng bulak ang buhangin doon.
Akala ko iyon na ang una at huling araw na makadadalaw ako sa
ganoong klaseng lugar. Sa mura ko kasing edad noon , alam ko na ang hirap
na pinagdadaanan ng aming pamilya kaya napilitan akong magbanat ng buto
kahit wala pa sa panahon. Buti na lang kinaawaan ako ng Poong Maykapal.
Inialis ako sa nakasusulasok na lugar at dinala ako sa lugar na singganda ng
paraiso. Salamat at nakilala ko si Sir James Bossier. Pansamantala man
ang pananahan ko dito, batid ko na sa aking pagpupursige kasama ng aking
pamilya ay makababalik ako dito upang manirahan.

40. Pagkatapos mong sagutan ang gawain, nadagdagan ba ang iyong
kaalaman sa ating araling panggramatika . Sa araling ito , malalaman mo
kung paano susuriin ang antas o lebel na katangian ng dalawang tao, bagay,
ideya at iba pa na makatutulong sa malawak mong pagtingin sa mga ito.
Mabuting basahin at unawain mo ang mahahalagang impormasyon tungkol
sa ating araling panggramatika.
34
ALAM MO BA NA …
MAY DALAWANG URI NG PAGHAHAMBING
1. Paghahambing na magkatulad
Ginagamit ito kung ang dalawang
pinaghahambing ay may patas na
katangian. Ginagamitan ito ng mga panlaping
kasing, sing,magsing at magkasing o kaya ay
ng mga salitang gaya,tulad, paris, kapwa, at pareho.
2. Paghahambing na di-magkatulad
Ginagamit ito kung ang pinaghahambing ay may magkaibang katangian.
May dalawang uri ito:
2.1 Pasahol- Kung ang pinaghahambing ay mas maliit, gumagamit
itong mga salitang tulad ng lalo, di-gaano, di-totoo, di-lubha,
o di-gasino
2.2 Palamang- Kung ang hinahambing ay mas malaki o nakahihigit sa
pinaghahambingan, gumagamit ito ng mga salitang higit, labis, at
di-hamak.
Mayroon ka nang sapat na kaalaman sa araling panggramatika,
subukin mong maipakita ang iyong natutuhan sa bahaging ito.

41. 7. Itala mo ang pagkakatulad at pagkakaiba ng salawikain, sawikain, at
kasabihan sa tulong ng mga salita/ pahayag na ginagamit sa
paghahambing.
35
Ang pagkakatulad ng
salawikain, sawikain at
kasabihan
___________________________
___________________________
___________________________
Ang pagkakaiba ng salawikain,
sawikain at kasabihan
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
Bago tayo magpatuloy, balikan mo muna ang iyong mga sagot sa
naunang mga gawain at ihambing mo ang iyong mga naging sagot sa daloy
ng talakayan sa bahaging ito. Ano sa mga ideya mo ang tama? Ano naman
ang hindi tama at dapat na iwasto?
GAWAIN 1.1.1.f : Pag - Sa – Sa – Ka ( Pagpapalalim ng Pag-unawa sa
Salawikain, Sawikain, at Kasabihan )
Habang lumalalim ang iyong pag-unawa sa paksa ay mapagninilayan
mo kung bakit mahalagang unawain ang mga akdang pampanitikan tulad ng
salawikain, sawikain, at kasabihan sa kasalukuyang panahon. Mapagtitibay
mo ang ideyang ito sa tulong ng mga gawain na inilaan sa bahaging ito.
A. Salawikain
Bigyan mo ng pansin ang bahagi ng tula na ginamitan ng salawikain
ng may-akda upang bigyang diin ang mensaheng nais niyang iparating.
Nakikita ang butas ng karayom,
Hindi ang butas ng palakol
Mayroon pang taong
Sobrang palapuna at palapintasin,
Sa mukha ng kapwa’y
Nakikikita agad ang dumi o dusing;
Munting kapintasan
Ng kapwa niya taong laging pinapansin
Ang kamalian niya’t
Mga kasamaan ay ayaw aminin.
Dungis sa mukha mo’y pahirin mo muna
Bago ka mamintas ng mukha ng iba.
Halaw sa tulang Mga Ginto sa Putikan ni Gregorio G. Cruz

42. 36
Panuto: Bumuo ka ng maikling talata na magpapalawak ng iyong sagot
sa tanong blg. 1.
1. Bilang kabataan, paano mo isasabuhay ang mga salawikain na
ginamit sa tula? Isulat ang mga sagot sa papel.
B. Kasabihan
Ang kasabihan ay isa sa mga karunungang-bayan na iyo nang
nakilala. Bigyan mo ng pansin ang nilalaman ng bahagi ng isang awit na
nagpakilala ng mga kasabihang Pilipino na hindi dapat kalimutan.
Sa pagdamay ay no.1
Matalas makiramdam
Ang sakit sa kalingkingan
Ay sakit ng buong katawan
Kung di kaya ng nag-iisa
Pagtulungan nating dalawa
Ang bayanihan spirit ay taglay ng
bawat isa
Marunong lumingon
Sa pinanggalingan
Ang utang na loob
Hindi nalimutan
Walang puwang sa isip mo
Ang crab mentalidad
Hindi naiinggit
Kapwa Pinoy man Ay umunlad
Bahagi ng awit na Positibong
Kasabihan ni Ser Jess Torres
2. Magsaliksik ka ng mga pangyayari sa iyong kapaligiran (halimbawa:
batay sa obserbasyon o pansariling karanasan) na nagpapakita ng
diwang isinasaad ng napiling kasabihan sa hinalaw na awit . Gawin
sa papel. Gayahin ang pormat.
Kasabihan mula sa awit
_______________________________
_______________________________
Nasaliksik na pangyayari:
_______________________________
_______________________________
Kasabihan mula sa awit
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
Nasaliksik na pangyayari:
______________________
______________________
______________________

43. 37
C. Sawikain/Kawikaan
Ang pakikipag-usap sa kapwa ay tulay sa pagkakaunawaan. Ngunit
minsan, naghahatid ito ng hidwaan sa mga tao dahil sa paggamit ng mga
salita o pahayag na nakasasakit ng damdamin. Sa iyong palagay, paano
nakatutulong ang sawikain upang maiwasan ang ganitong sitwasyon? Bigyan
mo ng pansin ang mga sawikain na ginamit sa usapan. Pagkatapos, sagutin
ang kasunod na gawain sa p. 41.
Lef : Hoy! Joan, kumusta ka na? Ibang-iba ka na ngayon . Halos di kita
makilala para kang hinipang lobo.
Joan: Mabuti naman. Naku , Oo nga eh, napabayaan na kasi ako sa
kusina. Aba! Iba na rin naman ang hitsura mo. Ang tingin ko sa iyo
ngayon tila ka ipinanganak na may gintong kutsara sa bibig.
Ang lakas ng dating mo.
Lef : Naku ha, pamporma lang ang mga ito. Anong balita sa’yo?
Ipinagpatuloy mo ba ang kursong Medisina? Ikaw ang may utak sa
klase natin noong High School tayo di ba? Malamang kayang-kaya
mo ang kursong pinangarap mo.
Joan: Heto nga’t patuloy akong nagsusunog ng kilay para matapos ko ang
kursong noon pa’y hinangad ko na.
Lef: Masaya akong malaman ’yan. Talaga naman, sa buhay ng tao bago mo
makamtan ang iyong pangarap kailangan mo talagang dumaan sa
butas ng karayom sa dami ng pagsubok na iyong mararanasan.
Joan: Ganyan talaga ang buhay. Matamis ang bunga kapag pinaghihirapan.

44. 38
3. Sa iyong palagay, paano nakatulong ang bawat sawikain upang
maging magaan ang mga pahayag ng mga tauhan? Isulat mo ang
iyong sagot sa paraang patalata.Gawin sa papel. Bumuo ng iyong
pamagat para sa talata.
4. Batay sa iyong naging sagot sa naunang mga gawain, ihanay mo ang
kahalagahan ng salawikain, sawikain at kasabihan.
Karunungang-bayan Kahalagahan
Salawikain
Sawikain
Kasabihan
Matapos mong sagutin ang mga gawain, nakaramdam ka ba ng
pagmamalaki bilang isang Pilipino? Masasabi mo bang may kalinangan na
ang ating lahi bago pa man tayo sakupin ng mga Espaıol? Paano mo
pahahalagahan ang matatandang panitikan tulad ng karunungang-bayan na
minana mo pa sa ating mga ninuno?
Pagkakataon mo na upang ilahad ang iyong pananaw sa
kahalagahang hatid ng karunungang-bayan sa mga kabataan sa
kasalukuyan. Naniniwala ako na mapaninindigan mo ang bisang
pangkaisipan at bisang pandamdamin na iyong natutuhan sa aralin.

45. 39
GAWAIN 1.1.1. g : PAGTALUNAN NATIN, PUNTO SA PUNTO
. Ilahad ang iyong panig sa paksa. Subuking gamitin ang mga konseptong
natutuhan sa araling pampanitikan at panggramatika. Isulat ang sagot sa
papel.
KARUNUNGANG- BAYAN: MABISA PA RING GAMITIN BILANG PATNUBAY O
GABAY NG KAGANDAHANG-ASAL SA KASALUKUYANG PANAHON
Naipakita mo sa gawaing ito ang kahalagahan ng mga karunungang-bayan
sa kabataang Pilipino. Malaki ang maiaambag mo sa pagpapanatili at
pagpapaunlad ng ating matandang panitikan kung ang mga ito ay magagamit
mo sa iyong buhay.
GAWAIN 1.1.1.h : SALAMIN NG KATOTOHANAN
Suriin ang bisang pangkaisipan at bisang pandamdamin sa ipinahayag
na panig na ginawa sa GAWAIN 1.1.1.g. Sumulat ng repleksiyon tungkol dito.
REPLEKSIYON
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
____________________________________

46. bayan sapagkat
________________________________________________
________________________________________________
2. Ang mga karunungang-bayan bagaman bahagi ng ating matandang
panitikan ay masasabi kong angkop pa ring pag-aralan at isabuhay
sa kasalukuyan dahil
________________________________________________
________________________________________________
________________________________________________
Kaya ipinagmamalaki ko ___________________________
40
GAWAIN 1.1.1.i : DUGTUNGAN TAYO…
Pagtibayin mo ang iyong natutuhang mahahalagang konsepto sa aralin
sa pamamagitan ng pagbuo ng mga ideya na nakapaloob sa kahon.
1. Naniniwala ako na mahalagang unawain ang mga karunungang -
3. Sa tulong ng mga karunungang-bayan, naging malinaw sa akin ang
Ang layunin mo sa bahaging ito ay mailapat ang mga kaalamang
natutuhan sa awtentikong pagkatuto. Basahin at unawain mo ang sitwasyon
pagkatapos, gawin mo ang Inaasahang Produkto para sa araling ito
Dadalaw ngayong buwan sa inyong barangay ang mga piling senior
citizen na nagmula sa iba’t ibang lalawigan. Ang layunin nila sa pagdalaw ay
upang matiyak na ang kabataan ay may naiaambag sa pagpapanatili ng
yaman ng kultura at tradisyon ng ating lahi. Ikaw, bilang SK chairman ay
naatasan ng inyong Punong barangay na magpakita ng mga katibayan na ang
kabataan ay may malaking bahagi sa pagpapanatili ng sariling kultura at
tradisyon. Naisip mo na ipakita ito sa pamamagitan ng pagbuo ng isang
brochure na naglalaman ng mga karunungang- bayan kung saan iuugnay mo
ang mga gawaing pangkabataan sa inyong barangay. Ayon sa inyong punong
barangay ang brochure na dapat mong maipakita ay matataya sa
sumusunod na pamantayan:

47. 41
RUBRIK
PAMANTAYAN LUBOS NA
KATANGGGAP-TANGGAP
(5)
KATANGGAP-TANGGAP
(3)
MAHINA
(1)
Organisasyon
Lohikal ang
pagkakaayos ng
mga teksto at
larawan
May ilang teksto
at larawan na
wala sa lugar
Nakalilito ang
pagkakaayos ng
teksto at mga
larawan
Kalidad ng mga
Larawan
Klaro at tama ang
perspektibo
May ilang
larawan na di
klaro o tama ang
perspektibo
Karamihan sa
mga larawan ay
di klaro o Malabo
ang perspektibo
Dibuho
Kaakit-akit ang
brochure dahil
tama ang
kombinasyon ng
kulay, estilo, laki
ng font at
pagkakaayos ng
teksto at larawan
Medyo kaakit-akit
ang brochure
kahit ay ilang
maling
kombinasyon na
makikita sa
brochure
Di- gaanong
kaakit-akit ang
brochure dahil
kitang-kita ang
maling
kombinasyon ng
larawan, estilo,
font at teksto
Gamit ng
Karunungang-bayan
Mabisa ang
pagkakagamit ng
karunungang -
bayan sapagkat
Nakatulong ito
upang maipakita
ang kultura at
tradisyong
Pilipino
Di masyadong
mabisa ang
pagkakagamit ng
mga
karunungang-bayan
dahil di
gaanong
naipakita ang
kultura at
tradisyong
Pilipino
Di mabisa ang
pagkakagamit ng
mga
karunungang -
bayan sapagkat
halatang pilit ang
pagpapakita ng
kultura at
tradisyong
Pilipino
Nakatulong ba nang malaki ang mga kaalamang natutuhan mo sa
kabuuan ng aralin sa pagbuo ng Inaasahang Produkto? Higit pa sa mga
kaalaman, konsepto at ideyang natutuhan mo sa bahaging ito ng modyul,
inaasahan ko na maisasabuhay mo ang mga aral na nakapaloob sa ating
mga karunungang-bayan.
Samantala, naniniwala ka ba na mahalagang malaman ang
pinagmulan ng mga bagay sa ating paligid? Naisip mo rin ba na ang mga
bagay na iyong napakikinabangan sa kasalukuyan ay nagtataglay ng mga
kuwento ng kanilang pinagmulan?
Ang susunod na aralin na iyong pag-aaralan ay isang akdang
pampanitikan na makatutulong sa iyo upang higit mong makilala ang
pinagmulan at kahalagahan ng pagsulpot ng mga bagay sa iyong kapaligiran,

48. ang alamat. Batid ko ang iyong pananabik sa aking tinutukoy kaya maaari ka
nang humakbang sa susunod na aralin para pag-aralan ito.
42
ARALIN 1.1.2 : ALAMAT
Sinasabing ang ilang kaalaman natin ngayon ay
kinuha ng mga mananaliksik sa saling-dila ng matatanda.
Sa pag-usad ng panahon, maaaring nagbabago ang mga
alamat gayunpaman hindi nawawala ang katangian nitong
maglahad ng pinagmulan ng tao, bagay, lunan , o pangyayari.
Ang aralin na ito ay tutulong sa iyo upang
mauunawaan mo kung paano nakatutulong ang alamat
sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at
kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa
matatandang panitikan ng ating lahi. Matapos mong pag-aralan
ang mahahalagang konsepto sa aralin, ikaw ay inaasahang
makabubuo ng informercial na nagtatampok sa kultura at tradisyong
Pilipino.Gayundin, mapagtitibay mo kung paano kasasalaminan ng kultura,
tradisyon, at kaugalian ang alamat tulad ng iba pang akda na lumaganap sa
Panahon ng Katutubo.
Bago mo alamin ang mahahalagang konsepto sa araling ito, nais ko
munang mataya ang iyong kabatiran sa ating paksa. Simulan mo sa pagsagot
sa sumusunod na gawain.
GAWAIN 1.1.2.a : LARAWAN NG PINAGMULAN
Pansinin mo ang mga larawan na nasa loob ng kahon. Pamilyar ka ba
sa mga ito? Alamin natin ang iba mo pang kaalaman sa paksang iyong pag-aaralan
sa tulong ng mga larawan.Subukin mong sagutin ang kasunod na
mga tanong.
a. Ano-ano ang maaaring maging paksa ng alamat?
b. Nakatutulong ba ang alamat upang maging malinaw ang pinagmulan
ng mga bagay?
c. Makikita ba sa bawat paksa ng alamat ang tatak ng pagiging
mamamayan? Patunayan.
Ang mga larawan ay hinango sa
http://www.google.com.ph/search

49. Nakatulong ba sa iyo ang ginawa mong pagsagot sa mga tanong
upang makilala ang alamat bilang isang akdang pampanitikan? Huwag kang
mag-alala, ang modyul na ito ay tutulong sa iyo upang pagyamanin ang iyong
kaalaman sa paksang ating pag-aaralan.
ibalik ang puso ng ina ngunit wala na itong buhay. Dahil sa ginawa niya
ay biglang pinarusahan at naging BUTIKI na gumagapang sa mga kisame
at haligi. Ito ang parusa sa anak na walang utang na loob sa kaniyang
pinanggalingan.
Pagkakita sa puno,naalala ni Juana ang brasong ibinaon niya sa lupa,
doon mismo sa pinagtubuan ng puno. Nasambit niya sa sarili ang pangalan
ni Aging. Ang halamang iyan ay si Aging, wika ni Juana. Magmula noon
ang halamang iyon ay tinawag na Agingna di nagtagal ay naging saging.
43
GAWAIN 1.1.2.b : WAKAS NG PINAGMULAN
Sa isang kuwento , pelikula o teleserye man, kaabang-abang ang
bahaging resolusyon o kinahinatnan sapagkat dito malalaman ng mambabasa
o manonood kung ano ang maaaring mangyari sa pangunahin at iba pang
sangkot na tauhan. Sa isang alamat, gaano kaya kahalaga ang wakas na
bahagi nito? Paano nakatutulong ang wakas upang maging malinaw ang
pinagmulan ng mga bagay? Narito ang ilang halimbawa ng wakas sa ilang
alamat. Suriin mo ang kinahinatnan ng mga tauhan. Isulat ang sagot sa papel.
Nanangis ang binata at nagsisi sa kanyang narinig. Gusto niyang
Puna:
Halaw sa Alamat ng Butiki
_______________________________________________________
Puna:
Halaw sa Alamat ng Saging
___________________________________________________________________

50. 44
Nagluksa ang Rajah at ang buong palasyo. Ipinag-utos niya na ang
dalawa'y ilagak na magkasama sa isang hukay.
Lumipas ang mga araw. Himala ng mga himala. Ang lupa sa puntod
ng libing ay tumaas hanggang sa itoy maging bundok. Napakaganda at
perpekto ang hugis. Tinawag itong Bundok ng Mayon bilang alaala kay
Daragang Magayon.
Halaw sa Alamat ng Bulkang Mayon
Puna ______________________________________________________
Mga Gabay na Tanong:
1. Ano ang napuna mo sa naging daloy ng wakas?
2. Kapani-paniwala ba ang ganitong uri ng wakas? Ipaliwanag.
3. Sa iyong palagay, bakit karaniwan na sa mga alamat na magkaroon ng
kaparusahan o pagkamatay ng pangunahing tauhan?
GAWAIN 1.1.2.c : KILALANIN ANG PINAGMULAN
Batay sa mga impormasyon na nailahad sa mga naunang gawain,
paano mo mailalarawan ang alamat bilang akdang pampanitikan? Isulat ang
sagot sa papel gamit ang fan fact analyzer. Gayahin ang pormat.
ALAMAT
Nataya na natin ang iyong dating kaalaman sa paksa at alam ko na
handa ka nang dagdagan pa ito sa pamamagitan ng mga gawain na batid
kong makatutulong sa iyo upang malinang mo ang kinakailangang pag-unawa
.Simulan natin sa pamamagitan ng pagsagot mo sa mga tanong na
magiging gabay sa iyong pag-aaral mula simula hanggang huling bahagi ng
araling ito.

51. 45
Mga Gabay na Tanong:
1. Paano nakatutulong ang alamat sa pag-unawa ng pinagmulan ng mga
bagay sa kasalukuyan?
2. May saysay pa ba ang mga alamat bilang mga akdang pampanitikan
sa kasalukuyan? Patunayan.
3. Nakatutulong ba ang paggamit ng mga lugar at panahon upang
mabisang maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa isang
kuwento tulad ng alamat? Patunayan.
GAWAIN 1.1.2.d : TUGON MO…MAHALAGANG ALAMIN
Sa bahaging ito, nais kong malaman ang antas ng iyong pag-unawa
sa aralin na ating pag-aaralan. Subukin mong sagutin ang mga nakatala sa
mga gabay na tanong upang magabayan ka sa pagpapalawak ng paksa na
nasa loob ng kahon.
Ang Kahalagahan ng Alamat sa Kasalukuyan
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_____________________________________________
Huwag kang mag-alala kung sa tingin mo ay hindi mo nasagot nang
wasto ang mga katanungan.Naglaan pa ng mga gawain ang modyul na ito
upang matulungan ka sa pagkilala ng mga tamang konsepto ng aralin .
Ang bahaging ito ng aralin ay makatutulong upang maunawaan mo
ang mga konsepto at kasanayang dapat mong malinang sa paksa.
Kailangang mapalawak at mapaunlad mo pa ang iyong dating kaalaman nang
sa gayon ay mabatid mo kung paano nakatutulong ang alamat sa
pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na
minana natin bilang isa sa matatandang panitikan ng ating lahi.

52. 46
Basahin at unawain.
Mina ng Ginto
Alamat ng Baguio
Sa isang nayon sa Baguio na kung tawagin ay Suyuk, naninirahan ang
mga Igorot na pinamumunuan ni Kunto. Si Kunto ay bata pa ngunit siya ang
pinakama-lakas at pinakamatapang sa kanilang nayon kaya siya ang
ginawang puno ng matatandang pantas.
Ang mga naninirahan sa nayong ito ay namumuhay nang tahimik .
Maibigin sila sa kapwa at may takot sila sa kanilang bathala. Taun-taon ay
nagdaraos sila ng caıao bilang parangal sa kanilang mga anito. Noong
panahong iyon, ang mga Igorot ay naniniwala sa iba’t ibang anito.
Kung nagdaraos sila ng caıao ay lingguhan ang kanilang handa.
Nagpapatay sila ng baboy na iniaalay sa kanilang bathala. Nagsasayawan at
nagkakantahan sila.
Isang araw ay nagtungo si Kunto sa gubat upang mamana. Hindi pa
siya lubhang nakalalayo nang nakakita siya ng isang uwak. Nakatayo ito sa
isang landas na kanyang tinutunton. Karaniwang ang mga ibon sa gubat ay
maiilap ngunit ang ibong ito ay kaiba.
Lumakad si Kunto palapit sa ibon ngunit hindi ito tuminag sa
pagkakatayo sa gitna ng landas. Nang may iisang dipa na lamang siya mula
sa ibon, bigla siyang napatigil.
Tinitigan siyang mainam ng ibon at saka tumango nang tatlong ulit
bago lumipad. Matagal na natigilan si Kunto . Bagamat siya’y malakas at
matapang, sinagilahan siya ng takot. Hindi niya mawari kung ano ang ibig
sabihin ng kanyang nakita.
Hindi na niya ipinagpatuloy ang kanyang pamamana. Siya’y bumalik
sa nayon at nakipagkita sa matatandang pantas. Anang isang matanda, “

53. Marahil ang ibong iyon ay ang sugo ng ating bathala. Ipinaaalaala sa atin na
dapat tayong magdaos ng caıao.”
Kung gayon, ngayon din ay magdaraos tayo ng caıao, ” ang pasiya ni
47
Kunto.
Ipinagbigay-alam sa lahat ang caıao na gagawin. Lahat ng
mamamayan ay kumilos upang ipagdiwang ito sa isang altar sa isang
bundok-bundukan. Ang mga babae naman ay naghanda ng masasarap na
pagkain.
Nang ang lahat ay nakahanda na, ang mga lalaki ay humuli ng isang
baboy. Ang baboy na ito ay siyang iaalay sa kanilang bathala upang mapawi
ang galit, kung ito man ay nagagalit sa kanila.
Inilagay ang baboy sa altar na ginawa nila sa itaas ng bundok-bundukan.
Anong laking himala ang nangyari! Nakita nilang ang baboy ay
napalitan ng isang pagkatanda-tandang lalaki! Ang mukha ay kulay- lupa na
sa katandaan at halos hindi na siya makaupo sa kahinaan.Ang mga tao ay
natigilan. Nanlaki ang mga mata sa kanilang nakita. Sila’y natakot.
Maya-maya’y nagsalita ang matanda at nagwika nang ganito: “Mga
anak magsilapit kayo. Huwag kayong matakot. Dahil sa kayo’y mabuti at
may loob sa inyong bathala, gagantimpalaan ko ang inyong kabutihan.
Lamang ay sundin ninyo ang lahat ng aking ipagbilin.
“Kumuha kayo ng isang tasang kanin at ilagay ninyo rito sa aking tabi.
Pagkatapos sukluban ninyo ako ng isang malaking palayok. Ipagpatuloy ninyo
ang inyong caıao. Pagkalipas ng tatlong araw, bumalik kayo rito sa pook na
ito.
Makikita niyo ang isang punungkahoy, na kahit minsan sa buhay ninyo
ay hindi pa ninyo nakikita o makikita magpakailanman. Ang bunga,dahon, at
sanga ay maaari ninyong kunin ngunit ang katawan ay huwag ninyong
gagalawin. Huwag na huwag ninyong tatagain ang katawan nito.”

54. Tinupad naman ng mga tao ang ipinagbilin ng matanda.Ipinagpatuloy
nila ang kanilang pista. Pagkaraan ng tatlong araw, bumalik sila sa pook na
pinag-iwanan sa matanda. Itinaas nila ang palayok at gaya ng sinabi ng
matanda, nakita nila ang isang punungkahoy na maliit. Kumikislap ito sa
liwanag ng araw-lantay na ginto mula sa ugat hanggang sa kaliit-liitang
dahon.
Nagsigawan ang mga tao sa laki ng galak. Si Kunto ang kauna-unahang
lumapit sa punungkahoy at pumitas ng isang dahon. Pagkapitas sa
dahon ay nagkaroon kaagad ng kapalit ito kayat nag-ibayo ang tuwa sa mga
tao. Bawat isa ay pumitas ng dahon.
Sa loob ng maikling panahon, yumaman ang mga taga-Suyuk.Ang dati
nilang matahimik na pamumuhay ay napalitan ng pag-iimbutan at inggitan.
Ang punungkahoy naman ay patuloy sa pagtaas hanggang sa ang mga dulo
nito’y hindi na maabot ng tingin ng mga tao.
Isang araw, anang isang mamamayan, “kay taas-taas na at hindi na
natin maabot ang bunga o dahon ng punong-ginto. Mabuti pa ay pagputul-putulin
na natin ang mga sanga at dahon nito. Ang puno ay paghahati-hatian
natin.”
Kinuha ng mga lalaki ang kanilang mga itak at palakol. Ang iba ay
kumuha ng mga sibat. Tinaga nila nang tinaga ang puno at binungkal ang
lupa upang lumuwag ang mga ugat.Nang malapit nang mabuwal ang
punungkahoy ay kumidlat nang ubod-talim. Kumulog nang ubos-lakas at
parang pinagsaklob ang lupa at langit.
Ang punungkahoy ay nabuwal. Nayanig ang lupa at bumuka sa lugar
na kinabagsakan ng puno. Isang tinig ang narinig ng mga tao. “ Kayo ay
binigyan ng gantimpala sa inyong kabutihan. Ang punong-ginto upang maging
mariwasa ang inyong pamumuhay. Sa halip na kayo’y higit na mag-ibigan ,
kasakiman ang naghari sa inyong mga puso. Hindi ninyo sinunod ang aking
48

55. ipinagbilin na huwag ninyong sasaktan ang puno. Sa tuwi-tuwina ay inyong
nanaisin ang gintong iyan.”
At pagkasabi ng mga katagang ito, sa harap ng mga tao sa Suyuk,
ang puno ay nilulon na ng lupang kinabuwalan. Mula nga noon, nagkaroon na
ng minang ginto sa Baguio at nakukuha lamang ito sa pamamagitan ng
paghukay sa lupa.
Masasalamin ba sa alamat ang kultura at tradisyon ng isang pangkat
ng mamamayan sa ating bansa? Maituturing mo bang yaman ng lahi ang
mga alamat sa ating panitikan? Bago mo sagutin ang mga tanong, bigyan mo
ng pansin ang kasunod na mga gawain upang higit mong maunawaan ang
nilalaman ng binasa mong alamat.
49
GAWAIN 1.1.2.e : PAGLINANG NG TALASALITAAN
Suriin ang mga salitang nakahilig sa loob ng pangungusap. Bigyan
ng kahulugan ayon sa pagkakagamit sa akda. Isulat sa papel ang mga sagot.
1. Taon-taon ay nagdaraos sila ng caıao bilang parangal sa kanilang
mga anito.
Kahulugan - _______________________________________
2. Noong panahong iyon, ang mga Igorot ay naniniwala sa iba’t ibang
anito.
Kahulugan - ______________________________________
3. Maibigin sila sa kapwa at may takot sila sa kanilang bathala.
Kahulugan - ______________________________________
4. Siya’y bumalik sa nayon at nakipagkita sa matatandang pantas.
Kahulugan - _______________________________________
5.Marahil, ang ibong iyon ay ang sugo ng ating bathala.
Kahulugan - ______________________________________
Batid ko na nakatulong ang mga salitang binigyan mo ng kahulugan
upang iyong maunawaan ang kultura at tradisyon na mayroon ang mga
Igorot. Subukin natin ang lalim ng iyong pag-unawa sa ilang mahahalagang
konsepto ng akdang binasa.

56. Ang gawaing ito ay nakatulong sa iyo upang madali mong maunawaan
50
GAWAIN 1.1.2.f : SA ANTAS NG IYONG PAG-UNAWA
ang daloy ng mga pangyayari sa alamat.
1. Pagsunud-sunurin mo ang mga pangyayari sa alamat sa tulong ng
Story Mountain. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
Gitna
Simula
Wakas
2. Sa iyong palagay, angkop ba ang naging wakas ng akda ?
Pangatuwiranan ang iyong sagot. Gawin sa papel.
3. Suriin ang mga pangyayari sa bawat bahagi ng alamat.Itala mo sa
talahanayan kung alin ang makatotohanan at di- makatotohanan.
Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
BAHAGI MAKATOTOHANAN DI- MAKATOTOHANAN
SIMULA
GITNA
WAKAS
Sa bahaging ito, iyong napagtibay na nangingibabaw sa alamat ang
mga di- makatotohanang pangyayari na nagpapaigting upang maging
kapana-panabik ang kuwento na nakapaloob dito. Gayundin, sa tulong ng
mga di-makatotohanang pangyayari nabubuo ang pinagmulan ng mga
bagay.

57. __________
__________
__________
______
__________
___________
__
___________
___________
____
51
4. Mula sa akdang binasa, itala ang kultura at tradisyon ng mga Igorot sa
tulong ng dayagram. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
Mina ng Ginto
Igorot
Kultura
At
Tradisyon
___________
___________
___________
___________
___________
__________
__________
5. Balikan mong muli ang naitala mong mga kultura at tradisyon ng mga
Igorot. Sa iyong palagay , nananatili pa rin ba ang mga ito sa
kasalukuyan? Itala ang iyong sagot sa tsart. ( Maaring magsaliksik ang
mag-aaral sa bahaging ito ). Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
KULTURA NG IGOROT
Ano- ano ang mga
kulturang binanggit sa
akda?
Sa kasalukuyan,
nananatili pa rin ba ito?
Oo o Hindi
Patunay
Napatunayan mo sa bahaging ito na ang alamat bilang akdang
pampanitikan ay sumasalamin sa kultura, tradisyon, at kalagayang
panlipunan noong panahong naisulat ito. Binabati kita sa matiyaga mong
pagsagot sa mga gawain. Layon ng araling ito na mapalawak pa ang iyong
kaalaman sa paksang tinatalakay . Makatutulong kung iyong babasahin at
uunawain ang mahahalagang konsepto na nakatala sa loob ng kahon.

58. 52
ALAM MO BA NA…
Ang Alamat
Ang alamat ay isa sa kauna-unahang panitikan ng mga Piipino
bago pa dumating ang mga Español. Karaniwang kathang-isip o maaari
namang hango sa tunay na pangyayari. Pinagmulan ng isang pook, ng
isang halaman o punongkahoy, ng ibon, ng bulaklak at iba pang mga
bagay ang karaniwang paksa nito. Maaari ring tungkol sa mga
pangyayaring di- kapani-paniwala o kaya’y tungkol sa pagkakabuo ng
pangalan ng lugar, bagay at iba pa.
Mababakas sa alamat ang matatandang kaugaliang Pilipino.
Layunin din ng alamat na manlibang. May tatlong bahagi ang alamat.
Simula: Kabilang sa simula ang mga tauhan, tagpuan, at suliranin. Sa
mga tauhan nalalaman kung sino-sino ang magsisiganap sa kuwento at
kung ano ang papel na gagampanan ng bawat isa. Maaaring bida,
kontrabida, o suportang tauhan. Sa tagpuan nakasaad ang lugar na
pinangyayarihan ng mga aksyon insidente, gayundin ang panahon kung
kailan naganap ang kuwento. At ang bahagi ng suliranin ang nagsasaad
ng problemang haharapin ng pangunahing tauhan.
Gitna: Binubuo ang gitna ng saglit na kasiglahan, tunggalian, at
kasukdulan. Ang saglit na kasiglahan ang naglalahad ng panandaliang
pagtatagpo ng mga tauhang masasangkot sa suliranin. Ang tunggalian
naman ang bahaging nagsasaad sa pakikitunggali o pakikipagsapalaran
ng pangunahing tauhan laban sa mga suliraning kakaharapin, na minsan
sa sarili , sa kapwa, o sa kalikasan. Samantalang ang kasukdulan ang
pinakamadulang bahagi kung saan maaaring makamtan ng pangunahing
tauhan ang katuparan o kasawian ng kaniyang ipinaglalaban.
Wakas: Binubuo ang wakas ng kakalasan at katapusan . Ang kakalasan
ang bahaging nagpapakita ng unti-unting pagbaba ng takbo ng kuwento
mula sa maigting na pangyayari sa kasukdulan. At ang katapusan ang
bahaging maglalahad ng magiging resolusyon ng kuwento. Maaaring
masaya o malungkot, pagkatalo o pagkapanalo.
Sa tulong ng bawat bahagi ng alamat ay naipakita ang mga
pangyayari na sumasalamin sa kultura, tradisyon, kaugalian at
kalagayang panlipunan ng sinaunang Pilipino.

59. Pagkatapos mong malaman kung ano ang alamat at mga bahagi nito,
bigyan mo naman ng pansin ang mahalagang gamit ng panahon at pook . Sa
iyong palagay nakatutulong ba ang paggamit ng mga lugar at panahon upang
mabisang maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa isang kuwento tulad
ng alamat? Gawin mo ang mga susunod na gawain upang masagot mo nang
wasto ang mahalagang tanong hinggil sa paksang ito .Isulat sa sagutang
papel.
Sa bahaging ito masusukat ang iyong kasanayang panggramatika.
Malalaman natin ang antas ng iyong kaalaman sa araling pangramatika na
iyong pag-aaralan. Basahin mo ang bahagi ng kuwento na nasa loob ng
kahon. Pagkatapos, sagutin ang kasunod na mga tanong .
namumutawi kundi isang impit na “ Diyos Ko!!!” Sa gitna ng kanyang
pagluha, ang mabait na si Sinang ay lumapit sa asawa at tinapunan iyon
ng isang “ hayaan-mo-na ang Nanay” na tingin. Kasabay ng isang malalim
na buntung-hininga, si Conrado’y nalugmok sa isang likmuan. Ang salitaan
ay napinid na.
nila sa isang sulok si Impong Selang nananangis, umiiyak na nag-iisa.
Siya’y hindi man lamang tinuluan ng luha nang si Pepe’y naghihirap, at
saka ngayon pang si Pepe’y matiwasay na, salamat sa suwerong itinusok sa
kanya ng manggagamot, ay saka….
Halaw sa Impong Sela ni Epifanio G. Matute
53
Ngunit mula sa kanyang nangangatal na mga labi ay walang
Umagang-umaga kinabukasan, nagtaka na lamang sila’t natagpuan
a. Suriin ang mga salitang may salungguhit.Nagbibigay- turing ba ito sa
mga salitang nakihilig o naglalarawan?
b. Nakatulong ba ang mga salitang may salungguhit upang mabisang
maipabatid ang mahalagang pangyayari sa alamat? Patunayan.
c. Anong bahagi ng panalita ang mga salitang may salungguhit?
Pagkatapos mong sagutin ang mga tanong, may ideya ka na ba kung
ano ang mahalagang papel na ginagampanan ng pang-abay na pamanahon
at pang-abay na panlunan upang malinaw na maipabatid ang mga
pangyayari sa isang kuwento? Makatutulong sa iyo nang malaki ang mga
impormasyon na nakatala sa kasunod na kahon upang ganap mong
maunawaan ang araling panggramatika.

60. 54
ALAM MO BA NA…
PANG-ABAY NA PAMANAHON AT PANG-ABAY NA PANLUNAN
Ang pang-abay na pamanahon ay nagsasaad kung kailan naganap
o magaganap ang kilos na taglay ng pandiwa. Napapangkat ang ganitong
uri ng pang-abay: (1) yaong may pananda at (2) yaong walang pananda.
Gumagamit ng nang , sa, noong, kung, tuwing, buhat, mula,
umpisa, at hanggang bilang mga pananda ang pang-abay na pamanahon
Mga halimbawa:
1. Kailangan ka bang pumasok nang araw-araw?
2. Inaasahan tayo roon sa gabi, hindi sa araw.
3. Noong Lunes siya nagsimula sa kaniyang bagong trabaho.
4. Kapag Mahal na Araw ay sinisikap niyang mag-abstinensya
at mag- ayuno.
5. Tuwing Pasko ay nagtitipon-tipon silang mag-anak.
May mga pang-abay na pamanahon na walang pananda tulad ng
kahapon, kangina, ngayon, mamaya, bukas, sandali at iba pa.
Mga Halimbawa:
1. Pitong pangunahing alagad ng sining ang tumanggap kahapon ng
“National Artist Award” buhat sa Pangulo.
2. Manonood kami bukas ng pambansang pagtatanghal ng dulang
Pilipino

61. 3. Magsisimula pamaya-maya ang kumbensiyon tungkol sa
pagpapabahay
sa mahihirap.
4. Ipinagdiriwang ngayon ng Makati ang ika-262 anibersaryo ng
kaarawan
ni Gabriela Silang.
5. Panauhing pandangal mamaya ang bagong pangulo sa pagkakaloob
ng Gantimpalang TOYM.
Ang pang-abay na panlunan ay tumutukoy sa pook na
pinangyarihan, pinangyayarihan, o pangyayarihan ng kilos ng pandiwa.
Karaniwang ginagamitan ng pariralang sa/kay ang ganitong pang-abay.
Sa ang ginagamit kapag ang kasunod ay pangngalang pambalana o
panghalip.
Kay o ang maramihan nitong kina, ang ginagamit kapag ang
Sa tulong ng mga nabasa mong impormasyon sa ating araling pang-gramatika,
kasunod ay pangngalang pantanging ngalan ng tao. Ang pangngalang
pantanging ngalan ng pook o bagay ay pinangungunahan ng sa.
Narito ang Ilang Halimbawa:
Naglaan ng iba pang mga gawain ang modyul na ito upang ganap na
1. sa + pangngalang pambalana
Maraming masasarap na ulam ang itinitinda sa kantina.
1. Balikan mong muli ang alamat na “ Mina ng Ginto. “ Sumipi ka ng mga
pangungusap na nagtataglay ng mga pang-abay na pamanahon at
pang-abay na panlunan. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
55
batid ko na nananabik ka nang sumagot muli sa mga gawain
upang masubok ang iyong mga kakayahan.
mataya ang bisa ng mga konseptong iyong natutuhan .
GAWAIN 1.1.2.h : PAGPAPATIBAY NG KAALAMAN
MINA NG GINTO
Pang-abay na Pamanahon Pang-abay na Panlunan

62. 2. Mula pa rin sa alamat na “ Mina ng Ginto,” pumili ka ng nagustuhan
mong bahagi at ibuod ito. Salungguhitan ang mga pang-abay na
pamanahon at panlunan na nakapaloob dito. Gawin sa papel.
56
3. Paano nakatutulong ang pang-abay na pamanahon at panlunan sa
isang alamat? Isulat ang iyong sagot sa papel.
Malinaw na sa iyo ang gamit ng pang-abay na pamanahon at panlunan
sa isang salaysay tulad ng alamat, inaasahan ko na ang mga mali mong
ideya ay naiwasto na.Higit sa lahat, dapat nabatid mo rin kung paano
nakatutulong ang alamat sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura,
tradisyon, at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa matatandang
uri ng panitikan ng ating lahi. Bukod sa alamat ang isa pang matandang
panitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo ay ang mga kuwentong-bayan.
Tulad ng alamat, sa iyong palagay, tumutulong din ito sa
pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na
minana natin bilang isa sa matatandang uri ng panitikan ng ating lahi?
Sa bahaging ito , muli mong suriin kung paano nakatulong ang
pang-abay na pamanahon at panlunan sa isang salaysay upang mabisang
maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa akda.
Basahin at unawain.
NAGING SULTAN SI PILANDOK
kuwentong -bayan ng Maranaw
Ang kinagigiliwang Juan ng Katagalugan ay may katumbas sa mga Maranaw -
si Pilandok.Si Pilandok ay nahatulang ikulong sa isang kulungang bakal at itapon sa
dagat dahil sa isang pagkakasalang kanyang ginawa. Pagkalipas ng ilang araw, ang
Sultan ay nanggilalas nang makita si Pilandok sa kanyang harapan na nakasuot ng
magarang kasuotan ng Sultan. Nakasukbit sa kanyang baywang ang isang kumikislap
na ginintuang tabak. Hindi ba't itinapon ka na sa dagat? nagtatakang tanong ng
sultan kay Pilandok. Siya pong tunay, mahal na Sultan, ang magalang na tugon ni
Pilandok. Paanong nangyaring ikaw ay nasa harap ko at nakadamit nang magara?
Dapat ay patay ka na ngayon, ang wika ng Sultan.Hindi po ako namatay, mahal na
Sultan sapagkat nakita ko po ang aking mga ninuno sa ilalim ng dagat nang ako'y
sumapit doon. Sila po ang nagbigay sa akin ng kayamanan. Sino po ang magnanais na

63. mamatay sa isang kahariang masagana sa lahat ng bagay? ang paliwanag ni
Pilandok. Marahil ay nasisiraan ka ng bait, ang sabi ng ayaw maniwalang Sultan.
Nalalaman ng lahat na walang kaharian sa ilalim ng dagat. Kasinungalingan po iyan!
Bakit po naririto ako ngayon? Ako na ipinatapon ninyo sa gitna ng dagat. Ako na
ikinulong pa ninyo sa hawla ay naririto ngayon at kausap ninyo, ang paliwanag ni
Pilandok. May kaharian po sa ilalim ng dagat at ang tanging paraan sa pagtungo
roon ay ang pagkulong sa hawla at itapon sa gitna ng dagat. Ako po'y aalis na at
marahil ay hinihintay na ako ng aking mga kamag-anak. Umakmang aalis na si
Pilandok.Hintay, sansala ng Sultan kay Pilandok. Isama mo ako at nais kong
makita ang aking mga ninuno, ang Sultan ng mga Sultan at ang iba ko pang kamag-anak.
Tatawagin na sana ng sultan ang mga kawal ngunit pinigil siya ni Pilandok at
pinagsabihang walang dapat makaalam ng bagay na iyon. Dapat daw ay mag-isang
pupunta roon ang sultan saloob ng isang hawla.
Kung gayon ay ilagay mo ko sa loob ng hawla at itapon mo ako sa gitna ng
dagat, ang sabi ng Sultan. Sino po ang mamumuno sa kaharian sa inyong pag-alis?
ang tanong ni Pilandok.Kapag nalaman po ng iba ang tungkol sa sinabi ko sa inyong
kaharian sa ilalim ng dagat ay magnanais silang magtungo rin doon. Sandaling nag-isip
ang Sultan at nakangiting nagwika, Gagawin kitang pansamantalang Sultan,
Pilandok. Mag-iiwan ako ngayon din ng isang kautusang ikaw ang pansamantalang
hahalili sa akin. Hintay, mahal na Sultan, ang pigil ni Pilandok. Hindi po ito dapat
mlaman ng inyong mga ministro.Ano ang nararapat kong gawin? ang usisa ng
Sultan. Ililihim po natin ang bagay na ito.Basta't ipagkaloob ninyo sa akin ang
inyong korona, singsing at espada. Pag nakita ang mga ito ng inyong kabig ay
susundin nila ako, ang tugon ni Pilandok. Pumayag naman ang Sultan. Ibinigay na
lahat kay Pilandok anghinihingi at isinakay sa isang bangka. Pagdating sa gitna ng
dagat ay inihagis ang hawlang kinalululanan ng sultan. Kaagad lumubog ang hawla at
namatay ang Sultan. Mula noon si Pilandok na ang naging Sultan.
57

64. Ang paggamit ng kaugnay na teksto ay makatutulong upang higit na mapagyaman
ang kaalaman at kasanayan sa mga araling pampanitikan at panggramatika. Subukin
mong sagutin ang mga susunod na gawain upang mapalalim mo pa ang iyong
kakayahang sumuri at umunawa.
58
GAWAIN 1.1.2.i : PALALIMIN ANG KAALAMAN
1. Mula sa binasang akda, patunayan mo na masasalamin sa kuwentong- bayan
ang kultura, tradisyon, kaugalian, at kalagayang panlipunan ng isang pangkat
ng mamamayan sa Pilipinas.
Naging Sultan si Pilandok
Mahusay! Madali mong natukoy ang kultura, tradisyon,
Kultura
at
Tradisyon
kaugalian, at kalagayang panlipunan sa akdang iyong binasa. Marahil
ay iyo nang naba- batid na sa tulong ng panitikan ay maaari mong
masilip ang ating nakaraan.
2. Sa kasalukuyang panahon, sino ang maituturing mong Pilandok?
Bakit? Isulat sa papel ang iyong sagot.
3. Paghambingin mo ang alamat at kuwentong- bayan batay sa mga
katangiang taglay ng mga ito bilang akdang pampanitikan.
Kaugalian
Kalagayang Panlipunan
ALAMAT
KUWENTONG
BAYAN
Katangian Pagkakatulad Katangian

65. Mabisa mo bang napaghambing ang dalawang akdang pampanitikan ?
Natitiyak kong nakatulong ang ginawa mong paghahambing upang higit mong
ma-pahalagahan ang mga akdang pampanitikan sa Panahon ng Katutubo.
4. Bumuo ka ng isang kuwento na magtatampok ng natatanging kultura,
59
tradisyon, kaugalian o kalagayang panlipunan ng inyong bayan sa
kasalukuyan. Gawin sa papel.
Alam kong ang iyong kaalaman ay napagyaman na sa tulong ng
sinagutan mong mga gawain. Higit sa lahat, batid kong nakatulong ang
araling ito upang tumibay ang iyong pagpapahalaga sa mga akdang
pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo .
Binabati kita at nagawa mong lampasan ang mga gawain.Ngayon,
alam kong sapat na ang iyong kaalaman at kasanayan upang
maisakatuparan ang inaasahang produkto para sa araling ito. Pag-aralan mo
ang sitwasyon.
Sitwasyon:
Ang araw ng pagkakatatag ng inyong pamahalaang lungsod ay
nalalapit na. Kaya naman bilang paghahanda, ang lahat ng punong barangay
ay ipinatawag ng inyong mayor upang ibahagi ang mahalagang impormasyon
hinggil sa gaganaping pagdiriwang. Ayon kay mayor, ang lahat ay
kailangang lumahok sa paligsahan sa pagbuo ng infomercial para sa
paksang “ Bayan ko… Ipinagmamalaki ko”. Kaya, ikaw bilang punong
barangay sa inyong lugar ay inatasang maghanda sa nabanggit na
paligsahan. Ang pagtatanghal ng infomercial ang pinakatampok na gawain
sa pagdiriwang. Inaasahan na sa araw na iyon ay darating ang mga piling
panauhin tulad ng DILG secretary, congressman at mayor mula sa iba’t
ibang lungsod.Ang infomercial ay matataya sa pamamagitan ng sumusunod
na pamantayan.
a. Nilalaman
b. May kaugnayan sa paksa
c. Pagiging masining
d. May orihinalidad
e. Batay sa pananaliksik
f. Tapat

66. Natutuwa ako at nagawa mong maisakatuparan ang Inaasahang
Produkto para sa araling ito. Batid ko na lahat ng konsepto sa araling
pampanitikan at panggramatika na iyong natutuhan ay mananatili at
mapauunlad mo pa. Ngayon, alam ko na handa ka na sa pagkilala sa bagong
aralin. Subalit bago mo ito pag-aralan , subukin mo munang sagutin ang
sumusunod na tanong. May paborito ka bang superhero? Anong katangian
niya ang iyong nagustuhan? Maituturing mo ba siyang bayani ng iyong
buhay?
Marahil ay nagtataka ka kung ano ang kaugnayan ng aking mga
tanong sa susunod na araling iyong pag-aaralan. Kaya, simulan mo nang
silipin ang mundo ng epiko nang sa gayo’y higit mong maunawaan ang mga
kaisipan/ konseptong nakapaloob dito. Huwag mong hayaang mawala ang
iyong sigla sa pag-aaral dahil alam kong ang susunod na aralin ay tulad ng
alamat, maipagmamalaki mo ito bilang bahagi ng panitikan ng iyong lahing
pinagmulan.
60
Aralin 1.1.3: EPIKO
Matapos mong maunawaan ang katangian at
kahalagahan sa buhay ng mga Pilipino ng ilang sinaunang
panitikan, sa bahaging ito ay iyong makilala ang isa pang
itinuturing na maipagmamalaking matandang panitikan –
ang epiko. Kung nais nating mabakas ang kasaysayang
may kaugnayan sa kalinangan ng ating lahi at nais nating
matagpuan muli ang ating mga sarili ay napapanahon na
upang balikan at pagtuunan ng pansin ang ating mga
epiko. Bagama’t ito ay nalikha batay sa kababalaghan at
nagtataglay ng mga di- kapani-paniwalang pangyayari,
kasasalaminan ang epiko ng kultura ng rehiyong
pinagmulan nito na tunay na maipagmamalaki.
Ang araling ito ay tutulong sa iyo upang maunawaan mo kung bakit
napabilang ang epiko sa matatandang uri ng panitikan na nananatili pa rin sa
kasalukuyan. Sa kabuuan ng iyong pag-aaral sa araling ito, ikaw ay
inaasahang makabubuo ng biopoem na nagtatanghal ng karaniwan o
simpleng mamamayan na nakagawa ng kabayanihan sa kaniyang kapwa.

67. 61
GAWAIN 1.1.3.a: LARAWAN NG KABAYANIHAN
Bago natin paunlarin ang iyong kaalaman sa ating tatalakayin, nais
kong subukin muna ang dati mo nang alam sa paksang pag-aaralan natin .
Kilalala mo ba ang mga nasa larawan? Kung gayon sagutin mo ang mga
tanong tungkol sa kanila.
Ang mga larawan ay hinango sa
http://www.google.com.ph/search
a. Ano ang iyong pagkakakilala sa kanila bilang mga tauhan?
b. Ano ang mga katangian nila na ‘di makikita sa karaniwang tao?
c. Maituturing ba silang mga bayani? Bakit?
Alam mo ba na noon pa man ay may kinikilala na ang ating mga
ninuno na tulad ng mga Pinoy Superhero sa kasalukuyan? Matatagpuan sila
sa ating mga epiko. Itinuturing sila bilang mga bayani ng kani-kanilang
rehiyon.
Tatalakayin sa araling ito ang mga katangian ng epiko upang iyong
maunawaan ang kabisaan nito bilang akdang pampanitikan. Gayundin ang
kahalagahan ng paggamit ng mga pang-abay na pamaraan upang maging
tiyak at malinaw ang isinasaad ng kilos ng mga tauhan sa bawat pangyayari
ng epiko.
Mga Gabay na Tanong:
1. Paano lumaganap ang epiko sa Pilipinas mula noong Panahon ng
Katutubo hanggang sa kasalukuyan?
2. Paano naiiba ang epiko sa iba pang akdang pampanitikan na
lumaganap sa Panahon ng Katutubo?
3. Paano nakatutulong ang paggamit ng mga pang-abay na pamaraan
sa kilos ng tauhan sa mga pangyayari sa isang epiko? Patunayan.

68. 62
GAWAIN 1.1.3.b : MAIKLI LANG…SUBUKIN MO
Bago tayo magsimula sa ating pag-aaral, sagutin mo muna ang mga
tanong na nakatala sa itaas sa pamamagitan ng pagsulat ng Five - Minute
Essay. Huwag kang matakot na ibahagi ang iyong kaalaman sapagkat sa
pamamagitan ng iyong mga sagot ay malalaman ng modyul na ito ang antas
ng iyong kaalaman sa paksa.
Batay sa iyong naging sagot, naniniwala ako na hindi ka
mahihirapan sa mga gawaing inihanda ko para sa araling ito.
Ang layunin mo sa bahaging ito ay malinang at mapaunlad ang iyong
kaalaman tungkol sa kahulugan, katangian, at kahalagahan ng epiko bilang
akdang pampanitikan. Tuklasin mo rin kung bakit napabilang ang epiko sa
matatandang uri ng panitikan na nananatili pa rin sa kasalukuyan. Ngunit
bago natin talakayin ang mahahalagang konsepto ng aralin, alamin muna
natin kung paano umusbong ang epiko bilang akdang pampanitikan sa ating
bansa.
Basahin at unawain.
Ang Kaligirang Pangkasaysayan ng Epiko
Ang epiko ay isang uri ng panitikan na nagsasalaysay tungkol sa
kabayanihan at pakikipagtunggali ng pangunahing tauhan laban sa mga
kaaway na halos hindi mapaniwalaan dahil ang mga tagpuan ay pawang
kababalaghan at di-kapani-paniwala. Isang kuwento ito na punong-puno ng
kagila-gilalas na mga pangyayari. Bawat pangkatin ng mga Pilipino ay may
maipagmamalaking epiko.
Ang salitang epiko ay mula sa salitang Griyegong epos na
nangangahulugang salawikain o awit. Isa itong mahabang salaysay na anyong
patula na maaaring awitin o isatono. Hango ito sa pasalin-dilang tradisyon
tungkol sa mga pangyayaring mahiwaga o kabayanihan ng mga tauhan.
Layunin nitong pukawin ang isipan ng mga mambabasa sa pamamagitan ng
nakapaloob na mga paniniwala, kaugalian at mithiin ng mga tauhan. May
nagsasabing ang epiko daw ay hango sa pangalang Kur, isang lalaki na
kinuhang manunulat ng mga Español sa kanilang kapanahunan dahil sa
kaniyang likas na pagiging malikhain at matalino. Lahat ng kaniyang isinulat

69. 63
ay tinawag niyang epikus, na di kalaunan ay tinawag ng mga Español na
epiko na ang ibig sabihin ay “ dakilang likha”.
Ang epiko ay mahabang salaysay. Ito ay karaniwang inaawit o
binibigkas nang patula. Kadalasan itong salaysay tungkol sa mahiwagang
pangyayari o kabayanihang kinapapalooban ng mga paniniwala, mga
kaugalian, at mga huwaran sa buhay ng mga sinaunang mamamayan ng isang
bayan.
Sa Pilipinas, popular ang tinatawag na epikong bayan o folk epic.
Ayon sa mga mananaliksik ng katutubong panitikan, may kani-kaniyang
matatanda at mahahabang salaysay na patula ang iba’t ibang pangkating
etniko sa Pilipinas. Sa labas ng Katagalugan, mayroong mga popular na
tulang pambayan, o mga tulang epiko, bago pa man dumating sa bansa ang
mga banyaga.
Kilala sa mga Iloko ang epikong Biag ni Lam-ang (Buhay ni Lam-ang).
Ito ay isinulat ng makatang si Pedro Bukaneg na sininop at pinag-aaralan
pa rin hanggang sa kasalukuyan. Sa Bicol naman ay tanyag ang
epikong Ibalon na ang orihinal na sipi sa wikang Bicolano ay iningatan ni
Padre Jose Castaño noong ika-19 dantaon. Gayundin ang epikong Handiong
ng mga Bicolano na batay naman sa mga bagong pananaliksik ay likha ng
isang paring Español at hindi sa bibig ng mga katutubo.
Sa Visayas naman nagmula ang epikong Maragtas, at sa Mindanao
ang pinakamahabang epiko sa Pilipinas na Darangan. Nakapaloob sa
Darangan ang kilalang mga epikong Prinsipe Bantugan, Indarapatra at
Sulayman at Bidasari. Ang mga kapatid naman natin sa CAR (Cordillera
Administrative Region) partikular sa Ifugao ay may ipinagmamalaki namang
Hudhud at Alim.
Sa nakaraang ikadalawampung siglo, isa-isang naitala ng mga
mananaliksik at dalubhasa ang marami pang epikong- bayan mula sa iba’t

70. ibang dako ng bansa. Ayon sa kanila, nauuri ang epikong nasusulat ayon sa
kasaysayan ng lugar na kinatagpuan nito. Halimbawa, nasa pangkating
Kristiyanong epiko ang Lam-ang at Handiong, samantala, nasa pangkating
Muslim naman ang mga epikong Bantugan, Indarapatra at Sulayman, Parang
Sabil at Silungan. Ibinilang naman sa pangkating Lumad (di-Kristiyano at
Muslim) ang Ullalim ng Kalinga, Hudhud at Alim ng Ifugao, Labaw Donggon
ng Hiligaynon, Hinilawod at Agyu ng Mindanao, Kudaman ng Palawan,
Tuwaang ng mga Bagobo, Ulod, Sambila, at Guman ng Bukidnon, at marami
pang iba.
Mahalaga sa mga sinaunang pamayanan ang epikong-bayan. Bukod sa
nagiging aliwan ang epiko, ito ay nagsisilbing pagkakakilanlang panrehiyon
at pangkultura. Ginagamit ito sa mga ritwal at pagdiriwang upang maitanim
at mapanatili sa isipan ng mga mamamayan ang mga kinagisnang ugali at
paniniwala, gayundin ang mga tuntunin sa buhay na pamana ng ating mga
ninuno.
Pagkatapos mong basahin ang kaligirang pangkasaysayan ng epiko,
paano mo pahahalagahan ang epiko bilang bahagi ng panitikan ng ating
lahi?
Sa susunod na bahagi ng ating pag-aaral, makababasa ka ng isang
halimbawa ng epiko. Suriin mo kung ano ang mahahalagang katangian nito
nang sa gayo’y maunawaan mo kung bakit nananatili pa rin ito bilang isa sa
matandang panitikan ng ating bansa. Pansinin mo rin kung paano nakatulong
ang paggamit ng mga pang-abay na pamaraan sa malinaw na paglalarawan
ng kilos ng bawat tauhan na nakatulong upang maging malinaw ang daloy ng
mga pangyayari sa epiko.
Basahin at unawain.
64

71. 65
Si Tuwaang at ang Dalaga ng Buhong na Langit
Sa Kaharian ng Kuaman, may isang lalaking nagngangalang Tuwaang.
Tinawag niya ang kaniyang kapatid na si Bai.
Lumapit si Bai, at ito ay nagdala ng nganga. Ang magkapatid ay
ngumuya ng nganga. Sinabi ni Tuwaang na may dalang mensahe ang hangin
na pinapapunta siya sa kaharian ni Batooy, isang bayani sapagkat may
dalagang dumating sa kaharian ngunit hindi siya nakikipag-usap sa mga
kalalakihan doon, kaya pinatawag ng isa sa mga kalalakihan ang hangin para
ipatawag si Tuwaang.
Hindi pumayag si Bai sa gagawing paglalakbay ni Tuwaang.
Kinakabahan si Bai sa maaaring mangyayaring masama kay Tuwaang. Pero
hindi nakinig si Tuwaang sa sinabi ni Bai. Agad-agad na naghanda si
Tuwaang at isinuot ang kanyang mga armas. Kinuha niya ang kaniyang sibat
at kalasag at tinawag ang kidlat upang dalhin siya sa lugar ng
Pinanggayungan.
Pagkarating doon ay bumisita siya sa bahay ng Binata ng Pangavukad.
Sinamahan siya ng binata ng Pangavukad sa kaniyang paglalakbay.
Sila’y nakarating sa tahanan ni Batooy. Humiga si Tuwaang sa tabi ng
dalagang nagbalita sa kaniya at kaagad na nakatulog. Bumunot ang dalaga
ng isang buhok ni Tuwaang na nakalawit. Nagsalita ang dalaga at nakilala na
nila ang isa’t isa.
Ang dalaga ay ang Dalaga ng Buhong na Langit. Tumakas siya at
nagtatago mula sa Binata ng Pangumanon, isang higante na may palamuti sa
ulo na abot ang mga ulap. Gusto siyang pakasalan ng binata ngunit
tinanggihan niya ang alok.
Nagalit ang binata at sinunog ang bayan ng dalaga. Sinundan niya
ang dalaga saan man siya mapadpad at sinunog niya ang mga bayan na

72. pinagtataguan ng dalaga, kaya naghanap ang dalaga ng pagtataguan sa
mundong ito.
Pagkatapos magkuwento ang dalaga kay Tuwaang, dumating bigla ang
Binata ng Pangumanon, balot ng apoy, at pinagpapatay niya ang mga tao sa
kaharian ni Batooy.
Naglaban si Tuwaang at ang Binata ng Pangumanon gamit ang
kanilang mga sandata. Ngunit magkasinlakas silang dalawa, at nasira ang
kanilang mga sandata. Tinawag ng Binata ng Pangumanon ang kaniyang
patung, isang mahabang bakal. Ito’y kaniyang ibinato at pumulupot kay
Tuwaang. Lumiyab ito ngunit itinaas ni Tuwaang ang kaniyang kanang bisig
at namatay ang apoy. Tinawag ni Tuwaang ang kaniyang patung at ibinato sa
binata. Lumiyab ito at namatay ang binata. Pagkatapos ng labanan ay
binuhay niya ang mga namatay na tauhan gamit ng kaniyang laway. Dinala
niya ang dalaga sa kaniyang bayan sakay ng kidlat.
Ikinuwento ng Gungutan na nakita niya sa kaniyang panginip na
darating si Tuwaang sa Kawkawangan. Inalok naman ni Tuwaang ang
Gungutan na sumama sa paglalakbay niya; tinanggap naman ito ng Gungutan.
Tumuloy na sila sa paglalakbay.
Nakarating si Tuwaang at ang Gungutan sa kasal. Dumating ang
Binata ng Panayangan, na nakaupo sa gintong salumpuwit, ang Binata ng
Liwanon, ang Binata ng Pagsikat ng Araw, at ang Binata ng Sakadna, ang
ikakasal na lalaki, at kaniyang 100 pang tagasunod. Nakiusap ang Binata ng
Sakadna na linisin ang mga kalat sa kasal (o mga hindi imbitado/kailangang
bisita) ngunit sinagot naman siya ni Tuwaang na may pulang dahon (mga
bayani) sa okasyon.
Nagsimula ang mga unang seremonya ng kasal. Binayaran ng mga
kamag-anak ang mga savakan (mga bagay para sa babaeng ikakasal at mga
nakabalot na pagkain na inaalay ng mga kamag-anak ng lalaking ikakasal) ng
66

73. babaeng ikakasal, hanggang may naiwang dalawang hindi mabayaran.
Umamin ang Binata ng Sakadna na hindi niya kayang bayaran ang dalawang
bagay, pero tinulungan siya ni Tuwaang gamit ng paglikha ng isang
sinaunang gong bilang kapalit sa unang bagay at gintong gitara at gintong
bansi (o gintong plawta) sa pangalawang bagay. Lumabas ang Dalaga ng
Monawon, ang dalagang ikakasal para magbigay ng nganga sa lahat ng
bisita. Pagkatapos niyang bigyan ang lahat ng panauhin ng nganga, umupo
siya sa tabi ni Tuwaang. Nagalit ang Binata ng Sakadna. Hinamon ng binata
si Tuwaang sa labas ng bahay. Ang Gungutan, samantala ay nakapatay na ng
mga kasama ng binata hanggang sa anim na lang ang natira. Nagkipaglaban
ang dalawa sa anim na kalaban hanggang ang natira na lamang ay si
Tuwaang at ang Binata ng Sakadna.
Binato nang napakalakas ni Tuwaang ang binata at lumubog siya sa
lupa at nakita niya ang isa sa mga tagapagbantay ng mundong ilalim.
Bumalik agad sa mundo ang binata at itinapon naman si Tuwaang sa
mundong ilalim, kung saan nakita rin ang tagapagbantay rito. Nalaman ni
Tuwaang ang kahinaan ng binata, at pagkalabas niya roon, kinuha ang
gintong plawta na nagtataglay ng buhay ng binata. Dahil mas ginusto ng
binata na mamatay kaysa mapabilang sa kampon ni Tuwaang, sinira ni
Tuwaang ang plawta at ang binata ay unti-unting namatay.
Inuwi ni Tuwaang ang dalaga sa Kuaman kung saan siya ay naghari
67
habambuhay.
Ang akdang iyong binasa ay nagpapatunay na ang panitikang Pilipino
ay kasasalaminan ng kultura, tradisyon,kaugalian, at kalagayang panlipunan
noong panahong naisulat ito. Upang higit na mapagtibay ang ideyang ito,
subuking sagutin/gawin ang mga inilaang gawain ng modyul na ito.

74. 68
GAWAIN 1.1.3.c : Paglinang ng Talasalitaan
Bigyan mo ng kahulugan ang mga salitang ginamit sa akda upang
higit mong maunawaan ang nilalaman nito. Isulat ang sagot sa papel.
_______________
_________________________
____________________
patung
sinaunang gong
gintong salumpuwit
nganga
gintong bansi
_____________________ _
____________
Malaking tulong ang ginawa mong pagsasaliksik sa mga salitang
ginamit sa akda upang ang mga ito ay mabigyan mo ng kahulugan. Hindi ba’t
nakatulong ito upang madali mong maunawaan ang nais ipabatid ng akda
gayundin ang kahalagahan ng mga ito sa pamumuhay ng isang pangkat-etniko?
GAWAIN 1.1.3.d : SA ANTAS NG IYONG PAG-UNAWA
Sa bahaging ito, mabibigyan mo ng pansin ang kahalagahan ng epiko
bilang akdang pampanitikan. Mapagtitibay mo kung tunay nga itong
kasasalaminan ng kultura, tradisyon, uri ng pamumuhay at kalagayang
panlipunan ng mga Pilipino noong panahong naisulat ito.
1. Isa sa mga katangiang taglay ng epiko ay ang pagkakaroon nito ng
mga pangyayaring may kababalaghan. Isa-isahin ang mga
kababalaghang nakapaloob sa binasang epiko. Pagkatapos, sagutin
mo ang tanong: “Sa iyong palagay, paano nakatulong ang nasabing
kababalaghan upang makilala ang mga tauhan? “ Gamitin mo ang
dayagram sa iyong pagsagot.Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.

75. Ang paglalahok ng mga pangyayaring di-kapani-paniwala o
kababalaghan sa epiko ay sinasabing nakapagpapakita ng pagka-
Pilipino. Hindi ba’t bahagi na ng iyong pagka-Pilipino ang maniwala sa
anting-anting, gayuma, pamahiin, at iba pa?
2. Suriin mong mabuti ang pangunahing tauhan. Batay sa mga detalye at
pangyayaring nakapaloob sa epiko, bumuo ka ng Character Profile
tungkol sa pangunahing tauhan .
69
TUWAAN G
Mga Kababalaghan
Para sa akin, nakatulong ang mga kababalaghan sa epiko sa
pagkilala ng mga tauhan sapagkat
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
Pangalan:___________________________________________
Edad: ____________________________________________
Tirahan: __________________________________________
Hilig: ____________________________________________
Katangian:_________________________________________
Kakayahan:_________________________________________
Pangarap: ________________________________________
Misyon: _______________________________________

76. Naunawaan mo na ba kung bakit itinuturing na bayani sa kani-kanilang
pook ang pangunahing tauhan sa epiko? Katanggap-tanggap
bang maituturing ang katangiang taglay ng pangunahing tauhan upang
kilalanin siya bilang bayani? Ang susunod na gawain ay makatutulong
sa iyo upang maging ganap ang iyong pag-unawa sa kabayanihan ng
bawat pangunahing tauhan sa epiko.
3. Bumasa ka ng isa pang halimbawa ng epiko. Suriin mo ang katangian
ng pangunahing tauhan. Pagkatapos, gumawa ka ng paghahambing
sa mga pangunahing tauhan ng epikong iyong binasa at epikong “
Tuwaang”. Gumamit ng Venn Diagram. Gayahin ang pormat sa papel
at doon isulat ang sagot.
Tuwaang
A
C Tauhan sa ibang
epiko
A at B: Pagkakaiba
C: Pagkakatulad
B
4. Ano ang mga pangyayari na nagpapatunay na ang akdang binasa ay
70
epiko ng mga Bagobo? Isa-isahin ito.
TUWAANG
Epiko ng mga Bagobo
Mga Patunay
Madali mong makikilala ang isang epiko kung saang rehiyon ito
nabibilang dahil sa kultura at tradisyong nakapaloob dito. Sa epikong
iyong binasa, nakilala mo ba nang bahagya ang mga Bagobo?

77. 5. Matapos mong sagutin ang mga naunang gawain, sa iyong palagay,
ano ang mga katangian ng epiko upang matukoy ang kaibahan nito
sa iba pang akdang pampanitikan ? Ipaliwanag.
Sa tulong ng mga gawain na iyong isinagawa, sa tingin ko, unti-unti
mo nang nakikita ang kasagutan sa mahalagang tanong na ” Bakit
nagpatuloy ang paglaganap ng epiko mula Panahon ng Katutubo
hanggang sa kasalukuyan? At upang maging matibay ang iyong pag-unawa
sa araling pinag-aaralan, bigyan mo ng pansin ang mahahalagang
71
impormasyon .
Alam mo ba na ...
Ugnay-Panitikan
EPIKO
Dala ng mga ninunong nandayuhan sa Pilipinas
ang mga epiko. Mahabang tulang pasalaysay ito
tungkol sa kabayanihan ng pangunahing tauhan.
Naglalaman ang epiko ng mga pangyayaring di kapani-paniwala.
Mga Anda ng Epiko:
1. Ang pag-alis o paglisan ng pangunahing tauhan sa sariling tahanan.
2. Pagtataglay ng agimat o anting-anting ng pangunahing tauhan.
3. Ang paghahanap ng pangunahing tauhan sa isang minamahal.
4. Pakikipaglaban ng pangunahing tauhan.
5. Patuloy na pakikidigma ng bayani.
6. Mamamagitan ang isang bathala para matigil ang labanan.
7. Ang pagbubunyag ng bathala na ang naglalaban ay magkadugo.
8. Pagkamatay ng bayani.
9. Pagkabuhay na muli ng bayani.
10. Pagbabalik ng bayani sa sariling bayan.
11. Pag-aasawa ng bayani.
Kung magpopokus sa tatlong punto: ang paulit-ulit na paksa atema,
ang pagsasalarawan ng mga lalaking bayani, at ang mga pangunahing
babaeng karakter sa istorya; ating makikita kung paano naipakikita ng
epiko ang kultura ng isang pangkat ng tao.

78. 72
Ang Paulit-ulit na Paksa o Tema
katapangan at pakikipagsapalaran ng bayani
mga supernatural na gawa ng bayani
pag-ibig at romansa
panliligaw – pag-aasawa – pagbubuntis – mga yugto ng buhay
kamatayan at pagkabuhay
pakikipaglaban at kagitingan ng bayani
kayamanan, kaharian at iba't ibang mga kasiyahan o piging
mga ritwal at kaugalian
ugnayan ng magkakapamilya
Ang Lalaking Bayani
Sa pagbabasa ng mga epiko, agad na makikita ang katangian ng isang
bayani. Karamihan sa kaniyang mga katangian ay mauuri sa alinman sa
sumusunod: pisikal, sosyal, at supernatural. Maaari ding isama ang kaniyang
intelektwal at moral na katangian
Ang Pangunahing Babaeng Karakter
Ang pangunahing babaeng karakter ay kadalasang ang babaeng
iniibig ng bayani o maaari rin namang tinutukoy rito ang kanyang ina.
Ilang Epiko sa Pilipinas
Biag ni Lam-ang- Ilokos
Maragtas- Bisaya
Bantugan- Mindanao
Hudhud - Ifugao
Darangan – Muslim
Sa tulong ng mga impormasyon na iyong nalaman tungkol sa
paksa, naniniwala ako na nadagdagan ang iyong kaalaman at lumawak pa
ang iyong pag-unawa sa aralin. Nais kong suriin mo ang mga pangyayari sa
epikong iyong binasa. Nailarawan ba nang tiyak ang mga pangyayari sa
nasabing epiko? Malaki ba ang ginampanang papel ng pang-abay na
pamaraan upang maging tiyak ang mga pangyayari sa epiko? Subukin mong
sagutin ang kasunod na mga gawain nang sa gayo’y iyong matukoy ang
sagot sa mga tanong.

79. 73
GAWAIN 1.1.3.e : PAGSUBOK SA KASANAYANG PANGGRAMATIKA
1. Pansinin mo ang mga salitang nakasulat nang nakahilig sa loob ng
pangungusap. Ano ang gamit nito sa mga salitang nagsasaad ng
kilos? Naglalarawan ba ito o nag-uugnay? Isulat ang sagot sa
sagutang papel.
1.Agad-agad na naghanda si
Tuwaang
2.Naghanda nang mabilis si
Tuwaang para sa kaniyang
paglalakbay.
3. Binato nang napakalakas ni
Tuwaang ang binata.
4. Ang binata ay unti-unting
namatay.
Ang kaugnayan ng mga
salitang nakahilig sa
pandiwa ay
____________________
____________________
____________________
____________________
____________________
____________________
__________________
____________________
___
Sa bahaging ito, nakilala mo ang pang-abay na pamaraan sa
pamamagitan ng relasyon nito sa kasamang pandiwa. Bukod sa
impormasyong ito, paano mo pa kaya makikilala ang pang-abay na
pamaraan. Subukin mong sagutin ang susunod na mga gawain upang
higit na mapagyaman ang iyong kaalaman sa araling panggramatika .
2. Punan mo ng angkop na salita ang patlang ayon sa iminumungkahi ng
larawan. Isulat sa sagutang papel ang mga sagot.
a. Sila ay _________na sumakay sa b. Sila’y_______ na nakarating
sinalimba at pumunta sa tahanan ni Batooy.
sa Katuusan, kung saan lupa ito
nang walang kamatayan.

80. c.________ tinanggap ni Gungutan d._______na nakipaglaban si
ang alok ni Tuwaang na maglakbay. Tuwaang.
Nakatulong ba ang ang mga larawan upang madali mong makilala at
magamit ang mga pang-abay na pamaraan? Subukin mong sagutin ang
susunod na gawain upang higit pang mataya ang antas ng iyong pag-unawa
74
sa araling ito.
3. Punan mo ng angkop na pang-abay na pamaraan ang bawat patlang
upang mabuo ang mga pahayag na ginamit sa usapan. Piliin ang sagot
sa loob ng kahon. Isulat sa sagutang papel.
Jewill : Hoy Emil! Bakit nandito ka na sa labas? Di ba hindi pa ninyo
uwian?
Emil : Maaga kaming pinauwi. Kaya tingnan mo, ________nang
naglalabasan ang aking mga kamag-aral.
Jewill: Ganon ba? Akala ko nag-cutting classes ka dahil nakita
kitang _______ na lumalabas mula sa inyong silid-aralan.
Emil : Hihintayin ko kasi dito ang kaibigan kong si John.
Jewill: Bakit ?
Emil : Pupunta kasi kami sa silid-aklatan para magsaliksik tungkol
sa epiko. ________ nagturo kanina ang aming guro sa
Filipino kaya naman nais naming ipakita ang aming pananabik
sa kanyang leksiyon.
Jewill: Naku... ______ na tinanong ni Gng. Gomez ang kanyang
klase kanina dahil kaunti lang daw ang nakagawa ng
takdang-aralin. Kaya , husayan ninyo.

81. Ugnay-Wika
75
Emil : Talaga? Kailangan talaga naming magsaliksik. Maraming
salamat. O paano? _________ na kaming aalis. Paalam.
sabay-sabay isa-isa pagalit dahan-dahan
ganadong-ganadong
Mula sa isinagawang pagsasanay, naging malinaw na ang kilos ay
inila-larawan o binibigyang-turing ng pang-abay. Kapag ang inilarawan ay ang
paraan kung paano ginawa ang kilos , ito ay pang-abay na pamaraan. Upang
lubos mong maunawaan ang tungkol dito, basahin mo ang susunod na
bahagi.
Alam mo ba na ...
ANG PANG-ABAY NA PAMARAAN
Ang pang-abay na pamaraan ay
naglalarawan kung paano naganap, nagaganap o
magaganap ang kilos na ipinapahayag ng
pandiwa.
Dalawa ang panandang ginagamit sa pang-abay na pamaraan: (1) ang
panandang nang at (2) ang na/ng. Narito ang mga halimbawa:
1. Kinamayan niya ako nang mahigpit
2. Natulog siya nang patagilid.
3. Bakit siya umalis na umiiyak?
4. Lumapit ditong tumatakbo ang bata
5. Naluluha siya nang nagpasalamat.
Naging malinaw ba sa iyo na sa tulong ng mga pang-abay na pamaraan
ay naging tiyak ang detalye ng kilos ng bawat tauhan? Sa iyong palagay,
nakatulong ba ang mga ito upang maunawaan ang daloy ng mga pangyayari
sa akda? Ang mahahalagang konsepto na iyong natutuhan sa araling ito ay
makatutulong upang higit mong mapalalim ang iyong pag-unawa sa araling
tinalakay.

82. Ang bahaging ito ng aralin ay tutulong upang mataya ang lalim ng
iyong pag-unawa sa mga konseptong natutuhan.Sa bahaging ito ay
makakikilala ka ng kaugnay na teksto na iyong magiging gabay sa ganap na
pagkatuto. Mahalagang maiugnay mo ang mga konseptong natutuhan sa
araling pampanitikan at panggramatika. Gayundin, magiging kapaki-pakinabang
ang tekstong babasahin kung iyong mailalapat ang mga
76
natutuhan .
Basahin at unawain.
Ang kakaba-kabang dibdib ni Mang Ibiong ay napanatag nang
kaunti. Nang makakain si Mang Ibiong, siya ay kinausap ng
Presidente. “ Mang Ibiong, ano po ba ang aming pagkakasala sa inyo at
kami’y ayaw ninyong bigyan ng pagkakataong makapagpulong sa pook ng
Felix Huertas?”
“Ako po ay isang mahirap na tao, Ginoong Quezon. Lahat po ng
aking pagsisikap ay aking ginawa upang mahango ko ang aking pamilya sa
pagdaralita.Ako’y lumapit sa pamahalaan. Halos magpalimos po ako
upang makapaghanapbuhay.
Ang lahat po ng aking pagsisikap ay nawalan ng halaga. Palagay
ko po ay walang mangyayari sa aming pamumuhay kung ang
pangkasalukuyang partido ay mamamayani,” ang paliwanag ni Mang
Ibiong.
“ Ganoon ba? Ikinalulungkot ko ang nangyari sa iyo. Ngunit
sisikapin kong ikaw ay matulungan. Hintayin mo ang aking sulat kung
ikaw ay mabibigyan ng hanapbuhay.”
Umalis na si Mang Ibiong. Dinili-dili niya ang pagtanggap sa
kanya ng Presidente ng Senado. Siya’y isa lamang hamak, ngunit siya’y
tinanggap na parang isang mahal na tao.Ang inaalala niya’y baka ang
pangakong hanapbuhay
ay mauwi lamang sa pangako. Kung panahon ng kampanya ang mga
pulitiko ay sadyang masarap mangako.
Hindi pa nakababangon sa kanyang tulugan, si Mang Ibiong ay
ginising na ng isang” tao po “. Nagbalikwas siya upang siyasatin kung
sino ang napaka-agang panauhin. Sina Mang Basio at Mang Justo pala ay
maagang inutusan ng Presidente upang ipagbigay- alam kay Mang Ibiong
na maaari na siyang mag-simula sa isang pagawaan sa umaga ring iyon.
Napamangha si Mang Ibiong. Hindi niya sukat akalaing ganoon kaagap
kung mangako ang Presidente ng Senado.
Bahagi ng Si Manuel L. Quezon sa Harap
ng Kaaway ni P.S. Vergara

83. 77
GAWAIN 1.1.3.f : PAGPAPALALIM NG IYONG KAALAMAN
1.Isa-isahin ang katangiang taglay ni Manuel L. Quezon batay sa nilalaman
ng binasang anekdota. Gawin sa papel.
1. Sa iyong palagay, makahulugan ba ang ginawa ni Manuel L. Quezon
para kay Mang Ibiong ? Pangatuwiranan.
2. Batay sa taglay na katangian ng pangunahing tauhan sa epiko at ang
katangian na taglay ni Manuel L. Quezon na isinalaysay sa anekdota,
ibahagi ang iyong ideya tungkol sa kabayanihan? Ipaliwanag. Isulat
ang sagot sa papel.
3. Sumulat ka ng isang karanasan ( maaaring pansarili o sa iba ) na
nagpapakita ng kabayanihan. Sikaping maging malinaw ang mga
pangyayari sa tulong ng paggamit ng mga pang-abay na pamaraan.
Gawin sa papel.
Magaling ! Iyong napatunayan na anumang uri ng teksto ang gamitin,
kayang-kaya mong mailapat ang mga kaalaman at kasanayan na iyong
nalinang. Sa bahaging ito, nais kong balikan mo ang mga ideya at kaalaman
na iyong natutuhan sa araling ito. Ipakita mo ang patunay na malinaw mong
nabatid ang mahahalagang konsepto na saklaw nito.
GAWAIN 1.1.3.g : HULING HIRIT...
Sagutin mo ang tanong na - ” Bakit nagpatuloy ang paglaganap ng
epiko mula Panahon ng Katutubo hanggang sa kasalukuyan? Makatutulong
sa iyong pagsagot ang paggamit ng mga salitang nasa kahon upang maging
malinaw ang kaisipan na nais mong ipabatid.
kultura at tradisyon kababalaghan pagpapahalaga
kabayanihan paraan ng pamumuhay lahing Pilipino

84. Ang layunin mo sa bahaging ito ay ilapat ang mga konseptong
natutuhan mo sa araling pampanitikan at panggramatika sa pagbuo ng
Inaasahang Produkto.
Marami ang nagbunying Pilipino sa naganap na
kanonisasyon kay Pedro Calungsod bilang pangalawang
santo na nagmula sa ating bansa. Dahil dito, ang
namumuno sa inyong barangay ay nagkaroon ng interes
na makabuo ng proyekto na magtatanghal sa buhay ng mga karaniwang
mamamayan na nagpapakita ng pagmamalasakit sa kapwa.
Ikaw, bilang aktibong opisyal sa inyong barangay ay nagpanukala ng
pagsulat ng biopoem upang maisakatuparan ang proyekto na sinang-ayunan
ng lahat . Hinikayat ninyong lumahok ang mga mamamayan na
nasasakupan ng inyong lugar. Ang magwawaging biopoem ay bibigkasin
nang mahusay na mambibigkas ng inyong bayan kung saan panonoorin ng
lahat ng mamamayan sa inyong komunidad. Ang biopoem ay matataya sa
sumusunod na pamantayan.
78
• Pagkakaugnay sa paksa
• Organisasyon ng ideya
• Kabuluhan ( Taglay na mensahe)
• Pagiging masining
• Tapat
• May batayan
Binabati kita sa matiyaga mong pagsagot sa mga gawain na inilaan sa
mga araling ito. Sa bahaging ito, inaasahan na ang lahat ng mahahalagang
konsepto na iyong natutuhan sa Panahon ng Katutubo ay nakatulong upang
higit mong makilala ang pinagmulan at kultura ng ating lahi sa uri ng
panitikang mayroon ito.

85. 79
PPPPaaaaggggnnnniiiillllaaaayyyyaaaannnn aaaatttt UUUUnnnnaaaawwwwaaaaiiiinnnn
Nakatutuwang isipin na naipakita mo ang iyong husay sa pag-unawa
ng mahahalagang konsepto sa mga araling pampanitikan at
panggramatika sa Panahon ng Katutubo.
Sa bahaging ito, muli kong susubukin ang iyong kaalaman sa
kabuuang aralin upang mataya ko kung nanatili ang mahahalagang konsepto
na iyong natutuhan. Gayundin , mahalagang maipamalas mo sa bahaging ito
ang iyong kabatiran kung bakit kailangang maunawaan ang mga akdang
pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo tulad ng
karunungang-bayan ( salawikain, sawikain at kasabihan ), alamat , at
epiko.
Subukin mo muling paganahin ang iyong isipan sa tulong ng pagsagot
sa sumusunod na gawain:
Karunungang- bayan
Alamat
Epiko
Panahon ng Katutubo
Kasalukuyan
1. Sa tulong ng mga larawan, sagutin ang sumusunod na tanong.
a. Bakit kailangang unawain ang mga akdang pampanitikan na
umusbong sa panahon na naisulat ito?
b. Paano mapananatili at mapapaunlad ang panitikang minana pa sa
ating mga ninuno sa kasalukuyang panahon?
Sa bahaging ito, ipakita mo na malaki ang tungkuling ginampanan ng
mga araling panggramatika sa mga akdang pampanitikan upang lalong
maging mabisa ang paghahatid ng mahahalagang konsepto.

86. 80
2. Paano nakatulong ang mga araling panggramatika sa kabisaan ng
mga akdang pampanitikan?
a. Dalawang Uri ng Paghahambing Karunungang-bayan
Mahalaga ang paggamit ng dalawang uri ng paghahambing sa
pagtalakay ng karunungang- bayan upang __________ ang
______________ at _______________ ng salawikain, sawikain
at kasabihan.
b. Pang-abay na pamanahon at panlunan Alamat
Nakatutulong nang malaki ang paggamit ng mga pang-abay na
___________ at ___________ sa ____________upang
mabisang maipabatid ang mga ______________ .
c. Pang-abay na pamaraan Epiko
Ang paggamit ng mga _________________ sa __________ ay
nakatutulong upang maging ____________ ang kilos ng mga
_________ sa ganang ganito, magiging ______________ ang
daloy ng mga ____________________.
Balikan muli natin ang Map of Conceptual Change na iyong sinagutan
sa unang bahagi ng modyul. Sa pagkakataong ito, sagutin mo ang
Pagkatapos Bumasa. Alam ko na malinaw na sa iyo ang mga ideya at
konsepto ng kabuuang aralin.

87. 81
ANTICIPATION-REACTION GUIDE
Bago Bumasa Mga Pangungusap Pagkatapos
Bumasa
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Ang damdamin, saloobin,
kaugalian, o tradisyon ng
lahi kapag naisatitik ay
tinatawag na panitikan.
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Kailanman. hindi maaaring
magka-ugnay ang panitikan
at kasaysayan.
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Ang Pilipinas, bago pa man
dumating ang Español ay
mayaman na sa panitikan.
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Hindi mababatid sa
panitikan ang tunay nating
pagkalahi.
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Bago pa man dumating ang
Español ay may alpabeto
nang ginagamit ang ating
mga ninuno
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Ang epiko, alamat at mga
karunungang bayan ay
nakilala lamang ng ating
mga ninuno noong panahon
ng Español.
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Napatunayan ng mga
Español na ang ating mga
ninuno ay hindi mahiligin sa
tula, awit, kuwento, bugtong
at palaisipan.
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Ang panitikan ay hindi
suma-salamin sa panahon
kung kailan ito isinulat ito.
Sumasang-ayon
Di sumasang-ayon
Binabati kita! Ipinakita mo ang husay mo sa pagsagot sa mga gawain.
Patunay lamang ito na malalim na ang iyong pag-unawa sa mga paksang
pinag-aralan. Ipagpatuloy mo ang iyong kahusayan. Alam kong
magagampanan mo ang inaasahang pagganap sa pagtatapos mo sa araling
ito – Ang Panitikan sa Panahon ng Katutubo. Muli mong gamitin ang mga
natutuhang kaalaman at kasanayan sa pagsasakatuparan ng gawain.

88. 82
IIIIlllliiiippppaaaatttt
Nananabik ka na bang isagawa ang inaasahang
pagganap para sa Aralin 1.1? Nais mo bang masubok ang kahusayan mo
sa pagsasakatuparan ng gawain? Ang layunin mo sa bahaging ito ay mailapat
ang natutuhang mga konsepto ng mga araling pampanitikan at
panggramatika sa kabuuan ng aralin.
Ikaw ay kasalukuyang namamahala ng museo sa inyong lungsod.
Isang araw, ikaw ay ipinatawag ng mayor upang ipaalam na may darating
na panauhin sa inyong lungsod sa susunod na buwan na dadaluhan ng DILG
secretary at ilang local officials ng iba’t ibang lungsod. Nais ng inyong
mayor na magpakita ka ng presentasyon para sa mga artifacts at
dokumento na nakalagak doon. Kaya naman , ikaw ay inaasahang
makabubuo ng timeline ng mga artifacts at dokumento na matatagpuan sa
museo. Ang timeline ay kailangang nakabatay sa sumusunod na
pamantayan:
Organisasyon ( Maayos ang pagkakasunod-sunod )
Mensahe
Presentasyon ( Kalinawan, Biswal )
Makatotohanan ( Batay sa Pananaliksik)
VII. Pangwakas na Pagtataya (para sa Aralin 1.1)
A. Bumuo ng islogan batay sa paksa: (5 puntos)
“ Karunungang-bayan, Dunong na Dapat Pinagyayaman”.
B. Bumuo ng sarili mong simula at gitnang bahagi batay sa wakas ng
alamat. Gumamit ng pang-abay ( panlunan, pamanahon at
pamaraan ) sa pagbuo ng dalawang bahagi.Isulat sa papel ang
iyong sagot.
(10 puntos)
Pagkakita sa puno, naalala ni Juana ang brasong ibinaon niya sa
lupa doon mismo sa pinagtubuan ng puno. Nasambit niya sa sarili ang
pangalan ni Aging. Ang halamang iyan ay si Aging, wika ni Juana.
Magmula noon ang halamang iyon ay tinawag na Agingna di nagtagal ay
naging Saging.
Halaw sa Alamat ng Saging

89. C. Sumulat ng maikling talata tungkol sa kabayanihan na dapat ipakita
83
ng isang Pilipino sa kasalukuyang panahon. (10 puntos)
Binabati kita at matagumpay mong natapos ang mga aralin sa
Panahon ng Katutubo. Ngayong may malawak ka nang kaalaman hinggil sa
ating panitikan noong Panahon ng Katutubo, mabuting alamin mo rin ang
naging kalagayan ng ating panitikan sa panahon ng mananakop partikular
noong Panahon ng Espaıol. Sa iyong gagawing pag-aaral sa susunod na
modyul, malalaman mo kung umunlad ang ating panitikan sa panahon ng
kanilang pananakop. Makikilala mo rin kung ano ang mga akdang
pampanitikan na lumaganap at nakilala sa ating bansa sa Panahon ng
Espaıol. Sa pagpapatuloy mo sa susunod na aralin, inaasahan ko na
nasiyahan ka sa ating pagtatagpo . Ang lahat na natutuhan mo rito ay maaari
mong magamit sa susunod na aralin.
Aralin 1.2 : Ang Panitikan sa Panahon ng mga Español
I. Panimula at mga Pokus na Tanong
Ang mahigit na tatlong daang
taong pananakop at paniniil ng mga
Español sa ating bansa ang sanhi ng
unti-unting pagkakabuo at paglaganap
ng damdaming makabayan at
mapanghimagsik na mga Pilipino.
Nagkaroon ng mga bagong kilusan sa
politika at panitikan sa Pilipinas. Ang
dating diwang makarelihiyon ay
Ang Krus ni Magellan sa Cebu, ang sagisag ng
naging makabayan na humihingi ng
pagdating ng Kristiyanismo sa Pilipinas.
pagbabago sa pamamalakad ng
pamahalaan at simbahan. Ang naging paksa ng panitikan ay pawang
pagtuligsa sa pamahalaan at simbahan, at pagbibigay-payo sa mga Pilipino
upang magising, magkaisa at maghanda upang matamo ang minimithing
kalayaan. At ilan sa mga panitikang lumaganap sa panahong ito ng
paghihimagsik ang tatalakayin natin sa modyul na ito.
Sa araling ito, matutuklasan mo ang sagot sa sumusunod na tanong sa
tulong ng mga araling inilaan ko para sa iyo.
1. Bakit nabago ang paksa ng panitikan sa panahong ito?
2. Anong damdamin ang naghahari sa mga akdang pampanitikan sa
panahong ito?
3. Masasalamin ba sa panitikang lumaganap ng panahong ito ang
kalagayang panlipunan at kultura ng bansa? Patunayan.

90. 84
II. Ang mga Aralin at Ang Saklaw Nito
Narito ang mga aralin na makatutulong upang matamo mo ang
pamantayang pangnilalaman sa itaas.
ARALIN 1.2 : Ang Panitikan sa Panahon ng ng mga Español
Aralin 1.2.1 Panitikan: Dulang Pantanghalan
Karagatan
Duplo
Wika: Mga Eupemistikong Pahayag
Aralin 1.2.2 Panitikan: Tula
“Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”
ni Andres Bonifacio
Wika: Mga Pandiwang Ginagamit sa
Pagpapahayag ng Emosyon o Damdamin
Aralin 1.2.3 Panitikan: Sanaysay
“Ang Katamaran ng mga Pilipino”
ni Dr.Jose P. Rizal
Wika: Pangunahin at Pantulong na Kaisipan
III. Mga Inaasahang Kasanayan
Ang sumusunod ang kaalaman at kakayahan na malilinang sa iyo sa
pagtalakay mo sa araling ito.
Aralin 2
Panahon
ng
Español
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pag-unawa sa Napakinggan
Nabibigyang kahulugan ang mga makabuluhang
salita/matatalinghagang pahayag na ginamit sa akdang
napakinggan
Nakikinig nang may pag-unawa upang:
• mailahad ang layunin ng napakinggan
• masagot ang mga tiyak na tanong
• maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay
ng mga pangyayari
Pagsasalita
Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang pangwika na
makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon
tulad ng:
• mga eupemistikong pahayag
• matatalinghagang pahayag

91. 85
Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, damdamin, at
saloobin na may kaugnayan sa paksa
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian
nito:
• karagatan
• duplo
• tula
• sanaysay
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa
pamamagitan ng:
• pagkilala sa kahulugan ng mga salita
kasingkahulugan at kasalungat na
kahulugan
talinghaga
• pagbibigay ng impresyon sa binasang akda
kaugnay ng:
paksa/tema
tono
layon
• pagbibigay ng hinuha batay sa:
mga ideya/pangyayari sa akda
dating kaalaman kaugnay sa binasa
• pag-uugnay ng akda sa:
sarili
kapaligiran
ibang tao
Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda ay
nakatulong upang maipabatid ang layunin ng may-akda
Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa
mga akdang pinag-aralan
Pagsulat
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang
binasa at sa:
• pamantayang pansarili o pansariling karanasan
• pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang
babasahin
Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa

92. 86
Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata sa isang
komposisyon sa pamamagitan ng isang:
• kaakit-akit na pahayag
• napapanahong sipi o banggit
• serye ng mga tanong
Nakasusulat ng talata na may wastong paglulugar ng
pangunahin at pantulong na kaisipan
Nawawakasan ang talata na may pangkalahatang impresiyon
sa pamamagitan ng pagtukoy sa:
• pangunahing kaisipan
• pantulong na kaisipan
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo
Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa
komunikasyon ayon sa sitwasyon,pangangailangan at
pagkakataon
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at pagsagot
sa mga tanong at puna sa panitikang napanood, nabasa o
napakinggan
Estratehiya sa Pag-aaral
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng
pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda
Pananaliksik
Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba’t
ibang pinagkukunang sanggunian
Nailalahad nang maayos ang mga nalikom na impormasyon sa
isinagawang pananaliksik
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang
sanggunian sa aklatan/internet

93. 87
IV. Konseptuwal na Balangkas
Narito ang konseptwal na balangkas ng araling ito na makatutulong
upang maging gabay mo sa pag-aaral.
Ang Panitikan sa Panahon ng Español
Panitikan:
Dulang
Pantanghalan
Karagatan
Duplo
Wika: Mga
Eupemistikong
Pahayag
Panitikan:Tula
“Pag-ibig sa
Tinubuang
Lupa” ni Andres
Bonifacio
Wika: Mga
Pandiwang Ginagamit
sa Pagpapahayag ng
Emosyon o
Damdamin
Panitikan: Sanaysay
“Ang Katamaran ng
mga Pilipino” ni Dr.
Jose P. Rizal
Wika: Pangunahin at
Pantulong na Kaisipan
Marahil ay handang – handa ka na sa ating gagawing pag-aaral.
Alamin natin ang tungkol sa ilang akdang pampanitikang lumaganap matapos
ang Panahon ng Katutubo, ang Panahon ng mga Español, partikular sa
Panahon ng Himagsikan.

94. 88
V. Panimulang Pagtataya
Alamin natin kung ano na ang mga alam mo sa araling ito. Basahin at
unawain mo ang bawat aytem. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong kaugnay
nito. Sikaping sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos mong sagutin ang
pagsusulit na ito, makikita mo ang iyong iskor. Itala at tandaan ang mga
aytem na hindi mo nasagot nang tama at hanapin mo ang tamang sagot
habang pinag-aaralan mo ang araling ito
Panuto: Piliin at isulat sa sagutang papel ang letra ng tamang sagot.
1. Bakit tinawag na dulang pantahanan ang duplo?
a. Ito ay nilalahukan ng mga kasapi ng pamilya.
b. Idinaraos ito sa bakuran o loob ng isang tahanan.
c. Ang mga paksa ng pagtatalo ay tungkol sa tahanan.
d. Ibinibigay sa ilaw ng tahanan ang gantimpala ng mga
kalahok.
2. Ang sumusunod ay pagpapatunay sa angking husay ng mga
Pilipino sa pagtula. Alin sa mga ito ang hindi kabilang?
a. Ang pagtatalong patula ay ginagamitan ng mga talinghaga.
b. Nagpapalitan ng mga katuwiran sa tulong ng tulang may
sukat at tugma.
c. Ang paksa ay tungkol sa nawawalang loro ng hari.
d. Nagtatalo at nagpapalitan ng matuwid sa paraang agaran
o walang paghahanda.
3. Sa panahon ng Español, karamihan ng mga akda na binabasa o
itinatanghal man ay tungkol sa mga santo/santa. Nagsisimula ito
sa panalangin. Samakatuwid, ano ang ibig sabihin nito?
a. Iniangkop sa panitikan ang relihiyon.
b. Likas na relihiyoso ang mga Pilipino.
c. Mahilig sa mga pagtatanghal ang mga Pilipino.
d. Ibinahagi ng mga Español ang paraan ng kanilang
pananampalataya.

95. 4. Ano ang tawag sa mga binata at dalaga na naglalaro ng duplo na sila
89
rin ang nagtatalo?
a. bilyako/bilyaka
b. mambibigkas
c. manunula
d. prinsipe/prinsesa
5. Si Alex ay mag-aaral sa Baitang 8. Mahilig siyang sumulat at bumigkas
ng tula. Paano malilinang sa paaralan ang kaniyang talento sa
pagtula?
a. Mag-aral ng asignaturang Pamamahayag.
b. Dumalo sa mga sa mga seminar-worksyap ng Samahan ng
Mambibigkas sa paaralan.
c. Laging lumahok sa mga patimpalak ng pagbigkas ng tula.
d. Maghanap ng masasalihang samahan ng mga manunula.
6. Pangulo ka ng Samahan ng mga Mag-aaral sa Filipino (SAMAFIL)at
sa darating na pagdiriwang ng Buwan ng Wika sa taong ito, napag-usapan
ninyo ng pamunuan ng inyong samahan na magkakaroon ng
paligsahan sa pagtatalong patula gamit ang fliptop. Alam mo na ito ay
lubhang kinagigiliwan ng mga mag-aaral na katulad mo sa
kasalukuyan. Ano ang pangunahing layunin ng SAMAFIL sa
pagdaraos nito?
a. Mahikayat na maging kasapi ng SAMAFIL ang lahat ng mag-aaral
sa paaralan.
b. Mahikayat na lumahok ang mga mag-aaral sa paligsahan.
c. Maging bago sa paningin ng mga guro ang fliptop.
d. Malinang at maibigan ng mga mag-aaral ang sining ng pagtula.
7. Anong katangian ng mga Pilipino ang taglay sa paggamit ng
eupemistikong pahayag?
a. tapat c. madaling umunawa
b. magalang d. malumanay magsalita
8. Ano ang lumulutang na paksang ginamit ng manunulat sa mga akdang
pampanitikan sa Panahon ng Himagsikan?
a. pag-ibig sa bayan
b. mga kaugaliang Pilipino
c. pagmamahalan ng pamilya
d. pagpupuri sa pamahalaang Espaıa

96. 9. Paano ipinakita ni Dr.Jose Rizal ang kaniyang pakikipaglaban sa mga
90
Espaıol?
a. Nakipag-usap sa kinauukulan.
b. Ginamit ang mga akdang pampanitikan upang gisingin ang
damdaming makabayan ng mga Pilipino
c. Nangibang-bansa siya upang hikayatin ang kapwa mga
Pilipino na magkaisa sa paglaban sa pamahalaang Espaıol.
d.Nagtatag ng samahang tutuligsa sa Espaıa.
10. Ang karagatan at duplo ay pawang mga akdang pampantikan na
nasa anyong________.
a. prosa c. pasalaysay
b. patula d. tuluyan
VI. Yugto ng Pagkatuto
AAAAllllaaaammmmiiiinnnn
Simulan mo na ang pag-aaral upang sa gayo’y matuklasan mo
kung bakit nabago ang paksa ng panitikan sa panahong ito? Anong
damdamin ang naghahari sa mga akdang pampanitikan sa panahong ito?
Masasalamin ba sa panitikang lumaganap sa panahong ito ang kalagayang
panlipunan at kultura ng bansa? Sa tulong ng KWHL Sheet, nais kong bigyan
mo ng hinuha ang tanong na nasa loob ng kahon. Sagutin mo muna ang
tatlong naunang kolum, ang KWH. Pagkatapos mong pag-aralan ang modyul
na ito, sagutin mo na ang huling kolum, ang L.

97. 91
K
Ano ang alam mo na?
(What do you know?)
W
Ano ang nais mong
malaman?
(What do you want to
find out)
H
Paano mo makikita
ang nais mong
maunawaan?
(How can you find out
what you want to
learn?)
L
Ano ang iyong
natutuhan/
naunawaan?
What did you learn?)
Masasalamin
ba sa
panitikan ang
kultura o
kalagayang
panlipunan ng
isang bansa
sa panahon at
lugar na
isinulat ito?
Patunayan.
Bilang patunay na naunawaan mo na ang nilalaman ng modyul na ito,
ikaw ay inaasahang makapagpapahayag ng iyong sariling pananaw,
damdamin at saloobin sa kasakuluyang kalagayan ng ating bansa sa
masining na paraan. Simulan na ang pagsagot sa mga gawaing inilaan para
sa iyong pag-unawa.
GAWAIN 1.2.1.a: BAYANITIKAN
Ang mga nasa larawan ay ilan lamang sa mga bayaning Pilipino na
nagpahayag ng damdamin sa kani-kanilang panulat. Alamin ang damdaming
namayani sa kanilang mga isinulat. Gayundin, kung masasalamin ba sa
kanilang isinulat ang kalagayan ng bansa sa kanilang panahon? Basahin at
unawain ang bawat saknong. Isulat sa sagutang papel ang letra na tutugon sa
angkop na akda nang nakalarawang manunulat.
Paalam na, Ina, itong Pilipinas,
Paalam na, Ina, itong nasa hirap,
Paalam, paalam, Inang walang habag,
Paalam na ngayon, katapusang tawag.
-mula sa Katapusang Hibik ng
Pilipinas

98. 92
Jose P. Rizal A
Idalanging lahat yaong nangamatay,
nangagtiim hirap na walang kapantay;
mga ina naming walang kapalaran
na inihihibik ay kapighatian.
- mula sa Huling Pahimakas
B
Marcelo H. Del Pilar B
Pagpilitan mo ang kasarinlan ng iyong
bayan, sapagkat ikaw lamang ang tunay
na nakapagmamalasakit sa kanyang
kadakilaan at ikatatanghal, palibhasa’y
ang kanyang pagdakila ang magdadala sa
iyo ng lahat mong kailangan at ang
kanyang pagtatanghal ang siya mong
kabantugan at kabuhayang walang
hanggan.
Apolinario Mabini C
“Pinupuri ko sila. Sila’y kabataang may
pagkakaisa at paninidigan. Dapat silang
magsimula: ang kanilang pagtutol ay
makatawag na ng pansin.
- mula sa Fray Botod
D
Emilio Jacinto
Inaalo ng ina ang anak, idinuyan sa mga
bisig at wari bagang ibig bigyan ng
lakas ang yayat na katawan niyon na
halos takasan na ng buhay.
- mula sa Impresiones
E

99. “Sa cadaquilaang ito, sino kaya sa mundo ang sa
caniya’y macacahuad? Huwag na ang sa gawang
lumicha, huag na sa pagdudulot ng buhay at
kaligayahan, may puso caya baga sa lupang
pagmamahal? May puso caya baga sa lupang
macapamumuhunan nang buong pag-irog sa iyo
cahit sucat nang wala cang igaganti cundi
catampalasan?
93
Graciano Lopez Jaena
Ay! Ang Anak ng Bayan, ang kapatid ko
ay matuto kaya na kumuhang halimbawa
at lakas sa pinagdaanang mga hirap at
binatang mga kaapihan?
F
- mula sa Ang Ningning at Liwanag
Andres Bonifacio F
- mula sa Ang Cadaquilaan nang Dios
G
Mahusay , kung nasagot mo nang tama ang lahat ng bilang. Kung hindi
naman, huwag kang mag-alala at gagabayan ka ng modyul na ito para higit
mong maunawaan ang tamang sagot sa bawat tanong.
Sa unang aralin, aalamin natin kung paano ipinahayag ng mga Pilipino
ang kanilang pananaw, saloobin, at damdamin sa panahong ito. Makatutulong
sa iyong pag-aaral ang mga gabay na tanong sa ibaba.
Mga Gabay na Tanong:
1. Naniniwala ka ba na ang mga Pilipino mula noon hanggang sa
kasalukuyan ay may likas na hilig sa pagtula?
2. Paano ipinakita ng mga Pilipino ang husay sa palitan ng opinyon at
pagsagot sa mga talinghaga?
Ang pag-aaral ng akdang pampanitikan anoman ang anyo nito ay
naglalayong magbigay ng mabuting bisa sa kaasalan ng tao tulad ng
pagpapaunlad ng pakikipag-ugnayan sa kapwa sa pamamagitan ng
magandang uri ng pagpapahayag.

100. 94
PPPPaaaauuuunnnnllllaaaarrrriiiinnnn
Isa sa itinuturing na matandang anyo ng panitikan ang
karagatan at duplo. Tinatawag itong tulang padula sapagkat ang
mga ito ay nasusulat nang patula at ginagampanan ng mga tauhan.
Tinatawag din itong dulang pantahanan sapagkat karaniwang idinaraos sa
loob ng bahay o bakuran ng namatay. Nagiging parangal din ito sa namatay.
Alamin natin kung paano ipinahayag ng ating mga ninuno ang kanilang
sariling pananaw, saloobin at damdamin sa kanilang kapanahunan.
Gayundin, kung masasalamin ba ang kultura ng mga Pilipino sa mga ganitong
uri ng akdang pampanitikan?
Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makapagpapahayag
ng iyong sariling pananaw, saloobin at damdamin tungkol sa kaugaliang
Pilipino sa kasalukuyan gamit ang wika ng kabataan. Maaari mo nang gawin
ang kasunod na mga gawain.
GAWAIN 1.2.1.b : PICK-UP LINES… Tunog-Makata
Ang paglalaro ng pick-up lines ay nagtatampok sa pagiging malikhain
ng kabataan, maging ng nakatatanda sa kasalukuyan. Subukin mong sagutin
ang ilan sa pick-up lines na kasunod. Gawin ito sa ikaapat na bahagi ng
papel.
1. Bangin ka ba? … Bakit?
2. Kape ka ba? … Bakit?
____________________________________

101. 95
3. Pustiso ka ba? … Bakit?
________________________________
4.Kumain ka ba ng asukal? … Bakit?
_____________________________________
5. Surgeon ka ba? … Bakit?
_______________________________
Marahil ay ganito ang iyong isinagot.
1. Bangin ka ba? Bakit? Nahulog kasi ako sa’yo.
2. Kape ka ba? Bakit? Ninenerbiyos kasi ko sa’yo e.
3. Pustiso ka ba? Bakit? Kasi, I can’t smile without you.
4. Kumain ka ba ng asukal? Bakit? Ang tamis kasi ng ngiti mo.
5. Surgeon ka ba? Bakit? Kasi ikaw lang ang
nakapagbukas ng puso ko.
Nakatutuwa ‘di ba? Simple pero may dating, sabi nga. Sa ganitong
paraan, mabisa mo kayang maipararating sa iyong kapwa ang nais mong
sabihin? Paano? Bakit hindi mo subuking gumawa ng sarili mong pick-up
lines. Isulat mo ito sa papel. Gayahin ang kasunod na pormat.

102. 96
To...
Cc...
Subject:
SEND
Ang iyong ginawa ay ilan lang sa mga paraan kung paano ka
makapagbibigay ng iyong pananaw, saloobin at damdamin. Samantala, sa
Panahon ng Español, paano nga ba ipinahayag ng mga Pilipino ang kanilang
pananaw, saloobin at damdamin?
Matutunghayan mo sa susunod na pagtalakay ang mga gawaing
nagpapakita ng katangian at paraan ng pagpapahayag ng mga Pilipino sa
nabanggit na panahon.
GAWAIN 1.2.1.c : SINING: KARAGATAN AT DUPLO
Nais kong unawain mong mabuti ang mga katangian ng karagatan na
iyong matutunghayan.
Ang Karagatan
1. Ito ay isang larong may paligsahan sa tula.
2. Ang kuwento nito ay batay sa alamat ng singsing ng isang
dalaga na nahulog sa gitna ng dagat.
3. Pakakasalan ng dalaga ang binatang makakakuha ng singsing.
4. Sa larong ito, hindi kinakailangang “sumisid’ sa dagat ang binatang
nais magkapalad sa dalagang nawalan ng singsing.
5. Ginaganap ang laro sa bakuran ng isang bahay.
6. May dalawang papag sa magkabila ng isang mesang may sarisaring
pagkaing-nayon.
7. Magkaharap ang pangkat ng binata at dalaga.
8. Karaniwang isang matanda ang magpapasimula ng laro.
9. Maaaring magpalabunutan para mapili ang binatang unang bibigyan
ng dalaga ng talinghaga.
10. Maaari pa rin ang pagpili sa binata ay batay sa matatapatan
ng tabong may tandang puti.
11.Bibigkas muna ng panimulang bahagi ang binata bago tuluyang
sagutin ang talinghaga.
Halaw sa Talindaw nina Abueg, E.R. et. al

103. 97
Basahin at unawain.
Ang iyong mababasa ay unang bahagi ng
pagtatanghal ng Karagatan ng Sulo ng Inang Wika noong
ika-19 ng Disyembre 1967, sa Ika-19 na Pagkakatatag ng
Unibersidad ng Manuel L. Quezon.
ANG KARAGATAN
(May isang mesang nakalagay ang mga paninda-mga garapon ng
pagkain at mga de-bote. May dalawang dalaga at apat na binata sa paligid
ng mesa. Maraming tao sa paligid. Isang matanda ang lalapit sa ponda.)
Tandang Terong: Humm… tila matagal nang nakasalang ang sinaing ay ‘di
pa nagagatungan.
Isang Manonood: Kailangang gatungan ang sinaing nang maluto’t tayo’y
makakain.
Maring: Ang kahoy na panggatong kaya ‘di masindihan ay higit
na marami ang nasa kalan kaysa kailangan.
Isa pang manonood: Tama si Maring. Ang isa’y malungkot kaya’t
naghahanap; dalawaha’y angkop at siyang anong sarap;
ngunit pag nagtatlo’y isa na ang kalabisan.Kung ‘di
matiyak ni Neneng kung sino sa kanila ang kakausapin,
mga kanayon ano’ng kailangan?
Lahat: Tanging paraa’y ang karagatan.
Ingkong Terong: Ayos ka na ba, Neneng?
Neneng: Tumanggi man po ako’y walang mangyayari. Kagustuhan
rin ninyo ang masusunod.
Ingkong Terong: At kayong apat?
Apat na Lalaki : Opo.

104. Ingkong Terong: Akin na, Neneng ang iyong singsing. (Aabutin sa dalaga
ang singsing at ihuhulog sa tubig na nasa garapon).
Kayong apat ay magpapalabunutan kung sino ang unang
sisisid sa singsing na inihulog ni Neneng. (Palabunutan).
At ikaw Berting ang unang sisisid sa dagat ng pag-ibig
upang makuha ang singsing.
98
Mga Tao: (Palakpakan)
Isang Tao: Pagbutihin mo, binata at si Neneng ay marami nang
nailunod na talisuyo sa karagatan.
Berting: Magandang gabi sa inyong lahat
Mga nariritong kanayon ni Neneng
At sa iyo mutya’y muling nagpupugay.
Ipinangangakong nahulog mong singsing
Aking sisiri’t sa iyo’y ibibigay
Tanda ng pag-ibig na walang hangganan.
Dahilan sa ako’y siyang nakabunot
Ng palitong itong nagpapahintulot
Ako ay sumisid sa dagat ng nais
At ang iyong singsing ay aking makamit
Ay katunayan nang Diyos ang pumili
Na ako ngang ito’y siya mong itangi.
Sumisid sa singsing na aking hinulog
Subalit ‘di upang siyang maging irog
Kundi idaan lang muna sa pagsubok
Kaya’t sisirin mo ang tanong kong ito
At singsing kong ito ay nang maangkin mo
Ang singsing na itong linso’t walang bato
Turan mo’ng simula at ang dulo nito.
Berting: Tila ang bugtong mo’y sinlalim ng dagat
Na ‘di matatarok ng isip kong pahat.
Kaya’t iyong singsing nais mang makuha
Isa pang pagsubok ay hiling ko sinta.

105. 99
Kulas: Ang pagkakatao’y isalin sa iba
Nang ‘di masabing ikaw ay buwaya
Akong nabunot ng pang-ikalawa
Inaangkin hirang kanyang karapatan
Sumisid sa dagat ng singsing mong bugtong
Na siyang panumbas sa iyong pag-irog.
Neneng: Kung gayon, o, Kulas, iyo nang sisirin
Ang lalim ng puno’t dulo niyang singsing.
Kulas: Singsing, aking Neneng, walang puno’t dulo
Mayroon ngang simula at may wakas ito
Ang simula’y bilog nito na panloob
At ang katapusa’y panlabas na bilog.
Ganyan kung gawin, singsing ng pag-ibig
Haya’t nasisid ko singsing mong nahulog.
Neneng: Iyan ang tanong diyan kay Lamberto
Kaya’t heto naman ang para sa iyo;
Nang ika’y parito, pamula sa kanto
Ilang bahay, Kulas, ang naraanan mo?
May ilaw ay ilan, iyo sanang turan
Tingnan ko ang tibay pang-alaala mo?
Kulas: Salamat Neneng ko’t iyang katanungan
Kay daling sagutin kaya’t aking masasabing
Ako’y tanging mahal; Heto ang tugon ko:
Bahay, pito lamang at sa mga ito’y
Aking natandaan, apat ang may ilaw-
Ito’y patotoong isip ko’y malinaw.
Neneng: Kulas, ika’y mali sa iyong katugunan
Kaya’t isasalin itong aking tanong
Sa sinong ikatlong sa tubig lulusong
At siyang sisisid, sa singsing kong bugtong.
Nardo: Ako ang ikatlong dapat subukin mo
Kaya’t iyong dinggin ang tugon ko’y:
Pamula sa kanto at hanggang sa rito
Walang bahay ni ilaw akong natandaan
Kundi itong ponda ni Neneng kong mahal.

106. 100
Mga Tao: (Palakpakan at kantiyawan)
Neneng: Kung gayon ito naman ay tugunin
Pang-una sa ikatlong iyong sasagutin
Bakit ba ang tubig sa bilog na mundo
Hindi tumatapon walang ligwak ito?
Nardo: Sa abot ng isip narito ang tugon:
Tubig, bato’t tao, at lahat sa mundo
Ay ‘di tumatapon dahil sa ang globo
Ay isang malaki’t mabisang magneto;
Hinihigop nito ang lahat ng narito
At sa kalawaka’y ‘di tayo tutungo.
Mga Tao: Magaling! Mabuhay si Nardo!
Neneng: Pangalawang tanong,heto na’t pakinggan
Paanong buwang sa langit ay tanglaw
Aking mahihipo’t mapaglalaruan?
Ito’y pangarap nang ako’y musmos pa lamang
Kung talagang ako ay sadyang mahal mo
Paiirugan mo ang hiling kong ito.
Nardo: Salamat, O, Ina, sa pag-aaruga mo,
Noong ako’y munti’t pinalalaki mo.
Isang paborito’t ibig kong kuwento
Ay siyang panugon sa tanong na ito.
Sa pamamagitan ng isang salamin
Minumutyang buwan ay pabababain
Kahit sa kandungan ng mutya ko’t giliw
Mapaglalaruang buwang hinihiling.
Mga Tao: Magaling! Iyan ang binata namin!...
Pakinggan natin ang tanong na ikatlo.
Nardo: Ako’y nakahanda sa pangatlong tanong
Singsing na nahulog aking sisisirin
Sukdang ikapugto ng hiningang tangan
Kung puso ng mutya’y aking maaangkin.

107. 101
Neneng: Ako’y nangangamba, ako’y natatakot
Na ang huling tanong kaniyang masagot
Itong karagatan isang laro lamang
Ngunit paglalarong birong totohanan
Ayoko na yatang ito ay ituloy
Baka sa sagutan ako’y maparool.
Ingkong Terong: Ituloy mo, apo, bahala na ako.
Neneng: Kung gayon, Leonardo, tugunin mo ito.
Kung tayo’y makasal, ay nanaisin ko
Na magpulot-gata sa bayang Mindoro
Na ating sasakya’y binalsang kawayan
Na bigkis ng lubid na pawang hinabi
Sa buhanging pino’t ikaw ang pipili.
Nardo: Neneng, aking mahal, sadyang mahal kita
Kaya’t imposible’y pag-aariin pa
Lubid na buhangin, aking pipiliin
Kung pababaunan ng aking pagkain
Bawat isang linggong kakailanganin
Sa ‘sang dahong ipil iyong babalutin.
Neneng: ‘Di ba’t ang hiling sa akin nanggaling
Bakit ngayo’y ako ang pasusulitin?
Nardo: ‘Pagkat paniwalang ‘di ka sinungaling
Neneng: Ano ang batayan ng iyong pasaring?
Nardo: Salamat kung gayon, mutya ko at giliw
Ikaw ay may wikang tapat at matining
Nang iyong sabihin tayo’y kakasalin
Inakalang tapat ikaw sa paggiliw
Kaya’t sa problemang aking
Kahati ka sa tuwa’t sa ligaya gayo’y din
Ang buhanging lubid ay kaya kong gawin
Kung sa hirap nito’y kasalo ang giliw.

108. 102
Neneng: Ayoko’t ‘di tama! ‘Di pala kasal,
Ni walang sintahan ay mag-aasawa na.
Nardo: ‘Di nga mag-asawa ngunit may pagsinta!
Neneng: Ay sayang! Sayang na pag-ibig
Sayang ang singsing kong nahulog sa tubig
Kung ikaw rin lang siyang sisisid
Mahanga’y hintin kong kumati ang tubig.
Tandang Terong: Sa unang pagkakataon ay nagkaganito ang apo ko.
Ako ang hahatol. Tama si Nardo.
Ang karagata’y simula lang ng kuwento
Mula ngayon, Nardo, sa bahay pumanhik
At doon mo ihibik ang iyong pag-ibig.
Pepito: (Iiling-iling at magkikibit ng balikat.)
Mga Tao: Mabuhay si Ingkong Terong! Mabuhay!
Mabuhay ang karagatan, aliwang Pilipino!
(Palakpakan)
W A K A S
Halaw sa Panitikang Pilipino
nina Pineda, G.D at Ongoco, T.C
Subukin natin ang naging pag-unawa sa iyong binasa? Maaari mo nang
sagutin ang kasunod na mga tanong.
Mga Gabay na Tanong:
1. Ano ang paksa ng binasang karagatan?
2. Paano ito binigyang-buhay ng mga tauhan? Ano-ano ang papel
kanilang ginampanan?
3. Bakit sinasabing hindi kinakailangang “sumisid” ang binatang nais
magkapalad sa dalagang nawalan ng singsing?

109. Alam mo ba na …
Ang matalinghagang pahayag ay mga pahayag na
gumagamit ng mga salita na hindi tuwirang inihahayag ang tunay
na kahulugan nito. Karaniwan itong ginagamitan ng
paghahambing ng mga bagay na nagpapataas ng pandama ng mga
mambabasa.
4. Ano ang matatalinghagang pahayag na binigkas ni Neneng?
Paano tinugon ng mga binata ang kaniyang talinghaga? Itala mo
ito sa sagutang papel. Gayahin ang kasunod na pormat.
MATATALINGHAGANG
PAHAYAG NA BINIGKAS NI
NENENG
TUGON NG MGA BINATA
5. Sa iyong palagay, ano ang angkop na pamagat ng binasang
103
karagatan?
6. Ilahad ang mga pag-uugali o kasanayang napaunlad ng mga
Pilipino batay sa larong karagatan?
Matutukoy mo kaya ang pagkakatulad at pagkakaiba ng karagatan sa
duplo? Tunghayan mo naman kung ano ang duplo.

110. 104
Ang Duplo
1. Isa rin itong larong may paligsahan sa pagtula kaya maaari ring
mauring tulang patnigan.
2. Ang mga lalaking kasali ay tinatawag na duplero at ang mga babae ay
duplera.
3. Sila ay tinatawag na bilyako at bilyaka kapag naglalaro na.
4. Ang palmatorya ay isang tsinelas na ginagamit ng hari sa pagpalo sa
palad ng sinumang nahatulang parusahan.
5. Ang parusa ay maaaring pagpapabigkas ng mahabang dasal para sa
kaluluwa ng namatay.
6. Ang paksa ng pagtatalo ay tungkol sa nawawalang loro ng hari o kaya
naman ay magsusumbong ang bilyako sapagkat hinamak ng isang
bilyaka.
7. Ginaganap ito sa bakuran ng isang tahanan.
8. Tulad ng karagatan, ginaganap kapag may lamay o parangal sa isang
namatay.
9. Nagpapatalas ng isip sapagkat ang pagmamatuwid ay daglian o
impromptu.
10. Pinangungunahan ng isang matanda na gaganap na haring tagahatol.
Halaw sa Talindaw nina Abueg, E.R. et al.
Narito ang halimbawa ng duplo na sadyang pinaikli at iniangkop sa
mag-aaral na tulad mo.

111. 105
ANG DUPLO:
Ang Ibon ng Hari
Hari: Simulan na ang laro. Bumilang kayo.
Mga Bilyaka: Una, Ikalawa, Ikatlo.
Mga Bilyako: Una, Ikalawa, Ikatlo.
Hari: Tribulasyon!
Lahat: Tribulasyon!
Hari: Estamos en la Buena composicion.(Titindig)
Ang komposisyon ng tanan
ay paglalarong mahusay!
Ang magulo ay mahalay
Sa mata ng kapitbahay.
Mga binibini at mga ginoo,
Matatanda’t batang ngayo’y naririto,
Malugod na bati ang tanging handog ko
sa pagsisimula nitong larong duplo.
Ang hardin ko’y kubkob ng rehas na bakal,
Asero ang pinto’t patalim ang urang;
Ngunit at nawala ang ibon kong hirang,
Ang mga bilyaka ang nuha’t nagnakaw!
Mga Bilyaka: Hindi kami ang nagnakaw.
Hari: Sino ang nagnakaw?
Bilyako 1: Kagabi po, hari, maliwanag ang b’wan;
May isang aninong aking natanaw;
Hindi sinasadya, nang aking lapitan
Isang babae po, iyang natagpuan.
At kitang-kita kong ikinubli niya.
Siya’y naririto at nasa tribuna,
Nagnakaw ng ibon ay isang bilyaka!

112. 106
Hari: Diyata’t bilyaka?
Sino sa kanila?
Bilyako 1: Sa unang hanay po.
Bilyaka 2: H’wag paniwalaan.
Siya’y bulaan!
(Magkakaingay)
Hari: (Sa lahat) Katahimikan!
(Sa Bilyako 1) Mapatototohanan?
Bilyako 1: Ako’y nalalaan!
Bilyaka 2: Kung kagabi lamang ang sinabi niya,
Hindi maaari’t kami’y magkasama;
Kami’y namamasyal ng irog kong sinta,
Pa’nong mananakaw ang ibon sa hawla?
Hari: Kung hindi nga siya, sabihin kung sino
At pakaasahang parurusahan ko.
Bilyaka 2: Ang nuha ng ibo’y sa ikalawang hanay,
Doon nakaupo nang buong hinusay,
Walang iba kundi kanyang kasintahan (Ituturo.)
Kung hindi ay bakit ipinagsasanggalang?
Hari: Pinararatanga’y hindi umiimik,
Tila nga may sala’t dila’y nauumid. (Mag-iisip)
Sapagkat may sala
Heto, palmatorya! (Akmang papaluin)
Bilyako 2: Kaiingat kayo, O mahal na hari,
Mag-isip-isip ka’t baka magkamali.
(Titigil ng pagsasalita bago magpapatuloy)
Nalalaman ko po kung sinong nagnakaw.
Aking ibubulong kung pahihintulutan.
Hari: Nagpapahintulot!

113. 107
Bilyako 2: (Lalapit at bubulong)
Hari: Ipakakaon ko, talaga bang tunay?
(Siyang pagdating ng abay ng reyna)
Abay ng Reyna: Mahal na hari po, ibo’y aking dala,
Isasauli ko sa kinunang hawla;
Kagabi po ito’y kinuha ng reyna
Siya ay nag-aliw sa pangungulila!
Hari: Kung gayon ay walang dapat parusahan!
Ibalik ang ibon sa hawlang kinunan.
Kung uulitin pa’y ipagbibigay-alam
Nang huwag ang iba ang mapagbintangan.
Aba ng Reyna: ’Pinagbigay-alam sa inyong gward’ya,
Baka nalimutan at nalingat siya.
Hari: Maraming salamat, bilyaka’t bilyako,
Ngayo’y tinatapos itong larong duplo.
Paalam sa lahat, salamat sa inyo,
Muling magkikita pag naglaro tayo.
W A K A S
Halaw sa Talindaw nina Abueg, E.R. et al.

114. 6. Makatuwiran pa rin kaya na gawin ang
larong duplo sa mga lamay sa patay sa
kasalukuyan? Bakit?
5. Sa iyong palagay, ano-ano ang mabuting
epekto ng dupluhan?
4. Paano ipinagtatanggol ng mga bilyako at bilyaka
108
Mga Gabay na Tanong:
ang bawat isa?
3. Paano nilalaro ang duplo?
2. Sino-sino ang tauhang gumaganap sa duplo?
1. Tungkol saan ang binasang duplo?
Batay sa mga impormasyong iyong binasa, magiging daan ito upang
maunawaan mo na ang mga katangian ng karagatan at duplo bilang mga
akdang pampanitikan.

115. 109
GAWAIN 1.2.1.d : SURIIN: PAGKAKATULAD AT PAGKAKAIBA
Batay sa mahahalagang tala na iyong nabasa tungkol sa karagatan at
duplo, itala ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga ito batay sa mga
elemento ng mga ito. Gawin sa sagutang papel.
KARAGATAN Mga Elemento DUPLO
Paksa
Mga Tauhan
Hakbang ng
Pagsasagawa
Palitan ng
Pangangatuwiran
Hatol
PAGKAKATULAD
1. Paksa: ___________________________________________________
2. Mga Tauhan: ______________________________________________
3. Hakbang ng Pagsasagawa: __________________________________
4. Palitan ng Pangangatuwiran: _________________________________
5. Hatol: ____________________________________________________
Mga Gabay na Tanong:
1. Sa tulong ng karagatan at duplo, paano mailalarawan ang mga
Pilipino batay sa sumusunod:

116. 110
pagbibigay-parangal sa namatay
pag-aliw sa namatayan
pagpapahayag ng intensiyon na makapanligaw
paraan ng pagpapahayag
paggamit ng mga salita
Sa pagkakataong ito ay inaasahan kong malinaw na sa iyo ang mga
tiyak na katangian ng karagatan at duplo bilang mga akdang pampanitikan
na lumaganap sa Panahon ng Español at naging instrumento ng
pagpapahayag ng pananaw, damdamin at saloobin ng mga Pilipino sa
panahong iyon.

117. 111
GAWAIN 1.2.1.e: PAGPAPAHAYAG…SARILING REPLEKSIYON
Masasalamin pa rin ang katayugan ng pag-iisip at pagiging masining
sa pagsasalita na mahalagang sangkap sa pakikipag-ugnayan sa kapwa na
bibigyang pansin ng susunod na gawain.
Batay sa sumusunod na sitwasyon, paano mo ipahahayag ang iyong
panig?
SITWASYON SARILING PANIG
1. Nasa elementarya ka pa lamang ay hilig mo na
ang maglaro ng aral-aralan dahil pinapangarap
mo sa buhay ang maging guro sa hinaharap.
Ngayong ikaw ay nasa hayskul na
pinaaalalahanan ka ng iyong magulang na
kumuha ng ibang kurso. Paano mo sasabihin sa
kanila na ang iyong kursong ibig pag-aralan ay
pagiging guro?
2. Isa sa mga aktibong organisasyon sa inyong
paaralan ang Samahan ng mga Mag-aaral sa
Filipino (SAMAFIL). Hinihikayat ka ng iyong
mga kaibigan na sumali sa nasabing samahan
ngunit buo na ang iyong pasiya na ikaw ay
lalahok sa Ang Tinig, ang opisyal na pahayagang
pampaaralan sa Filipino. Ano ang iyong
sasabihin sa kanila?
3. Nakatakda kang mag-ulat sa inyong klase sa
Araling Panlipunan. Subalit sa araw na iyon
ikaw ay nahuli dahil may isang matanda sa
kanto na iyong tinulungan. Naramdaman mo ang
makahulugang tingin ng iyong mga kaklase.
Paano mo ipahahayag ang iyong panig?
4. Madalas kang biruin at tuksuhin ng iyong
kaklase na totoo namang ikinaiinis mo. Nais mo
siyang kausapin upang patigilin sa ginagawang
panunukso sa iyo. Ano ang sasabihin mo sa
kaniya?

118. Ugnay-Wika
112
5. Isa kang mag-aaral na buo ang loob para
sabihin ang iyong nadarama sa kaklase man o sa
guro. Isa mong bagong kaklase ang iyong
hinahangaan. Paano mo sasabihin ang iyong
paghanga?
Ang iba’t ibang sitwasyon sa buhay ay humahamon sa tao na
manatiling maayos sa kaniyang pakikipag-ugnayan sa kapwa. Napakahalaga
ng paggamit ng angkop na salita sa pagsasaalang-alang sa damdamin ng
iba. Sadyang ang salitang ginagamit ng tao ay tunay na repleksiyon ng
sariling pagkatao.
Alam mo ba na maraming paraan para mapaganda at maging
katanggap-tanggap ang mga pahayag? Tunghayan mo ang susunod na
talakayan.
GAWAIN 1.2.1.f.: EUPEMISTIKONG PAGPAPAHAYAG…
ISAALANG-ALANG
PAGPAPAGANDA NG PAHAYAG
Batay sa obserbasyon ang mga Pilipino ay
pangkat ng mga tao na mapagpahalaga sa uri ng
wika na ginagamit. Pansinin ang sumusunod na
impormasyon.
1. Nauuri ang wika batay sa antas nito ayon sa:
a.paksa ng usapan
b.taong sangkot sa usapan
c.lugar
2. Mataas ang pandama o sensitibo sa mga pahayag na
nagpapahiwatig lamang.
3. Gumagamit ng talinghaga para ‘di tuwirang tukuyin ang nais
ipahayag na nakatutulong upang lalong mag-isip ang nagsasalita

119. 113
at kinakausap.
Sa kalahatan, umiisip ng magagandang salita o pahayag na kilala sa
tawag na eupemismo. Ang paggamit ng magagandang pahayag ay
naglalayong pahalagahan ang damdamin ng iba.
Sa halip na sabihing: Gumagamit ng:
1. patay sumakabilang buhay
2.nadudumi tawag ng kalikasan
3. iniwan ng asawa sumakabilang bahay
4. katulong kasambahay
Ang pagsasalita ay isa sa likas na gawain ng tao. Naipakikilala mo ang
iyong sarili sa pamamagitan ng mga salitang iyong ginagamit. Sa layuning
hindi makasakit sa damdamin ng iba, sinisikap nating gumamit ng
magagandang pahayag. Basahin ang mga salita at sikapin mong tumbasan
ang mga ito ng eupemismo.
4. sugarol
1. pakialamero
2. maarte
3. tsimay
5. mayabang

120. Natapos mo na ang bahagi ng Paunlarin para sa araling ito. Handa ka
na sa mga gawaing tutulong sa iyo na palalimin pa ang iyong kaalaman. Sa
bahaging ito ng iyong pag-aaral, ang mga gawaing inihanda ay naglalayong
pagtibayin ang mga nabuong pag-unawa at kasanayan. Marahil, unti-unti mo
nang nakita ang bakas ng nakaraan, ang naging paraan ng mga Pilipino sa
kanilang pagpapahayag noon at ang paraan naman ng pagpapahayag sa
kasalukuyan. Pareho itong nagpapakita ng bahagi ng kulturang Pilipino.
114
GAWAIN 1.2.1.g: MAGTAGALOG WALANG SAKITAN
Subukin mong bumuo ng pangangatuwiran sa paksang nasa loob ng
kasunod na graphic organizer. Gamitin ang pamaraang palinya o pataludtod
na bubuuin ng lima hanggang anim na saknong. Maaaring may sukat o wala.
Gawing gabay ang kasunod na mga saknong.
Ang pagtatalo ay isang laro ng isipan
Walang sakitan ng katawan pati ng kalooban
Ingatan ang salitang bibigkasin at bibitawan
Dahil ang totoo’y paksa lang ang pagtatalunan.
Subuking sagutin ang isyu ngayon
Ako ay nasa panig ng pagsang-ayon
Samantalang ikaw ay lubos na di- umaayon
Pagkakaiba ng mga pananaw sa mundo’y
nagpapayabong.
PAKSA
Ang paghahanapbuhay ng mga ina ng tahanan ang
sinasabing dahilan sa pagkaligaw ng landas ng
maraming anak/kabataan.
SALUNGAT
SANG-AYON

121. Sa pagkakataong ito, sinikap mong makapagpahayag nang may sining
sa isang paksa. Tulad ng karagatan at duplo, sinikap mong humabi ng mga
taludturan na ginamitan ng mga salitang higit na nakabubuti kaysa
nakapananakit. Mahusay na napagsama-sama mo ang iyong kaalaman sa
tula, paraan ng pagpapahayag at paggamit ng magagandang pahayag.
115
GAWAIN 1.2.1.h: BUUIN: KONSEPTONG NATUTUNAN
Dugtungan ang mga pahayag na nagpapakita ng kabuuan ng paksang
tinalakay.
Ang karagatan at duplo ay mga
_________________________________
Ito ay nagpapakita ng
_________________________________________
Makikita sa kulturang Pilipino ang
_______________________________
Sa pagpapahayag, mahalagang isaalang-alang ang
___________________
Maaaring magkaroon ng pagtatalong
_____________________________
Sa kasalukuyan, ito’y yamang
___________________________________
Binabati kita! Pinatunayan mo sa iyong mga sagot na ikaw ay maaari
nang sumubok sa pangwakas na gawain.

122. 116
GAWAIN 1.2.1i : NAIIBANG FLIPTOP
Marahil ay nakapanood ka na ng fliptop sa telebisyon, sa inyong
komunidad, sa youtube, o sa iba pang social networking site. Ano-ano ang
iyong napansin? Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang kasunod na pormat.
Mga Napansing Positibong Mensahe
at Paraan ng Paggamit ng Wika
FLIPTOP
Mga Napansing Negatibong
Mensahe at Paraan ng Paggamit
ng Wika
1.
2.
3.
1.
2.
3.
Alam mo ba na isa sa kinagigiliwan ng maraming kabataan ay ang
pagtatalo gamit ang fliptop? Ito ay isang pagtatalo tungkol sa anumang
napapanahong paksa sa paraang makabago. Sinisikap ng magkatalong panig
na gumamit ng mga tugmaan at talinghaga upang higit na paghusayan ng
magkatunggaling panig gayundin kung paanong hihikayatin ang mga
tagapanood na karaniwang nagbibigay ng hatol sa pamamagitan ng kanilang
hiyawan at palakpakan.
Kaugnay nito, magdaraos ng paligsahan ng fliptop sa inyong
komunidad, at ang mga kalahok ay ang kabataan. Bilang paghahanda, ikaw
ay gagawa ng iskrip ayon sa paksang ibinigay ng mga tagapamahala.
Presentasyon ito upang makapagtanghal at makipagtagisan ka ng galing sa
entablado. Ayon sa pamantayan, kinakailangang kakitaan ito ng sumusunod:
Pamantayan Bahagdan
1. kabuluhan ng paksa 25
2. kalinawan ng paninindigan 20
3. kahusayan sa paggamit ng mga eupemismong
pahayag
25
4. wastong gamit ng mga salita 15
5. ideya ng pagtatalo 15
KABUUAN 100

123. Ngayon ay napagtagumpayan mo ang mga gawain sa paksang
karagatan at duplo. Alam kong handa ka na para pag-aralan ang susunod na
akda na kinilala sa Panahon ng Español – ang tula.
117
Aralin 1.2.2: TULA
Sa araling ito, tatalakayin natin ang isa sa mga tula na umusbong sa
panahon ng pananakop ng mga Espaıol. Ito ang “Pag-ibig sa Tinubuang
Lupa” na isinulat ng ating bayaning si Andres Bonifacio. Tatalakayin natin ang
nilalaman at ang sining na tinataglay ng tula bilang isa sa mga anyo ng
panitikang Pilipino. Pag-aaralan mo rin ang mga pandiwang magagamit
upang higit na maipadama ang ating emosyon o damdamin. Magiging tulong
ang kasunod na tanong.
Mga Gabay na Tanong:
1. Ano ang kalagayang panlipunan ng Pilipinas sa panahong isinulat ni
Andres Bonifacio ang tula?
2. Paano ipinahayag ng may akda ang kaniyang emosyon o damdamin
sa kaniyang isinulat na tula?
3. Ipaliwanag kung ano ang nakatulong upang mabisang maiparating ng
may- akda sa mga mambabasa ang kaniyang emosyon o damdamin?
Bago natin simulan ang pag-aaral, sagutin mo muna ang mga gabay na
tanong batay sa iyong nalalaman. Dugtungan ang kasunod na pahayag.
Mabisang naipahayag ni Andres Bonifacio ang kaniyang
damdamin sa pamamagitan ng
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
__________________
Magkasama nating aalamin kung tama ang sagot sa pamamagitan ng
pag-aaral at pagsasagawa ng mga gawain sa araling ito. Ang lahat ng iyong
matututuhan ay makatutulong upang maisagawa mo nang buong husay ang
inaasahang produkto. Bilang patunay na talagang naunawaan mo ang aralin,
inaasahang ikaw ay makasusulat ka ng iyong sariling tula na magpapahayag
ng iyong damdamin tungkol sa kasalukuyang kalagayan ng ninyong sariling
lugar o ng ating bansa.

124. Ang iyong layunin sa bahaging ito ay mabasa at masuri ang tulang
“Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” na isinulat ni Andres Bonifacio upang nang sa
gayo’y malaman mo kung paano niya ipinahayag ang masidhing
pagmamahal sa bayan. Upang lubos mong mapahalagahan ang tula, kilalanin
mo muna si Andres Bonifacio.
Si Andres Bonifacio ay ipinanganak noong ika-30 ng Nobyembre,
1863. Ang kaniyang magulang ay sina Santiago Bonifacio at Catalina de
Castro. Nakatapos siya ng pag-aaral sa Mababang Paaralan ni
Guillermo Osmenia ng Cebu. Sa gulang na 14, ang
kaniyang mga magulang ay namatay kaya napilitan
siyang huminto sa pag-aaral upang alagaan ang nakababata niyang kapatid
na babae at lalaki. Bilang hanapbuhay, sinabihan niya ang kaniyang mga
kapatid na tulungan siya sa paggawa ng kahoy na baston at papel na
pamaypay na ititinda niya sa mga lansangan.
Dahil sa marunong siyang bumasa at sumulat, naging ahente siya ng
Fleming and Company, isang kompanya na nagtitinda ng rattan at iba pang
mga paninda. Subalit ang kaniyang kinikita ay hindi pa rin sapat na
pansuporta sa kaniyang mga kapatid. Lumipat siya sa Fressell and Company
bilang ahente. Ipinakita niya ang kaniyang determinasyon at sipag kaya
naging matatag siya sa kaniyang trabaho.
Dinagdagan niya ang kaniyang kakulangan sa pag-aaral sa
pamamagitan ng pagbabasa at sariling pag-aaral. Kasama sa kakaunting
aklat na kaniyang binasa ay ang mga nobela ni Rizal na Noli Me Tangere at
El Filibusterismo, ang buhay ng mga Pangulo, Ang Les Miserables ni
Victor Hugo (na isinalin niya sa Tagalog), Ang pagkasira ng Palmyra at
Himagsikang Pranses, at iba pa. Nakasulat din siya ng mga artikulo at mga
tula at isa na rito ang sikat na “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”.
118

125. Ang nabasa niyang mga aklat ang naging dahilan upang makaramdam
siya ng paghihimagsik ng mga Pilipino laban sa mga Español. Naitatag din
niya ang Katipunan o KKK (Kataastaasang Kagalang-galangang Katipunan ng
mga Anak ng Bayan) noong ika-7 ng Hulyo, 1892, kasama sina Ladislao
Diwa, Teodoro Plata at Deodato Arellano. Ang kaniyang asawa na si
Gregoria de Jesus ang naging lakambini ng Katipunan. Ang samahang ito ay
mabilis na kumalat sa maraming bahagi ng Pilipinas.
Naramdaman ni Bonifacio na kaya na niyang simulan ang himagsikan
noong Mayo ng 1896. Subalit, bago pa man siya magsimula, ang Katipunan
ay natuklasan na ng mga Español. Mahigit sa 1,000 katipunero ang sumama
sa kaniya sa Pugad Lawin, Caloocan noong ika-23 ng Agosto, 1896. Dahil sa
kakulangan ng mga armas, at kakaunti ang tumulong sa kanila, hindi sila
nagtagumpay. Ito ang nagkumbinsi kay Magdiwang na anyayahan si
Bonifacio sa Cavite para ayusin ang kanilang hidwaan at patuloy na
magkaisa.
Isang pulong ang ginanap sa Tejeros, Cavite. Si Bonifacio ang
namuno ng pagpupulong upang itatag ang Republika ng Pilipinas. Sa
isinagawang halalan, si Emilio Aguinaldo ang nahalal na Pangulo, si Mariano
Trias ang Pangalawang Pangulo at si Bonifacio ang Kalihim.
119
Hindi matanggap ni Bonifacio ang kinalabasan ng halalan. Ginamit
niya ang kaniyang karapatan bilang Pinakamataas na Pinuno ng Katipunan,
upang mapawalang bisa ang halalan. Lumipat siya sa Naic, Cavite at bumuo
ng sarili niyang pamahalaan at puwersa. Dahil ang mga sundalong Español sa
pamumuno ni Heneral Camilo de Polavia ay nagbabantang sakupin ang
Cavite, inutusan ni Aguinaldo sina Pio del Pilar at iba pa na pawang binigyan
ng matataas na katungkulan na iwanan si Bonifacio at bumalik sa kanilang
gawain.
Si Bonifacio kasama ang kaniyang pamilya ay umalis sa Naic at lumipat

126. sa Indang, pagkatapos ay sa Montalban, Rizal. Nang malaman ni Aguinaldo
na si Bonifacio ay nasa Montalban, nagpadala siya ng kaniyang mga tauhan
dito upang siya ay arestuhin. Humarap si Bonifacio sa paglilitis dahil sa
kaniyang gawain laban sa bagong pamahalan. Binigyan siya ng sentensiyang
bitay ng isang Militar na Hukuman. Ang mga tauhan ni Aguinaldo ang
nagsagawa ng kaparusahan sa kaniya sa kabundukan ng Maragondon, Cavite
noong ika-10 ng Mayo, 1897.
Ibahagi ang iyong naging damdamin pagkatapos mong malaman ang
ilang mahahalagang bahagi sa buhay ni Andres Bonifacio. Isulat sa sagutang
papel. Gayahin ang pormat na pagsusulatan ng mga sagot.
Sa susunod na bahagi ng ating pag-aaral, suriin mo kung masasalamin
ba sa tula ni Andres Bonifacio ang buhay at mga karanasan na kaniyang
pinagdaanan? Nakaragdag ba ang mga ito upang mabisa niyang maipahayag
ang kaniyang emosyon o damdamin sa tulang kaniyang nilikha?
120

127. 121
Basahin at unawain:
Pag-ibig sa Tinubuang Lupa
ni Andres Bonifacio
Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya
sa pagkadalisay at pagkadakila
Gaya ng pag-ibig sa sariling lupa?
Aling pag-ibig pa? Wala na nga, wala.
Pagpupuring lubos ang palaging hangad
Sa bayan ng taong may dangal na ingat,
Umawit, tumula, kumanta't sumulat,
Kalakhan din niya'y isinisiwalat.
Walang mahalagang hindi inihandog
ng may pusong mahal sa Bayang nagkupkop,
dugo, yaman, dunong, katiisa't pagod,
Buhay ma'y abuting magkalagut-lagot.
Bakit? Alin ito na sakdal laki,
na hinahandugan ng buong pagkasi,
Na sa lalong mahal nakapangyayari,
At ginugugulan ng buhay na iwi?
Ay! Ito'y ang Inang Bayang tinubuan:
Siya'y ina't tangi sa kinamulatan
Ng kawili-wiling liwanang ng araw
Na nagbigay-init sa buong katawan.
Kalakip din nito'y pag-ibig sa Bayan,
Ang lahat ng lalong sa gunita'y mahal,
Mula sa masaya't gasong kasanggulan
Hanggang sa katawa'y mapasa-libingan.
Sa aba ng abang mawalay sa bayan!
Gunita ma'y laging sakbibi ng lumbay,
Walang alaala't inaasa-asam
Kundi ang makita'y lupang tinubuan.

128. 122
Pati ng magdusa't sampung kamatayan
Wari ay masarap kung dahil sa bayan
At lalong mahirap. Oh, himalang bagay!
Lalong pag-irog pa ang sa kanya'y alay.
Kung ang bayang ito'y masasa-panganib
At siya ay dapat na ipagtangkilik,
Ang anak, asawa, magulang, kapatid;
Isang tawag niya'y tatalikdang pilit.
Hayo na nga, hayo, kayong nangabuhay
Sa pag-asang lubos ng kaginhawahan
At walang tinamo kundi kapaitan,
Hayo na't ibangon ang naabang bayan!
Kayong nalagasan ng bunga't bulaklak
Ng kaho'y ng buhay na nilanta't sukat,
Ng bala-balaki't makapal na hirap,
Muling manariwa't sa baya'y lumiyag.
Ipahandug-handog ang buong pag-ibig
At hanggang may dugo'y ubusin itigis;
kung sa pagtatanggol, buhay ay mapatid
Ito’y kapalaran at tunay na langit!
GAWAIN 1.2.2.a: PAGLINANG NG TALASALITAAN
Upang higit mong maunawaan ang tula, bigyang-kahulugan ang ilang
mahihirap na salitang ginamit ng may akda. Hanapin ang kahulugan ng mga
ito sa loob ng kahon, at isulat sa sagutang papel ang letra ng wastong sagot.
Pagkatapos ay gamitin ang mga salitang ito sa pagbuo ng isang talata na
may kaugnayan sa tula. Gawin sa isang buong papel.
isinisiwalaiiisssiiinnniiisssiiiwwwaaalllaaatttt
.
__________________
ssssaaaakkkkbbbbiiiibbbbiiii
__________________
iiiittttiiiiggggiiiissss
__________________
ttttaaaattttaaaalllliiiikkkkddddaaaannnn
__________________
lllluuuummmmiiiiyyyyaaaagggg
__________________

129. 123
aaaa.... iiiittttaaaappppoooonnnn
bbbb.... uuuummmmiiiibbbbiiiigggg
cccc.... ttttaaaattttaaaalllliiiikkkkuuuurrrraaaannnn
dddd.... iiiinnnniiiillllaaaabbbbaaaassss////iiiippppiiiinnnnaaaaggggssssaaaassssaaaabbbbiiii
eeee.... kkkkaaaalllliiiiggggaaaayyyyaaaahhhhaaaannnn
ffff.... mmmmaaaattttiiiinnnnddddiiiinnnngggg kkkkaaaalllluuuunnnnggggkkkkuuuuttttaaaannnn
GAWAIN 2: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
GAWAIN 1.2.2.b: SA ANTAS NG IYONG PAG-UNAWA
Ang gawaing ito ay naglalayong masukat ang iyong naunawaan
tungkol sa nilalaman ng tulang iyong binasa. Sagutin nang matapat ang
mga tanong at gawain upang matamo mo ang iyong hinahangad na
maunawaan at maisagawa sa pagtatapos ng aralin.
1. Saan maaaring ihambing ang pag-ibig na nadarama ng may-akda
para sa kaniyang bayan? Ipaliwanag. Iguhit din ang
maaaring sumagisag sa pag-ibig na ito.
TTTTaaaallllaaaattttaaaa::::
Iguhit dito ang simbolo/sagisag:
Paliwanag:
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________

130. 2. Anong panahon naisulat ang tula? Ano ang kalagayang
panlipunan ng Pilipinas ng panahong naisulat ng may-akda ang
tula? Magsaliksik ng ilang impormasyon tungkol dito at itala sa
tulong ng Rays Concept Organizer. Gawin sa papel. Gayahin
ang kasunod na pormat.
3. Sa kasalukuyan, paano maipakikita ang iyong pagmamahal
sa bayan? Muli, gumuhit o gumupit ng simbolo na
magpapakita ng iyong pag-ibig sa bayan. Gawin sa maiksing
coupon bond.
4. Si Dr. Jose Rizal at Andres Bonifacio ay may magkaibang
pananaw tungkol sa pag-ibig sa bayan. Magtanong sa iyong
kakilala na sa iyong palagay ay makatutulong upang
malaman mo ang kani-kanilang pananaw. Ilahad mo ang
mga ito. Pagkatapos, bumuo at ibahagi mo naman ang iyong
sariling pananaw tungkol sa pag-ibig sa bayan. Isulat ang
sagot sa papel.
5. Maghanap ng isang tula sa kasalukuyang panahon na pag-ibig
sa bayan ang paksa. Sipiin mo ito at ihambing sa tulang isinulat
ni Bonifacio.
124
Rizal sarili
Bonifacio
pag-ibig sa bayan

131. Pag-ibig sa Tinubuang Lupa Ibang tula
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
__________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
__________
6. Ano ang iyong naramdamam pagkatapos basahin ang dalawang
Ang tradisyunal na tula ay mga pahayag na kadalasang
nagtataglay ng sukat at tugma sa bawat taludtod, o ang mga salita
at paraan ng pagbuo ng pahayag ay piling-pili, matayutay, at
masining bukod sa pagiging madamdamin.
Ang sukat ay bilang ng mga pantig sa bawat taludtod,
samantalang ang tugma ay pagkakasintunugan ng mga huling pantig
sa bawat taludtod ng saknong.
May aliw-iw at indayog kung bigkasin ang tulang Tagalog dahil
sa tinataglay nitong katutubong tugma. Magkakasintunog ang huling
salita ng taludturan. Karaniwan nang gamitin ang wawaluhin at
lalabindalawahing pantig ang sukat.
125
tula?
7. Mabisa bang naipahayag ng mga sumulat ang kanilang
damdamin sa isinulat nilang tula? Ano kaya ang nakatulong
upang maisagawa nila ito nang mabisa? Ipaliwanag.
Alam mo ba na…
8. Balikan ang tulang “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”, at subuking
sagutin ang sumusunod na tanong. Isulat sa papel ang sagot.
Tanong Sagot
a. Ilang taludtod mayroon ang tula?
b. Ilang saknong mayroon ang tula?
c. Ano ang sukat ng tula?
d. May tugmaan ba ang mga dulong salita ng
bawat taludtod ng mga saknong?
Patunayan.
e. Magbigay ng halimbawa ng mga salitang
magkakatugma sa bawat taludtod ng mga
saknong ng tula?

132. 9. Nakatulong ba ang mga elemento ng tula upang mabisang
maipahayag ng may-akda ang kaniyang emosyon o damdamin?
Ipaliwanag.
10. Muli, maghanap ng isa pang tradisyunal na tula na
nagpapahayag ng emosyon o damdamin. Sipiin mo ito sa iyong
notbuk at pagkatapos ay suriin. Makatutulong sa iyo ang mga
gabay na tanong sa gagawin mong pagsusuri. Gamitin ang
pormat sa ibaba. Gawin sa papel.
126
A ng may-akda ng tula (maikling talambuhay)
Pamagat ng Tula

133. 127
Sagutin mo naman ang sumusunod na tanong. Gawin sa papel.
1. Ano ang emosyon o
damdaming ipinahahayag ng
may-akda sa kaniyang tula?
2. Ano ang nakatulong upang
mabisang maipahayag ng
may -akda ang kaniyang
emosyon o damdamin?
3. Ano ang iyong naging damdamin
matapos mong mabasa ang tula?
Bakit ito ang iyong naramdaman?
Ipaliwanag.
4. Ilang taludtod mayroon ang tula?
5. Ilang taludtod mayroon ang bawat taludtod?
6. Ilan ang sukat ng taludtod?
7. Magbigay ng halimbawa ng mga salitang magkakatugma
sa bawat saknong.
Buong husay mong naisagawa ang mga gawain. Marahil ay
nauunawaan mo na kung paano mabisang maipahahayag ng isang tao
ang kaniyang emosyon o damdamin? Paano nga ba? Tingnan ko nga
kung alam mo na. Dugtungan mo lamang ang pahayag na ito.
Mabisang maipahahayag ng isang tao ang kaniyang
emosyon o damdamin kung _______________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________

134. 128
Pero hindi lamang iyan. Mayroon pang makatutulong kung paano
natin maipahahayag ang ating emosyon o damdamin. Alamin natin.
GAWAIN 1.2.2.c: EMOSYON MO... IPAHAYAG MO
Mahalagang maipahayag natin nang malinaw at maayos ang ating
damdamin at saloobin upang maunawaan tayo ng ating kapwa. Sa
pagpapahayag ng ating emosyon o damdamin, makatutulong ang paggamit
ng mga pandiwang naglalarawan ng ating nadarama.
Ang mga pandiwang nagpapahayag ng damdamin ay may aspekto o
panahunan. Hindi lamang ginagamit ang pandiwa sa pagsasaad ng kilos o
galaw. May mga pandiwa rin na magagamit sa pagpapahayag ng damdamin
tulad ng sumusunod:(ilan ito sa makikita sa tulang “Pag-ibig sa Tinubuang
Lupa”).
1. Isulat sa kabilang kolum ang damdaming ipinahahayag ng bawat
pandiwa. Gawin sa papel. Gayahin ang kasunod na pormat.
Mga Pandiwang Nagpapahayag
ng Emosyon o Damdamin
Emosyon o Damdamin
pagpupuring lubos
buong pagkasi
sakbibi ng lumbay
wari ay masarap
tunay na langit
1. a. Balikan ang isa sa mga tulang ipinahanap ko sa iyo sa mga
naunang gawain. Itala ang mga pandiwang ginamit ng may-akda
sa pagpapahayag ng kaniyang emosyon o damdamin. Isulat sa
sagutang papel.
b. Batay sa mga pandiwang ginamit ng may-akda, ano ang
damdaming nangingibabaw sa kaniyang tula? Ipaliwanag.
c. Ikaw naman ang magpahayag ng iyong damdamin. Sagutin mo
lamang nang tapat ang kasunod na tanong. “Ano ang iyong
nararamdaman sa mga oras na ito?” Gawin mo sa papel.

135. Pagkatapos mong maunawaan ang iba’t ibang konsepto kaugnay ng
129
araling ito, palalimin pa natin ang iyong pag-unawa sa susunod na bahagi.
Ang iyong layunin sa bahaging ito ay higit pang mapalalim ang iyong
pag-unawa sa mahahalagang konsepto na nais kong iwanan sa iyong isipan
dahil ito ang tulay upang maisagawa mo nang buong husay ang inaasahang
produkto na isasagawa mo sa pagtatapos ng araling ito.
GAWAIN 1.2.2.d: ALAM KO NA…
Higit mong
maipahahayag ang
iyong emosyon o
damdamin kung…
Anong mahahalagang konsepto ang iyong natutuhan sa aralin? Paano
mo ito gagamitin sa iyong sariling buhay? May nabago ba sa iyong sarili,
matapos mong maunawaan ang mga konseptong ito? Ibahagi. Ngayon ay
nakahanda ka nang ilipat ang iyong natutuhan sa tunay na sitwasyon, nang
sa gayo’y makita mo ang kabuluhan ng pag-aaral ng modyul na ito.
GAWAIN 1.2.2.e : DAMDAMIN KO… ISULAT KO
Sa bahaging ito, ililipat mo na ang iyong natutuhan sa sitwasyong
kasalukuyan mong ginagalawan. Ito ay ang pagsulat ng sariling tula na
nagpapahayag ng emosyon o damdamin sa isang taong iniidolo o
hinahangaan. Basahin ang kasunod sitwasyon.

136. Sitwasyon:
Nais ng inyong Punong-bayan na parangalan ang mga taong
nakapag-ambag o nakagawa ng kabutihan sa inyong pamayanan. Isang
paligsahan sa pagsulat ng tula ang kaniyang idaraos. Ang tulang
mananalo ay bibigkasin sa araw ng parangal. Magaling kang sumulat at
bumigkas ng tula. Inaasahan ng napiling Lupon ng Inampalan na ang
kalahok na mga tula ay isusumite sa kanila isang buwan bago ang araw
ng parangal. Huhusgahan ang tula batay sa sumusunod na pamantayan:
a) orihinal, b) taglay ang mga elemento ng tradisyunal na tula, c)
angkop sa paksa, d) nagpapahayag ng sariling emosyon o damdamin sa
taong hinahangaan, e) makatotohanan at f) may kariktan.
Ano ang iyong natutuhan sa isinasagawang gawain? Makatutulong ba
130
ito sa iyong pang-araw-araw na buhay? Paano?
Pagkatapos mong matutuhan ang tungkol sa tula bilang isa sa mga
akdang pampanitikan, ngayon ay makikita mo ang pagkakaiba nito sa isa
pang akdang tuluyan-ang sanaysay.
ARALIN 1.2.2: SANAYSAY
Ang karanasan ang nagtutulak sa tao upang siya ay makapagpahayag.
Maraming karanasan ang idinulot ng pananakop ng mga dayuhang Español
sa loob ng mahabang panahon. Bagamat dumanas ng paniniil ang mga
Pilipino sa kamay ng mga dayuhan, hindi ito naging hadlang upang ipahayag
nila ang kanilang pananaw, damdamin at saloobin.
Sa pagkakataong ito, isa pa ring akdang pampanitikan ang iyong pag-aaralan-
ang sanaysay. Gayundin, makikita ang kabisaan ng isang mahusay
na sanaysay sa pamamagitan ng maayos na pagkakahanay ng pangunahin
at mga pantulong na kaisipan. Kung gayon, mahalagang tanong na ating
pag-uukulan sa pag-aaral na ito ang: Paano ipinahayag ng mga manunulat
ang kasaysayan, kaugalian at kalagayang panlipunan ng bansa sa
kanilang panahon?

137. Sige na, wala
namang
bantay,itapon mo
ang basura sa
Batay sa aking pag-aaral,
lumalala ang kondisyon
ng kapaligiran dahil sa
tinatawag na climate
change.
131
GAWAIN 1.2.3.a: KALAKASAN, KAHINAAN…
TUKUYIN AT ITALA
Sinasabing ang isang tao maging ang isang bansa ay nagtataglay ng
mga kalakasan at kahinaan. Batay sa mga pahayag, tukuyin mo ang mga
kalakasan at kahinaan ng mga Pilipino. Maaari ka pang magtala ng
karagdagang katangian at mga patunay tungkol dito.
Bukas na lang natin ipasa
ang proyekto.Kahit huli na
tatanggapin naman ni
ma’am ‘yan.
Lola, sumabay na
po kayo sa akin sa
tawiran.
Kunin na natin
ito,kahit ba ukay,
imported naman!
Panalo tayo! Sabi ko
sa iyo, dapat kaya
nating
makipagsabayan sa
galing ng ibang bansa.
Mga Gabay na Tanong:
Umaasa akong hindi tayo
pababayaan ng Diyos.
Dagdagan pa natin ang
sipag at tiyaga.
Di na ako papasok,
wala namang gagawin
sa iskul,maglilinis lang!
Manang, sobra po
ang inyong sukli.
Naku, kanina
pa pala
tumatapon ang
tubig.Maisara
nga ang gripo.
1. Ano-ano ang kalakasan at kahinaan ng mga Pilipino batay sa mga
pahayag? Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
KALAKASAN PATUNAY KAHINAAN PATUNAY

138. 132
.
2. Sa iyong palagay, paano nakaaapekto ang mga ito sa kalagayan ng
bansa? Dugtungan ang pahayag. Isulat ang sagot sa papel. Gayahin
ang pormat.
Ang kalakasan ng mga Pilipino ay:
1.
Samantala, ang mga kahinaan ng mga Pilipino ay …(isulat sa loob
ng alimango):
3. Alin ang nakahihigit ang kalakasan o ang kahinaan ng mga Pilipino?
Patunayan.
5.
3.
4.
2.
1
4
3
5
2

139. 133
GAWAIN 1.2.3.b:: LIHIM NG MGA SALITA … TUKLASIN
Tuklasin mo ang lihim ng mga salitang pinahuhulaan? Alamin mo ang
teknik upang matukoy ang mahalagang salita na gagamitin sa sanaysay na
iyong babasahin.
Halimbawa:
1. Ako ang simula ng buhay
At simula pa rin ng umagang kayganda
Gitna ng bahay na kongkreto
At simula ng araw-araw na biyaya
At katapusan ng bagay .
Natuklasan mo ba kung anong salita ako?
Tama, ang salita ay buhay.
2. Ako ang simula ng katotohanan
At katapusan ng tapat na pagsinta
Ako ang matatagpuan sa unahan ng ligaya
Ngunit nasa gitna ng kawalan
Ako ang simula ng yaman ng bawat bansa
At simula rin ng alab ng puso
Ako ang katapusan ng pag-asa
Ngunit simula ng nabuhay na pangarap.
Hulaan mo ang salita.
2. Simula ako ng elementong pinag-uusapan
At katapusan ng mabagal na pag-unlad
Ako ang nasa unahan ng ulap na bughaw
Ako pa rin ang simula ng katahimikan
Nasa gitna ng malakas na tawanan
Ako ang nasa unahan ng simula
At simula pa rin ng yukong walang humpay
Ako ang katapusan ng musikang kulang sa tono
At wakas ng nanay na ‘di matagpuan.
Hulaan mo ang salita.

140. Natuklasan mo ba kung paano mahuhulaan ang mga salita? Natukoy
mo ba na ito ay ang kalayaan at edukasyon? Tama, kung napansin mo ay
walang kaugnayan ang mga pahayag sa bawat isa. Ang tanging palatandaan
para mahulaan ang salita ay ang paggamit ng simula, gitna at katapusan ng
kasunod na salita/mga salita. Kung gayon, binabati kita! Alam kong nasagot
mo ang mga tanong at gawain sa bahaging ito. Ngayon ay handa ka na para
sa mga gawain sa bahaging Paunlarin.
Ang bahaging ito ng pag-aaral ay makatutulong upang lubusan mong
makilala ang sanaysay bilang isang akdang pampanitikan. Maihahambing mo
ito sa iba pang akdang pampanitikang pinag-aralan kung matutukoy mo ang
katangian nito. Tutuklasin mo rin kung paano nakatutulong ang paggamit ng
pangunahin at mga pantulong na kaisipan sa pagbuo ng sanaysay. Gayundin,
sa pagbabasa ng halimbawang akda malalaman mo ang kaligirang
pinagmulan at mga dahilan ng may-akda. Dahil dito, mahalagang tanong na
dapat tandaan: Paano ipinahayag ng mga manunulat ang kasaysayan,
kaugalian at kalagayang panlipunan ng bansa sa kanilang panahon?
Iyong balikan ang ilang tala sa buhay ni Dr. Jose P. Rizal.
134
Alam mo ba na …
(1) Si Dr. Jose P. Rizal ay ipinanganak noong Hunyo 19, 1861 sa
Calamba, Laguna, araw ng Miyerkules sa pagitan ng ika-11:00 at
12:00 ng gabi.
(2) Ang kaniyang ina na si Gng. Teodora Alonzo Y Quintos Realonda
ay nahirapan sa panganganak sapagkat ang ulo ni Jose ay malaki
kaysa karaniwan.
(3) Ang kaniyang ama na si Don Francisco Mercado Rizal ay isinilang
sa Biıan, Laguna.
(4) Bata pa lamang si Jose ay kinakitaan na ng angking talino sapagkat
tatlong taong gulang pa lamang ay natutuhan na niya ang alpabeto.
Nakasulat ng dulang itinanghal sa pista ng bayan at sa gulang na
walo ay isinulat ang tulang nauukol sa kahalagahan at pagmamahal
sa wika.
(5) Natamo ni Jose ang unang pag-aaral sa kaniyang unang guro, ang
kanyang ina. Samantala, naging guro naman niya si Justiniano
Aquino Cruz sa Biıan, Laguna.

141. (6) Ipinagpatuloy niya ang pag-aaral sa Ateneo Municipal de Manila.
Samantala, sa Unibersidad ng Santo Tomas siya nagsimulang mag-aral
ng medisina subalit tinapos niya ito sa Unibersidad Central
135
de Madrid.
(7) Nakapagsalita siya ng dalawampu’t dalawang wika.
(8) Marami siyang naisulat na akdang pampanitikan tulad ng tula, dula,
nobela, sanaysay, atbp.
(9) Maituturing na isang manggagamot, siyentipiko, makata,
dalubwika, mananaliksik at pilosopo.
(10)Nagbuwis ng buhay para sa bayan. Binaril sa Bagumbayan na
ngayon ay tinatawag na Luneta noong Disyembre 30, 1896 dahil
sa paratang na panghihimagsik laban sa mga Espaıol.
(11)Kinikilalang pambansang bayani dahil sa sumusunod na salik:
a. Si Rizal ay kauna-unahang Pilipinong umakit upang ang buong
bansa ay magkaisa-isang maghimagsik laban sa mga Espaıol.
b.Si Rizal ay huwaran ng kapayapaan.
c.Si Rizal ay may madulang pagkamatay.
GAWAIN 1.2.3.c.: Ako At Ang Bayani
Pagkatapos mong basahin ang mahahalagang tala sa buhay ng
pambansang bayani, subukin mong isulat ang mga kaisipang naibahagi nito
sa pamamagitan ng pagdurugtong sa mga pahayag. Gawin sa papel.
Nabatid ko na ang buhay ni Dr. Jose P. Rizal ay
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Hindi maikakaila ang marubdob na pagmamahal niya sa bayan dahil
______________________________________________________________

142. ______________________________________________________________
______________________________________________________________
Bilang mag-aaral, nais kong
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
136
Nais mo bang maragdagan ang iyong pagkakilala sa pambansang
bayani? Kung gayon, basahin ang kaniyang sanaysay.
GAWAIN 1.2.3.d: LIGHT.: MGA KAISIPAN … HANAPIN
AT PATUNAYAN
Bago mo basahin ang sanaysay, nais kong lagyan mo ng tsek() ang
mga kaisipan na sa palagay mo ay matatagpuan sa sanaysay.
___1. Likas na tamad ang mga Pilipino.
___2. Hindi tamad ang mga Pilipino.
___3. Ang katamaran ng mga Pilipino ay bunga ng kalagayang panlipunan
sa Panahon ng mga Español.
___4. Isa sa dahilan ng katamaran ng mga Pilipino ay ang mainit na
singaw ng panahon.
___5. Ang sikap at pagkukusa ay napanatili ng mga Pilipino sa kabila ng
di- magandang sistemang umiiral sa Panahon ng mga Español.
___6. Ang pagsasaka’y napabayaan dahil pa rin sa sapilitang paggawa na
ipinatutupad ng pamahalaan.
___7. Sinusuportahan ng mga Español ang mga magsasaka na ang
pananim ay pininsala ng mga hayop o bagyo.
___8. Ayon kay Jose Rizal, kung walang edukasyon at walang kalayaan,
walang pagbabagong maisasagawa, walang hakbang na
makapagdudulot ng bungang ninanais.
___9. Nagpapahiram ng puhunang salapi ang mga Español sa layuning
mapaunlad ang buhay ng mga magsasaka.

143. ___10.Ang mga Pilipino ay nagkaroon ng mababang pagkilala sa sarili at
pagwawalang-bahala sa paggawa dahil sa malupit na sistema ng
edukasyon.
Ang iyong pagbabasa at pag-unawa sa sanaysay na pinamagatang
“Ang Katamaran ng mga Pilipino” na isinulat ni Dr. Jose P. Rizal ang
magpapatunay sa mga kaisipan kung ito ay binanggit sa kaniyang
sanaysay.
Sikapin mong salungguhitan ang mga kaisipang napatunayan mong
137
tuwirang binabanggit dito.
Ang Katamaran ng mga Pilipino
ni Dr. Jose P. Rizal
(Ang matutunghayan ay isang
lagom sa Tagalog ng sanaysay na
“La Indolencia de los Filipinos,” na
nalathala sa La Solidaridad mula
Ugnay-Panitikan
noong Hulyo 15 hanggang Setyembre 15, 1890. Ang sanaysay na ito’y
isinulat ni Rizal sa ikalawang pagtungo niya sa Europa. Isinulat niya ito
bilang tugon sa paulit-ulit na upasala sa mga Pilipino na sila’y mga tamad.
Ang upasalang ito’y hindi tinutulan ni Jose Rizal sa kaniyang sanaysay.
Manapa’y inamin nga niya ang pag-aangkin ng katamaran ng kaniyang mga
kababayan. At sa pag-amin niyang iyan ay nagbigay siya ng mga matuwid
kung bakit ang mga Pilipino ay masasabi ngang tamad. Narito ang
kaniyang mga matuwid.
Ang pangunahing sanhi ay ang mainit na singaw ng panahon. Kahit na
ang mga banyagang nandarayuhan sa Pilipinas buhat sa mga bayang
malamig ang klima ay nagiging tamad pagdating dito at ayaw humawak ng
mabibigat na gawain. Sa bayang mainit ang panahon, kahit hindi kumilos
ang isang tao, siya’y pinagpapawisan at hindi mapalagay. Wika pa ni
Rizal: Ang mga Europeong naninirahan sa Pilipinas ay nangangailangan pa
ng mga tagapaypay at tagahugot ng sapatos, at hindi nagsisipaglakad
kundi laging lulan ng kanilang karwahe, gayong masasarap ang kanilang
kinakain at ginhawa ang kanilang kabuhayan. Sila’y malaya, ang bunga ng
kanilang mga pagsisikap ay para sa kanilang sarili, may pag-asa sa
kinabukasan, at iginagalang ng madla. Ang abang katutubo, ang tamad na

144. katutubo ay kulang sa pagkain, walang inaasahan sa araw ng bukas, ang
bunga ng kanilang pagod ay sa iba napupunta, at kinukuha sila sa
paggawang sapilitan.
Sinasabing ang mga Europeo ay nahihirapan sa mga bayang mainit
ang singaw ng panahon palibhasa’y hindi sila hirati sa gayong klima,
kaya’t karampatan lamang na dulutan sila ng balanang
makapagpapaginhawa sa kanilang kalagayan. Datapuwa’t ang wika nga ni
Rizal, ang isang tao’y maaaring mabuhay kahit saan kung sisikapin
lamang niyang ibagay ang kanyang sarili sa hinihingi ng pangangailangan.
Ang sikap at pagkukusa ay nawala sa mga Pilipino dahil din sa
kagagawan ng mga Kastila. Ang mga Pilipino, nang bago dumating ang
mga Kastila ay ginhawa sa kanilang kabuhayan, nakikipagkalakalan sila sa
Tsina at iba pang mga bansa, at hinaharap nila ang pagsasaka,
pagmamanukan, paghabi ng damit at iba pa. Kaya’t mapagkikilalang nang
wala pa rito ang mga Kastila, ang mga Pilipino bagaman ang mga
pangangailangan nila’y hindi naman marami, ay hindi mga mapagpabayang
gaya ngayon.
Ang lahat ng industriya at pati na ang pagsasaka ay napabayaan
sapagkat ang mga Pilipino’y hindi makapagtanggol laban sa pananalakay
ng mga mandarambong buhat sa Mindanaw at Sulu. Paano’y ayaw
pahintulutang makapag-ingat ng mga baril at iba pang sandata ang mga
Pilipinong naiiwan sa bayan habang ang iba’y wala at kasama sa mga
pandarayuhang walang kabuluhan. Nang panahon ng Kastila’y maraming
digma at kaguluhan sa loob ng bayan at maraming ipinapapatay.
Isinalaysay ni Rizal ang nangyari sa isang pulong malapit sa Sebu, na
halos nawalan ng tao sapagkat madaling nangabihag ng mga piratang
buhat sa Sulu palibhasa’y walang sukat maipananggol sa sarili.
Ang pagsasaka’y napabayaan dahil pa rin sa sapilitang paggawa na
ipinatutupad ng pamahalaan. Dahil sa maraming pandarayuhang ginagawa
ng mga Kastila, kailangan ang walang tigil na paggawa ng mga barko,
kaya’t maraming Pilipino ang pinapagpuputol nila ng mga kahoy sa gubat
upang magamit. Wala tuloy katiyakan ang kabuhayan ng mga tao kaya’t
naging mga mapagpabaya. Tungkol dito’y sinipi ni Rizal si Morga na
nagsabi (sa kanyang Sucesos) na halos nakalimutan na ng mga katutubo
ang pagsasaka, pagmamanukan, ang paghabi, na dati nilang ginagawa
noong sila’y mga pagano pa hanggang sa mga ilang taon pa pagkatapos ng
138

145. pagsakop. Iyan ang naging bunga ng tatlumpu’t dalawang taon ng
sapilitang paggawa na ipinataw sa mga Pilipino.
Ang pamahalaa’y walang dulot na pampasigla upang ang mga tao ay
mahikayat na gumawa. Pinatamlay ng mga Kastila ang pakikipagkalakalan
sa mga bansang malaya, gaya ng Siam, Cambodia, at Hapon, kaya’t
humina ang pagluluwas ng mga produktong Pilipino at ang industriya ay
hindi umunlad. Ang Pilipino’y hindi maaaring gumawa sa kanilang bukid
kung walang pahintulot ng pamahalaan.
Bukod sa mga iyan, ang Pilipino’y hindi tumatanggap ng karampatang
halaga sa kanilang mga produkto. Sinabi ni Rizal na alinsunod sa istorya,
matapos alipinin ng mga encomendero ang mga Pilipino, sila’y pinagagawa
para sa sarili nilang kapakinabangan, at ang iba nama’y pinipilit na sa
kanila ipagbili ang inaani o produkto sa maliit na halaga at kung minsa’y
wala pang bayad o kaya’y dinadaya sa pamamagitan ng mga maling
timbangan at takalan.
Alinsunod pa rin kay Rizal, ang lahat ng negosyo’y sinasarili ng
gobernador, at sa halip pukawin ang mga Pilipino sa kanilang
pagpapabaya, ang iniisip lamang niya’y ang kanyang kapakanan kaya’t
sinusugpo ang ano mang makaaagaw niya sa mga pakinabang sa
pangangalakal.
Mga kung anu-anong kuskos-balungos sa pakikitungo sa pamahalaan,
mga “kakuwanan” ng pulitika, mga kinakailangang panunuyo at
“pakikisama,” mga pagreregalo, at ang ganap na pagwawalang-bahala sa
kanilang kalagayan,- ang mga iyan ay naging pamatay-sigla sa paggawang
kapaki-pakinabang.
Nariyan pa ang halimbawang ipinamalas ng mga Kastila: pag-iwas sa
pagpaparumi ng kamay sa paggawa, pagkuha ng maraming utusan sa
bahay, na para bang alangan sa kanilang kalagayan ang magpatulo ng
pawis, at ang pagkilos na animo’y kung sinong maginoo at panginoon na
ipinaging palasak tuloy ng kasabihang “para kang Kastila,”- ang lahat ng
iyan ay nagpunla sa kalooban ng mga Pilipino ng binhi ng katamaran at
pagtanggi o pagkatakot sa mabibigat na gawain.
At ang wika pa ng mga Pilipino noon: “Bakit gagawa pa? Ang sabi ng
kura ay hindi raw makapapasok sa kaharian ng langit ang taong
mayaman.”
139

146. Ang sugal ay binibigyan ng luwag, at ito’y isa pa ring nagpapalala ng
140
katamaran.
Ang Pilipino’y hindi binibigyan ng ano mang tulong na salapi o pautang
upang maging puhunan. Kung may salapi man ang isang Pilipinong
magsasaka, ang natitira, matapos bawasin ang buwis at iba pang
impuwesto ay ipinambabayad naman niya sa kalmen, kandila, nobena, at
iba pa.
Kung ang mga pananim ay pinipinsala ng balang o ng bagyo, ang
pamahalaan ay hindi nagbibigay ng ano mang tulong sa mga magsasaka,
kaya ang mga ito ay inaalihan ng katamaran.
Walang pampasiglang ibinibigay sa pagpapakadalubhasa. May isang
Pilipinong nag-aral ng kimika sa Europa, ngunit hindi man lamang siya
pinag-ukulan ng pansin.
Ang katamara’y pinalulubha pang lalo ng di mabuting sistema ng
edukasyon. Ganito ang wika ni Rizal:
“Iminulat palibhasa sa halimbawa ng mapagbulay-bulay at tamad na
pamumuhay ng mga monghe, ang mga katutubo nama’y walang ginawa
kundi iukol ang kanilang buhay sa pagkakaloob ng kanilang salapi sa
simbahan dahil sa inaasahang mga himala at iba pang kataka-takang
bagay. Ang kanilang kalooban ay nagayuma; buhat sa pagkabata ay wala
silang natutuhan kundi ang pagkilos na parang mga makina na hindi
nalalaman ang buong kabagayan. Kataka-taka bang ang ganitong maling
pagmumulat sa isip at kalooban ng isang bata ay magbunga ng kahambal-hambal
na mga pagkakasalungatan? Iyang walang puknat na
pagtutunggali ng isip at ng tungkulin… ay humantong sa pananamlay ng
kanyang mga pagsisikap, at sa tulong ng init panahon, ang kaniyang
walang katapusang pag-aatubili, ang kaniyang mga pag-aalinlangan ay
siyang naging ugat ng kaniyang katamaran.”
Ang sistema ng edukasyon, na isang kawil ng mga pagmamalupit, ay
nagpatamlay sa halip na magpasigla sa Pilipino. Siya’y nagkaroon ng
mababang pagkakilala sa sarili at pagwawalang-bahala sa paggawa.
Ang isa pang nagpalala sa katamaran ng mga Pilipino ay ang kawalan
nila ng damdamin bilang isang bansa palibhasa’y pinagkaitan sila ng

147. karapatang makapagtatag ng mga samahan na magbibigay sa kanila ng
pagkakataong magkaunawaan at magkaisang damdamin.
Palibhasa nga’y walang bansang kinaaaniban, ang mga Pilipino’y hindi
nagkaroon ng pagkabahala sa ano mang kahirapang dinaranas ng mga tao.
Patay ang apoy ng kanilang pagsisikap, at walang sukat makaganyak sa
kanila na mag-ukol ng panahon at sigla alang-alang sa kaunlaran at
kasaganaan ng kanilang Bayan.
Ang sabi ni Rizal: “Ang edukasyon ay siyang lupa, at ang kalayaan ay
siyang araw, ng sangkatauhan. Kung walang edukasyon at walang
kalayaan, walang pagbabagong maisasagawa, walang hakbang na
makapagdudulot ng bungang ninanais.”
141
Mga Gabay na Tanong:
1. Tungkol saan ang sanaysay?
2. Isa-isahin ang dahilan ng sinasabing katamaran ng mga Pilipino? Isulat
sa papel ang sagot.
ANG KATAMARAN NG MGA PILIPINO
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

148. 3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang mga puna ng sumulat tungkol sa
142
kalagayang panlipunan sa kaniyang panahon? Gawin sa papel.
Mga Kalagayang
Panlipunan
Pirata, mandarambong,
sumalakay
Gobernador, abusado
Sistema ng edukasyon,
baguhin
Malupit na sistema,
palitan
Sa aking palagay...
4. Ilarawan ang damdaming nangingibabaw sa sanaysay.
5. Ipaliwanag ang kaisipang nakapaloob sa larawan. Isulat ang mga sagot
sa papel.
6. Sa iyong palagay, bakit isinulat ng bayani ang sanaysay?
7. Sa kasalukuyan, naniniwala ka bang tamad ang mga Pilipino?
Pangatuwiranan.
GAWAIN 1.2.3.e: MAGHANAY NG DETALYE … KAYA KO!
Pagkatapos mong basahin at sagutin ang mga tanong tungkol sa
nilalaman ng sanaysay, alam kong kayang-kaya mong ihanay ang mga
detalye ng bawat kaisipan. Isa-isahin ang mga patunay sa pahayag. Gawing
batayan ang sanaysay.
A. Ang pangunahing sanhi ng katamaran ng mga Pilipino ay ang
mainit na singaw ng panahon.
B. Ang sipag at tiyaga ng mga Pilipino ay nawala dahil sa maling
sistemang pinairal ng mga Español.
C. Ang hindi mabubuting ugali ng mga Español ay nagpalala sa
katamaran ng mga Pilipino.
Naihanay mo ang detalye ng kaisipang tinalakay sa sanaysay.
Matutukoy mo ba ang katangian ng sanaysay bilang akdang pampanitikan?
Basahin mo ang sumusunod na mga impormasyon.

149. 143
Sanaysay
Sinasabing ang
sanaysay bilang akdang
pampanitikan ay huling
nakakita ng liwanag sa
Ugnay-Panitikan
larangan ng panitikan. Ang sanaysay ay naglalahad ng pananaw at
opinyon ng sumulat tungkol sa tiyak na paksa.
Uri ng Sanaysay
Sa pangkalahatan, dalawa ang uri ng sanaysay- (1) ang pormal o
impersonal na sanaysay at (2) ang di-pormal o personal na
sanaysay.Tumatalakay sa mga seryosong paksa ang pormal na
sanaysay, tulad ng kamatayan, agham, pag-unlad, kabihasnan
samantalang magaan ang mga paksang matatagpuan sa di-pormal, tulad
ng paghihintay sa bus, kahit na ng pagtulog. Ang kapormalan ng una ay
nagdidikta ng uri ng wika nito- di malapit o nakikipaglayo, siyentipiko,
may himig na nag-uutos, mataas, istandard. Ang pagkamalapit ng
impormal na sanaysay ay nagmumungkahing ang lenggwahe nito ay
parang nakikipag-usap, mainit, mataginting, kung minsa’y garapal
ngunit mapagnilay-nilay rin sa ibang paraan. Unang makatatawag ng
pansin sa kaisipan, bago sa damdamin ang pormal na sanaysay;
kabaligtaran sa di-pormal.
Mga Tiyak na Uri ng Sanaysay
May 12 natatanging uri ng sanaysay: (1) pasalaysay, (2)
naglalarawan, (3) mapagdili-dili, (4) kritikal o mapanuri (5) didaktiko o
nangangaral, (6) nagpapaalala, (7) editoryal, (8) maka-siyentipiko o
makaagham, (9) sosyo-politikal, (10) sanaysay na pangkalikasan, at (11)
sanaysay na bumabalangkas sa isang tauhan.

150. 144
Mga Gabay na Tanong:
1. Batay sa mga impormasyong inilahad tungkol sa sanaysay subukin mong:
a. paghambingin ang sanaysay na pormal at di-pormal
PORMAL
________________
________________
________________
________________
________________
________________
_________
________________
DI-PORMAL
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
___
_________________
SANAYSAY
b. Suriin (batay sa tiyak na uri ng sanaysay) ang mga mungkahing
pamagat ng sanaysay
1. Si Papa at Mama
2. Bakit Nagkakaroon ng Climate Change?
3. Ang Laki sa Layaw: Aral ng Buhay
4. Ang Politika sa Pilipinas
5. Isang Gabing Pagninilay
Nagkaroon ka na ng mga kaalaman tungkol sa sanaysay bilang isa sa
mga akdang pampanitikan. Handa ka na upang pag-aralan ang mga
elemento na nagpapabuti sa kabuuan ng pagsulat ng sanaysay - ang
pagtukoy sa pangunahin at mga pantulong na kaisipan.
Bilang mambabasa, malaki ang maitutulong sa iyo ng mga
kasanayang matatamo sa pagtukoy ng pangunahin at mga pantulong na
kaisipan sapagkat sa ganitong paraan matitiyak kong mauunawaan mo ang
layunin ng sumulat. Maaaring mapatunayan mo rin na ang pagbabasa ay
isang gawaing interaktibo.
Mga Gabay na Tanong
1. Basahin ang sumusunod na talata. Sipiin/Kopyahin ang bawat talata.
Salungguhitan ang pangungusap na nagpapahayag ng pangunahing
kaisipan at lagyan ng tsek() ang mga binilangang pangungusap na
nagpapahayag ng pantulong na kaisipan. Gawin sa sagutang papel.

151. A) (1) Ang edukasyon ay mahalagang instrumento para
magtagumpay ang isang tao. (2) Ito ay nagpapalaya sa tao sa
kamangmangan. (3) Nagkakaroon siya ng sapat na tiwala sa
sarili na nakatutulong sa pagharap sa iba’t ibang sitwasyon sa
buhay. (4) Nagagawa niyang paunlarin ang sariling kakayahan.
(5) Nagkakaroon siya ng ganap na kamalayan sa kaniyang
kapaligiran. (6) Natututong lumikha ang tao ng mga bagay na
makabubuti sa kaniya, sa bansa at sa mundo.
B) (1) Naging mapagpabaya ang mga Pilipino dahil sa pagpapatupad
ng sapilitang paggawa. (2) Ang mga encomendero ay lubhang
nagsamantala sa pamamagitan ng pagpilit sa mga magsasaka na
ipagbili sa kanila ang mga ani sa murang halaga na naging daan
sa pananamlay ng mga magsasaka sa paggawa sa bukid. (3)
Sinasarili rin ng gobernador ang lahat ng negosyo at
nawawalan ng kita ang mga magsasaka. (4) Walang dulot na
pampasigla sa mga tao ang pamahalaan. (5) Samakatuwid ang
sipag at tiyaga ng mga Pilipino ay nawala dahil sa maling
pamamalakad ng mga Español.
C) (
1) Ang mga Pilipino ay mapamahiin. (2) Naniniwala sila na
ang pagkahulog ng kutsara o tinidor ay nangangahulugan
ng pagdating ng panauhin. (3) Hindi dapat tumuloy sa
anumang lakad kung nakasalubong ng itim na pusa dahil ito’y
hudyat ng kapahamakan. (4) Mawawala ang suwerte kapag
nagwalis sa bahay tuwing gabi. (5) Ang pagkabasag ng salamin
ay magdudulot ng pitong taong kamalasan. (6) Sadyang
mapamahiin ang mga Pilipino.
D)(1) Hindi maikakaila na marami pa rin sa mga Pilipino
ang nagnanais pumuti ang balat at tumangos ang ilong. (2)
Nagsisikap na mapabuti ang pagsasalita sa wikang Ingles
dahil gustong matawag na sosyal. (3) Ipinagpaparangalan sa
mga kaibigan ang damit at sapatos na imported. (4) Tunay na
suliraning panlipunan pa rin ang pagkakaroon ng diwang-alipin
ng mga Pilipino. (5) Nagpapatuloy pa rin ang pag-idolo
sa mga kanluraning kultura tulad ng awitin, sayaw, pagkain
at pananaw. (6) Maging ang iba pang sistemang umiiral sa
bansa ay mula sa mga dayuhan.
145

152. Natutuwa ako sa iyo dahil natapos mo ang mga gawain sa
bahaging nang may kahusayan. Sa pagkakataong ito ay susubok ka
na sa susunod na gawain upang palalimin pa ang iyong kaalaman.
Mahalagang mapagtibay mo ang mga konseptong iyong natutuhan at
naunawaan sa pamamagitan ng pagsagot sa mga inilaang gawain.
Inaasahan ko na iyong nakita ang pagkakaugnay-ugnay ng mga
gawain tungkol sa mahalagang tanong na: Paano ipinahayag ng mga
manunulat ang kasaysayan, kaugalian at kalagayang panlipunan ng
bansa sa kanilang panahon? Sa gayon ay maihahambing mo ang
kasalukuyang kalagayang panlipunan at kung ikaw ay bibigyan ng
pagkakataon paano mo ito maaaring maipahayag?
146
GAWAIN 1.2.3.f: LARAWAN AT KAAISIPAN
Matutunghayan mo sa ibaba ang mga larawang nagpapakita ng
iba’t ibang kalagayan sa lipunan. Isulat sa loob ng malaking kahon ang
pangunahing kaisipan at sa maliliit na kahon ang mga pantulong na
kaisipan.

153. Lagyan ng bituin () ang larawang nagsasaad ng pangunahing
kaisipan. Lagyan ng tsek () ang larawang tumutukoy sa mga
pantulong na kaisipan. Pagkatapos, bumuo ng mga pahayag na
nagpapakita ng pangunahin at mga pantulong na kaisipan batay sa
mga larawang napili. Isulat ang sagot sa mga kahon sa ibaba. Sundin
ang pormat.
Nakikita mo ba ang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari noon sa
kasalukuyan? Ang mga kalagayang panlipunan ngayon na ipinakikita ng mga
larawan ay nakatutulong sa pagbuo ng mga kaisipan. Maaaring sa tulong ng
mga ito, makakalilikha ka ng pangunahin at mga pantulong na kaisipan.
147

154. 148
GAWAIN 1.2.3.g: BUUIN: KONSEPTONG MAKATOTOHANAN
Dugtungan mo ang mga pahayag na nagpapakita ng kabuuan ng
paksang tinalakay.
Ang sanaysay ay
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
Z Ipinabatid ng sanaysay ang tungkol sa pambansang bayani na
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
Z Sa kasalukuyan, mapaiigting ang kalakasan ng mga Pilipino
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
Z Makatutulong ako sa paglutas ng mga suliranin ng bansa sa
pamamagitan ng
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
Z Sa pagbabasa ng talata, makikilala ang pangunahing kaisipan
________
_______________________________________________________
____
Z Samantala, ang mga pantulong na kaisipan sa isang talata ay
______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________

155. 149
GAWAIN1. 2.3.h: MAGSULAT, MAGPAHAYAG, AT MANGAMPANYA
Unti-unti mo na bang nakikita ang bunga ng iyong pag-aaral? Tandaan
na napakahalaga ng pag-unawa sa aralin para sa isang mag-aaral na tulad
mo. Ito ang magiging daan upang iyong maisagawa ang inaasahang
produkto/ pagganap. Kaya, alam kong handa ka nang gawin ang pangwakas
na gawain.
Ang barangay captain sa inyong lugar ay naghahanap ng mga
kabataang manunulat na maghahanda ng flyers (leaflet) tungkol sa
LIGTAS-KAPALIGIRAN, SAGIP-KALIKASAN: ISANG KAMPANYA.
Ang flyers na ito ay ipamimigay sa bawat pamilya ng nasabing barangay.
Layunin nitong ilahad ang kasalukuyang kalagayan ng kapaligiran sa inyong
barangay na may malaking epekto sa kalikasan.
Batay sa pamantayan, nararapat na magtaglay ng sumusunod ang
flyers:
1. Maglagay ng tatlo hanggang apat na larawan tungkol sa suliranin
sa kapaligiran ng inyong barangay.
2. Bawat larawan ay lalagyan ng lima hanggang pitong pangungusap
na maglalahad ng kalagayang pangkapaligiran sa inyong barangay.
3. Tiyaking makapagtatala ng lima hanggang pitong mungkahing
hakbang na gagawin ng bawat pamilya para makatulong sa
panawagan.
4. Gawin itong kaakit-akit, malinaw, at nakapanghihikayat.
Isaalang-alang ang sumusunod sa pagbuo ng flyers:
Kalinawan ng mensahe sa larawan 40%
Katiyakan at kaisahan ng mga pangungusap ayon sa paksa 50%
Kabisaan sa panghihikayat sa mambabasa 10%
____
100%

156. 150
Pagnilayan PPPaaagggnnniiilllaaayyyaaannn aaaatttt UUUUnnnnaaaawwwwaaaaiiiinnnn
Tiyak kong batid mo na ang mga lumaganap na akdang
pampanitikan sa Panahon ng Espaıol. Marahil ay humanga ka sa
kapwa Pilipino dahil sa paraan ng kanilang pagpapahayag. Ipinakita
sa mga akdang pampanitikang tulad ng karagatan, duplo, tula at
sanaysay ang husay sa mabilis na pag-iisip gayundin ang kasiningan sa
paggamit ng wika. Kaya naman patunayan mong ikaw ay nagmula sa lahing
ito na may angking husay sa pag-iisip at pagpapahayag.
Natutuwa ako para sa iyo sapagkat batid kong may sapat ka nang
kaalaman tungkol sa mga panitikang sumibol sa panahon ng Espaıol.
Natitiyak kong ang dati mong kaalaman sa simula ng pagtalakay sa aralin ay
higit na lumawak at lumalim. Samakatuwid, sa tulong ng KWHL Sheet, ang
nauna mong mga paghihinuha ay napagtibay na ng nakuha mong mga
kaalaman sa kabuuan ng aralin kaya maaari mo nang sagutin ang huling
kolum ng sheet.
Sa tulong ng KWHL Sheet, nais kong bigyan mo ng hinuha ang tanong
sa kasunod na kahon sa p. 150. Nasagot mo na ang tatlong naunang kolum,
ang KWH,hindi ba? Pagkatapos nating pag-aralan ang Aralin 1.2 ay saka mo
sagutin ang huling kolum, ang L.
K
Ano ang alam mo na?
(What do you know?)
W
Ano ang nais mong
malaman?
(What do you want to find
out)
H
Paano mo makikita ang nais
mong maunawaan?
(How can you find out what
you want to learn?)
L
Ano ang iyong natutuhan/
naunawaan?
What did you learn?)
Masasalamin
ba sa
panitikan ang
kultura o
kalagayang
panlipunan ng
isang bansa
sa panahon at
lugar na
isinulat ito?
Patunayan.

157. Binabati kita! Buong husay mong nagampanan ang mga gawaing
inilaan ng bahaging ito ng modyul. Inaasahan kong naging malinaw sa iyo
ang sumusunod na konsepto:
1. masasalamin sa panitikan ang kultura o kalagayang panlipunan ng
151
isang bansa sa panahong isinulat ito ;
2. gumamit ng iba’t ibang anyo ng panitikan tulad ng duplo, karagatan,
tula at sanaysay ang mga Pilipino sa pagpapahayag ng kanilang
pananaw, saloobin at damdamin ;
3. mahalaga ang papel na ginagampanan ng wika sa maayos na
pagpapahayag; at
4. sa kasalukuyan, makikita pa rin ang kaugnayan ng mga akdang
pampanitikan sa buhay ng mga Pilipino.
IIIIlllliiiippppaaaatttt
Sa bahaging ito, ililipat mo na ang iyong mga natutuhan,
gawin mo ang hamon sa pamamagitan ng pagtugon sa susunod na
gawain.
Isa kang kolumnista sa pahayagan. Maraming sumusubaybay sa iyong
kolum/pitak. Ayon sa pamunuan ng pahayagan, iminumungkahi nilang
talakayin mo sa iyong susunod na kolum ang paksang nauukol sa suliraning
kinakaharap ng paparaming batang nasasangkot sa krimen o tinatawag na
youth offenders tulad ng mga batang hamog atbp. Ang mungkahi ng
pamunuan ay ayon na rin sa liham na natanggap nila sa mga mag-aaral sa
hayskul na naglalayong matalakay ang paksa at makita ang paraan ng
pagkakabuo nito sa ginagawa nilang pag-aaral.
Inaasahan ng mga tagasubaybay ng mag-aaral ang sumusunod:
(1) makatawag-pansing pamagat
(2) lawak ng pagtalakay sa paksa
(3) paglalahad ng mga datos o estadistika
(4) wastong gamit ng mga salita
(5) kalinawan ng mensaheng nakapaloob

158. 152
VII. PANGWAKAS NA PAGSUSULIT (para sa Aralin 1.2)
Sa pagkakataong ito, alamin mo kung ano na ang iyong mga
natutuhan sa mga paksang iyong pinag-aralan.
I. Basahin at unawain mo ang bawat aytem. Pagkatapos, sagutin ang mga
tanong kaugnay nito.
1. Ayon sa pagkakasalaysay, ang uring ito ng tuluyan ang huling nakakita
ng liwanag sa mga akdang pampanitikan na naglalaman ng mga
opinyon at saloobin ng sumulat tungkol sa isang mahalagang paksa o
isyu.
a. tula c. dula
b. sanaysay d. maikling kuwento
2. Sa pagbabasa ng isang talata paano magiging madaling makita ang
pangunahing ideya nito?
a. Alamin ang paksa ng talata.
b. Isa-isahin ang mga detalye.
c. Hanapin ang mga halimbawa sa talata.
d. Tukuyin ang pinakamahalagang kaisipan tungkol sa paksa.
3. Basahin at unawain ang mga pangungusap. Pagkatapos, tukuyin ang
pangunahing kaisipan.
(A) Sa kasagsagan ng bagyo, isang dalagita ang nagligtas sa
bandila ng Pilipinas.
(B) Samantala, isang nawawalang matanda ang tinulungang
makita ang kaniyang pamilya sa pamamagitan ng
facebook sa tulong ng isang binata.
(C) Tulad ni Ahli, araw-araw niyang inaakay ang kaniyang lolo
na may kapansanan.
(D) Nakatutuwang isipin na may kabataan pa rin sa
kasalukuyan ang handang maglingkod sa kapwa at bayan.

159. 4. Ano ang pinakamabuting maaaring ibunga ng paggamit ng
153
eupemistikong pananalita?
a. Nagpapaunlad ng pakikipag-ugnayan sa kapwa.
b. Nagpapakilala sa tao sa kaniyang kapwa.
c. Nagdudulot ng pagkakaroon ng maraming kaibigan.
d. Naghahatid ng saya sa kausap.
5. Ikaw ay inanyayahan ng iyong kamag-aral na dumalo sa kaniyang
kaarawan. Subalit alam mo na hindi ka pahihintulutan ng iyong
magulang sapagkat sa gabi isasagawa ang pagdiriwang. Paano mo
sasabihin sa iyong kamag-aral na hindi ka makadadalo?
a. “Pasensiya ka na kung hindi ako makadadalo kasi istrikto ang
magulang ko.”
b. “Ikinalulungkot ko na hindi ako makadadalo sapagkat talaga lamang
may panuntunan kaming sinusunod sa bahay.”
c. “ Sana ginawa mo na lang ng hapon para makadalo ako.”
d. “Delikado ang panahon ngayon kaya hindi ako dadalo sa iyong
kaarawan.
6. Ang duplo bilang anyo ng panitikan ay nagtataglay na sumusunod na
katangian maliban sa:
a. Ang palmatorya ay isang tsinelas na ginagamit ng hari sa pagpalo
sa palad ng sino mang nahatulang parusahan.
b. Ang parusa ay maaaring pagpapabigkas ng mahabang dasal para
sa kaluluwa ng namatay.
c. Ang paksa ng pagtatalo ay tungkol sa nahulog na singsing ng isang
dalaga.
d. Ang mga lalaking kasali ay tinatawag na duplero at ang mga babae
ay duplera.
7. Bakit mainam pa ring laruin ang karagatan at duplo sa kasalukuyan?
a. Nagpapatalas ito ng isip sapagkat ang pagmamatuwid ay daglian o
impromptu.
b. Naaaliw nito ang mga namatayan.
c. Nauuwi sa pagliligawan ang biruan lamang sa simula ng kabataan.
d. Nasasanay magkabisado ng tula ang kabataan

160. 154
Basahin at unawain ang kasunod na mga saknong ng tula. Pagkatapos,
sagutin ang mga tanong kaugnay nito.
‘Di na kailangan sa iyo ang awa
ng mga Tagalog, O Inang kuhila,
paraiso naming ang kami’y mapuksa,
langit mo naman ang kami’y madusta.
Paalam na Ina, itong Pilipinas,
paalam na Ina, itong nasa hirap,
paalam,paalam, Inang walang habag,
paalam na ngayon, katapusang tawag.
Mula sa: “Katapusang Hibik ng Pilipinas”
ni Andres Bonifacio
8.Ano ang ibig sabihin ng salitang kuhila?
a. api c. ganid
b. taksil d. hirap
9.Sino ang tinutukoy na Ina sa tula?
a. Espaıa c. Hapon
b. Pilipinas d. Amerika
10. Alin sa mga taludtod ang angkop na kasunod ng saknong na:
Bakit? Alin ito na sakdal laki,
Na hinahandugan ng buong pagkasi,
Na sa lalong mahal nakapangyayari,
At ginugugulan ng buhay na iwi?
a.Ay! Ito ang Inang Bayang tinubuan b. Siya’y Ina’t tangi kinamulatan
b.Ng kawili-wiling liwanag ng araw d. Na nagbigay-init sa buong katawan
Wow! Natapos mo na nang buong husay ang Aralin 1.2. Malawak na
ang iyong kaalaman tungkol sa ilang akdang pampanitikan na lumaganap
naman noong Panahon ng mga Español. Nakatitiyak ako na nagkaroon ka rin
ng kaalaman tungkol sa kultura at kaugaliang Pilipino ng mga panahong iyon
dahil nasalamin mo ang mga ito sa bawat akdang ating tinalakay. Marahil ay
nanininiwala ka na ang panitikan ay talagang salamin ng kultura ng mga tao
sa panahon at lugar na pinagmulan ng mga ito.
Pagkatapos ng pananakop ng mga Español sa ating bansa, dumating
naman ang mga Hapon. Katulad ng mga naunang dayuhan na sumakop sa
atin, mayroon din silang kultura at uri ng panitikan na ipinakilala sa ating mga
kababayan. Iyan ang aalamin natin sa huling aralin ng Modyul 1, ang Aralin
1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon. Simulan na natin.

161. Isang tipikal na tagpo sa kabukiran ang pagtatanim ng
palay – ang pangunahing pagkain ng mga Pinoy.
155
Aralin 1.3: Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon
I. Panimula at mga Pokus na Tanong
Naitanong mo na ba sa iyong sarili
kung bakit ang paksa ng mga tula noong
panahon ng Hapon ay tungkol sa bayan,
pag-ibig, kalikasan, buhay-lalawigan o
nayon, pananampalataya at sining?
Marahil nagtataka ka kung bakit ‘di
naging paksa ng mga akdang
pampanitikan noon ang tungkol sa
pamamahala ng mga Hapones.
Sa araling ito malalaman mo ang
mga akdang pampanitikan na sumibol sa
panahong ito na naimpluwensiyahan sa
panahong naisulat ito, tulad ng tanaga, haiku at maikling kuwento. Alamin
mo kung ano ang kulturang namamayani ng panahong ito? Masasalamin ba
sa uri ng panitikang lumaganap sa panahong ito ang kultura ng ating mga
ninuno?
II. Ang mga Aralin at Ang Saklaw Nito
Masasagot mo ang mahahalagang tanong, at maisasagawa mo ang
Inaasahang Produkto/Pagganap kung uunawain mo ang sumusunod na
aralin na nakapaloob sa modyul na ito:
A. Aralin 1. 3- Ang Panitikan sa Panahon ng Hapones
1. 3. 1. a. Panitikan: Tula
a.Tanaga
b.Haiku
b. Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa
1. 3. 2. a.Panitikan: Maikling Kuwento
“Uhaw ang Tigang na Lupa”
ni Liwayway Arceo
b.Wika: Sanhi at Bunga

162. 156
III. Mga Inaasahang Kasanayan
Sa araling ito, malilinang sa iyo ang sumusunod na kaalaman at
kasanayan.
Aralin
1.3
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pag-unawa sa Napakinggan
Nakikinig nang may pag-unawa upang:
• maipaliwanag ang pagkakaugnay ng mga pangyayari
• masuri ang sanhi at bunga ng mga pangyayari
• mapatunayan ang kawastuan ng mga impormasyon
batay sa sariling karanasan
Nabibigyang-kahulugan ang mga makabuluhang
salita/matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto/
diskursong napakinggan
Pagsasalita
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag/pangungusap na
nagbibigay-pahiwatig
Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran,
interpretasyon sa tulong ng mga diskursong:
• nagpapaliwanag
• nangangatuwiran
• nagsasalaysay
• naglalarawan
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang iba’t ibang akdang pampanitikan batay sa mga
katangian nito
• tula
• maikling Kuwento
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang akda/
teksto sa pamamagitan ng pag-uugnay ng sanhi at bunga ng
mga pangyayari

163. Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring
pagbasa ng akda/teksto
• Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto
• Nailalarawan sa imaheng biswal ang mga kaisipan o
157
ideyang nakapaloob sa akda/teksto
Nahuhulaan ang kahihinatnan ng mga pangyayari sa
pamamagitan ng:
• pagpili ng lohikal na wakas
• paggawa ng sariling wakas
• pagbabago ng wakas
Pagsulat
Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye,kaisipan at
opinyong nakapaloob sa teksto kung:
• mabuti o masama
• katotohanan o opinyon
Naisasaayos ang mga tala/impormasyong nakalap mula sa iba’t
ibang pinanggalingan(panayam, aklat, pelikula, internet at iba
pa) na may kaugnayan sa paksang tinalakay
Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa:
• depinisyon
• paghahalimbawa
• pagsusuri
• paghahawig o Pagtutulad
• sanhi at bunga
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at pagsagot
sa mga tanong at puna sa akdang pampanitikang
napanood,nabasa o napakinggan

164. 158
Estratehiya sa Pag-aaral
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng
pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan sa
paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo.
Natataya kung ang napakinggan, napanood, o nabasa ay may
kabuluhan at kredibilidad
Nasusuri ang mahahalagang detalye ng napanood,
napakinggan o nabasang impormasyon (media literasi)
Pananaliksik
Nakabubuo ng balangkas ng nasaliksik na mga impormasyon
Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba’t
ibang pinagkukunang sanggunian
Nailalahad nang maayos ang nalikom na mga impormasyon sa
isinagawang pananaliksik
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang
sanggunian sa aklatan/internet

165. 159
IV. Konseptuwal na Balangkas
Narito ang Konseptuwal na Balangkas ng araling ito na makatutulong
upang maiplano mo ang iyong mga gawain.
ANG PANITIKAN SA
PANAHON
NG HAPON
Tula Maikling
Kuwento
Haiku
Tanaga
Uhaw ang
Tigang na Lupa
Pangungusap na
Walang Paksa
Sanhi at Bunga ng
mga Pangyayari
Marahil ay handang-handa ka na sa ating gagawing pag-aaral. Alamin
natin ang tungkol sa mga akdang pampanitikan sa Panahon ng Hapon.
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin muna natin kung gaano na ang alam mo sa panitikang sumibol
noong Panahon ng Hapones sa pamamagitan ng pagsagot sa panimulang
pagtataya. Sa pagtatapos ng mga gawain sa araling ito malalaman mo
kung tama ang iyong mga kasagutan.
Panuto: Basahin, unawain at sagutin ang mga tanong sa pamamagitan
ng pagsulat ng letra ng tamang sagot.
1. Paano mo malalaman na haiku ang isang tula?
a.may tatlong taludtod na binubuo ng 17 pantig na may pardon na 5-7-
5 o 5-5-7 o 7-5-5
b.may tatlong taludtod na binubuo ng 18 pantig na may pardon na 10-
4-4 o 5-5-8 o 8-4-6
c.may tatlong taludtod na binubuo ng 12 pantig na may pardon na 4-4-
4 o 8-2-2 o 2-8-2
d.may tatlong taludtod na binubuo ng 14 pantig na may pardon na 5-4-
5 o 4-5-5 o 5-5-4

166. 160
2. Ano ang ikinaiiba ng tanaga sa haiku?
a. tula na may apat na taludtod, binubuo ng pitong pantig
b. tula na may tig-5 taludtod ang bawat saknong
c. tula na may apat na taludtod at binubuo ng walong pantig
d. tula na may 6 na taludtod ang bawat saknong
3. Anong panahon nagsimulang lumaganap ang mga tanaga at haiku
sa ating bansa?
a. Katutubo
b. Español
c. Hapon
d. Kasarinlan
4. Ano ang karaniwang paksa ng mga tanaga at haiku noon?
a. kababalaghan c. kalagayan sa buhay
c. katatakutan d. kaguluhan
5. Basahin ang isang halimbawa ng tanaga. Ano ang ibig sabihin ng
salitang dumalaw ?
Panalangin
ni Asuncion B. Bola
Pagsubok ‘pag dumalaw
‘Di ka makapagpasiya
Ang Panalangin lamang
Sagot sa mga problema
a. bumisita c. dumating
b. pumunta d. bunga
6. Ano ang paksa ng kasunod na haiku?
Iyong galangin
Ang asawa’y yakapin
Huwag bugbugin.
Huwag nang buksan,
Lahat ng nakaraan
Walang sumbatan.
Planong pamily
Ay dapat ginagawa
Ng mag-asawa.

167. 161
a. Buhay may asawa
b. Ang Pag-aasawa
c. Pagplano ng pamilya
d. Pag-aaruga ng pamilya
8. Bakit nangibabaw ang panitikan sa Tagalog noong Panahon ng
Hapones?
a. Nagandahan ang mga Hapones sa panitikang Tagalog.
b. Ipinagbawal ng mga Hapones ang panitikan sa Ingles.
c. Nauunawaan ng lahat ang panitikan sa Tagalog.
d. Mas maayos ang pagkakalahad ng mga ideya ng panitikan sa
Tagalog.
8. Ano ang pagkakatulad ng haiku at tanaga?
a. naglalaman ng mga pangyayari.
b. magkapareho ang tunog sa hulihan ng bawat taludtod.
c. Hindi pare-pareho ang pantig sa bawat taludtod.
d. kapwa may sukat at tugma.
9. Kailan sumibol ang Gintong Panahon ng maikling kuwento?
a. 1941 c. 1942
b. 1943 d. 1944
10. Ano ang tawag sa Liwayway na tanging magasin noon na
pinangasiwaan ng mga Hapones na kumilala sa panitikan?
a. likhang sining ng mga manunulat
b. obra ng mga manunulat
c. lakas ng manunulat
d. buhay ng manunulat
11. Bakit sinasabing ang panitikan ay tinig ng kilusan sa Panahon ng
Hapon?
a. Naililimbag ang makabayang kaisipan ng mga makata,
mananaysay at manunulat ng maikling kuwento.
b. Naipahahayag ang di pagsang-ayon sa mga dayuhan.
c. Naipararating ang mga kahilingan, alituntunin o kautusan
ng mga Pilipino.
d. Nakasusulat ng mga akdang nais ipalimbag.

168. 12 . Kung ikaw ang bata sa akdang “ Uhaw ang Tigang na Lupa” ano
ang iyong gagawin sa nararamdaman mong katahimikan sa inyong
tahanan?
162
a. Ipagwawalang bahala ko sapagkat ayaw kong makialam.
b. Hahayaan ko na lang sapagkat bata pa ako.
c. Magtatanong ako sapagkat bilang anak karapatan kong
malaman ang nangyayari.
d. Pababayaan ko na lang sila sapagkat baka mapagalitan pa
ako.
12. “Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw: ang bata kong puso
ay tigang na lupang uhaw na uhaw”, ano ang nais ipahiwatig ng
pahayag na ito?
a. Madalang masilayan ang pagngiti ng Ina.
b. May problemang dinadala kaya di siya napapansin.
c. Hindi umuulan kaya tigang ang lupa.
d. Malungkot ang paligid.
14. Kailan masasabing ang isang pamilya ay huwaran?
a. may ina, ama at mga anak
b. nakatira sa maayos na bahay
c. may masaganang pamumuhay
d.may pagmamahalan at respeto sa isa’t isa.
15. Ano ang magiging bunga kapag ang isang anak ay lumaki sa isang
huwarang pamilya?
a. magiging mamamayang may kapanagutan sa anumang
gawain
b. magiging sikat na mamamayan
c. hindi masasangkot sa anumang gulo sa pamayanan
d. magkakaroon ng disiplinang pansarili
Kumusta? Ilan kaya sa mga aytem ang nasagot mo ng tama? Kung
marami ang mali, huwag kang mag-alala, tutulungan ka ng modyul na ito
upang maitama mo ang mga ito. Simulan na natin ang pag-aaral ng mga
panitikang lumaganap sa Panahon ng Hapon.

169. 163
VI.Yugto ng Pagkatuto
AAAAllllaaaammmmiiiinnnn
Alam mo ba na bago pa man dumating ang mga
mananakop tayo ay may sarili nang panitikan? Hindi maikakailang
yumabong pa ito sa kanilang pagdating. Sa araling ito, pag-aaralan
natin ang mga akdang sumibol sa Panahon ng Hapones na
bagamat napakahirap ng buhay ng mga Pilipino noon ay napaunlad pa rin
ang mga tula (haiku at tanaga), at maikling kuwento. Alamin mo kung ano
ang kulturang namamayani sa panahong ito? Masasalamin ba sa uri ng
panitikang lumaganap sa panahong ito ang kultura ng ating mga ninuno?
Naniniwala ka ba na ang mga paksa ng akdang pampanitikan ay
naiimpluwensiyahan ng panahong naisulat ito?
Alam ko na may nalalaman ka na sa panitikan noong panahon ng
Hapon. Kung wala naman, makatutulong sa iyo ang araling ito upang mabatid
at madagdagan ang iyong kaalaman tungkol dito. Subukin mo kung
hanggang saan na ang iyong nalalaman sa pamamagitan ng susunod na
gawain.
GAWAIN 1.3.1.a : Tugon sa Pagkatuto
Ang Tahanan ng mga Konsepto ay mga konsepto na iyong
pagninilayan sa kabuuan ng araling ito.
A. Bago ang
Talakayan
C.Pagkatapos ng
Talakayan
B. MGA KONSEPTO
1. Totoo __
Di Totoo __
2. Totoo __
Di Totoo __
3. Totoo __
Di Totoo __
4. Totoo __
Di Totoo __
10.Totoo _
Di Totoo __
1.Totoo __
Di Totoo __
2.Totoo __
Di Totoo __
3.Totoo __
Di Totoo __
4.Totoo __
Di Totoo __
5.Totoo __
Di Totoo __
Tahanan ng mga Konsepto
Panuto: Basahin at unawain mo ang mga pahayag sa gitna at
sagutin ang nasa Hanay A at B. Lagyan ng tsek kung totoo o di-totoo
ang mga konseptong nakasulat.
1. Ang panitikan ay salamin ng
pagkakakilanlan ng mga Pilipino.
2. Sa panitikan malayang naipahahayag ng
mga Pilipino ang kanilang damdamin at
saloobin.
3. Panitikan rin ang naging daan upang
makamit ang kalayaan ng ating bansa.
4. Ang mga paksa noon ng akdang
pampanitikan ay tungkol sa mga dayuhang
sumakop sa Pilipinas.
5. Nakatulong ang nilalaman ng mga akdang
pampanitikan sa pang-araw-araw na buhay
ng mga Pilipino.

170. Matapos mong gawin ang Tugon sa Pagkatuto malalaman mo
ang mga konsepto na sa palagay mo ay totoo. Ito ay iyong babalikan
upang maitama ang mga konseptong alam mo na totoo at di-totoo.
164
GAWAIN 1.3.1.b: Hanap-Salita
Hanapin mo ang tatlong salita na sa palagay mo ay may kaugnayan
sa ating tatalakayin sa panitikan sa Panahon ng Hapones. Bilugan ang
mabubuong salita.
K I L A L A
U E P S T O
W A L A N G
E H A I K U
N I M I T O
T A N A G A
O Y A Y I E
Sa Panahon ng Hapones , may dalawang klase ng akdang
pampanitikan ang sumibol na iyong pag-aaralan sa bahaging ito- tula (tanaga
at haiku) at maikling kuwento.
Ang susunod na gawain ay makatutulong upang maunawaan isa-isa
ang mga akdang sumibol sa Panahon ng Hapones. Bibigyan mo rin ng pokus
sa iyong pag-aaral ang araling panggramatika na gagamitin upang
maisagawa ang produktong inaasahan pagkatapos ng iyong pag-aaral sa
modyul na ito. Simulan natin sa tula, ang tanaga at haiku.

171. 165
PPPPaaaauuuunnnnllllaaaarrrriiiinnnn
Sa bahaging ito higit mong mauunawaan ang mga
konseptong dapat mong matutuhan sa tanaga at haiku
bilang mga akdang pampanitikan na sumibol sa bansa noong
Panahon ng Hapones.
Mauunawaan mo din kung ano ang naging tungkulin ng panitikan sa
noong panahong iyon. Sa iyong palagay, nakatulong ba ang mga akdang
pampanitikang ito upang masilayan natin ang kultura at kalagayang
panlipunan ng mga Pilipino sa panahong ito? Upang matugunan mo nang
wasto ang mahalagang tanong, pagyamanin mo ang iyong kaalaman sa
paksa na iyong pag-aaralan sa tulong ng mga gawaing inilaan sa araling ito.
GAWAIN 1.3.1.c: Gabay ng Buhay
Suriin at tukuyin ang mga nakatala sa kasunod na mga kahon kung
alin ang tanaga at haiku. Isulat ang letra sa sagutang papel kung haiku o
tanaga ang mga nakatala sa kahon.
Ang katoto kapag tunay
hindi ngiti ang pang-alay
kundi isang katapatan
ng mataos na pagdamay.
A. B. B.
C. D.
E. F.
TANAGA HAIKU
1. 1.
2. 2.
3. 3.
Gabing tahimik
Sumasapi sa bato
Huning-kuliglig
Puno ay sanga
Bisagra ay talahib,
Kandado’y suso.
Palay siyang matino,
Nang humangi’y yumuko;
Nguni’t muling tumayo
Nagkabunga ng ginto
Wala iyan sa pabalat
at sa puso nakatatak,
nadarama’t nalalasap
ang pag-ibig na matapat.
Hila mo’t tabak…
Ang bulaklak nanginig
Sa paglapit mo…

172. 166
Mga Gabay na Tanong:
1. Ano ang mga katangian ng tulang sumibol sa Panahon ng
Hapon na ikinaiiba nito sa iba pang tula?
2. Ang mga akdang pampanitikan ba ay sagisag ng
pagkakakilanlan ng mga Pilipino? Ipaliwanag.
Tama kaya ang iyong pagkaunawa sa katangian ng tulang sumibol sa
Panahon ng Hapones? Upang iyong malaman at maunawaan ang tungkol
dito, narito ang mga impormasyon.
TANAGA AT HAIKU
Mayaman ang ating bansa sa
mga akdang pampanitikan dahil sa
impluwensiya ng mga dayuhang
sumakop sa ating bansa. Isa na rito
Ugnay-Panitikan
ang tula sa Panahon ng Hapones. Sinasabing dahil sa kahirapan ng papel
noong Panahon ng Hapones, lumabas ang maiikling tula na tinatawag na
tanaga at haiku.
Ano ang tanaga at haiku? Ayon kina Noceda at Sanlucar, ang tanaga
ay isang anyo ng tula na lubhang mataas ang uri at binubuo ng isang
matayog na guniguni at marangal na kaisipan.May 4 na taludtod (linya ng
bawat saknong sa tula) na may sukat (bilang ng pantig sa bawat taludtod),
binubuo ng pitong pantig (walang antalang bugso ng tinig na pasulat na
bawat pantig ay laging may isang patinig) sa bawat taludturan, may tugma
(pagkakatulad ng tunog sa huling pantig ng huling salita sa bawat taludtod)
, at puno ng talinghaga.
Halimbawa:
.
SIPAG
Magsikhay nang mabuti
Sa araw man o gabi
Hindi mamumulubi
Magbubuhay na hari
IKAW LANG
Dasal ko sa Bathala
Sana’y makapiling ka sa
luha ko at dusa
Ikaw ang aking sigla

173. 167
Samantalang ang haiku ay tula ng mga Hapones na binubuo ng
labimpitong pantig na nahahati sa tatlong taludtod. Ang unang taludtod
ay binubuo ng limang pantig; ang ikalawa’y may pitong pantig, at ang
ikatlo’y may limang pantig tulad ng una.
Halimbawa:
GAWAIN 1.3.1.d: Talinghaga ng Buhay
Ibigay ang kaisipang nais ipabatid ng kasunod na mga tanaga at
haiku. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
c.
A. B.
d.
C. D.
B._____________
_____________
_____________
___________________
__________________
________________
________________
__________
__________________
______________
______________
____________
TANAGA
C.________________
_______________
_______________
HAIKU
Ang katoto kapag tunay
hindi ngiti ang pang-alay
kundi isang katapatan
ng mataos na pagdamay.
Puno ay sanga
Bisagra ay talahib,
Kandado’y suso.
Wala iyan sa pabalat
at sa puso nakatatak,
nadarama’t nalalasap
ang pag-ibig na matapat.
Hila mo’t tabak…
Ang bulaklak nanginig
Sa paglapit mo…
Puno ay sanga
Bisagra ay talahib,
Kandado’y suso.
Hila mo’t tabak...
Ang bulaklak nanginig
Sa paglapit mo...

174. Sa iyong palagay, nasasalamin ba sa mga tanaga at haiku ang kultura
ng isang lahi? Marahil, tama ka sapagkat ang panitikan ay salamin ng kultura
ng isang bansa. Ngunit pansinin kung ano ang pagkakaiba ng tanaga sa
haiku sa pamamagitan ng pagsagot ng mga tanong sa ibaba.
1. Sa paanong paraan magiging gabay ang mga tanaga at haiku sa pang-araw-
Pagkakaiba(Haiku)
____________________
____________________
____________________
____________________
_
168
araw mong buhay? Patunayan.
2. Nasasalamin ba ang kilos, ugali at pamantayan sa buhay sa mga
tanaga at haiku?
Tunay na tayong mga Pilipino ay naniniwala na sa mga akdang
pampanitikan masasalamin ang kilos at pag-uugali ng isang tao. Tulad ng
mga halimbawa ng tanaga at haiku sa itaas.
GAWAIN 1.3.1.e : MAGKAIBA O MAGKATULAD (MOM)
May pagkakaiba at pagkakatulad ba ang tanaga at haiku? Gawin sa
papel. Gayahin ang pormat.
Pagkakaiba (Tanaga)
________________
________________
________________
________________
Pagkakatulad
(Tanaga at Haiku)
___________________
___________________
___________________
___________________
Mga Gabay na Tanong:
1. Paano nagkaiba ang tanaga at haiku? Ipaliwanag.
2. Mahalaga bang matutuhan mo ang mga tanaga at haiku na
nangibabaw sa Panahon ng Hapones? Pangatuwiranan.
Alam ko na sa tulong ng mga gawaing naunang ginawa ay naunawaan
mo nang ganap ang pagkakaiba ng tanaga at haiku na lumaganap noong
Panahon ng Hapon. Pansinin ang kaiklian ng mga tanaga at haiku.
Nagpapahayag ba ng isang buong diwa ang mga ito? Alam mo ba na may mga
pangungusap tayo na kahit walang paksa ay maituturing na pangungusap?
Upang maging mabisa ang gagawin mong orihinal na tanaga at haiku na
lalapatan ng larawan, makatutulong sa iyo kung pag-aaralan mo ang mga
pangungusap na walang paksa.

175. Basahin at unawain mo ang nais ipabatid na mensahe ng kasunod na
169
GAWAIN 1. 3.1.f : Pangungusap Ba Kahit Walang Paksa?
komik strip.
Pagkatapos ng klase, ang magkakaibigan ay
nagkukuwentuhan habang sama-samang gumagawa
ng kanilang takdang- aralin. Tuwang-tuwa sila at
sabay-sabay nilang sinabi na...
Umaaraw na.
Kagabi
nakakatakot
talaga
Huwag mo ng isipin
iyon. Tanghali
na,kailangang
matapos natin ito
Tawagan mo si Ana
nasa kanya ang aklat
na kailangan natin.
Oo nga may
pasok pa tayo.
Tayo na.
Mga Gabay na Tanong:
1. Ano ang ginagawa ng magkakaibigan?
2. Pansinin ang naging usapan ng magkakaibiganl, ano ang tawag
sa nabuong mga pangungusap?
3. Kailan masasabi na ang pangungusap na walang paksa ay temporal,
penomenal, eksistensiyal at modal?
Sa naganap na usapan ng magkakaibigan kapansin-pansin ang
kaiklian nito at mga pangungusap na hindi tiyak ang paksa. Pag-aralan mo
ang kasunod na impormasyon upang lubos mong maunawaan ang tungkol sa
mga pangungusap na walang paksa.

176. Ugnay-Wika
170
Mga Pangungusap na Walang Tiyak na Paksa
1. Penomenal- Ito ay tumutukoy sa mga
pangungusap na tumutukoy sa mga
kalagayan o pangyayaring pangkalikasan
o pangkapaligiran.
Halimbawa: Umuulan
Lilindol uli!
Maginaw ngayon.
Makulimlim na naman.
2. Temporal- Nagsasaad ito ng mga kalagayan o panahong panandalian
karaniwan itong mga pang-abay na nagsasabi ng…
Halimbawa: Tanghali na
Bukas ay Miyerkules
Alas singko pa lang ng umaga.
Todos los Santos sa Lunes
Magbabakasyon lang
3. Eksistensiyal- Nagsasaad ito ng “pagka mayroon” o pagka-wala”.
Inilalagay sa unahan nito ang mga salitang may o mayroon at wala.
Halimbawa: Wala pang bisita
May nakakuha na
May hinihintay pa
Walang sumasagot
4. Modal- Nangangahulugan ito ng gusto, nais, ibig, pwede, maaari,
dapat, o kailangan.
Halimbawa: Puwede bang sabihin.
Maaari bang magdagdag?
Gusto kong magbigay.
Nais/ibig mo ba?
Ngayong, alam mo na ang pagkakaiba ng mga pangungusap na
walang na paksa, naghanda ako ng pagsasanay upang sukatin ang iyong
naging kaalaman..

177. 171
GAWAIN 1.3.1 g : Mga Kasanayang Panggramatika
Basahin ang usapan . Pagkatapos, sagutin ang kasunod na mga tanong.
Rey : Tao po. Magandang hapon po.
Lolo : Ay! Ikaw pala, Rey.Halika.Tuloy.
Rey : Nabalitaan ko pong dumating si Raymond, babatiin ko
lamang po siya dahil sa pagtatapos niya nang may
karangalan.
Lolo : Ganoon ba? Apo, tuloy ka.May bisita ka.
Raymond : Salamat po. Ikaw pala, Rey. Gabi na. Bakit napasugod
ka.
Rey : Binabati kita sa iyong pagtatapos nang may
karangalan. Ang galing mo talaga dangal ka ng ating
baryo.
Raymond : Maraming salamat. Sana maging karapat-dapat ako sa
iyong pagbati.
Rey : Binabati ka rin ng iba pa nating kaibigan. Sana raw di
ka magbago.
Raymond : Naku! Hinding-hindi mangyayari iyon.
Lolo : Hindi sa itinataboy kita, Rey. Bukas na kayo
magbalitaan. Dumidilim na. Kumukulog pa. Tag-ulan
ngayon. Baka magkasakit ka.
1. Ano ang paksa ng usapan?
2. Hanapin ang mga pangungusap na walang paksa sa teksto. Pangkatin
ito ayon sa uri. Isulat ang sagot sa papel.

178. Pangungusap na Walang Paksa
1. Naniniwala ako na mahalagang unawain ang mga Modal
___________________________
___________________________
____________________________
3. Mabisa ba ang pagkakagamit ng mga pangungusap na walang paksa
172
sa ganitong usapan? Ipaliwanag.
4. Bumuo ng tanaga o haiku gamit ang mga pangungusap na walang
paksa.
Sa bahaging ito, bigyan mo ng pansin ang nabuong pag-unawa
tungkol sa paksa. Sapat na ba ang iyong kakayahan upang sagutin ang
kasunod na gawain na tutulong upang higit na lumalim ang iyong pag-unawa
sa araling pinag-aaralan?
GAWAIN 1.3.1.h : ILARAWAN
Piliin ang angkop na larawan sa mga sumusunod na tanaga at haiku.
Ipaliwanag.
A.
B .
D.
C.
Eksistensyal
____________________________
____________________________
____________________________
Temporal
___________________________
___________________________
___________________________
_
Penomenal
____________________________
____________________________
_____________________________

179. 173
Kabilang buhay,
Totoo ba o sablay
Kapag namatay
Pakikisama
Sa iyong mga kapwa
Dulot ay saya.
1._________ 2._________
Mabuting gawa
Mayroong
gantimpala
Galing sa AMA.
Pag ang sanggol ngumiti
nawawala ang pighati
kalong mo’y sumisidhi
pangarap na punyagi
3._________ 4._________
Dahil ang mga tanaga at haiku ay sumasalamin ng kilos at ugali ng tao,
mas madali mong maiintindihan ito kung may representasyon ng larawan
katulad ng nasa kabilang pahina. Sang-ayon ka ba? Marahil , oo dahil
nakatulong sa iyo ang mga larawan upang malaman mo agad ang ibig sabihin
ng isang tanaga at haiku.
GAWAIN 1.3.1.i : PAGBATAYAN MO…
Bigyan mo ng pansin ang mga paksa sa kasunod na mga kahon.
Pagbatayan mo ang mga ito upang makabuo ng sariling tanaga at haiku.
Alam kong kayang-kaya mo itong gawin.
TANAGA HAIKU
Pag-ibig sa bayan Pagkabata
________________ __________________
________________ __________________
________________ __________________
________________
Biyaya
Pagmamahal sa kapwa
_________________ _________________
_________________ _________________
_________________ _________________
_________________

180. 174
GAWAIN 1.3.1.j : SAYSAY PAGGUHIT
Basahin mong mabuti ang tanaga at haiku na nasa banner. Iguhit mo
ang kaisipang nakapaloob sa bawat isa.
INOSENTE
Nagtampong kalikasan
Sa kurakot ng bayan
Ang walang kasalanan
Ang pinaghigantihan.
KAIBIGAN
Pakikisama
Sa iyong mga kapwa
Dulot ay saya
GAWAIN 1.3.1.k : KONSEPTO … AKING NABATID!
Sa bahaging ito, nais kong masukat ang kabuuang kaalaman na iyong
natutuhan sa araling pinag-aaralan. Tunay nga bang sapat na ang iyong
kaalaman sa araling pampanitikan? Sa araling panggramatika? Ipakita mo ito
sa pagbuo ng maikling talata.
Magaling! Ngayon ay batid ko na tunay ngang napagyaman ang iyong
kaalaman sa araling ating pinag-aaralan. Marahil, sapat na ang mga
kaalamang iyong natamo upang maisakatuparan ang inaasahang produkto sa
araling ito.
GAWAIN 1.3.1.l : KAYA KO!
Ang layunin mo sa bahaging ito ay mailapat ang mga konseptong
natutuhan sa araling ito. Basahin at unawain mo ang sitwasyon. Pagkatapos,
isakatuparan ito.
Araw ng mga puso kailangan mong mag-alay ng naiiba sa iyong
nanay/tatay/kapatid/minamahal. Wala kang sapat na pera para
bumili ng mamahaling regalo. Susulat ka ng orihinal na tanaga o kaya
haiku tungkol sa katangian ng pagbibigyan mo.
Isaalang-alang mo ang sumusunod na pamantayan sa gawain.
a. Kaangkupan sa paksa
b. Paggamit ng pangungusap na walang paksa
c. Kaangkupan ng mga salitang ginamit
d. Elemento ng tanaga at haiku
e. May orihinalidad

181. Mahusay! Natapos mong pag-aralan ang tanaga at haiku handa ka na
para sa susunod pang akda noong Panahon ng Hapones. Marahil , marami
ka nang nabasang maiikling kuwento at ilan dito ay tumatak sa iyong isipan
dahil sa husay ng pagkakabuo. Sa iyong palagay, malaki kaya ang
impluwensiya ng mga mananakop na dayuhan sa ganitong klase ng akda sa
panahong naisulat ito? Paano kaya naipakita ng mga Pilipinong manunulat
ang kanilang pagiging makabayan sa panahon na hindi sila malaya?
175
Alam kong nananabik ka ng umusad sa susunod na aralin.
Nararamdaman ko ang iyong pananabik na makilala nang higit ang maikling
kuwento na lumaganap sa Panahon ng Hapones.
ARALIN 1.3.2 – Maikling Kuwento
Ang maikling kuwento ay isang kathang pampanitikang ang layuni’y
maglahad o magsalaysay ng isang maselan at nangingibabaw na pangyayari
sa buhay ng pangunahing tauhan. Ang maikling kuwento, bukod sa pagiging
maikli at may iba’t ibang elemento tulad ng tagpuan, tauhan, banghay,
tunggalian kasukdulan at wakas. Isang natatanging katangian ng maikling
kuwento ay nag-iiwan ng kakintalan sa mambabasa.
Bilang panimula sa susunod na aralin. Subukin mong magbigay ng
iyong saloobin, opinyon o paglalarawan sa kasunod na imahe.
GAWAIN 1.3.2.a. : ISANG SULYAP
Isang sulyap sa kasunod na larawan at alamin kung ano ang nais
nitong iparating sa iyo. Makabubuo ka kaya ng kuwento buhat sa larawan?
Subukin mong bumuo sa tulong ng sumusunod na bahagi .
a. Simula
b. Gitna
c. Wakas

182. 176
Mga Gabay na Tanong:
1. Paano mo malalaman ang angkop na pangyayari sa bawat bahagi
ng maikling kuwento?
2. Mahalaga ba ang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari sa
maikling kuwento? Bakit?
3. Nailalarawan ba sa maikling kuwento ang tunay na kaganapan
sa lipunan? Pangatuwiranan.
Sa bahaging ito, tiniyak ko lamang kung may ilang kaalaman ka sa
araling iyong pag-aaralan. Huwag kang mag-alala sapagkat tiyak na
pagyayamanin pa ang dati mong kaalaman sa paksa.
Kung babalikan natin ang ating kasaysayan, sa iyong palagay
ano ang naging papel ng maikling kuwento sa buhay n g mga Pilipino noong
Panahon ng Hapon? Saang bahagi magkatulad ang maikling kuwento na
umusbong noong Panahon ng Hapones sa mga maikling kuwento na
lumalaganap sa kasalukuyan? Subukin mong sagutin ang susunod na gawain
upang bahagya mong masilayan ang maikling kuwento sa Panahon ng
Hapones.
GAWAIN 1.3.2.b : ANG TUNAY NA MUNDO
Alamin ang tunay na kulay ng panitikan sa Pilipinas noong Panahon ng
Hapones. Balikan mo ang kasaysayan ng ating bansa particular sa panahong
ito upang matugunan ang mga tanong na nasa mga biluhaba sa kasunod na
pahina.
Higit bang nakilala ang mga
manunulat na Pilipino sa
panahon ng Hapones?
Patunayan.
Nailarawan ba sa maikling
kuwento ang kultura at kalagayang
panlipunan ng mga Pilipino noong
Panahon ng Hapones?
Nagamit din ba ang panitikan
partikular na ang maikling
kuwento upang makamit natin
ang kalayaan sa kamay ng

183. Ngayong may ideya ka na sa larawan ng mga maikling kuwento na
lumaganap sa Panahon ng Hapones, nais kong bigyan mo ng pansin ang
akda na pag-aaralan mo sa araling ito. Sikapin mong suriin kung taglay ba ng
maikling kuwento ang katangian na dapat taglayin ng isang akda noong
Panahon ng Hapones.
Isang maikling kuwento na lumabas noong panahon ng Hapones ang
iyong babasahin upang iyong malaman kung bakit ang mga akda noon ay
nakaka- impluwensiya sa panahong naisulat ito.
177
Basahin at unawain:
Uhaw ang Tigang na Lupa
ni Liwayway Arceo
Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan.
Tila musmos akong dumarama sa init ng kanyang dibdib at
nakikinig sa pintig ng kanyang puso. Ngunit, patuloy akong nagtataka
sa malalim na paghinga niya, sa kanyang malungkot na pagtitig sa
lahat ng bagay, paghikbi...Ilang araw ko nang hindi nadadalaw ang
aklatan: ilang araw ko nang hindi nasasalamin ang isang larawang
mahal sa akin: bilugang mukha, malapad na noo, hati-sa-kaliwang
buhok, singkit na mga mata, hindi katangusang ilong, mga labing
duyan ng isang ngiting puspos-kasiyahan...Sa kanya ang aking noo
at mga mata. Ang aking hawas na mukha, ilong na kawangki ng tuka
ng isang loro, at maninipis na labi, ay kay Ina...Si Ina ay hindi
palakibo: siya ay babaing bilang at sukat ang pangungusap. Hindi niya
ako inuutusan. Bihira siyang magalit sa akin at kung nagkakagayon ay
maikli ang kanyang pananalita: Lumigkit ka!...At kailangang ‘di ko
makita. Kailangang ‘di ko masaksihan ang kikislap na poot sa kanyang
mga mata. Kailangang ‘di ko namamalas ang pagkagat niya sa kanyang
labi. Kailangang ‘di ko na makita ang panginginig ng kanyang mga

184. daliri. Ito rin ang katumbas ng kanyang mariing huwag kung mayroon
siyang ipinagbabawal. Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw:
ang bata kong puso ay tigang na lupang uhaw na uhaw...Minsan
man ay hindi ko narinig na may pinagkagalitan sila ni Ama bagama’t
hindi ko mapaniwalaang may magkabiyak ng pusong hindi
nagkakahinampuhan. Marahil ay sapagkat kapwa sila may hawak na
kainawaan: ang pagbibigayan sa isa’t isa ay hindi nalilimot
kailanman.Kung gabi ay hinahanap ko ang kaaliwang idinudulot ng
isang amang nagsasalaysay tungkol sa mga kapre at nuno at tungkol
sa magagandang ada at prinsesa; ng isang nagmamasid at nakangiting
ina; ng isang pulutong ng nakikinig na magaganda at masasayang
bata.Ngunit, sa halip niyon ay minalas ko si Ama sa kanyang
pagsusulat; sa kanyang pagmamakinilya; sa kanyang pagbabasa.
Minamasdan ko kung paano niya pinapakunot ang kanyang noo; kung
paano niya ibinubuga ang asong nagbubuhat sa kanyang tabako; kung
paano siya titingin sa akin na tila may hinahanap; kung paano niya
ipipikit ang kanyang mga mata; kung paano siya magpapatuloy sa
pagsulat...Si Ina ay isang magandang tanawin kung nanunulsi ng mga
punit na damit; kung nag-aayos ng mga uhales at nagkakabit ng mga
butones sa mga damit ni Ama. Sa kanyang pagbuburda ng aking mga
kamison at panyolito – sa galaw ng kanyang mga daliri –
ay natutunghayan ko ang isang kapana-panabik na kuwento. Ngunit,
ang pananabik na ito’y napapawi.Kabagut-bagot ang aking pag-iisa
at ako ay naghahanap ng kasama sa bahay:isang batang marahil ay
nasa kanyang kasinungalingang gulang o isang saggol na kalugud-lugod,
may ngiti ng kawalang-malay, mabango ang hininga, may maliit
na paa at kamay na nakatutuwang pisilin, may mga pisngi at
labing walang bahid-kasalanan at kasiya-siyang hagkan, o isang
178

185. kapatid na kahulihan ng gulang, isang maaaring maging
katapatan...Sakali mang hindi nagkagalit si Ina at Ama, o kung
nagkakagalit man ay sadyanghindi ipinamamalay sa akin, ay
hinahanap ko rin ang magiliw na palitan ng mga titig, ng mga ngiti,
ng mga biruan. Sapat na ang isang tuyot na aalis na ako sa
pagpapaalam ni Ama. Sapat na ang naningil na ang maniningil sa ilaw o
sa tubig o sa telepono upang sakupin angpanahong itatagal ng isang
hapunan. Sapat na panakaw sa sulyap ni Ama upang ipadamang may
naririnig siya.Mabibilang sa mga daliri ng aking dalawang kamay kung
makailan kaming nagpasyal: Si Ama, si Ina at ako. Malimit na ako ang
kasama ni Ina; hindi ko nakitang sinarili nila ang pag-aaliw.Inuumaga
man si Ama sa pag-uwi kung minsan ay hindi ko kinapapansinan ng
kakaibang kilos si Ina. Nahihiga rin siya pagdating ng mga sandali ng
pamamahinga at kung nakatutulog siya o hindi ay hindi ko matiyak.
Marahil ay ito ang tunay na madarama ng kataling-puso ng isang
taong inaangkin ng madla...Ngunit, walang pagsisisi sa kanyang tinig.
Ilang taon na ngayon ang nakaraan nang minsang may ibinalik na
aklat ang aming tagapaglaba: yaon daw ay nakuha niya sa isang
lukbutan ng amerikana ni Ama. Ibinigay ko yaon kay Ina: yaon daw
ay talaarawan ni Ama.Kinabukasan ay may bakas ng luha ang
mga mata ni Ina. Kapansin-pansin ang lalo niyang hindi pagkibo buhat
noon. Lalo siyang naging malungkot sa aking paningin. Ano ang nasa
isang talaarawan? Lasing na lasing si Ama. Karaniwan nang umuuwing
lasing si Ama ngunit, kakaibaang kalasingan niya ngayong gabi.
Hinihilamusan siya ni Ina ng malahiningang tsaa, ngunit wala itong
naibigay na ginhawa.Hindi rin kumikibo si Ina: nasa mga mata niya
ang hindi maipahayag na pagtutol
179

186. Sapagkat may isusulat ako...sapagkat ikamamatay ko ang
pighating ito...sapagkat...sapagkat...sapagkat...Idinaraing ngayon ni
Ama ang kanyang dibdib at ulo: hindi raw siya makahingang
mabuti.Marahil ay may sipon ka, ani ina. Sinisinat ka nga.Isang
panyolitong basa ng malamig na tubig ang itinali ko sa ulo ni Ama.
Wala siyang tutol sa aking ginagawa. Sinusundan niya ng tingin ang
bawat kilos ko.Ang kanyang mga bisig, buhat sa siko hanggang sa
palad, at ang kanyang binti,buhat sa tuhod hanggang sa mga
talampakan, ay makailan kong binuhusan ng tubig na mainit na
inakala kong matatagalan niya – tubig na pinaglagaan ng mga dahon
ng alagaw. Kinulob ko siya ng makakapal na kumot matapos na inumin
niya ang ibinigay kong mainit na tubig na pinigaan ng
kalamansi.Nakangiti si Ama: Manggagamot pala ang aking
dalaga!Sinuklian ko ng isang mahinang halakhak ang ngiti niyang
yaon: hindi ako dating binibiro ni Ama.Sana’y ako si ina sa mga
sandaling yaon: sana’y lalo kong ituturing na mahalagaang nadarama
kong kasiyahan...Nabigo ako sa aking pag-asa: nakaratay nang
may ilang araw si Ama. Halos hindi siya hinihiwalayan ni Ina: sa ilalim
ng kanyang mga mata ay may mababakas na namang maiitim na
guhit.Anang manggagamot ay gagawin niya ang lahat ng kanyang
makakaya. Ngunit,ayaw niyang ipagtapat sa akin ang karamdaman
ni Ama. Ipinaayos ngayon ni Ama ang kanyang hapag. Nililinis ko ang
kanyang makinilya.Idinikit ko ang kagugupit na kuwentong
kalalathala pa lamang. Pinagsama-sama ko ang mga papel sa kanyang
mga kahon. Ang pang-ilalim na kahon ng kanyang hapag ay nagbigay
sa akin ng hindi gagaanong pagtataka: may isang kahitang pelus na
rosas at isang salansan ng mga liham. Maliliit at mga bilugang titik
bughaw na tinta sa pangalan ni Ama sa kanyang tanggapan ang mga
180

187. nasa sobre.Ang larawan sa kahitang pelus ay hindi yaong hawas na
mukha, may ilong nakawangki ng tuka ng isang loro, maninipis na labi.
Sa likod niyon ay nasusulat sa maliliit at bilugang mga titik sa
bughaw na tinta: Sapagkat ako’y hindi makalimot...
Ang larawan ay walang lagda ngunit nadama ko ang biglang pagkapoot sa
kanya at sa mga sandaling yaon ay natutuhan ko ang maghinanakit kay Ama.
Bakit sa panahong ito lamang tayo pinaglapit ng pangyayari? Higit marahil
ang aking katiwasayan kung hindi ka dumating sa aking buhay, bagamat
hindi ko rin marahil matitiis na hindi maipagpalit ang aking kasiyahan sa
isang pusong nagmamahal. Totoong ang kalagayan ng tao sa buhay ang
malimit maging sagwil sa kanyang kaligayahan...Naiwan na natin ang gulang
ng kapusukan; hindi na tayo maaaring dayain ng ating nadarama. Ngunit,
nakapagitan sa atin ngayon ang isang malawak na katotohanang pumipigil sa
kaligayahan ang hindi natin maisakatuparan ay buhayin na lamang natin sa
alaala. Panatilihin na lamang natin sa diwa ang katamisan ng isang pangarap;
sana’y huwag tayong magising sa katotohanan...Nakita ko siya kagabi sa
panaginip; sinusumbatan niya ako. Ngunit, hindi ko balak ang magwasak ng
isang tahanan. Hindi ko maatim na magnakaw ng kanyang kaligayahan; hindi
ko mapababayaang lumuha siya dahil sa akin. Ang sino mang bahagi ng iyong
buhay ay mahal sa akin; ang mahal sa akin ay hindi ko maaaring
paluhain...Ang pag-ibig na ito’y isang dulang ako ang gumaganap ng
pangunahing tauhan;sapagkat ako ang nagsimula ay ako ang magbibigay-wakas.
Ipalagay mo nang ako’y nasimulang tugtuging nararapat tapusin.
Gawin mo akong isang pangarap na naglalaho pagkagising. Tulungan mo
akong pumawi sa kalungkutang itong halos pumatay sa akin...Ngunit, bakit
napakahirap ang lumimot?Nadama ko ang kamay ni Ina sa aking kanang
balikat: noon ko lamang namalayan na may pumasok sa aklatan. Nakita niya
181

188. ang larawang nasa kahitang pelus na rosas. Natunghan niya ang mga liham
na nagkalat sa hapag ni Ama.Si Ina ay dumating at lumisang walang
binitiwang kataga. Ngunit, sa kanyang paglisan ay muling binati ng kanyang
palad ang aking balikat at nadarama ko paang salat ng kanyang mag daliri;
ang init ng mga iyo, ang bigat ng kanilang pagkakadantay...Ang
katahimikang namagitan sa amin ni Ina ay hindi pa napapawi. Iniiwasan ko
ngayon ang pagsasalubong ng aming mga titig; hindi ko matagalan ang
kalungkutang nababasa ko sa mga paninging yaon. Hiningi ni Ama
ang kanyang panulat at aklat-talaan. Nguni, nang mapaniwala ko siyang
masama sa kanyang ang bumangon ay kanyang sinasabi: Ngayon ay ang
aking anak ang susulat nang ukol sa atin...At sa anya’y isang dalubhasang
kamay ang uukit niyon sa itim na marmol. Ngunit, hindi ko maisatitik ang
pagtutol na halos ay pumugto sa aking paghinga.Nasa kalamigan ng lupa
ang kaluwalhatian ko!Kailanman ay hindi ko aangkining likha ng aking mga
daliri ang ilang salitang ito. Huwag kang palilinlang sa simbuyo ng iyong
kalooban; ang unang tibok ng puso ay hindi pag-ibig sa tuwina...Halos
kasinggulang mo ako nang pagtaliin ang mga puso namin ng iyong Ina...Mura
pang lubha ang labingwalang taon...Huwag ikaw ang magbigay sa iyong sarili
ng mga kalungkutang magpapahirap sa iyo habang-buhay...Muli kong nadama
ang tibay ng buhol na nag-uugnay ng damdamin ni Ama sa
akin.Kinatatakutan ko na ang malimit na pagkawala ng diwa ni Ama.Si Ina
ay patuloy sa kanyang hindi pagkibo sa akin, patuloy sa kanyang hindi pag-idlip,
patuloy sa kanyang pagluha kung walang makakita sa kanya...Ang
kanang kamay ni Ina ay idinantay sa noo ni Ama at ang pagtatanan ng isang
nais tumakas na damdamin sa kanyang dibdib ay tinimpi ng pagdadaop ng
kanyang ngipin sa labi.Naupo siya sa gilid ng higaan ni Ama at ang kaliwang
kamay nito ay kinulong niya sa kanyang mga palad.Magaling na ako, mahal
ko...magaling na ako...sa muli mong pagparito ay sabihin mo sa akin
182

189. kung saan tayo maaaring tumungo...ang moog na itong kinabibilangguan ko’y
aking wawasakin...sa ano mang paraan...sa ano mang paraan...Ang malabubog
na tubig na bumabakod sa mga pangingin ni Ina ay nabasag at ilang butil
niya ang pumatak sa bisig ni Ama. Mabibigat na talukap ang pinilt na
iminulat ni Ama at sa pagtatagpo ng mga titig nila ay gumuhit sa nanunuyo
niyang labi ang isang ngiting punong-puno ng pagbasa. Muling nalapat ang
mga durungawang yaon ng isang kaluluwa at hindi niya namasid ang mga
matang binabalungan ng luha: ang mga salamin ng pagdaramdam na di
mabigkas . Nasa mga palad pa rin ni ina ang kaliwang kamay ni ama: sabihin
mo mahal ko, na maaangkin ko na ang kaligayahan ko…Kinagat ni ina nang
mariin ang kanyang labi at nang siya’y mangusap ay hindi ko maamin kay ina
ang tinig na yaon...Maangkin mo na, mahal ko! Ang init ng mga labi ni ina
ang kasabay ng kapayapaang nananahan sa mga labi ni ama at nasa mga
mata man niya ang ilaw ng pagkabigo sa pagdurugtong sa isang buhay na
wala nang luhang dumadaloy sa mga iyon: natitiyak niya ang kasiyahang
nadama ng kalilisang kaluluwa…
183
GAWAIN 1.3.2.c. : LINAWIN MO!
Sa gawaing ito kailangang maibigay mo ang kahulugan at magamit sa
sariling pangungusap ang mga salitang nakasulat nang pahilig.
1. Kailangang ‘di ko namamalas ang pagkagat niya sa kanyang labi.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________

190. 2. Ang ngiti ni Ina ay patak ng ulan kung tag-araw: ang bata kong puso ay
184
tigang na lupang uhaw na uhaw.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
3. Sapat na panakaw sa sulyap ni Ama upang ipadamang may naririnig
siya.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
4. Ilang taon na ngayon ang nakaraan nang minsang may ibinalik na aklat
ang aming tagapaglaba: yaon daw ay nakuha niya sa isang lukbutan
ng amerikana ni Ama.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
5. Hinihilamusan siya ni Ina ng malahiningang tsaa, ngunit wala itong
naibigay na ginhawa.
Kahulugan:
__________________________________________
Pangungusap:
__________________________________________
Ngayong nabigyan mo ng kahulugan ang mga salitang nakasulat nang
pahilig at nagamit mo pa sa pangungusap, marahil nakatulong ito upang mas
lalo mong maunawaan ang kuwento. Makakaya mo ring sagutin ang ilang
kasunod na mga tanong na may kaugnayan sa paksa.

191. Kakalasan
185
GAWAIN 1.3.2.d : SA BISA NG KARUNUNGAN
1.Paano sinimulan ang maikling kuwento?
2. Ano ang paksa ng kuwento? Masasabi mo ba na ang paksa sa
nasabing kuwento ay ang karaniwang paksang ginamit ng mga
manunulat noong Panahon ng Hapones? Patunayan.
1. Isalaysay ang mga mahahalagang pangyayari gamit ang Story Ladder.
Panimula:
Papataas na
Aksiyon
Panimula
Kasukdulan
Wakas
________________________________________________________
Papataas na Aksiyon:
________________________________________________________
Kasukdulan:
________________________________________________________
Kakalasan:
________________________________________________________
Wakas:
________________________________________________________

192. 186
2. Saang bahagi ng kuwento makikita ang maaksiyong pangyayari?
3. Paano winakasan ng may-akda ang maikling kuwento?
4. Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataon na baguhin ang wakas ng
kuwento, paano mo ito gagawin?
5. Sa panahong iyon, ano ang magagawa mo upang maging malaya ka
sa iyong isinusulat?
ANG BANGHAY
Ugnay-Panitikan
ng banghay ay isa sa mga sangkap ng maikling kuwento. Ito ay maayos na
pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa kuwento. Ang maikling kuwento
ay makapag-iiwan lamang ng kakintalan sa isipan ng mga mambabasa kung
may mangyayari, kung masasagot ang mga katanungang tulad ng sumsunod:
ano ang nangyari? Bakit iyon nangyari? Ano ang naging wakas? Sinasabing
ang banghay ang pinakakaluluwa ng maikling kuwento.
Narito ang ilang tulong para masundan mo at mahiwatigan ang banghay ng
kuwento.
a. Alamin ang simula at wakas ng kuwento
b. Bigyan-pansin ang kilos at galaw ng pangunahing tauhan
c. Alamin ang mga pangyayaring sumasalungat sa daloy o galaw ng
kuwento.
Matapos mong malaman ang isa sa mga sangkap ng kuwento alamin
naman natin ang katangian ng kuwento sa Panahon ng Hapones.

193. 187
GAWAIN 1.3.2.e.. BANDILA
Pagkatapos mong basahin ang isang halimbawa ng maikling
kuwento sagutin ang mga detalyeng hinihingi sa kasunod na graphic
organizer.
Nilalaman(Paksa)
_________________
__
_________________
__
_________________
Kalagayan ng
maikling kuwento
sa Panahon ng
Hapones
Kahulugan
_________________
___
_________________
___
_________________
_
Sinasalaming
Kultura
_________________
_
_________________
___
_________________
MAIKLING
KUWENTO
___________ _________
__________________
_________________
_______________
_________________
_____
_________________
Suriin ang graphic organizer, at sagutin ang kasunod na mga tanong
upang matukoy ang ikinaiiba at kalagayan ng panitikan noong Panahon ng
Hapones.
Mga Gabay na Tanong:
1. Ano ang maikling kuwento at paano ito naiiba sa iba pang akdang
pampanitikan?
2. Bakit sinasabing ang mga akdang naisulat noong Panahon
ng Hapones ay naimpluwensiyahan ng pananakop nila?
3. Sa iyong palagay, paano nagagawa ng mga manunulat sa panitikan
sa kasalukuyan ang maging malaya sa pagsulat ng mga akda
nila?
Pagkatapos mong magkaroon ng kaalaman sa maikling kuwento na
lumaganap noong Panahon ng Hapones, tingnan natin ang mas malalim na
mga pangyayari kung ano ang naging sanhi at bunga ng pagsusulat ng mga
manunulat sa Pilipino ng mga akdang pampanitikan sa panahong nabanggit..
Tutulungan ka ng susunod na gawain sa araling panggramatika upang
malaman ang mga detalye kaugnay ng mga sanhi ng paglaganap ng maikling
kuwento at mga bunga nito sa lipunang Pilipino noong panahong iyon.

194. 188
GAWAIN 1.3.2.f : SANHI AT BUNGA
Suriin at pagtapat-tapatin ang magkakaugnay na mga larawan upang
malaman ang sanhi at bunga ng bawat pangyayari. Isulat sa sagutang papel
ang letra na tutugon sa wastong pagtatapat at ang paliwanag sa ugnayan ng
bawat larawan.
1.
2.
3.
A
B
C
Sa bahaging ito nalaman mo na ang isang pangyayari ay may bunga
na maaaring maganda o di kaya’y di kanais-nais. Upang higit mong
maunawaan ang tungkol sa kasanayang sanhi at bunga narito ang mga
impormasyon na iyong uunawain at tatandaan.

195. 189
SANHI AT BUNGA
Ang paggamit ng kasanayang sanhi
at bunga ay higit na nakapagpapaliwanag at
nakapaglalarawan kung bakit naganap ang
isang pangyayari at kung ano ang naging
epekto nito. Karaniwang ginagamit ang ilang pahayag na tulad ng “dahil
dito, kung kaya, naging bunga nito, ang sanhi ng, kapag ipinatupad ito
at iba pa.
Sa paglalahad ng sanhi at bunga sinasagot ang mga katanungang
“Bakit ito nangyari” at “ Ano ang naging epekto ng naturang
pangyayari? Ang sagot sa unang tanong ay tumutukoy sa sanhi at ang
ikalawang tanong ay tumutukoy naman sa bunga.
Halimbawa:
Sanhi bunga
GAWAIN 1.3.2.g. Buuin Mo!
Sa pamamagitan ng kasunod na sitwasyon, isulat ang sanhi at bunga
nito. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
Sitwasyon Sanhi Bunga
1. Magulong pamilya
2. Pakikipagbarkada
3. Pagputol ng mga
puno
4. Maruming paligid
5. Mababang marka
Ugnay-Wika

196. Sa gawaing ito, mas lalo mong malalaman kung sapat na ang
kaalaman mo sa maikling kuwento at kasanayang sanhi at bunga sa araling
panggramatika..
190
GAWAIN 1.3.2.i: BUHAY MO, KUHA KO, KWENTO KO
Nalalapit na ang paggawa ng inyong Year End Issue. Ikaw ay isa sa
patnugot ng pahayagan na naatasang sumulat ng isang lathalain tungkol sa
mag-aaral ng ALS(alternative learning system) na kasama sa nagtapos.
Kailangang makalikha ka ng isang lathalain. Kumuha ka ng 4 na larawan na
patunay ng kaniyang pagsusumikap, i-lay out mo ito at bumuo ka ng maikling
kuwento. Kung wala namang kamera, gumupit ng 4 na larawan na may
kaugnayan sa buhay ng mag-aaral.
Naunawaan mo na ang kaugnayan ng Pananakop ng Hapones sa
tema ng akdang pampanitikan na nangibabaw noon. Lubos mo pang
mauunawaan ang panitikan noon sa susunod na mga gawain.
PPPPaaaaggggnnnniiiillllaaaayyyyaaaannnn aaaatttt UUUUnnnnaaaawwwwaaaaiiiinnnn
1. Saguting muli ang gawain.
TUGON SA PAGKATUTO
(Map of Conceptual Change)
Tahanan ng mga Konsepto
Panuto: Basahin mo ang mga pahayag sa gitna at sagutin ang nasa Hanay A at
B. Lagyan ng tsek kung totoo di totoo ang mga konseptong nakasulat.
A. Bago ang
Talakayan
C.Pagkatapos ng
Talakayan
B. MGA KONSEPTO
1. Totoo __
Di Totoo __
2. Totoo __
Di Totoo __
3. Totoo __
Di Totoo __
4. Totoo __
Di Totoo __
5. Totoo __
Di Totoo __
1.Totoo __
Di Totoo __
2.Totoo __
Di Totoo __
3.Totoo __
Di Totoo __
4.Totoo __
Di Totoo __
5.Totoo __
Di Totoo __
1. Ang panitikan ay salamin ng
pagkakakilanlan ng mga Pilipino.
2. Sa panitikan, malayang naipahahayag ng
mga Pilipino ang kanilang damdamin at
saloobin.
3. Ang panitikan ang naging daan upang
makamit ang kalayaan ng ating bansa.
4. Ang mga paksa noon ay tungkol sa mga
dayuhang sumakop sa Pilipinas.
5. Nakatulong ang nilalaman ng mga akdang
pampanitikan sa pang-araw-araw na buhay
ng mga Pilipino.

197. 191
Mga Gabay na Tanong:
1. Ano ang iyong napansin sa kinalabasan ng iyong mga sagot?
2. Tama ba ang mga ito? Nagawa mo bang iwasto ang mga dating
mali?
3. Bakit kaya sinasabing naiimpluwensiyahan ang mga akdang
pampanitikan na nangibabaw sa panahong naisulat ito?
2. 1. Sa pamamagitan ng kasunod na dayagram sa ibaba. Sagutin kung
paano nakaimpluwensiya ang mga Hapones sa panitikan noong
panahong sinakop nila ang Pilipinas?
2. Sa iyong palagay, nakatulong kaya ito sa pagpapalaganap
o pagpapaunlad ng panitikan?

198. MARKA
192
IIIIlllliiiippppaaaatttt
Sitwasyon:
Tuwing buwan ng Agosto ang National Historical
Institute ay nagkakaroon ng eksibit kaalinsabay sa pagdiriwang ng
Buwan ng Wika.At bilang mga kawani ng nasabing tanggapan, ikaw ay
naatasang bumuo ng PICTO-TULA/KUWENTO. Ito ay kalipunan ng
mga orihinal na tulang haiku at tanaga. Sa tulong ng teknolohiya at
mga larawan dapat na maging malinaw na maipakikita ang natatanging
kultura at kasaysayan ng lahing Pilipino. Ang eksibit ay sasaksihan
ng iba-ibang sangay ng pamahalaan. Isaalang-alang ang paggamit ng
tugmaan sa mga tulang bubuuin, mga larawang biswal, at paggamit ng
teknolohiya at kaisahan/ kaangkupan.
Kraytirya Napakahusay
4
Mahusay
3
Papaunlad
2
Kailangan
pang pag-aralan
1
Paggamit
ng salitang
tugmaan
Gumamit ng mga
angkop at
magagandang
salita sa pagbuo ng
tula
Gumamit ng
mga angkop na
salita sa pagbuo
ng tula
May mga ilang
salita na hindi
angkop sa
pagbuo ng tula
Ang mga
salitang ginamit
ay hindi angkop
sa tula
Mga
Larawan
Makukulay at
nakakaakit ang
ginamit na mga
larawan na
kakikitaan ng
kulturang Pilipino
Makulay at
angkop ang mga
ginamit na
larawan na
kakikitaan ng
kulturang Pilipino
Gumamit ng ilang
angkop na
makukulay na
larawan na
kakikitaan ng
kulturang Pilipino
Hindi angkop
ang 1 o 2
larawang
ginamit
Paggamit
ng
Teknolohiya
Nakagamit ng mga
websites/technology
sa pagpapalawak
ng tema
Nakagamit ng
ilang
websites/technol
ogy lamang
upang
mapalawak ang
tema
Gumamit ng 1 o 2
websites/technolo
gy upang
mapalawak ang
paksa
Walang ginamit
na
websites/techn
ology upang
mapalawak ang
paksa
Kaisahan
Batay sa
tema at
Pagkaka-roon
ng
Orihinalidad
Angkop ang
pagkakaayos at
pagkakaugnay ng
tula at larawan
batay sa tema
Maayos ang
mga larawan
batay sa tema
Hindi masyadong
maayos ang mga
larawan at
pagpapaliwanag
Walang
kaugnayan ang
mga larawan
batay sa tema
KABUUANG
MARKA
Binabati kita sa matagumpay mong pagsasagawa ng mga gawain sa mga
aralin sa modyul na ito , Panitikan sa Panahon ng Hapones.

199. 193
VII.Pangwakas na Pagtataya (Ang Panitikan sa Panahon ng
Hapones)
Panuto: Ibigay ang hinihingi ng bawat bilang sa pahalang at pababa.Gawin
sa papel. Gayahin ang pormat.
1. 2.
3. 4. ABB 5.
7.
8.
9.
Pababa
1. Isang uri ng akdang pampanitikan
2. Sa panahong ito naging mahirap ang buhay ng mga Pilipino
3. Ito ay walang antalang bugso ng tinig na ang bawat pantig
ay laging may isang patinig
4. Lima – Pito - ______
5. Pagkakatulad ng tunog sa huling pantig ng huling salita sa bawat
taludtod.
6. Ibang salita ng sagot
Pahalang
2. Tula ng mga Hapones na binubuo ng labimpitong pantig na nahahati sa
tatlong taludtod
7. Ang tanaga ay binubuo ng _____ pantig bawat taludtod.
8. Uhaw ang ______ na Lupa
9. Isang anyo ng tula na lubhang mataas ang uri at binubuo ng isang
matayog na guniguni at marangal na kaisipan.

200. 194
PAGNILAYAN PPPAAAGGGNNNIIILLLAAAYYYAAANNN AAAATTTT UUUUNNNNAAAAWWWWAAAAIIIINNNN
(((( ppppaaaarrrraaaa ssssaaaa MMMMooooddddyyyyuuuullll 1111))))
Dugtungan ang pahayag upang makabuo ng paglalagom
ng tungkol sa kalagayan ng panitikan sa tatlong panahon na
nakapaloob sa modyul na ito – Ang Panitikan sa Panahon ng Katutubo,
Panahon ng Espaıol at Panahon ng Hapones.
Ang modyul na ito ay tungkol sa panitikan na
binubuo ng tatlong panahon ay lubos na ____________sa
akin sapagkat ________________________________
Katulad ng Panahon ng ______________ ay nalaman ko
na _________________________, di rin pahuhuli ang
Panahon ng _________ ay ______________________
maging ang Panahon ng ___________.
Ang tatlong panahon ay nagdulot/ nagpaalala/
nagbigay ________________ upang mas lalong
______________ ito ay aking _________________.

201. 195
IIIILLLLIIIIPPPPAAAATTTT (((( ppppaaaarrrraaaa ssssaaaa MMMMooooddddyyyyuuuullll 1111 ))))
Sitwasyon
Nalalapit na ang Araw ng Kalayaan. Ang SK chairman ninyo ay
naglunsad ng isang patimpalak na gawain sa paggawa ng scrapbook ng mga
orihinal na akdang pamapanitikan ng na lumaganap sa Panahon ng Katutubo,
Espaıol at Hapon. Ikaw bilang kabataan ay sasali sa patimpalak na ito
upang maipakita mo ang iyong pagpapahalaga sa mga akdang pamapanitikan
na lumganap sa tatlong panahong nabanggit.
a. May halimbawa ng bawat akdang pampanitikan na lumaganap
sa Panahon Katutubo, Espaıol at Hapones.
b. Orihinalidada
c. Kakangkupan ng mga salitang ginamit
Natapos mo na ang hulig bahagi ng modyul na ito. At naninaiwala
akong buong husay mo itong naisagawa. Tanggapin mo ang aking
pagbati. Iminumungkahi kong sagutin mo ang pangwakas na pagsusulit
upang higit mong matiyak na talagang naunawaan mo na ang mga
araling nakapaloob s modyul na ito. Simulan mo na!
VII.PANGWAKAS NG PAGSUSULIT (MODYUL 1)
Panuto: Piliin ang angkop na sagot sa sumusunod na mga tanong
1. Ang panitikan sa Panahon ng Hapones ay binigyang-halaga na
makapagsulat sa wikang Pilipino ang mga manunulat na Pilipino ngunit
ingat na ingat sila sa mga paksang isusulat .At dahil sa kahirapan ng
buhay sa panahong iyon nagtipid ang mga manunulat sa kanilang
isusulat kaya lumaganap ang tanaga at haiku. Aling pahayag ang
nagpapakita ng sanhi ng pangyayari?
a. Binigyang- halaga na makapagsulat sa wikang Pilipino
b. ingat na ingat sila sa paksang isusulat
c. dahil sa kahirapan ng buhay sa panahong iyon
d. lumaganap ang tanaga at haiku

202. 196
2. Isa sa mga dahilan kung bakit maraming kabataan ang naliligaw
ng landas ay ang pagkakaroon ng sirang pamilya. Ano ang ipinahihiwatig
ng pahayag?
a. mabuting kinahinatnan ng mga pangyayari
b. masama ang pagkakaroon ng buong pamilya
c. nagpapakita ng katotohanan
d. opinyon lamang ng iba
3. Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos akong
dumarama sa init ng kanyang dibdib at nakikinig sa pintig ng kaniyang
puso. Ngunit, patuloy akong nagtataka sa malalim na paghinga niya, sa
kanyang malungkot na pagtitig sa lahat ng bagay, paghikbi. Ano ang nais
ipahiwatig ng sitwasyon?
a. may problemang hinaharap ang kanyang kaibigan
b. isang sanggol sa piling ng isang ina
c. nararamdaman niya ang suliraning pampamilya
d. binabalikan ang mga pangyayari
4. Mula sa tekstong nasa blg.3 na bahagi ng kuwentong “Uhaw ang Tigang
na Lupa”, ano ang ibig sabihin ng, “ tila musmos akong dumarama sa init
ng kanyang dibdib”?
a. batang nasa tabi ng ina na natutulog
b. sanggol na kalong kalong ng ina
c. nakikiramdam sa pintig ng puso
d. masama ang pakiramdam
5. Maikli ang isinusulat na akda dahil sa pagtitipid noong Panahon ng
Hapones ngunit nagiging gabay ang mga ito ng buhay. Anong akdang
pampanitikan ang tinutukoy sa pahayag?
a. karunungang - bayan
b. tanaga at haiku
c. bugtong
d. tula

203. 6. Elemento ng maikling kuwento na tumutukoy sa maayos na
pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa kuwento na nag-iiwan ng
isang kakintalan sa isipan ng mga mambabasa.
197
a. banghay
b. tagpuan
c. tauhan
d. tema
7. Maagang gumising si Carlos para magtungo sa palengke. Masayang- masaya
siya na nag-aayos ng kaniyang mga paninda ngunit walang ano-ano’y
dumilim kaya’t nasabi niyang “uulan na naman”. Nalungkot siya. Kapag
umuulan matumal at kaunti lang ang kaniyang kikitain. Alin sa mga pahayag
ang pangungusap na walang paksa?
a. Maagang gumising.
b. Uulan na naman.
c. Masayang- masaya siya.
d. Nalungkot sita.
8. Narito ang isang orihinal na tanaga. Ano ang nais ipahiwatig nito?
Damdamin ng Isang Ina
ni Asuncion B. Bola
Nasasaktan man ako
Sa aking mga desisyon
Paninindigan ito
Sa ikabubuti mo.
a. pagdidisiplina sa kaniyang anak
b. paglayo sa kaniyang minamahal
c. pagpaparaya sa kaniyang mahal
d. nararamdaman ng isang tao
9. Lagi niyang hinihintay ang pagsapit ng Disyembre. Sa gulang niyang
pitong taon, masaya siya kapag sumasapit ang buwang ito. Tsokoleyt,
damit at laruan ang kanyang natatanggap. Pasko na bukas. Sa oras na ito
kaiba ang kanyang nadarama. Lungkot. Ito ang araw na iniwan siya ng
kanyang ina at namayapa. Anong uri ng pangungusap na walang paksa
ang mga salungguhit na pahayag?

204. 198
a. penomenal
b. eksistensiyal
c. temporal
d. modal
10. Sa kaniyang pagiging matiyaga, mapagpakumbaba at masipag sa pag-aaral
siya ang naging valedictorian ng kanilang paaralan. Aling pahayag
ang nagsasaad ng bunga ng pangyayari?
a. sa kanyang pagiging matiyaga
b. naging valedictorian ng kanilang paaralan
c. sa kaniyang pagiging mapagkumbaba
d. masipag sa pag-aaral
11. Aling Pag-ibig pa ang hihigit kaya
Sa pagkadalisay at pagkadakila
Gaya ng pag-ibig sa sariling lupa?
Aling pag-ibig pa? Wala na nga, wala.
Anong elemento ng tula ang tinutukoy sa mga salitang nakasulat ng
pahilig?
a. sukat
b. aliw-iw
c. tugma
d. indayog
12. Kung ang bayang ito’y masasa-panganib
At siya ay dapat na ipagtangkilik,
Ang anak, ang asawa, magulang, kapatid
Isang tawag niya’y tatalikdang pilit
Pansinin ang pagkakagamit ng pariralang tatalikdang pilit. Ano ang
nais ipakahulugan nito?
a. labag sa kalooban
b. tatalikod
c. di sang-ayon
d. magsasawalang-kibo

205. 13. Saan nabibilang ang pahayag na “ Ang lahat ng palayok, may katapat
199
na saklob”?
a.bugtong
b.salawikain
c.sawikain
d.sabi-sabi
14. Namatay siyang malayo sa bayang sinilangan dahil sa pag-asam ng
isang mas mabuting buhay para sa kanyang mga minamahal. Anong
salita ang binibigyang- turing ng mga salitang nakahilig sa
pangungusap?
a. siya
b. malayo
c. namatay
d. pag-asam
16. Balikang muli ang pangungusap na nasa blg. 14. Ano ang tinutukoy ng
mga salitang nakahilig?
a. panahon
b. lugar o lunan
c. paraan
d. kaisipan
17. Nag-umpisa ang palatuntunan nang tanghali kaya naman pawisan ang
mga nagsipagdalo. Ano ang binibigyang- turing ng salitang tanghali?
a. palatuntunan
b. nagsipagdalo
c. pawisan
d. nag-umpisa

206. 200
18. Ano ang tinutukoy ng salitang tanghali sa pangungusap blg. 17?
a. paraan
b. panahon
c. panahon o lugar
d. dahilan
19. “ Alam mo bang labis akong nalulungkot sapagkat di- gaanong
masaya ang pagdiriwang ng Pasko dito sa Middle East dahil
kakaunti lang kaming mga Pilipino sa kompanyang aking
pinapasukan?” Ano ang gamit ng salitang may salungguhit sa loob
ng pangungusap?
a. naglalahad ng dahilan c. nagpapakita ng paghahambing
b.nagpapakita ng katuwiran d. naglalahad ng di pagsang-ayon
20. Ano ang salitang ginamit na nagpapakita ng paghahambing na di-magkatulad?
a. di- gaano
b. labis
c. c. dahil
d. tulad
Natapos mo na ang Modyul 1. Nakatitiyak ako na naunawaan mo
ang mahahalagang konsepto sa bawat aralin dahil buobng bisa mo itong
nailipat sa tunay na sitwasyon na magagamit mo sa pang-araw-araw na
pamumuhay. Sa modyul na ito ay napag-aralan din natin ang ilang
akdang pamapanitikan na lumaganapa sa tatlong panahon. Pagkatapos
ng Panahon ng Hapones, ang Panahon ng Amerikano, Komonwelt at
Kasarinlan naman at ang panitikang namayani sa bawat panahon an
gating pag-aaralan. Muli, maligayang pag-aaral.

207. 201
MMMMOOOODDDDYYYYUUUULLLL 2222:::: SANDIGAN NG LAHI …
IKARANGAL NATIN
I. PANIMULA AT MGA POKUS NA TANONG
Kumusta na? Ikinatutuwa ko ang iyong pagtatagumpay sa
pagsagot sa Modyul 1. Muli, magbubukas ako ng mga bagong gawain at
aralin para naman sa Modyul 2 at ito ay nakatuon sa ilang akdang
pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Pananakop ng Amerikano,
Komonwelt at Kasarinlan. Ang ilan sa mga ito ay ang Balagtasan,
Sarsuwela, Sanaysay, Maikling kuwento at Dula. Gayundin ang tungkol
sa araling panggramatika tulad ng Panandang Diskurso, Kaantasan at
Kayarian ng Pang-uri, Iba’t ibang Paraang Ginagamit sa Pagpapahayag
ng Pagsang-ayon at Pagsalungat, at Aspekto ng Pandiwa.
Bakit umusbong at sumigla ang panitikang Pilipino noong
Panahon ng Amerikano? Bakit mahalagang pag-aralan ang mga akdang
pampanitikan sa panahong ito? Malaya ba ang mga manunulat sa
Panahon ng Komonwelt? Nakatulong ba ang panitikan sa paglalahad ng
damdamin, katuwiran, opinyon o saloobin ng mga manunulat upang
maipahayag nila ang damdaming makabayan sa Panahon ng
Kasarinlan? Tunay bang ang panitikan ay salamin ng kultura ng isang
bansa? Bakit kailangang pag-aralan ang panitikan sa iba’t iba’t ibang
panahon? At bakit kailangang magkarooon ka ng kaalaman at
kasanayan sa gramatika? Nakatutulong ba ang mga ito sa pagiging
mabisa sa pagpapahayag ng saloobin, damdamin o pananaw ng isang
tao? Ang mahahalagang tanong na ito ay magsisilbing gabay mo sa
pagtuklas ng mahahalagang konsepto na nakapaloob sa modyul na ito.
Bilang patunay na naunawaan mo ang mahahalagang konsepto
na nakapaloob sa modyul na ito, sa pagtatapos ng iyong pag-aaral, ikaw
ay inaasahan kong makikibahagi sa pagbuo at pagtatanghal ng isang
video presentation na nagpapakita ng kulturang Pilipino na nananatili pa
sa kasalukuyan, nabago at nawala na. Narito ang mga tiyak na aralin na
iyong pag-aaralan sa Modyul 2.

208. 202
II. ANG MGA ARALIN AT ANG SAKLAW NITO
Sa modyul na ito ay masasagot mo ang mahalagang tanong kung
pag-aaralan mo ang sumusunod na aralin.
Aralin 2. 1: Ang Panitikan sa Panahon ng Amerikano
Aralin 2.1.1: a. Panitikan: Balagtasan
“Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan” ni Jose Corazon de
Jesus
b. Wika: Opinyon o Katotohanan
Aralin 2.1.2: a. Panitikan: Sarsuwela
“Walang Sugat” ni Severino Reyes
b. Wika: Kaantasan ng Pang-uri
Aralin 2.2: Ang Panitikan sa Panahon ng Komonwelt
Aralin 2.2.1: a. Panitikan: Sanaysay (Talumpati)
“Wikang Pambansa” ni Manuel L. Quezon
b. Wika: Iba’t Ibang Paraan ng Pagpapahayag
Aralin 2.2.2: a. Panitikan: Maikling Kuwento
“Lupang Tinubuan” ni Narciso G. Reyes
b. Wika: Kayarian ng Pang-uri
Aralin 3: Ang Panitikan sa Panahon ng Kasarinlan
Aralin 2.3.1: a. Panitikan : Maikling Kuwento
“Ang Paglalayag sa Puso ng Isang Bata”
ni Genoveva Edroza Matute
b. Wika: Aspekto ng Pandiwa
Aralin 2.3.2: a. Panitikan: Dula
“Sinag sa Karimlan” ni Dionisio Salazar
b. Wika: Pagsang-ayon at Pagsalungat
Sa pagtatapos ng modyul na ito, ikaw ay inaasahang:
Aralin 2.1 – makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa Balagtasan at
Sarsuwela na lumaganap sa Panahon ng Amerikano na
sumasalamin sa kultura at kalagayang panlipunan ng mga
Pilipino mula noon hanggang sa kasalukuyan;

209. Aralin 2.2 – makapagpapamalas ng iyong ang pag-unawa sa Sanaysay at
Maikling kuwento na lumaganap sa Panahon ng Komonwelt
upang mapahalagahan ang kultura at kalagayang panlipunan
ng ating bansa sa panahong naisulat ang mga ito;
Aralin 2.3 – makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa maikling kuwento at
dula na umusbong sa Panahon ng Kasarinlan upang iyong
mapahalagahan ang kultura ng ating bansa sa panahong ito.
203
III. MGA INAASAHANG KASANAYAN
Sa modyul na ito, malilinang sa iyo ang sumusunod na kaalaman
at kasanayan:
MODYUL 2
Sandigan ng
Lahi…Ikarangal
Natin
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pakikinig
Napauunlad ang kasanayan sa pag-unawa sa diskursong
napakinggan
Nakagagawa ng sariling pag-aayos ng mga ideyang
pinakinggan
Naibubuod ang teksto batay sa mahahalagang punto
Nakapaglalahad ng kahulugan, katangian, at
kahalagahan ng mga dulang pantanghalan sa buhay
ng mga tao/ mag-aaral
Naisasalaysay ang magkakaugnay na pangyayari sa
napakinggan
Naihahambing ang sariling saloobin sa saloobin ng
nagsasalita
Naiuugnay ang pinapaksa ng nagsasalita sa iba
pang paksa at karanasan
Nakabubuo ng makabuluhang tanong batay sa
napakinggan
Naililipat ang impormasyon mula sa diskursong
napakinggan tungo sa iba pang anyo (transcoding)
Nakagagawa ng sariling reaksiyon (pasalita o pasulat) sa
mga ideyang pinakinggan
Napipili ang angkop na ekspresiyon/pananalita sa
pagpapahayag ng sariling puna
Nakagagawa ng angkop na pagwawasto sa mga
inaakalang maling pananaw o impormasyong
napakinggan

210. Pagsasalita
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag / pangungusap
na nagbibigay pahiwatig
204
Natutukoy sa loob ng pangungusap ang kaantasan ng
pang-uri tulad ng:
lantay
pahambing
pasukdol
Naibabahagi ang sariling opinyon,pananaw,damdamin at
saloobin
Nakapagsasadula ng dulang pantanghalan
(Sarsuwela) na nangibabaw sa Panahon ng
Amerikano
Nailalahad ang mga pagpapasiya batay sa mga
patunay
at katuwiran
Nakapangangatuwiran nang maayos at mabisa batay
sa iba’t ibang sitwasyon
Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw,
opinyon
at saloobin batay sa mga ideya,kaisipang inilahad ng
teksto
Naipapahayag nang maayos ang matinding reaksiyon sa
mga bagay na ‘di nagugustuhan (may pagsasaalang-alang
sa damdamin ng kausap)
Nakapagsasagawa ng interbyu/panayam
Nakapagsasagawa ng sarbey batay sa kulturang Pilipino
gamit ang panitikan
Nakapaglalahad ng pamamaraan sa pagsasagawa ng
simposyum tungkol sa kahalagahan ng kulturang sariling
atin
Nakapaglalahad ng sariling pananaw kung paano
mapananatili ang kulturang Pilipino sa tulong ng panitikan

211. 205
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang akdang Panitikan batay sa mga
katangian nito
Balagtasan
Sarsuwela
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa
pamamagitan ng:
pagkilala sa kahulugan ng mga salita
kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan
Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akdang
pampanitikan ay nakatulong upang maipahatid ang layunin
ng may-akda
Naihahambing ang akda sa iba pang uri ng akda batay sa:
paksa
layon
tono
pananaw
gamit ng salita
Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin
sa mga akdang binasa
Naibibigay ang kaugnayan ng akda sa:
sarili
kapaligiran
ibang tao
Naipaliliwanag ang mga elemento ng isang akda
maikling kuwento
dula
Naisasaayos ang mga pangungusap upang makabuo ng
mga talatang may kaisahan sa pamamagitan ng pag-aayos
ng mga detalye na lohikal ang pagkakasunod-sunod
Napipili ang pangunahin at pantulong na mga ideya o
kaisipang nakasaad sa binasa
Nahihinuha ang pamaksang diwa ng teksto
Naiisa-isa ang mga tiyak na layon ng teksto

212. Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa
mapanuring pagbasa ng teksto/akda
Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto/akda
Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o ideyang
206
nakapaloob
sa teksto/akda
Nakapangangatuwiran sa napiling alternatibong solusyon o
proposisyon sa suliraning inilahad sa teksto
Nasusuri ang iba’t ibang uri ng panitikan batay sa
kahulugan at katangian ng mga ito:
Nailalahad ang punong kaisipan at ang paraan ng
pagpapaikli ng paksa
Nasusuri ang layunin ng paksa
Nasusuri ang mga uri ng panitikan at ang
katangian ng bawat isa
Naipaliliwanag ang motibasyon o dahilan ng mga
kilos o gawi ng mga tauhan
Nabibigyang kahulugan ang mga simbolo at
pahiwatig
na ginamit sa akda
Naibubuod ang binasang akda
Natutukoy ang iba’t ibang tunggaliang naganap sa akda
Napagsusunod-sunod ang mga pangyayari sa akdang
binasa buhat sa simula, tunggalian, kasukdulan, kakalasan,
at wakas
Napayayaman ang karanasan ng mag-aaral sa tulong ng
mga akdang pampanitikan upang mapaunlad at mapalawak
ang kakayahan at pananaw sa buhay
Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng
akda/teksto ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng
may-akda
Nakapagbibigay-hinuha sa
• pangyayari
• kaalaman
• pakay o motibo
• layunin ng may-akda

213. Naihahambing ang kalagayan ng panitikan at epekto nito sa
kulturang Pilipino noon at ngayon
207
Nasusuri sa teksto ang mga aspekto ng pandiwa
Naisasaayos ang mga pangyayari sa Maikling kuwento/Dula
ayon sa wastong pagkakasunod-sunod
Nasusuri ang bahagi ng Maikling kuwento/Dula/Sanaysay
Napaghahambing ang elemento ng Maikling kuwento sa
Dula
Nasusuri ang kulturang taglay ng panitikan kung ito’y
nanatili, nabago o nawala na
Pagsulat
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang
binasa at sa:
pamantayang pansarili o pansariling karanasan
pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang
babasahin
Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagbuo ng diyalogo/
iskrip
Nakasusulat ng talata na may pangunahin at pantulong na
kaisipan
Naisasaalang-alang ang mga kasanayan sa paggamit ng
Filipino sa pagsulat ng talata
Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak
ng paksa:
• pagbibigay ng depinisyon
• paghahalimbawa
• paghahawig o pagtutulad
Naisasaayos ang mga pangungusap sa loob at pagitan ng
talata upang magkaroon ng kaisahan sa pamamagitan ng:
• pag-aayos ng mga detalye na lohikal ang
pagkakasunod-sunod
• paggamit ng mga ekspresiyong transisyunal

214. • paglalahad ng mga pangungusap na may
208
magkatulad na pagkakabuo
Naipakikita ang kasanayan sa pagsulat ng talata
Nakabubuo ng balangkas upang maipakita nang
malinaw
ang sariling ideya at intensiyon sa pagbuo ng
komposisyon
Nagagawang kawili-wili ang panimula ng
komposisyon
sa pamamagitan ng isang:
• kaakit-akit na pahayag
• napapanahong sipi o banggit
Nawawakasan ang komposisyon nang may
pangkalahatang impresiyon sa pamamagitan ng:
• pagbubuod
• makabuluhang obserbasyon
Naipakikita ang kasanayan sa pagsulat ng isang tiyak na uri
ng paglalahad
Naisasaalang-alang ang mga kailanganin sa
pagsulat
ng sanaysay
Nakapipili ng isang napapanahong paksa
Nakapagtatala ng mga kinakailangang impormasyon
Nakapagpapangkat-pangkat ng magkakaugnay-ugnay
na ideya at impormasyon
Napalalawak ang mga kaisipang kaugnay ng paksa
Nakabubuo ng isang:
• makatawag-pansing simula
• mabisang wakas
Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan,
at opinyong nakapaloob sa teksto kung:
• totoo o hindi totoo
• may pagbabatayan o kathang-isip lamang
• mabuti o masama
• katotohanan o opinyon
Nakapaglalahad ng sariling pananaw batay sa nilalaman
ng akdang binasa kung ito’y makatotohanan o di-makatotohanan
gamit ang graphic organizer

215. Nakasusulat ng maikling kuwento batay sa kultura ng lugar
na pinagmulan
209
Nakasusulat ng talatang:
• naglalarawan
• naglalahad
• nagsasalaysay
• nangangatuwiran
Nakapag-uugnay ng mga kaisipan mula sa binasang akda
hango sa sariling karanasan
• nasaksihan
• napakinggan/napanood/nabasa
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo
Naipamamalas ang makahulugan at masining na
pagpapahayag
para sa mabisang pakikipagkomunikasyon
Nagagamit ang magagalang na pananalita
sa pakikipagkomunikasyon
Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa
komunikasyon ayon sa sitwasyon, pangangailangan at
pagkakataon
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at
pagsagot sa mga tanong at puna sa panitikang napanood,
nabasa o napakinggan
Estratehiya sa Pag-aaral/Pananaliksik
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng
pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda
Nalilikom ang mga panoorin na namayani sa panahon
ng Amerikano

216. Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang
sanggunian sa aklatan/internet
Nailalahad nang maayos ang mga nalikom na impormasyon
sa isinagawang pananaliksik tungkol sa mockumentary
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang
sanggunian sa aklatan/internet
210
IV.KONSEPTUWAL NA BALANGKAS
Narito ang konseptuwal na balangkas ng mga araling nakapaloob
sa Modyul 2 na iyong pag-aaralan.
SANDIGAN NG LAHI…IKARANGAL NATIN
Aralin 3 :
Ang Panitikan sa
Panahon ng
Kasarinlan
3.1: a. Panitikan: Maikling Kuwento
“Ang Paglalayag sa Puso ng Isang Bata”
ni Genoveva Edroza Matute
b. Wika: Aspekto ng Pandiwa
3.2: a. Panitikan:Dula
“Sinag sa Karimlan.” ni Dionisio Salazar
b. Wika: Pagsang-ayon at Pagsalungat
Aralin 2 :
Ang
Panitikan sa
Panahon ng
2.1: a. Panitikan:Sanaysay (Talumpati)
“Wikang Pambansa” ni Manuel L. Quezon
b. Wika: Iba’t Ibang Paraan ng Pagpapahayag
2.2: a. Panitikan: Maikling Kuwento
“Lupang Tinubuan” ni Narciso G. Reyes
b. Wika: Kayarian ng Pang-uri
Aralin 1 :
Ang Panitikan sa
Panahon ng
Amerikano
1.1: a. Panitikan: Balagtasan
“Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan”
ni Jose Corazon de Jesus
b. Wika: Opinyon o Katotohanan
1.2: a. Panitikan: Sarsuwela
“Walang Sugat” ni Severino Reyes
b. Wika: Kaantasan ng Pang-uri

217. 211
Upang maging matagumpay ka sa pagsagot ng modyul na ito,
narito ang ilang gabay.
6. Hanapin ang kahulugan ang mga salitang hindi mo nauunawaan.
7. Sagutin ang lahat ng tanong at gawain.
8. Magsaliksik at itala ng mahahalagang impormasyon kaugnay ng
kaligirang pangkasaysayan ng epiko.
9. Alamin ang iba’t ibang paraan ng pagsulat ng tekstong naglalahad
10. Subuking bumuo ng iba’t ibang paraan ng pagtatanong na angkop sa
sitwasyon.
Alamin natin kung gaano na ang alam mo sa araling ito. Piliin ang
pinakaangkop na sagot sa sumusunod na mga tanong/pahayag.
Mangyaring sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos mong sagutin ang
pagsusulit na ito, makikita mo ang iyong iskor. Itala at tandaan ang mga
aytem na hindi mo nasagot nang tama at hanapin mo ang tamang sagot
habang pinag-aaralan mo ang araling ito.
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Unang Bahagi
Panuto: Piliin at isulat ang letra ng tamang sagot sa sumusunod na
tanong/pahayag.
1. Tinaguriang ama ng Maikling kuwento.
a. Rogelio R. Sicat
b. Deogracias A. Rosario.
c. Narciso Reyes
d. Liwayway . Arceo
2. Dahilan kung bakit lubusang lumaganap ang Maikling kuwento sa
Panahon ng Komonwelt.
a. Nagkaroon ng samahan ng mga manunulat na tinawag na
Panitikan.
b. Nagkaroon ng paghihimagsik sa mga dayuhang manunulat
c. Naglunsad ng mga makabagong pag-aaral sa pagsulat
d. Ginawang instrumento ang pahayagang La Solidaridad ng mga
kuwentista.

218. 3. Tinawag ni Alejandro G. Abadilla na “pagsasalaysay ng isang sanay.”
212
a. salaysay
b. komposisyon
c. talumpati
d. sanaysay
4. Dahilan kung bakit ang sanaysay ang may pinakakaunting bilang ng
sumusulat at bumabasa.
a. malayo ito sa damdamin ng madla
b. napakahirap nitong gawin
c. dahil nagmula ito sa ibang bansa.
d. Ang paraan ng paglalahad ay hindi tinatangkilik.
5. Ikinaiba ng sanaysay sa iba pang akdang tuluyan.
a. Ito lamang ang may pangunahing tauhan na naaapi subalit
lumalaban.
b. Mayroon itong isahang yugto.
c. Tumutugon ito sa interes ng buhay, sa panitikan at iba pang sining.
d. Ito ay maaaring pormal dahil nagbibigay ng impormasyon at
pamilyar dahil nang-aaliw.
Ikalawang Bahagi
Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na bahagi ng teksto upang
masagot ang kasunod na mga tanong.
Bago tayo magsimula’y akin munang ninanais
Na batiin kayong dito’y naliliping matahimik.
Nanalig akong kayo ay mayroon ding pananalig
Na ang tao’y nabubuhay na may layo’t panaginip;
Datapuwa’t sa ano mang hangad nila’t iniibig,
Ay mayroong mag-uudyok, o kaya ay umuugit;
Kung minsa’y ang ating puso, at kung minsan ay ang isip,
Kaya naman iba’t iba ang wakas na nasasapit.
Hango sa “Alin ang Dapat Maghari sa Tao, ang Puso
at Pag-ibig o ang Isip at Katuwiran?” ni Bartolome del Valle

219. 213
6. Anong uri ng panitikan ang binasa?
a. Balagtasan
b. Batutian
c. Karagatan
d. Duplo
7. Sino ang nagsasalita sa hinangong akda?
a. May-akda
b. Lakandiwa
c. Mambabalagtas ng Puso at Isip
d. Mambabalagtas ng Isip at Katuwiran
8. Anong sukat mayroon ang akda?
a. wawaluhin
b. lalabindalawahin
c. lalabing-animin
d. lalabingwaluhin
9. Anong paksa kaya ang pagtatalunan sa akda?
a. Kabutihan – Di-kabutihan
b. Dunong - Pagmamahal
c. Tagumpay o Kabiguan
d. Isip at Katuwiran
10. Alin ang pagpapakahulugan sa puso batay sa mga saknong na
binasa?
a. pagkain
b. kayamanan
c. pag-ibig
d. karangalan
11. Anong bahagi ng panalita ang salitang matahimik?
a. pangngalan
b. panghalip
c. pang-uri
d. pandiwa

220. “Ilang dantaong tayo ay napasakamay ng mga dayuhan.
Naghirap at nagtiis. Ngayon, napasakamay na natin ang kalayaan at
tinagurian na tayong malaya; subalit Malaya na nga ba tayo…?”
Unang hampas ang naramdaman mo nang ikaw ay hagupitin ng
mga mananakop. Masidhing kirot ang dumapo sa iyo noon, at naganap
ang unang latay sa iyong katawan. Ilang dantaon na ikaw ay nilagyan
ng tanikala, pinagdusa sa sarili mong bayan, pinaranas ng kalupitan,
at paulit-ulit na pinapatay.
Nagpasalamat ka sa mga puti nang silain nila ang iyong
mananakop. Subalit nagkamali ka dahil sila pala ang papalit,
angpangalawang hampas. Muling bumahid sa iyong katawan ang latay,
ikalawang latay na sa buong akala mo’y di na masusundan. Pinilit ka pa
nilang palitan din ng Ingles ang wika mo gayong iyan ang inihandog
sa‘yo ng iyong Inang-bayan. Iyon ay di mo matanggap kaya lalong
hinigpitan nila ang iyong tanikala.
Dumating ang pangatlong latay, mas mabagsik, mas matindi
kung humagupit kaya lalong namilipit ang iyong katawan. Sa panahong
iyon ka dinusta pati na ang iyong lupang sinilangan. Iyon ang
nagpabuhay ng iyong dugo kaya ikaw ay bumangon at lumaban sa mga
tampalasang yumapak sa iyong bayan. Walang takot kang humarap sa
kanila hanggang malagot mo ang tanikalang gumapos sa ‘yo sa loob ng
apat na raang taon.
Ngayon, ikaw nga ay malaya na. Wala na ang panlalait, wala na
214
ang pandurusta, wala na ang paghihirap at wala na ang tanikala.
Lumaya lamang ang iyong katawan subalit naiwan sa likod mo
ang mga latay na tumimo sa iyong isip. malaya ka na nga sa salitang
malaya, isang tunay na Pilipino sa bayang Pilipinas. Subalit, ang kilos
mo, ang kaugalian at ang iyong kaisipan. Ahh…hanggang ngayon ay
mababakas pa ang mga latay ng iyong kahapon.
Hango mula sa “Latay ng Kahapon” ni Buenaventura S. Medina Jr.

221. 215
12. Anong uri ng panitikan ang binasang seleksiyon?
a. tula
b. nobela
c. maikling kuwento
d. sanaysay
13. Anong kalayaan ang tinutukoy sa akda?
a. pagiging isang politiko
b. pagpapakita ng damdamin
c. kahirapan
d. pagpapahayag ng saloobin
14. “Ilang dantaon na ikaw ay nilagyan ng tanikala.” Ano ang sinisimbolo ng
salitang may salungguhit?
a. bilangguan
b. kalayaan
c. sakit sa katawan
d. kadena
15. Sino ang mga puti na tinutukoy sa akda?
a. Amerikano
b. Hapon
c. Español
d. Tsino
16. Sino ang kausap ng manunulat sa akda?
a. dayuhan
b. Pilipino
c. namumuno sa pamahalaan
d. kabataan

222. 216
17. Alin sa sumusunod ang nagpapahayag ng pagsang-ayon?
a. Lumaya lamang ang iyong katawan subalit naiwan sa likod mo ang
mga latay na tumimo sa iyong isip.
b. Malaya ka na nga sa salitang malaya, isang tunay na Pilipino sa
bayang Pilipinas.
c. Subalit, ang kilos mo, ang kaugalian at ang iyong kaisipan.
d. Ahh…hanggang ngayon ay mababakas pa ang mga latay ng iyong
kahapon.
18. Ayon sa akda, bakit lalong hinigpitan ng mga puti ang tanikala ng mga
Pilipino?
a. dahil sa pagipilit na palitan ang wikang inihandog ng Inang-bayan
na malaon nang ginagamit
b. upang lalong tanggapin ang mga dayuhan sa kanilang pananakop
sa bansa
c. sapagkat hindi matanggap ng mga Pilipino ang wikang Ingles na
pilit na ipinapalit sa sariling wika
d. dahil unti-unti na tayong nakalalaya na ayaw naman nilang
mangyari
19. Bakit natutong lumaban ang Pilipino sa mananakop na mga
Amerikano?
a. dahil mas matindi ang pagpapahirap ng mananakop na mga
Amerikano
b. upang ipakita na may taglay ring katapangan ang mga Pilipino
c. sapagkat manhid na ang mga Pilipino sa latay na dumadapo sa
kanilang katawan
d. dahil maging ang lupang sinilangan – ang Pilipinas ay hinahamak
na rin ng mananakop

223. 20. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng pagiging malaya
217
mula sa mga dayuhan sa kasalukuyan?
a. pagtangkilik sa sariling produkto kaysa sa mga gawang dayuhan
b. pagpapahayag ng sariling opinyon laban sa ibang bansa
c. pagtangkilik sa produktong dayuhan upang masabing in
d. pag-aaral sa wika ng mga dayuhan na makatutulong sa sariling
pag-unlad
Ilan sa mga aytem ang nasagot mo ng tama? Kung marami ang
mali, huwag kang mag-alala, tutulungan ka ng modyul na ito upang
maiwasto mo ang mga ito. Simulan na natin ang pag-aaral.
VI. YUGTO NG PAGKATUTO
AAAALLLLAAAAMMMMIIIINNNN
Hindi maikakailang isa sa ipinagmamalaki ng ating
bansa ang ating sariling panitikan. Bago pa man dumating ang mga
Amerikano, nagkaroon ng sariling pamahalaan hanggang sa makamit ng
bansa ang kasarinla. Ang panitikan ay kinagigiliwang basahin ng ating
mga kababayan. Dahil sa ito ay bahagi na ng ating buhay, nararapat
lamang na ito ay pag-aralan upang lalo pa itong maunawaan.
Ano ba ang iyong paniniwala tungkol sa panitikan? Sa tulong ng
Beliefs Inventory, alamin natin ang iyong paniniwala tungkol dito.
Pagkatapos ng lahat ng gawain sa modyul na ito, bago ang pagtatapos
na pagtataya, muli itong balikan upang matiyak na ang iyong paniniwala
ay wasto o mali.

224. 218
GAWAIN 2.1: BELIEVE IT OR NOT…
Lagyan mo ng tsek (Ö) ang patlang bago ang pahayag na iyong
pinaniniwalaan tungkol sa panitikan. Pagkatapos ng mga aralin sa modyul na
ito ay muli itong balikan at ilagay sa dulo ng pahayag ang MK kung ito ay
may katotohanan at WK kung ito ay walang katotohanan.
Naniniwala ako na. . .
_____ Ang panitikan ay salamin ng lahing Pilipino.
_____ Malaya ang mga manunulat noong Panahon ng Amerikano.
_____ Ang Balagtasan ay maaaring gawing akdang tuluyan.
_____ Walang kaugnayan ang paglalahad ng opinyon at katuwiran
sa Balagtasan.
_____ Nagsasaad ng kilos o galaw ang pandiwa.
_____ May layuning batikusin ang mga Pilipino ng dulang, “Walang
Sugat ni Severino Reyes.”
_____ Naging malaya ang mga manunulat na Pilipino noong Panahon
ng Komonwelt.
_____ Nakatutulong sa mga manunulat ang paggamit sa pang-uri
upang mas maging masining ang kanilang akda.
_____ Ang sanaysay ang pinakamaraming naisulat noong Panahon
ng Amerikano.
_____ Masasalamin sa mga akdang pampanitikan noong Panahon ng
Amerikano, Panahon ng Komonwelt at Panahon ng Kasarinlan
ang kulturang Pilipino.
Tingnan mo sa kalakip na Susi sa Pagwawasto ang tamang sagot.
Kung nasagot mo nang wasto ang 8 – 10 na aytem, napakahusay! Binabati
kita sapagkat may ideya ka na sa ating magiging aralin. Kung 5 -7, mahusay
sapagkat may kaalaman ka na rin sa magiging aralin na palalawakin pa natin
sa tulong ng mga gawain o pagsasanay. Kung 4 pababa ang iyong nakuha,
huwag kang malungkot sapagkat ang modyul na ito ang iyong magiging
gabay upang lumawak ang iyong kaalaman sa aralin.

225. 219
GAWAIN 2.2. IMPORTANTASTIK
Sa tulong ng Concept Map, isulat mo ang mahahalaga at kahanga-hangang
impormasyong iyong nalalaman tungkol sa panitikan sa Panahon ng
Amerikano, Komonwelt at Kasarinlan. Isulat ang mga ito sa blangkong bilog.
PANITIKAN
Marami ka bang naisulat na impormasyon? Ang mga impormasyong
iyong naitala ay nagpapatunay kung gaano na ang alam mo sa nilalaman ng
modyul na ito. Kung kaunti lamang ang iyong naisulat ay huwag kang mag-alala
sapagkat tutulungan ka ng mga gawain at pagsasanay na inihanda ko
upang lumawak pa ang iyong kaalaman sa mga paksang ating pag-aaralan.
Halina’t simulan na nating paunlarin ang iyong dating ng alam.
PPPPAAAAUUUUNNNNLLLLAAAARRRRIIIINNNN
Sa bahaging ito, pauunlarin natin ang ang iyong kaalaman at
kakayahan sa pagsusuri ng iba’t ibang uri ng panitikan tulad ng
Balagtasan, Sarsuwela, Sanaysay, Maikling kuwento at Dula sa iba’t
ibang panahon. Ang mga impormasyon, gawain at pagsasanay na
nakapaloob sa bawat aralin ay makatutulong upang palawakain pang
lalo ang iyong kaalaman sa panitikan at nang sa ganoon ay matuto
itong pahalagahan bilang salamin ng ating lahi mula noon, sa
kasalukuyan at maging sa hinaharap. Bibigyang-pansin din sa modyul
na ito ang pag-aaral tungkol sa wika tulad ng mga pahayag na may
opinyon at katotohanan, kaantasan ng pang-uri, iba’t ibang paraan ng
pagpapahayag, kayarian ng pang-uri, aspekto ng pandiwa, at mga
pahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat.

226. Simulan na natin ang pagpapaunlad ng iyong kaalaman at
kakayahan sa pamamagitan ng pagtalakay sa Aralin 2.1 ng modyul na
ito - Ang Panitikan sa Panahon ng Amerikano.
ARALIN 2.1: ang panitikan sa Panahon ng Amerikano
220
I. Panimula at mga Pokus na tanong
Kung relihiyon ang naging pamana ng mga Español, edukasyon
naman ang naging pangunahing ipinamana ng mga Amerikano sa Pilipino.
Sa panahon ding ito isinilang ang ilang makatang Pilipino na nagsulat sa
Ingles at Tagalog. Naitanong mo na ba kung bakit mahalagang pag-aralan
at unawain ang mga akdang pampanitikang Pilipino sa panahon ng
Amerikano? Masasalamin ba sa mga akda tulad ng Balagtasan at
Sarsuwela ang kulturang Pilipino sa panahong naisulat ang mga ito? Sa
araling ito, tatalakayin at tutuklasin natin ang sagot sa mga tanong na ito
sa pamamagitan ng ating paglalakbay sa ilang akdang pampanitikan sa
Panahon ng Amerikano at pagsasaliksik sa mga akda ng mga batikang
manunulat ng bansa.
II. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw Nito
Masasagot mo ang mahahalagang tanong, at maisasagawa mo ang
Inaasahang Produkto/Pagganap kung uunawain mo ang sumusunod na
aralin na nakapaloob sa modyul na ito:
Aralin 2.1: Panahon ng Amerikano
Aralin 2.1.1: a. Panitikan: Balagtasan
“Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan”
ni Jose Corazon de Jesus
b. Wika: Katotohanan at Opinyon
Aralin 2.2.2 a. Panitikan: Sarsuwela
“Walang Sugat” ni Severino Reyes
b. Wika: Kaantasan ng Pang-uri

227. 221
III. Mga Inaasahang Kasanayan
Narito ang mga kaalaman at kasanayang malilinang sa iyo sa
pagtalakay mo sa araling ito
Aralin 2.1
Ang
Panitikan sa
Panahon ng
Amerikano
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pag-unawa sa Napakinggan
Napauunlad ang kasanayan sa pag-unawa sa diskursong
napakinggan
Nakagagawa ng sariling pag-aayos ng mga ideyang
pinakinggan
Nabubuod ang teksto batay sa mahahalagang punto
Nakapaglalahad ng kahulugan, katangian, at kahalagan
ng mga dulang pantanghalan sa buhay ng mga tao/ mag-aaral
Pagsasalita
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag / pangungusap
na nagbibigay pahiwatig
Natutukoy sa loob ng pangungusap ang kaantasan ng
pang-uri tulad ng:
• lantay
• pahambing
• pasukdol
Naibabahagi ang sariling opinyon,pananaw,damdamin at
saloobin
Nakapagsasadula ng mga dulang pantanghalan (Sarsuwela)
na nangibabaw sa Panahon ng Amerikano
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian
nito
• Balagtasan
• Sarsuwela
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa
sa pamamagitan ng:
• pagkilala sa kahulugan ng mga salita
• kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan
Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng genre
ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng may-akda
Naihahambing ang akda sa iba pang uri ng akda batay sa:

228. 222
• paksa
• layon
• tono
• pananaw
• gamit ng salita
Nailalahad ang mga kaisipan o ideyang nakapaloob
sa akdang binasa
Naibibigay ang kaugnayan ng akda sa:
• sarili
• kapaligiran
• ibang tao
Naipaliliwanag ang mga elemento ng akda
Naisasaayos ang mga pangungusap upang makabuo
ng mga talatang may kaisahan sa pamamagitan ng pag-aayos
ng mga detalye na lohikal ang pagkakasunod-sunod
Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin
sa mga akdang binasa
Pagsulat
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akdang
binasa at sa:
• pamantayang pansarili o pansariling
karanasan
• pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang
babasahin
Nakagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagbuo ng diyalogo/
iskrip
Nakasusulat ng talata na may wastong paglulugar ng
pangunahin
at pantulong na kaisipan
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at
pagsagot sa mga tanong at puna sa panitikang
napanood,nabasa, o napakinggan

229. 223
Estratehiya sa Pag-aaral/ Pananaliksik
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Nalilikom ang nakakalap na mga panoorin na namayani
sa Panahon ng Amerikano
Nailalahad nang maayos ang nalikom na mga impormasyon
sa isinagawang pananaliksik
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang
sanggunian
sa aklatan/internet
Nakapagsasagawa ng isang panayam sa mga taong may
sapat na kaalaman sa Sarsuwela at Balagtasan
IV. Konseptuwal na Balangkas
Narito ang konseptuwal na balangkas ng mga araling nakapaloob sa
modyul na ito na iyong pag-aaralan.
a. Panitikan: Balagtasan
Bulaklak ng Lahing
Kalinis- linisan ni Jose
Corazon
de Jesus
b. Wika : Katotohanan
o Opinyon
a. Panitikan:
Sarsuwela Walang
Sugat ni Severino
Reyes
b. Wika: Kaantasan
ng Pang-uri
Ang Panitikan sa
Panahon ng Amerikano

230. 224
V. Panimulang Pagtataya
Alamin natin kung gaano na ang alam mo sa araling ito. Ito ay
panimulang pagtataya na hahamon sa iyong kakayahan sa pag-aaralang mga
akda. Hanapin ang sa iyong palagay ay tamang sagot sa bawat tanong.
Sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos masagot ang maikling pagsusulit na
ito, malalaman mo ang iyong iskor. Alalahanin mo na ang mga aytem na mali
ang iyong sagot at hanapin mo ang tamang sagot habang pinag-aaralan mo
ang modyul na ito. Maaari mo nang simulan.
A. Hanapin sa loob ng puzzle ang mga salitang may kaugnayan sa
umusbong na mga akda sa Panahon ng Amerikano. Bilugan ang salita
ng tamang sagot.
G A L D E B A T E N B D
D E I U A D T T A H K O
S H U P D A G L I L M O
A B A L A G T A S A N N
N A T O S I R C S D T O
E L N H B A T U T I A N
L A K A N D I W A D G A
K S A K G I B I B M A M
B. Punan ng wastong panandang pandiskurso ang bawat pangungusap
upang mabuo ang diwa nito.
1. ____________si Francisco Baltazar Balagtas ay dapat ngang
tanghaling Ama ng Balagtasan.
2. ____________naging makulay ang kaniyang buhay nang makilala niya
si Maria Asuncion Rivera.
3. Ating ____________ ang kaniyang naiambag sa panitikan at sa
edukasyon.
4. May magagawa ____________tayo upang maipakitang mahal natin
ang ating bayan gaya ni Balagtas.
5. _________nararapat na ipagpatuloy na pag-aralan ang mga tradisyon
at kultura para sa susunod na heherasyon.

231. Sa aking palagay Naniniwala akong rin
Sa dakong huli Tungkol sa para sa
Walang dudang bigyang-pansin
Sa madaling salita kaya lamang
Ilan kaya sa mga aytem ang nasagot mo ng tama? Kung marami ang
mali, huwag kang mag-alala, tutulungan ka ng araling ito upang maiwasto mo
ang mga ito. Simulan na natin ang pag-aaral ng ilan sa mga akdang
pampanitikan sa Panahon ng mga Amerikano.
225
VI. Yugto ng Pagkatuto
AAAAllllaaaammmmiiiinnnn
Sa tulong ng KWHL Sheet na Ano ang Alam mo na
( What do you Know?), Ano ang Nais mong
malaman (What do you want to find out?), Paano mo makikita ang nais mong
malaman (How can you dind out what you want to learn?), Ano ang iyong
natutuhan/naunawaan? (What Did You Learn?), ay subukin mong sagutin ang
mga tanong. Sagutin mo muna ang tatlong naunang kolum, ang KWH.
Pagkatapos nating pag-aralan ang araling ito ay saka mo sagutin ang huling
kolum, ang L. Gawin mo ito sa sagutang papel. Gayahin ang pormat.
GAWAIN 2.1.a : KWHL Chart
Masasalamin ba sa panitikan ang kultura o kalagayang panlipunan
ng isang bansa sa panahon at lugar na isinulat ito? Patunayan.
Ano ang alam
mo na ?
(What do
you Know?)
K
Ano ang nais
mong
malaman?
(What W
do you
want to find
out?)
Paano mo
makikita ang
nais mong
malaman?
(How H
can you
dind out what
Ano ang
iyong
natutuhan/
naunawaan?
L
(What did you

232. Simula pa lamang ng gawain ay humahamon na sa iyong kaalaman –
ang dati at ang malalaman mo pa lamang. Ipagpatuloy mo ang pagbuklat sa
mga pahina ng araling ito hanggang sa matuklasan mo ang mga sagot sa
mga tanong na iyan.
226
GAWAIN 2.1.b: HANGGANG SAAN ANG AKING KAALAMAN?
Gamit ang Concept Map, ibigay ang mga impormasyong iyong
nalalaman sa Panahon ng Amerikano.
Manunulat Mga Akda
Panahon
ng
Amerikano
Kultura
Naging madali ba sa iyo ang pagsagot? Kung oo,
Mga
nangangahulugan ito na mas magiging madali para sa iyo ang aralin.
Kung hindi naman, huwag kang mag-alala sapagkat tutulungan ka ng
modyul na ito lumawak ang iyong kaalaman tungkol sa paksa.
PPPPaaaauuuunnnnllllaaaarrrriiiinnnn
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang maunawaan mo
ang mahahalagang konsepto sa aralin. Huwag kang mag-alala gagawin
nating magaan ang pagpoproseso ng iyong pag-unawa. Maligayang araw ng
pag-unawa!
Dalawa sa mga akdang pampanitikan ang pag-aaralan natin sa
bahaging ito – ang Balagtasan at Sarsuwela. Simulan natin sa
Balagtasan (Aralin 2.1) - na isang uri ng tulang patnigan na may pagtatalo.
Lumaganap ito noong panahon na ang Pilipinas ay nasa ilalim ng Amerikano,
batay sa mga lumang tradisyon ng masining na pagtatalo gaya
ng Karagatan, Batutian at Duplo. Nagmula sa pangalan ni Francisco Baltazar
bilang parangal sa pagdiriwang ng kaniyang kaarawan ang tawag sa
Balagtasan.
Bago tayo magsimulang talakayin ang araling ito ay nais ko munang
malaman mo rin ang mahalagang tanong para sa araling ito: “Masasalamin
ba sa Balagtasan ang kulturang Pilipino? Patunayan.” Narito ang mga gabay
na tanong upang masagot mo ito.

233. 227
Mga Gabay na Tanong
1. Ano ang Balagtasan?
2. Bakit ito kinagigiliwan ng mga Pilipino noong Panahon ng Amerikano?
3. May naririnig o nababasa ka pa bang Balagtasan sa kasalukuyan?
Paano ito naiiba sa ibang tulang patnigan?
4. Bakit dapat pahalagahan at palaganapin ang Balagtasan sa ating
bansa?
Sagutin mo muna ang mga tanong batay sa iyong dating kaalaman. Sa
pagwawakas ng araling ito tingnan natin kung wasto ang naging mga sagot.
Upang matiyak na naunawaan mo ang nilalaman ng araling ito, sa
pagtatapos ng iyong pag-aaral, inaasahang mailalapat mo ang iyong mga
natutuhan sa pamamagitan ng pagsulat ng isang argumentatibong editoryal
na sumasalamin sa kaugalian ng isang masayang pamilya . Narito ang mga
pamantayan kung paano itataya ang gawaing ito: a) malinaw na nailahad ang
opinyon sa isyung tinalakay; b) gumamit ng mga ebidensya o patunay upang
maging makatotohanan ang sinabi; c) nakitaan ng tiwala sa sarili at
kaalaman sa isyu; d) naipahayag ang opinyon sa magalang na paraan; d)
napaniwala at nahikayat ang mga mambabasa at e) wasto ang pagkakagamit
ng gramatika. Nararamdaman kong sabik na sabik ka na sa ating gagawing
pag-aaral. Alamin na natin ang tungkol sa Balagtasan.
GAWAIN 2.1.1.a: PICK-UP LINES
Simulan na natin ang paglalakbay sa mundo ng Balagtasan. Alamin
mo muna ang pinagmulan, kahulugan at katangian ng Balagtasan bilang
isang akdang pampanitikan. Bago mo simulan ang pag-aaral tungkol sa
Balagtasan, naghanda ako ng isang laro. Ang laro ay pick-up line. Sinagot na
ang una para maging gabay mo sa susunod na tanong.
Lapis ka ba ? Bakit Kasi nais kong isulat lagi ang
pangalan mo sa isip ko…
1. Aklat ka ba?
2. Papel ka ba?
3. Table of Contents ka ba?
4. Bagyo ka ba?
5. Teleserye ka ba?

234. Mahusay ang iyong ginawa. Ano ang napansin mo sa larong ito?
Tama! Ito ay ginagamit na paraan ng panunuyo o panliligaw ng kabataan sa
kasalukuyan o modernong panahon. Idadaan sa simpleng patanong at
ihahambing sa isang bagay ang sinusuyo upang maipahatid ang kaniyang
nararamdaman. Pick-up lines ang tawag sa pamamaraang ito ng
paghahatid ng damdamin. Noong Panahon ng Amerikano, isang paraang
ginagawa ng binata upang ipahayag ang kaniyang pag-ibig sa dalagang
nililigawan ay sa pamamagitan ng Balagtasan.
Matapos mong gawin at malaman ang datos, balikan natin ang ating
pinag-aralan sa pamamagitan ng paglalagom. Isulat sa papel ang mga sagot.
_________________
_________________
228
Natutuhan
ko na
GAWAIN 2.1.1.b: IBA AKO EH!
Naging
kawili-wili sa
akin ang
Ibig ko pang
malaman
ang tungkol
Sa pagkakataong ito ay nais kong malaman kung ano ang iyong
nalalaman sa salitang Balagtasan. Tingnan natin ang iyong nalalaman sa
kasunod na gawain. Ibigay ang mga katangian ng Balagtasan bilang uri ng
panitikan.
Balagtasan
_________________
_________________
_________
_________________
_________________
___________
__________
Upang maragdagan ang iyong kaalaman sa Balagtasan, alamin mo
ang kaligirang pangkasaysayan o pinagmulan nito. Umpisahan na natin.

235. 229
Basahin at unawain.
Kaligirang Pangkasaysayan ng
Balagtasan
Ang Balagtasan ay isang
pagtatalo sa pamamagitan ng
pagtula. Nakilala ito noong panahon
Ugnay-Panitikan
na ang Pilipinas ay nasa ilalim ng Amerika, batay sa mga lumang tradisyon
ng patulang pagtatalo gaya ng Karagatan, Batutian at Duplo.
Bago pa man masakop ng mga dayuhan ang ating bansa mayaman na
sa tradisyong tulang sagutan sa iba’t ibang rehiyon ng Pilipinas. May
tinatawag na patulang Balitao ang Aklanon maging ang Cebuano, isang
biglaang debate ng lalake at babae. Sagutan naman ng kinatawan o sugo ng
dalawang pamilyang nakikipagnegosasyon sa pag-iisang dibdib ng dalaga at
binata ang Siday ng mga Ilonggo at Pamalaye ng mga Cebuano. Sa mga
Subanen naman ay sa inuman isinasagawa ang sagutan. Ang unang bahagi
ng ganitong gawain ay pagtikim ng alak kung saan nalalaman ang papel na
gagampanan ng bawat isa, ang mga tuntunin at iba pang bagay na dapat
isaalang-alang.
Ang Balagtasan ay isang makabagong duplo. Ang mga kasali sa duplo
ay gumaganap na nasa isang korte na sumisiyasat sa kaso ng isang hari na
nawala ang paboritong ibon o singsing. May gumaganap na piskal o tagausig,
isang akusado,at abogado. Ito ay magiging debate o sinasabing tagisan ng
katuwiran sa panig ng taga-usig at tagapagtanggol at maaaring paiba-iba
ang paksa. Bagamat ito ay lumalabas na debate sa pamamaraang patula,
layunin rin nito na magbigay-aliw sa pamamagitan ng paghahalo ng
katatawanan, talas ng isip, na may kasamang mga aktor sa isang dula. Ang
Balagtasan ay ginamit ng mga manunulat upang maipahiwatig ang kanilang
palagay sa aspetong politika at napapanahong mga pangyayari at usapan.

236. Nabuo ang konseptong ito sa isang pagpupulong. Ang nangungunang
mga manunulat noong Marso 28, 1924, sa tanggapan ni Rosa Sevilla sa
Instituto de Mujeres (Women's Institute), Tondo, Maynila. Ito ay
naganap bilang paghahanda sa pagdiriwang ng kaarawan ng dakilang makata
na si Francisco Balagtas o Araw ni Balagtas sa darating na Abril 2.
Iminungkahi ni G. Jose Sevilla na tawagin itong Balagtas. Hinunlapiang “an”
ang pangalan kaya naging Balagtasan na ang tawag dito.
Ang unang Balagtasan ay nangyari noong Abril 6, 1924. Tatlong
pares ng makata ang nagtalo na gumamit ng iskrip. Ang pinakamagaling sa
mga nagbalagtasan ay sina José Corazón de Jesús at
Florentino Collantes, kaya naisipan ng mga bumuo na
magkaroon ng isa pang Balagtasan para sa dalawang
kagalang-galang na makatang ito, na walang iskrip.
Ginawa ito noong Oktubre 18, 1925 sa Olympic Stadium sa Maynila. Si
Jose Corazon De Jesus ang nagwagi bilang unang Hari ng
Balagtasan.Nakilala si Jose Corazon de Jesus bilang si Huseng Batute
dahilan sa kaniyang angking kahusayan sa Balagtasan noong 1920.
Mula noon hanggang ilang taong makalipas ang Ika-2 Digmaang
Pandaigdig, naging paboritong aliwan ang Balagtasan. Gumawa pati ang mga
makata sa ibang mga wika sa Pilipinas ng sarili nilang bersyon, gaya ng
Bukanegan ng mga Ilokano (mula sa apelyido ng makatang Ilokanong si
Pedro Bukaneg at ng Crisostan ng mga Pampango (mula sa pangalan ng
Pampangong makata na si Juan Crisostomo Soto).
Sa pagdating ng mga Amerikano sa bansa sumulpot ang mga
samahang pampanitikang nakabatay sa paaralan kung hindi magkakaroon
ng pagkakatong mapabilang sa mga samahang pampanitikan.
Ang Balagtasan ay karaniwang may mga paksang pinag-uusapan ng
tatlo katao. Ang mga kalahok ay inaasahang magaling sa pag-alala ng mga
230

237. tulang mahahaba at pagbigkas nito ng may dating (con todo forma) sa
publiko. Ang takbo ng tula ay magiging labanan ng opinyon ng bawat panig (
Mambabalagtas). May mga hurado na magsisiyasat kung sino sa kanila ang
panalo o ang mas may makabuluhang pangangatuwiran.
Nalaman mo na ang mahahalagang pangyayari tungkol sa pinagmulan
ng Balagtasan. Atin namang paunlarin ang iyong kaalaman sa sumusunod
na gawain.
231
GAWAIN 2.1.1.c: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
1. Ipaliwanag mo kung ano ang pagkakaiba at pagkakatulad ng
Balagtasan sa iba pang uri ng tulang patnigan.
Duplo
Karagatan
Batutian
2. Ang Balagtasan ay isa sa sandigan ng panitikang Pilipino. Paano mo
ito mapananatili upang maganyak ang kapwa mo mag-aaral na
basahin, palaganapin at pahalagahan ito?
3. Bakit mahalaga ang tauhan, at elemento ng Balagtasan? Sagutin ang
kasunod na mga tanong.
BALAGTASAN
Ano-ano ang
elemento ng
Balagtasan?
Bakit mahalaga ang
mga tauhan?
(Lakandiwa at
Mambabalagtas)
Bakit mahalaga ang
mga elementong
sukat,tugma at
indayog sa isang
Balagtasan?
B
A
L
A
G
T
A
S
A
N
Pagkakaiba
Pagkakatulad

238. 4. Suriin mo ang ginagampanang papel ng mga tauhan sa Balagtasan.
232
Punan ng mga angkop na impormasyon ang kasunod na diyagram.
Gawin ito sa sagutang papel.
Papel na Ginagampanan
sa Balagtasan
MAMBA-BALAGTAS
MANONOOD
___________________
___________________
__________________
Mahusay ang iyong ginagawa. Ituloy mo lang ito. Huwag kang mag-aalala,
gagabayan ka ng mga aralin sa modyul na ito. Maaari mo nang
basahin ang isang halimbawa ng Balagtasan. Unawain mo ito upang
masagot/maisagawa ang kasunod na mga tanong at gawain.
BALAGTASAN:
Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan
- Jose Corazon de Jesus
Lakandiwa: Yamang ako’y siyang Haring inihalal
Binubuksan ko na itong Balagtasan,
Lahat ng makata’y inaanyayahang
Sa gawang pagtula ay makipaglaban.
Ang makasasali’y batikang makata
At ang bibigkasi’y magagandang tula,
Magandang kumilos, may gata sa dila
At kung hindi ay mapapahiya.
Itong balagtasa'y galing kay Balagtas
Na Hari ng mga Manunulang lahat,
Ito’y dating Duplong tinatawag-tawag
Balagtasan ngayon ang ipinamagat.

239. 233
At sa gabing ito’y sa harap ng bayan
Binubuksan ko na itong Balagtasan
Saka ang ibig kong dito’y pag-usapan:
BULAKLAK NG LAHING KALINIS-LINISAN.
Tinatawagan ko ang mga makata,
Ang lalong kilabot sa gawang pagtula,
Lumitaw na kayo’t dito’y pumagitna
At magbalagtasan sa sariling wika.
Paruparo: Magandang gabi sa kanilang lahat
Mga nalilimping kawal ni Balagtas,
Ako’y paruparong may itim na pakpak
At nagbabalita ng masamang oras.
Nananawagan po, bunying Lakandiwa,
Ang uod na dating ngayo’y nagmakata,
Naging paruparo sa gitna ng tula
At isang bulaklak ang pinipithaya.
Sa ulilang harding pinanggalingan ko
Laon nang panahong nagtampo ang bango,
Nguni’t aywan baga’t sa sandaling ito
Ay may kabanguhang binubuhay ako.
May ilang taon nang nagtampo sa akin
Ang bango ng mga bulaklak sa hardin,
Luksang Paruparo kung ako’y tawagin,
mata ko’y luhaan, ang pakpak ko’y itim.
Bunying Lakandiwa, dakilang Gatpayo,
Yaring kasawia’y pagpayuhan ninyo,
At si Lakan-iLaw ang gagamitin ko
Upang matalunton ang naglahong bango.
Lakandiwa: Sa kapangyarihan na taglay ko na rin
Ikinagagalak na kayo’y tanggapin,
Magtuloy po kayo at dito sa hardin,
Tingnan sa kanila kung sino at alin.

240. 234
Paruparo: Sa aking paglanghap ay laon nang patay
Ang bango ng mga bulaklak sa parang,
Nguni’t ang puso ko’y may napanagimpang
Bulaklak ng lahing kalinis-linisan.
Ang bulaklak ko pong pinakaiirog
Ubod na ng ganda’t puti ang talulot,
Bulaklak po ito ng lupang Tagalog,
Kapatak na luhang pangala’y kampupot.
Kung kaya po naman di ko masansala
Ang taghoy ng dibdib na kanyang dinaya,
Matapos na siya’y diligan ng luha
Nang siya’y umunlad, nagtago…nawala!
Isang dapit-hapong palubog ang araw
Sa loob ng hardin, kami’y nagtaguan,
Paruparo, anya kita’y tatalian,
Ako’y hanapin mo’t kung makita’y hagkan.
Isang panyong puting may dagta ng lason
Ang sa aking mata’y itinakip noon,
At ang Bulaklak ko’y bumaba sa dahon,
Nagtago pa mandin at aking hinabol.
Hinabol-habol ko ang bango at samyo
Hanggang makarating ako sa malayo,
At nang alisin na ang takip na panyo
Wala si Kampupot, wala yaring puso.
Ang taguang biro’y naging totohanan
Hanggang tunay na ngang mawala sa tanaw,
At ang hinagpis ko noong ako’y iwan,
Baliw na mistula sa pagsisintahan.
Sa lahat ng sulok at lahat ng panig
Ay siya ang laging laman niring isip,
Matulog man ako’y napapanaginip,
Mistulang nalimbag sa sugatang dibdib.

241. 235
Sa apat na sulok ng mundong payapa
Ang aking anino’y tulang nabandila,
Paruparo akong sa mata’y may luha,
Ang mga pakpak ko’y may patak na luksa.
Ang sakdal kong ito, Lakandiwang mahal,
Ibalik sa akin, puso kong ninakaw,
At kung si Kampupot ay ayaw po naman,
Ay ang puso niya sa aki’y ibigay.
Bubuyog: Hindi mangyayari at ang puso niya’y
Karugtong ng aking pusong nagdurusa,
Puso ni Bulaklak pag iyong kinuha
Ang lalagutin mo’y dalawang hininga.
Pusong pinagtali ng isang pag-ibig
Pag pinaghiwalay kapanga-panganib,
Daga’t ma’t hatiin ang agos ng tubig,
Sa ngalan ng Diyos ay maghihimagsik.
Ang dalawang ibon na magkasintahan,
Papaglayuin mo’t kapwa mamamatay,
Kambal na pag-ibig pag pinaghiwalay,
Bangkay ang umalis, patay ang nilisan,
Paruparong sawing may pakpak na itim
Waring ang mata mo’y nagtatakipsilim,
At sa dahil sa diwang baliw sa paggiliw
“Di man Kampupot mo’y iyong inaangkin.
Dinaramdam ko rin ang dinaranas mo
At sa kasawia’y magkauri tayo,
Ako ma’y mayroong nawawalang bango
Ng isang bulaklak kaya naparito.
Buhat pa kanginang ikaw’y nangungusap
Bawat salita mo’y matulis na sibat,
Saka ang hanap mong mabangong bulaklak,
Luksang paruparo, siya ko ring hanap.

242. 236
Ipahintulot mo, Paruparong luksa,
Dalitin ko yaring matinding dalita.
Itulot mo rin po, Hukom na dakila,
Bubuyog sa sawi’y makapagsalita.
Paruparo: ‘Di ko pinipigil ang pagsasalaysay
Lalo’t magniningning ang isang katwiran,
Nguni’t tantuin mo na sa daigdigan
Ang bawa’t maganda’y pinag-aagawan.
Lakandiwa: Magsalita kayo at ipaliwanang
Ang ubod ng lungkot na inyong dinanas,
Paano at saan ninyo napagmalas
Na ito ang siya ninyong hinahanap?
Bubuyog: Sa isang malungkot at ulilang hardin
Ang binhi ng isang halama’y sumupling,
Sa butas ng bakod na tahanan namin
Ay kasabay akong isinisilang din.
Nang iyang halama’y lumaki, umunlad,
Lumaki ako’t tumibay ang pakpak,
At nang sa butas ko ako’y makalipad
Ang unang hinagka’y katabing bulaklak.
Sa kanyang talulot unang isinangla
Ang tamis ng aking halik na sariwa,
At sa aking bulong na matalinghaga
Napamukadkad ko ang kanyang sanghaya.
Nang mamukadkad na ang aking kampupot
Sa araw at gabi ako’y nagtatanod,
Langgam at tutubing dumapo sa ubod
Sa panibugho ko’y aking tinatapos.
Ngayon, tanda ko ngang kayo’y nagtaguan
Habang ako’y kanlong sa isang halaman,
Luksang paruparo nang ikaw’y maligaw
Ang aking halakhak ay nakabulahaw.

243. 237
Ang inyong taguan, akala ko’y biro,
Kaya ang tawa ko’y abot sa malayo,
Ngani’t nang ang saya’y tumagos sa puso
Sa akin man pala ay nakapagtago.
Lumubog ang araw hanggang sa dumilim
Giliw kong bulaklak din dumarating,
Nang kinabukasa’t muling nangulimlim
Ay hinanap ko na ang nawalang giliw.
Nilipad ko halos ang taas ng langit
At tinalunton ko ang bakas ng ibig,
Ang kawikaan ko sa aking pag-alis
Kung di makita’y di na magbabalik.
Sa malaong araw na nilipad-lipad
Dito ko natunton ang aking bulaklak,
Bukong sa halik kokaya namukadkad
‘Di ko papayagang mapaibang palad.
Luksang Paruparo, kampupot na iyan,
Iyan ang langit ko, pag-asa at buhay,
Ang unang balik kong katamis-tamisan
Sa talulot niya ay nakalarawan.
Paruparo: Hindi mangyayaring sa isang bulaklak
Kapwa mapaloob ang dalawang palad.
Kung ikaw at ako’y kanyang tinatanggap
Nagkasagi sana ang kanitang pakpak.
Ikaw ay Bubuyog, sa urang sumilang
Nang makalabas ka’y saka mo hinagkan:
Ako ay lumabas sa kanya ring tangkay,
Sino ang malapit sa pagliligawan?
Una muna akong nag-uod sa sanga
Na balot ng sapot ng pagkaulila,
Nang buksan ng Diyos yaring mga mata
Bulo’t dahon namin ay magkasama na.
Sa ugoy ng hangin sa madaling-araw

244. 238
Nagduruyan kaming dalawa sa tangkay,
At kung bumabagyo’t malakas ang ulan,
Ang kanya ring dahon ang aking balabal.
Sa kanyang talulot kung may dumadaloy
Na patak ng hamog, aking iniinom;
Sa dahon ding iyon ako nagkakanlong
Sa init ng araw sa buong maghapon.
Paano ngang siya ay pagkakamalan
Na kami’y lumaki sa iisang tangkay,
Kaya nga kung ako’y sa kanya nabuhay
Ibig ko rin namang sa kanya mamatay.
Bubuyog: Huwag kang matuwa sapagka’t kaniig
Niyaring bulaklak na inaaring langit,
Pagka’t tantuin mo sa ngalang pag-ibig
Malayo ma’t ibig, daig ang malapit.
Saka ang sabi mong sa mutyang kampupot
Nakikiinom ka ng patak ng hamog,
Kaunting biyaya na bigay ng Diyos,
Tapang ng hiya mong ikaw ang lumagok.
Ikaw’y isang uod, may bulo kang taglay;
Sa isang bulaklak laso’t kamatayan,
At akong bubuyog ang dala ko’y buhay
Bulong ng hiningang katamis-tamisan.
Paruparo: Akong malapit na’y napipintasan mo,
Ikaw na malayo naman kaya’y pa’no?
Dalaw ka nang dalaw, di mo naiino,
Ay ubos na pala ang tamis sa bao.
Bubuyog na laging may ungol at bulong
Ay nakayayamot saan man pumaroon,
At ang katawan mo’y mayrong karayom
Pa’no kang lalapit, di naduro tuloy?

245. 239
Di ka humahalik sa mga bulaklak,
Talbos ng kamote ang siya mong liyag,
Ang mga bintana’y iyong binubutas,
Doon ang bahay mo, bubuyog na sukab.
Ikaw ay bubuyog, ako’y paruparo,
Iyong mga bulong ay naririnig ko;
Kung dinig ng lahat ang panambitan mo
Hiya ni Kampupot, ayaw na sa iyo.
Bubuyog: Kundi iniibig ang nakikiusap
Lalo na ang tahimik na tatapat-tapat,
Kung ang magsalita’y di-magtamong-palad
Lalo na ang dungong di makapangusap.
Lilipad-lipad ka na payao’t dito
Pasagilang-bingit, at patanaw-tao,
Pag ligaw-matanda sa panahong ito
Pagtatawanan ka ng liligawan mo.
Ikaw’y paruparo, ako ay bubuyog
Nilang ka sa tangkay, ako ay sa bakod,
Nguni’t saang panig nitong sansinukob
Nakakatuwaan ang paris mong uod?
Saka, Paruparo, dapat mong malamang
Sa mula’t mula pa’y ‘di ka minamahal,
Ang panyong panali nang ikaw ay takpan
Ikaw ang may sabing may lason pang taglay.
Paruparo: Ganyan ang hinalang namugad sa dibdib,
Pagka’t napaligaw ang aking pangmasid,
Hindi pala laso’t dagta ng pag-ibig
Ang sa aking panyo’y kanyang idinilig.
Bubuyog: Dadayain ka nga’t taksil kang talaga
At sa mga daho’y nagtatago ka pa.
Paruparo: Kung ako’y dinaya’t ikaw ang tatawa
Sa taglay kong bulo nilason na kita.

246. 240
Bubuyog: Pagka’t ikaw’y taksil, akin si Kampupot.
Siya’y bulaklak ko sa tabi ng bakod.
Paruparo: Bulaklak nga siya’t ako’y kanyang uod.
Lakandiwa: Tigil na Bubuyog, tigil Paruparo,
Inyo nang wakasan iyang pagtatalo;
Yamang di-malaman ang may-ari nito,
Kampupot na iya’y paghatian ninyo.
Bubuyog: Kapag hahatiin ang aking bulaklak
Sa kay Paruparo’y ibigay nang lahat;
Ibig ko pang ako’y magtiis ng hirap
Kaya ang talulot niya ang malagas.
Paruparo: Kung hahatiin po’y ayoko rin naman
Pagka’t pati ako’y kusang mamamatay;
Kabyak na kampupot, aanhin ko iyan
O buo wala nguni’t akin lamang.
Lakandiwa: Maging si Solomong kilabot sa dunong
Dito’y masisira sa gawang paghatol;
Kapwa nagnanasa, kapwa naghahabol,
Nguni’t kung hatii’y kapwa tumututol.
Ipahintulot pong sa mutyang narito
Na siyang kampupot sabihin kung sino
Kung sino ang kanyang binigyan ng oo,
O kung si Bubuyog, o kung si Paruparo.
Kampupot: Ang kasintahan ko’y ang luha ng langit,
Ang Araw, ang Buwan sa gabing tahimik,
At si Bubuyog po’t paruparong bukid,
Ay kapwa hindi ko sila iniibig.
Paruparo: Matanong nga kita, sinta kong bulaklak,
Limot mo na baga ang aking pagliyag?
Limot mo na bagang sa buong magdamag
Pinapayungan ka ng dalawang pakpak?

247. 241
Kampupot: Tila nga, tila nga sa aki’y mayroong
Sa hamog ng gabi ay may nagkakanlong,
Ngunit akala ko’y dahon lang ng kahoy
At di inakala na sinuman yaon.
Bubuyog: At ako ba, Mutya, hindi mo na batid
Ang mga bulong ko’t daing ng pag-ibig,
Ang akin bang samo at mga paghibik
Na bulong sa iyo’y ‘di mo ba narinig?
Kampupot: Tila nga, tila nga ako’y may napansing
Daing at panaghoy na kung saan galing,
Ngunit akala ko’y paspas lang ng hangin
At di inakala na sinuma’t alin.
Bubuyog: Sa minsang ligaya’y tali ang kasunod,
Makapitong lumbay o hanggang matapos.
Paruparo: Dito napatunayan yaong kawikaan
Na ang paglililo’y nasa kagandahan.
Bubuyog at Paruparo: Ang isang sanglang naiwan sa akin
Ay di mananakaw magpahanggang libing.
Lakandiwa: Ang hatol ko’y ito sa dalawang hibang
Nabaliw nang hindi kinababaliwan:
Yamang ang panahon ay inyong sinayang
Kaya’t nararapat na maparusahan.
Ikaw ay tumula ngayon, Paruparo
Ang iyong tulain ay “Pagbabalik” mo,
At ang “Pasalubong” sa babaing lilo,
Bubuyog, tulain, ito ang hatol ko.
(Pagkatapos tumula ni Paruparo)
Lakandiwa: Sang-ayon sa aking inilagdang hatol,
Ay ikaw Bubuyog ang tumula ngayon;
Ang iyong tulain ay ang “Pasalubong”
Ng kabuhayan mong tigib ng linggatong.

248. 242
(Pagkatapos tumula ni Bubuyog)
Minamahal nami’t sinisintang bayan,
Sa ngayo’y tapos na itong Balagtasan;
At kung ibig ninyong sila ay hatulan,
Hatulan na ninyo pagdating ng bahay.
GAWAIN 2.1.1.d: Hanap-Salita
Piliin sa Hanay B ang nais ipahiwatig ng mga pariralang nasa Hanay
B. Isulat lamang ang letra ng mapipiling sagot at pagkatapos gamitin ito sa
pangungusap. Isulat sa sagutang papel ang sagot.
Hanay A Hanay B
____
____
____
____
____
1. May gata sa dila
2. Kapatak na luha
3. Hinagpis ko noong ako’y
iwan
b. konti
c. mahulog
d. matinding lungkot
e. mahusay bumigkas
f. nakaistorbo
4. Ang binhi ng isang
halaman ay sumupling
5. Halakhak ay
nakabulahaw
Mahusay ang naging sagot mo. Madali mong naunawaan ang
simulang bahagi ng aralin. Pagkatapos mong masagutan ang pagsasanay ay
dumako tayo sa kasunod na gawain, ang pagtalakay sa nilalaman ng
binasang Balagtasan. Atin pang ipagpatuloy ang pagsusuri sa araling ito.
Isulat sa papel ang mga sagot. Gayahin ang pormat.

249. 243
GAWAIN 2.1.1.e: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Sagutin mo ang mga tanong na batay sa iyong pag-unawa.
1. Bakit iisa lamang ang nagugustuhan nina Paruparo at Bubuyog?
2. Makatuwiran ba ang pagmamatuwid ng nagtatalong mga makata?
Patunayan.
3. Sa iyong pagsusuri sa Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan, kaninong
panig ang matuwid at dapat na panigan? Bakit?
4. Paanong binigyan ng pagwawakas o paghatol ng lakandiwa ang
balagtasan?
Sang-ayon kaba sa kaniyang hatol? Bakit?
Paruparo
Bubuyog
Ang higit na
matimbang sa inyong
dalawa ay si…
5. Naging maayos ba ang paghahanay ng mga pagpapaliwanag at
pangangatwiran ng dalawang nagtatagisan ng talino sa paksang
kanilang pinagtatalunan. Magtala ng mga patunay.
6. Ihambing mo ang panliligaw ng mga binata sa dalaga noon sa
kasalukuyang panahon. Gamitin ang Fan Fact Analyzer. Gawin ito sa
iyong sagutang papel. Gayahin ang pormat.
Pagkakatulad at pagkakaiba ng
panliligaw ng mga binata sa
dalagahan noon sa ngayon
Pagkakatulad Pagkakaiba

250. 7. Paano ka makatutulong sa pagpapanatili ng Balagtasan upang
maganyak ang kapwa mo mag-aaral na basahin, palaganapin, at
pahalagahan ito?
Matapos mong mapag-aralan ang nilalaman ng aralin sa panitikan,
magtungo naman tayo sa wika – ang pagbibigay ng katotohanan at opinyon.
Ang Balagtasan ay masining din na paraan sa paglalahad ng katotohanan at
opinyon. Basahin mo ang ilang impormasyon tungkol dito.
244
Katotohanan at Opinyon
May mga pagkakataong ang tao ay nagbibigay ng kaniyang
sariling opinyon o haka- haka sa mga paksang pampolitika o maging sa
pangyayaring nagaganap sa lipunan o kahit sa mga pang-araw-araw na
pakikipagtalakayan. At may pagkakataon din namang kailangang
maglahad ng katotohanan. Mahalagang mauri ang mga pahayag na
maririnig kung ito ba ay opinyon o katotohanan.
Opinyon
Matatawag na opinyon ang mga pahayag mula sa mga paliwanag
lamang batay sa mga totoong pangyayari. Ang opinyon ay mga
impormasyon na batay sa saloobin at damdamin ng tao. Nag-iiba ang mga
ito sa magkakaibang pinagmumulan ng impormasyon at hindi maaaring
mapatunayan kung totoo o hindi.
Ginagamitan ito ng mga salita o parirala tulad ng: sa aking
palagay, sa nakikita ko, sa pakiwari ko, kung ako ang tatanungin,
para sa akin, sa ganang akin atbp.
Halimbawa:
1. Kung ako ang tatanungin, mahalaga sa magkaibigan ang pagtitiwala
sa isa’t isa.
2. Sa aking palagay, mas payapa ang buhay ng isang tao na may
takot sa Diyos.

251. 245
Katotohanan
Ang mga pahayag na may katotohanan ay kadalasang
sinusuportahan ng pinagkunan. Ang katotohanan ay mga impormasyon na
maaaring mapatunayang totoo. Bihira itong magbago mula sa isang
pinagmumulan ng impormasyon sa iba pa.
Ginagamitan ito ng mga salita o parirala tulad ng: batay sa,
resulta ng, pinatutunayan ng, pinatutunayan ni, sang-ayon sa, mula
kay, tinutukoy na, mababasa na atbp.
Halimbawa:
1. Batay sa tala ng Department of Education, unti-unti ng
nababawasan ang mga out-of school youth.
2. Mababasa sa naging resulta ng pananaliksik ng mga ekonomista na
unti-unting umuunlad ang turismo ng ating bansa.
Tandaan:
Katotohanan Opinyon
Pareho ng ur impormasyon
Maaaring mapatunayan na totoo Base sa mga saloobin at hindi
maaaring mapatunayang
totoo.
Bihirang magbago sa pinagmumulan Madalas nagbabago sa mga
pinagmulan
Batay sa nalaman mong mga datos tungkol sa katotohanan o
opinyon, magkaroon tayo ng pagtataya tungkol dito upang malaman natin ang
iyong naging pag-unawa sa paksang ito. Simulan na natin.

252. 246
GAWAIN 1.1.e: Katotohanan O Opinyon
Sagutin kung ang sumusunod ay katotohanan o opinyon.
1. Ang mga kaugaliang tulad ng bayanihan, pagmamano, pagsagot ng po
at opo, at pagtanaw ng utang na loob ay tanging sa Pilipinas lamang
makikita.
2. Sa aking palagay likas na mapagmahal sa kaniyang pamilyang
kinagisnan ang mga Pilipino.
3. Ayon kay Adrian Eumagie, 2012, sa makabagong panahon ngayon,
ang kaugalian ng Pilipino ay nananatiling mayaman sa bawat isa sa
atin.
4. Para sa akin ang mga kaugaliang Pilipino ang pinakasentro ng
paghubog sa isang tao at maaaring maging isang sandigan ng isang
bansa at mamamayang tumatahak sa matuwid na landas.
5. Kung ako ang tatanungin, ang mga kaugaliang Pilipino ay nararapat na
panatilihin at maipagpatuloy hanggang sa susunod na henerasyon.
Mahusay, nagawa mong mabuti ang iyong gawain.Madali lang hindi
ba? Kayang-kaya mo nang kilalanin kung alin ang opinyon at katotohanan
batay sa mga halimbawa at pagsasanay na tinalakay. Matapos mong
maunawaan ang gramatika (opinyon at katotohanan) ay maaari mo nang
sagutan ang susunod na gawain na magtataya sa iyong naging pag-unawa
sa aralin.
GAWAIN 1.1.f: DUGTUNGAN
Punan mo ng angkop na salita ang bawat patlang upang mabuo ang
diwang ipinahahayag ng mga pangungusap at upang masagot mo ang mga
tanong .
Bahagi na ng kuturang Pilipino ang _________________ at
______________________ bilang parangal sa mga
______________________. Ipinakikita nito kung gaano natin
_____________________________ ang mga ________________________.
Masasalamin din ang ________ ________ng ating mga ninuno sa paghabi ng
magkakatugmang ________________________ at pagbigkas nang may
_____________________.

253. Mahusay. Matapos mong masagutan ang ating aralin, ngayon naman
ay maaari ka nang maglapat ng iyong kaalaman na natutuhan. Bilang
pangwakas na gawain para sa bahaging ito, maaari ka na ring gumawa o
sumulat ng isang editoryal na argumentasyon na may kaugnayan sa
kaugaliang Pilipino bilang sandigan ng isang pamilyang Pilipino at ng bansa.
Ikaw ay tatasahin sa sumusunod 1) lohikal ang pagkakasunod-sunod ng mga
pangyayari, 2) malikhain at masining ang presentasyon, 3) maikli at
nakakakuha ng interes ang pamagat 4) malinaw na naipahayag ang
argumento sa editoryal.
Binabati kita sapagkat natapos mo na ang iyong gawain sa katatapos
na aralin. Ngayon ay handa ka ng tuklasin at palawakin ang iyong kaalaman
sa aralin na tungkol sa akdang pampanitikan na Sarsuwela na namayani
noong Panahon ng Amerikano.
Sa araling ito ay matutunghayan natin ang sarsuwelang “Walang
Sugat” na isinulat ni Severino Reyes. Ito ay isang melodrama o komedyang
binubuo ng tatlong yugto at tungkol sa damdamin ng tao tulad ng pag-ibig,
galit, paghihiganti, kalupitan, paghihimagsik o kaya’y mga suliraning
panlipunan at pampolitika noong Panahon ng Español . Ang kathang
pantanghalang ito ay naiiba sa mga dramang napapanood mo sa
kasalukuyan dahil may mga bahagi o diyalogong inaawit dito.
Noon, isang mabisang kasangkapan sa pagpapahayag ng isipin at
damdaming makabayan ang sarsuwela. Isinisigaw nito ang pagmamahal sa
bayan at paghihimagsik laban sa mga mananakop na dayuhan, tulad ng
akdang babasahin mo na pinamagatang “Walang Sugat” ni Severino Reyes.
Sa bahaging ito, tatalakayin natin ang tungkol sa sarsuwela. Bukod dito, pag-aaralan
natin ang kaantasan ng pang-uri upang masagot mo kung
masasalamin ba sa sarsuwela ang kalagayang panlipunan sa panahon ng
Amerikano? Narito ang mga gabay na tanong na iyong sasagutin.
247
Mga Gabay na Tanong
1. Ano ang sarsuwela?
2. Bakit ito kinagiliwan ng mga Pilipino noong Panahon ng Amerikano?
3. May sarsuwela pa ba sa kasalukuyan? Patunayan.
4. Bakit dapat pahalagahan at palaganapin ang sarsuwela?
5. Masasalamin ba sa Sarsuwela ang kulturang Pilipino? Ipaliwanag.
Simulan natin ang pag-aaral ng Sarsuwela sa pamamagitan ng pagpili
sa sumusunod na mga pangalan na nakilala bilang manunulat at ang kanilang
mga akdang naisulat.

254. 248
GAWAIN : 2.1.1 f: Akda Ko, Tukuyin Mo
Nasa larawan ang mga taong may kinalaman sa kasaysayan ng
panitikan sa Pilipinas na namayani hanggang sa kasalukuyan. Hanapin mo sa
kabilang hanay, Hanay B, ang akdang isinulat ng mga manunulat sa Hanay A.
Isulat sa sagutang papel ang sagot.
Hanay A Hanay B
a. Walang Sugat
b. Dalagang Bukid
c. Kahapon, Ngayon at
Bukas
d. Ako Ang Daigdig
e. Sa Aking Mga
Kababata
f. Isang Punongkahoy
Inaasahan kong nasagot mo nang wasto ang tanong. Kung hindi
naman ay huwag kang mag-alala sapagkat layunin ng araling ito na sa
sariling sikap at tiyaga ay mahanap mo ang tamang kasagutan. Ang huling
bahagi ay sa iyo nakabatay. Subukin mo ang dating kaalaman sa paksang
tatalakayin.

255. 249
Alam mo ba …
Si Severino Reyes, mas kilala bilang Lola Basyang ay itinuturing na
Ama ng Sarsuwela. Isa siyang mahusay na direktor at manunulat ng dula.
Nang itinatag ang Liwayway noong 1923, si Reyes ang naging unang
patnugot nito. Siya rin ay nagsilbing pangulo ng Aklatang Bayan at
ginawang kasapi ng Ilaw at Panitik, kapwa mga samahan ng mga manunulat.
Kinalaunan, si Reyes ay naging kilala sa mga kuwentong isinulat niya
tungkol kay Lola Basyang. Nagsimula ang Lola Basyang noong siya ay naging
punong-patnugot sa Liwayway. Nang sinabihan siya ng kaniyang mga
patnugot na wala ng natitirang materyales upang punuin ang isang maliit na
espasyo sa isang pahina ng magasin, kinailangan niyang magsulat ng isang
kuwento upang umabot sa takdang oras. Matapos na maisulat ang kuwento,
nag-isip siya ng ibang pangalan na maaaring ilagay bilang may-akda
kuwentong ito.
Naalala niya ang matandang babae na kapitbahay ng kaniyang
kaibigan sa Quiapo, Maynila. Ang pangalan ng babae ay Gervacia Guzman de
Zamora o mas kilala sa Tandang Basyang. Tuwing alas-4 ng hapon,
magsasama-sama ang mga kabataan sa kanilang lugar at makikinig sa mga
kuwento ni Tandang Basyang. Kaya naman, matapos nito, ang mga kuwento
na naisulat ni Reyes ay may pirma na Lola Basyang. Unang nailathala ang
kuwento ni Lola Basyang sa Liwayway noong 1925. Siya ay nakasulat ng 26
na Sarsuwela.
Matapos mong mabasa ang tungkol kay Severino Reyes, ngayon
naman ay ating alamin ang tungkol sa kasaysayan ng Sarsuwela.

256. 250
Ang Sarsuwela ay isang anyo ng dulang musikal na unang
umunlad sa España noong ika-17 siglo. Binubuo ito ng mga pagsasalaysay
na sinamahan ng mga sayaw at tugtugin at may paksang mitolohikal at
kabayanihan. Hinango ang taguring Sarsuwela sa maharlikang palasyo
ng La Zarzuela na malapit sa Madrid, España. Sa Pilipinas, dinala ito ni
Alejandro Cubero noong 1880 kasama ni Elisea Raguer. Itinatag nila ang
Teatro Fernandez, ang unang grupo ng mga Pilipinong Sarsuwelista sa
Pilipinas.
Ang sarsuwela bagamat ipinakilala noong panahon ng Español ay
namulaklak noong Panahon ng Himagsikan at ng Amerikano sa pamamayani
nina: Severino Reyes na kilala sa taguring Lola Basyang sa kaniyang
“Walang Sugat”, Hermogenes Ilagan “Dalagang –Bukid” , Juan K. Abad
“Tanikalang Ginto” , Juan Crisostomo Sotto “Anak ng Katupunan” , at
Aurelio Tolentino “Kahapon, Ngayon, at Bukas.”
Ang Sarsuwela o dula ay isang uri ng panitikan na ang
pinakalayunin ay itanghal sa tanghalan. Mauunawaan at matutuhan ng
isang manunuri ng panitikan ang tungkol sa isang dula sa pamamagitan ng
panonood. Nahahati ito sa ilang yugto na maraming tagpo. Pinakalayunin
nitong itanghal ang mga tagpo sa isang tanghalan o entablado. Ang tagpo
sa dula ay ang paglabas-masok sa tanghalan ng mga tauhan.
Gaya ng ibang panitikan, ang karamihan sa mga dulang itinatanghal
ay hango sa totoong buhay maliban na lamang sa iilang dulang likha ng
malikhain at malayang kaisipan.Lahat ng itinatanghal na dula ay naaayon
sa isang nakasulat na dula na tinatawag na iskrip. Ang iskrip ng isang dula
ay iskrip lamang at hindi dula, sapagkat ang tunay na dula ay yaong
pinanonood na sa isang tanghalan na pinaghahandaan at batay sa isang
iskrip.

257. Ngayon ay dumako na tayo sa Sarsuwelang isinulat ni Severino Reyes
na “Walang Sugat”. Ituloy mo lamang ang pagbabasa at gagabayan kita sa
tulong ng nakawiwiling mga gawain upang lalo mo pang maunawaan ang
araling ito. Halika simulan mo na.
251
Mga Elemento ng Sarsuwela
1. Iskrip o nakasulat na dula – Ito ang pinakakaluluwa ng isang dula;
lahat ng bagay na isinasaalang-alang sa dula ay naaayon sa isang iskrip;
walang dula kapag walang iskrip.
2. Gumaganap o aktor – Ang mga aktor o gumaganap ang magbibigay-buhay
sa iskrip. Sila ang bumibigkas ng diyalogo, at nagpapakita ng
iba’t ibang damdamin.
3. Tanghalan – Anumang pook na pinagpasyahang pantanghalan ng isang
dula ay tinatawag na tanghalan. Maaaring hindi lamang entablado ang
tanghalan ang daan, sa loob ng siid-aralan, at iba pa ay nagiging
tanghalan din.
4. Tagadirehe o Direktor – Ang direktor ang nagpapakahulugan sa isang
iskrip; siya ang nagpapasya sa itsura ng tagpuan, ng damit ng mga
tauhan hanggang sa paraan ng pagganap at pagbigkas ng mga tauhan ay
dumidepende sa interpretasyon ng direktor sa iskrip.
5. Manonood – Ang nagpapahalaga sa dula. Sila ang pumapalakpak sa
galing at husay ng nagtatanghal. Pinanonood nila nang may
pagpapahalaga ang bawat tagpo , yugto at bahagi ng dula.
6. Eksena at tagpo- Ang eksena ay ang paglabas-masok sa tanghalan ng
mga tauhan samantalang ang tagpo nama’y ang pagpapalit ng tagpuan.

258. 252
Basahin at Unawain.
Walang Sugat
ni Severino Reyes
UNANG BAHAGI
I Tagpo:
(Tanggapan ng bahay ni Julia. Si Julia at ang mga bordador. Musika)
Koro : Ang karayom kung iduro
Ang daliri’y natitibo,
Kapag namali ng duro
Burda nama’y lumiliko
Julia : Anong dikit, anong inam
Ng panyong binuburdahan,
Tatlong letrang nag-agapay
Na kay Tenyong na pangalan.
Koro : Ang karayom kung itirik
tumutimo hanggang dibdib.
Julia : Piyesta niya’y kung sumipot
Panyong ito’y iaabot,
Kalakip ang puso’t loob,
Ng kaniyang tunay na lingkod.
Si Tenyong ay mabibighani
Sa dikit ng pagkagawa
Mga kulay na sutla,
Asul, puti at pula.
Julia : Panyo’t dito ka sa dibdib,
Sabihin sa aking ibig
Na ako’y nagpapahatid
Isang matunog na halik.
Koro : Ang karayom kung iduro
Ang daliri’y natitibo.
Hoy tingnan ninyo si Julia
Pati panyo’y sinisinta,
Kapag panyo ng ibig
Tinatapos ng pilit

259. 253
Nang huwag daw mapulaan
Ng binatang pagbibigyan:
Ang panyo pa’y sasamahan
Ng mainam na pagmamahal.
At ang magandang pag-ibig
Kapag namugad sa dibdib
Nalilimutan ang sakit
Tuwa ang gumigiit.
Mga irog natin naman
Sila’y pawang paghandugan
Mga panyong mainam
Iburda ang kanilang pangalan.
Julia : Piyesta niya’y kung sumipot
Panyong ito’y iaabot
Kalakip ang puso’t loob
Ng kaniyang tunay na lingkod.
Koro : Nang huwag daw mapulaan
Ng binatang pagbibigyan
Ang panyo pa’y sasamahan
Ng mainam na pagmamahal.
Salitain
Julia : Ligpitin na ninyo ang mga bastidor at kayo’y mangagsayaw na.
(Papasok ang magkasintahan). (Lalabas si Tenyong).
II TAGPO
(Tenyong at Julia…)
Tenyong: Julia, tingnan ko ang binuburdahan mo…
Julia : Huwag na Tenyong, huwag mo nang tingnan, masama ang
pagkakayari, nakakahiya.
Tenyong: Isang silip lamang, hindi ko na hihipuin, ganoon lang?… ay…
Julia : Sa ibang araw, pagkatapos na, oo, ipakikita ko sa iyo.

260. 254
Tenyong: (Tangan si Julia sa kamay) Ang daliri bang ito na hubog
kandila, na anaki’y nilalik na maputing garing, ay may yayariin
kayang hindi mainam? Hala na, tingnan ko lamang.
Julia : Huwag mo na akong tuyain, pangit nga ang mga daliri ko.
Tenyong: (Nagtatampo) Ay!…
Julia : Bakit Tenyong, napagod ka ba? (Hindi sasagot). Masama ka
palang mapagod.
Tenyong: Masakit sa iyo!
Julia : (Sarili) Nagalit tuloy! Tenyong, Tenyong…(sarili) Nalulunod
pala ito sa isang tabong tubig!
Tenyong: Ay!
Julia : (Sarili) Anong lalim ng buntunghininga! (Biglang ihahagis ni
Julia ang bastidor). (Sarili) Lalo ko pang pagagalitin.
Tenyong: Pupulutin ang bastidor at dala). Julia, Julia ko. (Luluhod)
Patawarin mo ako; Hindi na ako nagagalit…
Julia : Masakit sa aking magalit ka at hindi. Laking bagay!
Tenyong: Lumalaganap sa dibdib ko ang masaganang tuwa, narito at
nakikita ko na minarapat mong ilimbag sa panyong ito ang
pangalan ko.
Julia : Hindi ah, nagkakamali ka, hindi ukol sa iyo ang panyong iyan…
Tenyong: Sinungaling! At kaninong pangalan ito? A. Antonio; N. Narciso,
at E. ay Flores.
Julia : Namamali ka, hindi mo pangalan iyan.
Tenyong: Hindi pala akin at kanino nga?
Julia : Sa among! Iya’y iaalay ko sa kanya ngayong kaarawan ng pasko.

261. Tenyong: Kung sa among man o sa demonyo, bakit ang letra’y A, N, at
255
F?
Julia : Oo nga sapagkat ang A, ay Among, ang N, Natin
at ang F ay Frayle.
Julia : Nakaganti na ako! (Dudukutin ni Tenyong sa kanyang bulsa ang
posporo at magkikiskis ng maraming butil at nag-aalab na
magsasalita).
Tenyong: Julia, magsabi ka ng katotohanan, para sa kura nga ba? Kapag
hindi ko sinilaban, ay … sinungaling ako… mangusap ka.
Susulsulan ko na? (Anyo nang sisilaban)
Musika No. 2
Julia : Huwag mong silaban ang tunay mong pangalan.
Tenyong: Sa pagkakasabi mong sa kurang sukaban nagising ang galit at
‘di mapigilan.
Julia : Hindi maghahandog sa lahi ni Satan, ang panyong iyan ay
talagang iyo, sampu ng nagburdang si Juliang iniirog mo.
Tenyong: Salamat, salamat, Juliang poon ko.
Julia : Oh, Tenyong ng puso, Oh, Tenyong ng buhay ko.
Tenyong: Pag-iibigan ta’y kahimanawari lumawig na tunay at di mapawi
paglingap mo sa akin kusang mamalagi huwag malimutan sa
tuwi- tuwi…
Tenyong: Julia ko’y tuparin adhikain natin.
Julia : Tayo’y dumulog sa paa ng altar.
Tenyong: Asahan mo.
Sabay: ‘Di mumunting tuwa dito’y dumadalaw, ano pa’t wari ‘di na
mamamatay sa piling mo oh! (Tenyong) niyaring buhay (Julia)
maalaalang may kabilang buhay… (Lalabas si Juana).

262. 256
III TAGPO
(Tenyong, Julia, at Juana mamaya’y Lukas ) Salitain
Juana : Julia, Julia, saan mo inilagay ang baro kong makato?
(Nagulat si Julia at si Tenyong.) (Lalabas si Lukas.)
Lukas : Mamang Tenyong, Mamang Tenyong…!
Tenyong: Napaano ka, Lukas?
Lukas : Dinakip po ang Tatang mo ng Boluntaryo ng Santa Maria.
Tenyong: Diyata dinakip si Tatang?
Lukas : Opo.
Tenyong: Saan kaya dinala?
Lukas : Sa Bulakan daw po dadalhin.
Tenyong: Tiya, ako po paparoon muna’t susundan si Tatang.
Juana : Hintay ka sandali at kami’y sasama. Julia, magtapis ka…
(Magsisipasok sina Juana, Julia, at Lukas).
Tenyong: Oh, mundong sinungaling! Sa bawat sandaling ligayang
tinatamo ng dibdib, ay tinutuntungan kapagdaka ng matinding
dusa! Magdaraya ka! Ang tuwang idinudulot mo sa amin ay
maitutulad sa bango ng bulaklak, at sa sandaling oras ay
kusang lumilipas.
(Telong Maikli) Kalye
IV TAGPO
(Musika)
Koro at Lukas
Lukas : Tayo na’t ating dalawin mga tagarito sa atin.
Koro : Dalhan sila ng makakain at bihisan ay gayundin.
Isang Babae: Naubos na ang lalaki.
Lahat ng Babae: Lahat na’y hinuhuli mga babae kami.

263. 257
Lukas : Marami pang lalaki.
Lahat ng Lalaki: Huwag malumbay…kami ng nasasa bahay at nakahandang
tunay, laan sa lahat ng bagay…
Lahat ng Babae: (Sasalitain) Mga lalaking walang damdam, kaming mga
babae’y pabayaan, di namin kayo kailangan.
Isang Lalaki: Makikita ko si Tatang.
Isang Lalaki: Kaka ko’y gayundin naman.
Isang Babae: Asawa’y paroroonan.
Isang Babae: Anak ko’y nang matingnan.
Lahat: Tayo na’t sumakay sa tren bumili pa ng bibilhin at sa
kanila’y dalhin masarap na pagkain.
Mga Babae: Tayo na, tayo na.
Lahat: Sumakay na sa tren.
Mga Lalaki: Doon sa estasyon.
Lahat: Ating hihintuin. (Papasok lahat) (Itataas ang telong
maikli)
V TAGPO
(Bilangguan sa Bulakan, patyo ng Gobyerno, maraming mga bilanggong
nakatali sa mga rehas).
Salitain
Relihiyoso 1.0: Ah, si Kapitan Luis! Ito tagaroon sa amin; maraming tao
ito…
Marcelo: Mason po yata, among?
Relihiyoso 1.0: Kung hindi man mason, marahil filibustero, sapagka’t
kung siya’y sumulat maraming K, cabayo K.
Marcelo: Hindi po ako kabayo, among!

264. Relihiyoso 1.0: Hindi ko sinasabing kabayo ikaw, kundi, kung isulat niya
258
ang kabayo may K, na lahat ng C pinapalitan ng K.
Masamang tao iyan, mabuti mamatay siya.
Relihiyoso 2.0: Marcelo, si Kapitan Piton, si Kapitan Miguel, at ang
Juez de Paz, ay daragdagan ng rasyon.
Marcelo: Hindi sila makakain eh!
Relihiyoso 1.0: Hindi man ang rasyon ang sinasabi ko sa iyo na
dagdagan, Ay ang pagkain, hindi, ano sa akin kundi sila
kumain?Mabuti ngang mamatay silang lahat. Ang rasyon
na sinasabi ko sa iyo ay ang palo, maraming palo ang
kailangan.
Marcelo: Opo, among, hirap na po ang mga katawan nila at
nakaaawa po namang magsidaing; isang linggo na pong
paluan ito, at isang linggo po namang walang tulog sila!
Relihiyoso 2.0: Loko ito! Anong awa-awa? Nayon wala awa-awa, duro
que duro-awa-awa? Ilang kaban an rasyon?
Ang rasyon nan palo, ha!
Marcelo: Dati po’y tatlong kaban at maikatlo sa isang araw na
tinutuluyan,ngayon po’y lima ng kaban, at makalima po
isang araw.
Relihiyoso 2.0: Samakatuwid ay limang bese 25, at makalimang 125, ay
Huston 526 (binibilang sa daliri ). Kakaunti pa! (Bibigyan
si Marcelo ng kuwalta at tabako).
Marcelo: Salamat po, among!
Relihiyoso 1.0: Kahapon ilan ang namatay?
Marcelo: Wala po sana, datapwa’t nang mag-uumaga po ay pito
lamang.
Relihiyoso1.0: Bakit ganoon? (gulat)
Marcelo: Dahil po, ay si Kapitan Inggo ay pingsaulan ng hininga.

265. 259
Relihiyoso 1.O: Si Kapitan Inggo pinagsaulan ng hininga! Narito si
Kapitana Putin, at ibig daw makita si Kapitan Inggo na
asawa niya. Kung ganoon ay hindi mamamatay si Kapitan
Inggo.
Marcelo: Mamamatay pong walang pagsala: wala na pong laman
ang dalawang pigi sa kapapalo, at ang dalawang braso
po’y litaw na ang mga buto, nagigit sa pagkakagapos.
Relihiyoso 1.0: May buhay-pusa si Kapitan Inggo! Saan naroroon
ngayon?
Marcelo: Nariyan po sa kabilang silid, at tinutuluyan uli ng limang
kaban.
Relihiyoso 1.0: Mabuti, mabuti, Marcelo huwag mong kalilimutan, na si
Kapitan Inggo ay araw-araw papaluin at ibibilad at
buhusan ng tubig ang ilong, at huwag bibigyan ng
mabuting tulugan, ha?
Marcelo: Opo, among (Sa mga kasama niya) Companeros, habeis
traido el dinero para el Gobernador?
Relihiyoso 2,3,4: Si, si, hemos traido.
Relihiyoso 1.0: Marcelo, dalhin dito si Kapitan Inggo.
Marcelo: Hindi po makalakad, eh!
Relihiyoso 1.0: Dalhin dito pati ang papag.
Relihiyoso 2.0: Tonto.
Tadeo : Bakit ka mumurahin?
Juana : Kumusta po naman kayo, among?
P. Teban: Masama, Juana, talaga yatang itong pagkabuhay namin
ay lagi na lamang sa hirap, noong araw kami ay walang
inaasahan kundi kaunting sweldo dahil sa kami’y alipin
ng mga prayle; ngayon nga, kung sa bagay ay kami na ang

266. 260
namamahala, wala naman kaming kinikita; wala nang
pamisa, mga patay at hindi na dinadapit; ngayon
napaglirip na ang mga kabanalang ginawa ng mga tao
noong araw ay pawing pakunwari at pakitang-tao
lamang alinsunod sa malaking takot sa mga prayle.
Juana : Totoo po ba ang sabi mo.
P.Teban: Kaya, Juana, di-malayong kaming mga lklerigo ay mauwi
sa pagsasaka, tantuin niyong kaming mga pari ay hindi
mabubuhay sa panay na hangin.
Juana : Bakit dami mo pong mga pinakaing mga pamangking
dalaga?
P. Teban: Siya nga, ulilang inaampon ko.
Miguel: Ay! Aling Julia… ay… ma… ma… malapit na po… Alin po
ang malapit na?
Miguel: Ang… ang… ang…
Julia : (Sarili) Ano kaya ang ibig sabihin nito?
Tadeo : Miguel, tayo na’t nagkayari na kami ng kaniyang ina.
Miguel: Ay… salamat (tuwang-tuwa.)
Julia : (Sarili) Ipinagkayari na pala ako ni Inang?
Tadeo : Ano ba ang sinabi mo?
Miguel : Sinabi ko pong … ay Julia! Ay! Aling Julia! Ay, Julia ko!
Tadeo : Wala ka nang nasabi kundi pulos na “ay”? Hindi ka
nagpahayag ng pagsinta mo?
Miguel : Sinabi ko pong malapit na…
Tadeo : Malapit na ang alin?

267. Miguel : Itinatanong nga po sa akin kung alin ang malapit na eh,
261
hindi ko po nasagutan…
Tadeo: Napakadungo ka! Ay Ige, tayo na’t baka ka pa
mahalata…
Relihiyoso 1.0: Kapitana Putin, mana dalaw, parito kayo. (Magsisilabas
ang mga dalaw).
Tadeo: Napakadungo ka! Ay Ige, tayo na’t baka ka pa
mahalata…
Relihiyoso 1.0: Kapitana Putin, mana dalaw, parito kayo. (Magsisilabas
ang mga dalaw).
VI TAGPO
(Mga Relihiyoso, Putin, Juana, Julia, Tenyong, at mga dalaw, babae
at lalaki).
Salitain
Relihiyoso 1.0: Kapitana Putin, ngayon makikita ma na ang tao mo,
dadalhin dito, at sinabi ko sa Alkalde na huwag nang
paluin, huwag nang ibibilad at ipinagbilin ko na bibigyan
na ng mabuting tulugan…
Putin : Salamat po, among.
Relihiyoso 1.0: Kami ay aakyat muna sandali sa Gobernador, at sasabihin
namin na pawalan, lahat ang mga bilanggo, kaawa-awa
naman sila.
Putin : Opo, among, mano na nga po… Salamat po, among.
(Magsisihalik ng kamay, si Tenyong ay hindi at ang mga ibang lalaki).
Relihiyoso 1.0: (Sa mga kasama) Despues de ver el Gobernador.. a
Manila, cogemeros el tren la Estacion de Guiguinto, es
necesario deciral General que empiece ya a fusilar a los
ricos e ilustrados de la provincia, porque esto va mal.
Relihiyoso 2.0: Ya lo creo que va mal.

268. 262
Los 3 : Si, si a fusilar, a fusilar. (Papasok ang mga pari).
VII TAGPO
(Sila rin, wala na lamang ang mga relihiyoso)
Salitain
Putin : Tenyong, kaysama mong bata, bakit ka hindi humalik ng kamay
sa among?
Tenyong: Inang, ang mga kamay pong… namamatay ng kapwa ay hindi
dapat hagkan, huwag pong maniniwalang sasabihin niya sa
Gobernador na si Tatang ay pawalan, bagkus pa ngang
ipagbibiling patayin na ngang tuluyan. (Sarili) Kung nababatid
lamang ng mga ito ang pinag-usapan ng apat na lilo!
Nakalulunos ang kamngmangan!
(Ipapasok si Kapitan Inggo na nakadapa sa isang papag na makitid).
Putin : Inggo ko!
Tenyong: Tatang!
Julia : Kaawa-awa naman!
Tenyong: Mahabaging Langit!
Musika
Tenyong: Ang dalawang braso’y gitgit na ang laman, naglabas ang mga
buto sa mga tinalian, lipos na ang sugat ang buong katawan,
nakahahambal! Ay! Ang anyo ni Amang! Ang lahat ng ito’y gawa
ng pari na sa Pilipinas siyang naghahari lalang ni Lucifer sa
demonyong lahi kay Satang malupit nakikiugali… Ah, kapag ka
namatay oh, ama kong ibig, asahan mo po at igaganting pilit
kahit na ano ang aking masapit, sa ulo ng prayle isa sa kikitil.
Salitain
Tenyong: Tatang, ikaw po’y ititihaya ko nang hindi mangalay…
Inggo : Huwag na … anak ko… hindi na maaari… luray-luray na ang
katawan…Tayo’y maghihiwalay na walang pagsala! Bunso ko,
huwag mong pababayaan ang Inang mo! Putin, ay Putin … Juana

269. Julia.. kayo na lamang ang inaasahan kong kakalinga sa kanila…
Ang kaluluwa ko’y inihain ko na kay Bathala.
263
Tenyong: Diyos na may kapangyarihan! Ano’t inyong ipinagkaloob ang
ganitong hirap? (Dito lamang ang pasok ng kantang “Ang
dalawang braso’y…)
Musika No.2
Tenyong: Ang dalawang braso’y gitgit na ang laman, naglabas ang buto
sa mga tinalian, lipos na ng sugat ang buong katawan,
nakahahambal, ay! Ang anyo ni Amang! Ang lahat ng ito’y gawa
ng pari na sa Pilipinas siyang naghahari, lalang ni Lucifer sa
demonyong lahi kay satang malupit nakikiugali. Ah! Kapag
namatay ka, oh, ama kong ibig, asahan mo po’t igaganting pilit
kahit na ano ang aking masapit sa ulo ng prayle, isa sa kikitil.
Julia : Taya ng loob ko at binabanta-banta mga taong iya’y tadtarin
man yata lahat niyang laman, buto sampung taba, di
makababayad sa utang ng madla.
Mga Babae at Lalaki: Di na kinahabagan kahit kaunti man, pariseos ay
daig sa magpahirap.
Tenyong: Oo’t di matingnan puso ko’y sinusubhan sa ginawa kay Amang
ng mga taong hunghan… ang awa’y nilimot sa kalupitan…
Lalaki’t Babae: Wari mukha nang bangkay…
Tenyong: Inang, masdan mo po… at masama ang lagay ni Tatang,
Inang, tingnan mo’t naghihingalo… Tatang, Tatang…
Putin : Inggo ko… Inggo…
Tenyong: Patay na!
(Mangagsisihagulgol ng iyak)

270. 264
Telong Maikli
VIII TAGPO
(Sila ring lahat, wala lamang si Kapitang Inggo, ang Alkalde, at mga
bilanggong nangakagapos).
Salitain
Putin : Tenyong, hindi yata ako makasasapit sa atin! Julia,
nangangatal ang buong katawan ko! Nagsisikip ang aking
dibdib! Ang sakit ay taos hanggang likod! Ay, Tenyong, hindi
ako makahinga! Ang pusoko’y parang pinipitpit sa palihang
bakal! (Si Putin ay mapapahandusay).
Tenyong: Langit na mataas! (Papasok lahat)
IX TAGPO
(Tenyong at mga kasamang lalaki, mamaya’y si Julia).
Salitain
Tenyong: Mga kasama, magsikuha ng gulok, at ang may rebolber ay
dalhin.
Isa : Ako’y mayroong iniingatan.
Isa pa : Ako ma’y mayroon din.
Tenyong: Tayo na sa estasyon ng Guiguinto.
Isa : Nalalaman mo bang sila’y mangasisilulan?
Tenyong: Oo, walang pagsala, narinig ko ang salitaan nila, at nabatid ko
tuloy na sasabihin daw nila sa Heneral na tayo’y pagbabarilin
na.
Isa : Mga tampalasan.
Isa pa : Walang patawad!
(Nang mangagsiayon, si Tenyong ay nakahuli sa paglakad, sa lalabas si
Julia).
Julia : Tenyong, Tenyong!

271. 265
Tenyong: Julia!
Julia : Diyata’t matitiis, na Ina’y lisanin mo sa kahapis-hapis na anyo?
Di ba nalalaman mong sa kaniya’y walang ibang makaaaliw
kundi ikaw, at sa may damdam niyang puso, ay walang lunas
kundi ikaw na bugtong na anak? Bakit mo siya papanawan?
Tenyong: Julia, tunay ang sinabi mo; datapwa’t sa sarili mong loob, di ba
si Inang ay kakalingain mong parang tunay na ina; alang-alang
Sa paglingap mo sa akin? Sa bagay, na ito, ano ang ipag-aalaala
ko?
Julia : Oo nga, Tenyong, ngunit hindi kaila sa iyo na ang maililingap ng
isang lalaking kamukha mo ay di maititingin ng isang babaing
gaya ko. Tenyong, huwag kang umalis!
Tenyong: Julia, hindi maaari ang ako ay di pasa-parang; ako ay
hinihintay ng mga kapatid, Julia, tumutugtog na ang oras ng
pananawagan ng naaaping Ina, sa pinto ng nagpaubayang anak;
ang Ina natin ay
nangangailangan ng tunay nating pagdamay; dito sa dibdib ko’y
tumitimo ang nakalulunos niyang himutok, ang nakapanlulumo
niyang daing: “May anak ako,” anya, “ngayo’y kapanahunang
ako’y ibangon na ninyo sa pagkalugami. Oras na, Julia ko, ng
paglagot ng matibay na tanikalang mahigpit sa tatlong daang
taong sinasangayad; hindi dapat tulutang… mga iaanak natin ay
magising pa sa kalagim-lagim na kaalipin.
Julia : Wala akong maitututol, tanggapin na lamang ang huling
tagubilin! (Huhubarin ang garantilyang may medalyita;
tangnan at isusuo kay Tenyong ang garantilya.) Ang larawang
ito’y aking isasabit sa tapat ng puso’y huwag iwawaglit at sa
mga digma, kung siya’y masambit ipagtanggol ka sa mga
panganib. Kung saka-sakaling irog ko’y masaktan, pahatid kang
agad sa aking kandungan. Ang mga sugat mo’y aking huhugasan
ng masaganang luhang sa mata’y nunukal.
Tenyong: Sa Diyos nananalig.
Julia : Puso ko’y dinadalaw ng malaking hapis.

272. 266
Tenyong: Huwag mamanglaw. Huwag ipagdusa ang aking pagpanaw.
Julia : Mangungulimlim na ang sa matang ilaw.
Tenyong: Ang ulap Julia ko’y di mananatili. Darating na ibig, ang
pagluluwalhati.
Julia : Tenyong na poon ko’y kahimanawari. Magliwayway uli’t dilim
ay mapawi.
Tenyong: Huwag nang matakot, huwag nang mangamba. Ako’t tutupad
lang ng aking panata sa pakikianib sa mga kasama. Aming
tutubusin, naaliping Ina. Ikaw irog ko’y aking itatago sa loob
ng dibdib, sa tabi ng puso. Nang hindi malubos ang
pagkasiphayo sa mga sakuna, ikaw’y kalaguyo. (Titigil) Yayao
na ako!
Julia : Ako’y lilisanin? Balot yaring puso ng matinding lumbay,
bumalik ka agad nang di ikamatay.
Tenyong: Juliang aking sinta!
Julia : Oh, Tenyong ng buhay!
Tenyong: (Anyong aalis) (Sarili) Kaawa-awa! (Tuluyang aalis).
Julia : (Biglang lilingon) Te…! Yumao na! (papasok)
X TAGPO
(Tugtuging nagpapakilala ng damdamin. Pagdating ng bahaging masaya
ay maririnig ang sigawan sa loob. Mga prayle at mga kasama ni
Tenyong at si Tenyong.)
Sa loob.
Mga lahi ni Lucifer! Magsisi na kayo’t oras na ninyo! Ikaw ang pumatay sa
ama ko – Perdon! Walang utang-na-di pinagbabayaran! (Hagara at
mapapatay ang mga prayle, isa ang mabibitin na sasama sa tren).
Telon
Wakas ng Unang Bahagi

273. 267
Ikalawang Bahagi
I TAGPO
(Bahay ni Julia)
Julia at Juana
Salitain
Juana : Julia, igayak ang loob mo; ngayon ay paparito si Miguel at ang
kanyang ama, sila’y pagpapakitaan nang mainam.
Julia : Kung pumarito po sila, ay di kausapin mo po!
Juana : Bakit ba ganyan ang sagot mo?
Julia : Wala po!
Juana : Hindi naman pangit, lipi ng mabubuting tao, bugtong na anak
at nakaririwasa, ano pa ang hangarin mo?
Julia : Ako po, Inang ko, ay hindi naghahangad ng mga kabutihang
tinuran mo, ang hinahangad ko po ay…
Juana : Ay ano? Duluhan mo, sabihin mo at nang matalastas ko.
Julia : Ang tanggapin pong mahinusay ng puso ko.
Juana : (Natatawa) Julia, ako’y natatawa lamang sa iyo, ikaw ay bata
pa nga- Anong pusu-puso ang sinasabi mo? Totoo nga’t
noong unang dako, kapag may lalaking mangingibig ay
tinatanggap ng mga mata at itinutuloy sa puso, at kung ano
ang kaniyang tibok ay siyang sinusunod datapwa’t gayo’y iba
na, nagbago nang lahat ang lakad ng panahon, ngayo’y kung
may lalaking nangingibig ay tinatanggap ng mga mata at
itinutuloy dito.
Julia : (hihipuin ang noo) dito sa isip at di na sa puso; at kung ano ang
pasya ng isip ay siyang paiiralin: ang puso sa panahong ito ay
hindi na gumaganap ng maganda niyang katungkulan, siya’y
nagpapahingalay na…
Julia : Nakasisindak, Inang ko, ang mga pangungusap mo!

274. 268
Juana : Siyang tunay!
Julia : Ako po’y makasunod sa masamang kalakaran ng panahon, dito
po ako makatatakwil sa tapat na udyok ng aking puso.
Juana : Julia, tila wari… may kinalulugdan ka nang iba.
Julia : Wala po!
Juana : Kung wala ay bakit ka sumusuway sa aking iniaalok? Nalaman
mo na, ang kagalingan mong sarili ang aking ninananais. Ang
wika ko baga, ay bukas- makalawa’y mag-aasawa ka rin
lamang… ay kung mapasa-moro, ay mapasa-Kristiyano na!
Julia : Sarili) Moro yata si Tenyong!
II TAGPO
(Julia at Monica)
Salitain
Julia : Monicaaaaaaaaaa, Monicaaaaaaaaaa!.
Monica : (Sa loob) Pooo!
Julia : Halika (Lalabas si Monica) Pumaroon ka kay Lukas, sabihin
mong hinihintay ko siya; madali ka…
Monica: Opo (Papasok).
III TAGPO
(Julia, mamaya’y Miguel, Tadeo, Pari Teban, at Juana)
Musika
Dalit ni Julia
Oh, Tenyong niyaring dibdib,
Diyata’ ako’y natiis
Na hindi mo na sinilip
Sa ganitong pagkahapis.
Ay! Magdumali ka’t daluhan,
Tubusin sa kapanganiban,
Huwag mo akong bayaang
Mapasa ibang kandungan.

275. 269
Halika, tenyong, halika,
At baka di na abutin
Si Julia’y humihinga pa…
Papanaw, walang pagsala!
At kung patay na abutin
Itong iyong nalimutan
Ang bangkay ay dalhin na lamang
Sa malapit na libingan.
Huling samo, oh Tenyong,
Kung iyo nang maibaon
Sa malungkot na pantiyon,
Dalawain minsan man isang taon.
Salitain
P. Teban: (Pumalakpak)Mabuti ang dalit mo Julia…datapwa’t
napakalumbay lamang…
Julia : (gulat) Patawarin po ninyo at hindi ko nalalamang kayo’y
nangagsirating…Kahiya-hiya po.
P. Teban: Hindi. hindi kahiya-hiya, mainam ang dalit mo. Ang Inang mo?
Julia : Nariyan po sa labas: tatawagin ko po. (Papasok).
P. Teban: Magandang bata si Julia, at mukhang lalabas na mabuting
asawa..Marunong kang pumili, Miguel.
Tadeo : Ako, among, ang mabuting mamili, si Miguel po’y hindi maalam
makiusap. (Lalabas si Juana).
Juana : Aba, narito pala ang among! Mano po, among!
P. Teban: Ah, Juana, ano ang buhay-buhay?
Juana : Mabuti po, among.
Tadeo : (Kay Miguel ) Lapitan mo.

276. Miguel : Baka po ako murahin ah! 17 May manliligaw si Julia na Miguel
270
ang pangalan. Mayaman at bugtong na anak ngunit dungo.
Payo ni Aling Juana: ”Ang pag-ibig ay tinatanggap ng mata at itinutuloy sa
isip at di sa puso” Tutol si Julia kay Miguel. Ngunit
ipinagkayari siya ng ina sa ama ni Miguel. Hindi alam ni Juana
ang ukol sa anak at pamangking si Tenyong. Nagpadala ng
liham si Julia kay Tenyong sa tulong ni Lukas. Si Tenyong ay
kapitan ng mga naghihimagsik. Walang takot sa labanan.
Natagpuan ni Lukas ang kuta nina Tenyong. Ibinigay ang sulat
ng dalaga. Isinasaad sa sulat ang pagkamatay ng inang si
Kapitana Putin at ang araw ng kasal niya kay Miguel. Sasagutin
na sana ni Tenyong ang sulat ngunit nagkaroon ng labanan.
Ikatlong Bahagi
Sinabi ni Lukas kay Julia ang dahilan nang di pagtugon ni Tenyong sa
liham. Nagbilin lamang ito na uuwi sa araw ng kasal. Minsan habang
nanliligaw si Miguel kay Julia ay si Tenyong naman ang nasa isip ng dalagang
ayaw makipag-usap sa manliligaw kahit kagalitan ng ina.
Si Tadeo na ama ni Miguel ay nanliligaw naman kay Juana, na ina ni
Julia. Kinabukasa’y ikakasal na si Julia kay Miguel. Nagpapatulong si Julia
kay Lukas na tumakas upang pumunta kay Tenyong. Ngunit di alam ni Lukas
kung nasaan na sina Tenyong kaya walang nalalabi kay Julia kungdi ang
magpakasal o magpatiwakal. Pinayuhan ni Lukas si Julia na kapag itatanong
na ng pari kung iniibig nito si Miguel ay buong lakas nitong isigaw ang
“Hindi po!”. Ngunit tumutol ang dalaga dahil mamamatay naman sa sama ng
loob ang kanyang ina.
Sa simbahan, ikakasal na si Julia kay Miguel nang dumating si
Tenyong na sugatan. Ipinatawag ng Heneral ng mga Katipunero ang pari
para makapangumpisal si Tenyong. Kinumpisal ng kura si Tenyong.
Ipinahayag ng kura ang huling hiling ng binata – na sila niJulia ay makasal.
Galit man si Juana ay pumayag ito. Maging si Tadeo ay pumayag na rin sa
huling kahilingan ng mamamatay. Gayundin si Miguel. Matapos ang kasal,
bumangon si Tenyong. Napasigaw si Miguel ng “Walang Sugat”. Gayundin
ang isinigaw ng lahat. Gawa-gawa lamang ng Heneral at ni Tenyong ang
lahat.
Wakas (Magsasara ang telon)

277. 271
GAWAIN 2.1.1 h: Hanap - Salita
Ibigay ang hinihingi ng sumusunod na mga salitang nasa kahon.
Pagkatapos, gamitin mo ito sa pangungusap.
Hanay A Hanay B
_____ 1. pagkasiphayo a. sinisinta
_____ 2. sumisimsim b. kalungkutan
_____ 3. kaparangan c. apihin
_____ 4. malumbay d. awit- panalangin
_____ 5. dalit e. magtaksil
_____ 6. maglilo f. malungkot
_____ 7. magahis g. mamatay
_____ 8. makitil h. mapahamak
_____ 9. aglahiin i. mapulaan
____ 10. pagbabata j. kabukiran
k. pagtitiis
GAWAIN 2.1.1.i: Storyboard
Pagkatapos mong sagutan ang pagsasanay sa talasalitaan ay
dumako na tayo sa kasunod na Gawain.Ibuod mo ang Sarsuwela sa tulong
ng sumusunod na story board. Piliin mo sa kasunod na mga pangyayari.
Isulat ang tamang letra sa loob ng kahon ayon sa pagkakasunod- sunod.
Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
a. Sugatang dumating si Tenyong sa kasal.
b. Naisipan ni Julia na tumakas at pumunta sa kinaroroonan ni Tenyong.
c. Binuburdahan ni Julia ang panyong ibibigay kay Tenyong.
d. Ipinagkasundo ni Juana si Julia kay Miguel.
e. Namatay si Kapitan Inggo dahil sa sobrang palo na dinanas.
f. Sinulatan ni Julia si Tenyong at ibinalita ang pagkamatay ni Kapitana
Putin at pagpapakasal niya kay Miguel.
g. Matapos ang kasal ay bumangon si Tenyong at ang lahat ay napasigaw
ng “Walang Sugat”.
h. Ibinilin ni Tenyong na darating siya sa araw ng kasal ni Julia.
i. Hinuli ng mga boluntaryo ng Sta. Maria si Kapitan Inggo.
j. Si Tenyong at ang mga kalalakihan ay humandang makipaglaban upang
mapalaya ang Inang-bayan.

278. 272
GAWAIN 2.1.1.j: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Sagutin ang mga tanong namay kaugnayan sa binasang akda upang
masukat natin kung naunawaan mo ang nilalaman nito.
1. Bakit hindi agad inamin ni Julia na kay Tenyong ang panyong kaniyang
binurdahan?
2. Ano ang nangyari sa tatay ni Tenyong na si Kapitan Inggo? Ano-anong
pagpapahirap ang naranasan niya sa kamay ng mga prayle?
3. Isulat ang mga katangian ng mga tauhan sa akda. Gayahin ang pormat sa
sagutang papel.
JULIA TENYONG LUKAS JUANA
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
__________
WALANG SUGAT

279. 4.Gamit ang Venn Diagram, ipakita ang pagkakatulad at pagkakiba ni Julia
sa kababaihan sa kasalukuyan. Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang
pormat.
Pagkakatulad
5. Tama ba ang ginawa ng ina ni Julia na ipagkasundo nito ang anak sa isang
lalaking mayaman ? Kung ikaw ang nasa sitwasyon ni Julia, papayag ka ba
sa pasiya ng iyong ina? Bakit?.
273
6. IIarawan ang namayaning damdamin sa Tagpo II.
7. Angkop ba ang pamagat na Walang Sugat sa akda? Bakit?
8. Tama ba na magtanim ng galit si Tenyong sa mga pari? Ipaliwanag.
Mahusay ang iyong ginawa. Madali mong naunawaan ang simulang
bahagi ng aralin. Alamin mo naman ang kaligirang pangkasaysayan ng
Sarsuwela na namayani sa Panahon ng Amerikano. Gagabayan ka sa iyong
pag-aaral ng sumusunod na gabay na mga tanong.
Mga Gabay na Tanong
1. Ano ang Sarsuwela?
2. Bakit ito kinagiliwan mga Pilipino noong Panahon ng Amerikano?
3. May Sarsuwela pa ba sa kasalukuyan? Paano ito naiiba sa ibang akdang
pampanitikan?
4.Bakit dapat pahalagahan at palaganapin ang Sarsuwela bilang bahagi ng
panitikang Pilipino?
5. Suriin ang kultura o kalagayang panlipunang masasalamin sa akdang
Walang Sugat.
JULIA
KABABAIHAN SA
KASALUKUYAN
Pagkakaiba Pagkakaiba

280. maging
____________________________________________________________
____________________________________________________________
________________
274
6. Kung ikaw ay kabataan na nabuhay sa Panahon ng Amerikano, paano
mo maipakikita ang pagmamahal sa bayan?
7. Sa pagwawakas ng gawain mo sa bahaging ito, maibibigay mo na ang
iyong damdamin sa dulang pantanghalang binasa mo. Gawin ito sa
dyornal. Gayahin ang pormat sa sagutang papel.
PAGSULAT
Ituloy mo ang pahayag…
Habang binabasa ko ang Sarsuwela ako’y
, dahil ako’y . kaya nais kong
Mahusay! Ngayon ay unti-unti mong nauunawaan ang daloy sa ating
aralin. Nakatulong ba ang mga salitang naglalarawan na ginamit ng may-akda
sa binasang Sarsuwela? Marahil ay napansin mo na iba-iba ang antas ng
pang-uri na ginamit ng may-akda upang higit niyang maikintal sa isipan ng
mambabasa ang imahe na nais niyang iwanan sa isipan . Suriin natin ang
ilan sa mga ito.

281. 275
Kaantasan ng Pang-uri
Pang-uri - Isang mahalagang bahagi ng panalita ang pang-uri.
Ang pang-uri ay bahagi ng panalita na naglalarawan ng pangngalan o ng
panghalip.
Kaantasan ng Pang-uri
1. Lantay –Naglalarawan sa isa o isang pangkat ng tao, bagay, o
pangyayari.
Halimbawa:
a. Nabighani ako sa kagandahan ng lugar na ito.
b. Masagana ang ani ng palay sa taong ito.
2. Pahambing -Nagtutulad ng dalawang tao, bagay, o pangyayari.
a. Pahambing na magkatulad – nagtataglay ng pagkakatulad na
katangian. Ginagamitan ito ng mga panandang sing, kasing, at
magsing, magkasin
Halimbawa:
.Magsing-talino sina Felix Irving at Andrela.
. Sintanda ng aking ate ang guro ko sa musika.
b. Pahambing na di- magkatulad (pasahol)-Kung hindi
magkapantay ang katangian ng isang bagay na itinutulad sa iba.
Ginagamitan ito ng mga pananda tulad ng salitang di-gaano, di-gasino,
higit, o lalo bago ang pang-uri at sinusundan ito ng
tulad, gaya o kaysa.
Halimbawa
• Di- gaanong magkapalad naging karanasan ni Alvin sa ibang
kabataan .
• Di-gasinong matamis ang mangga rito na gaya sa Guimaras.
3. Pasukdol – ay ginagamit kung ipinapakita ang kahigitan ng isang
Ugnay-Wika

282. Paghusayin mo pa ang iyong kaalaman sa wika. Magsanay Tayo.
Pagkatapos mong malaman ang mga impormasyon sa kaantasan ng pang-uri,
ngayon ay susubukin natin ang iyong kaalaman. Isulat sa sagutang papel
ang kaantasan ng pang-uri na sinalungguhitan sa bawat pangungusap.
(lantay, pahambing o pasukdol).
276
______________ 1. Tunay na bayani ng makabagong siglo si Kesz.
______________ 2. Si Kesz ay sikat na sikat na kabataang simbolo ng pag-asa.
______________ 3. Kami ay ubod saya sa tagumpay na kaniyang natamo.
______________ 4. Siya ang pinakabatang boluntaryong tumutulong
sa Dynamic Teen Company ni Peñaflorida.
______________ 5. Di- gaanong magkapalad ang naging karanasan ni Kesz
sa ibang kabataan ngayon.
______________ 6. Tunay na huwaran ang kabataang tulad ni Kesz Valdez.
______________ 7. Magkasingganda ng hangarin si Efren at si Kesz sa
kanilang gawain.
______________ 8. Buhay man niya ay salat sa karangyaan at dunong
ngunit hindi niya ipinagkait ang lakas niya upang
matulungan ang mga kabataan na naliligaw ng landas.
_______________9. Sa gulang na tatlo, namalimos si Kesz gaya ng ibang
mga batang lansangan at nagkalkal ng mabahong basura
para makahanap ng anumang bagay na may halaga na
maaaring ibenta upang suportahan ang kaniyang pamilya.
_____________ 10. Si Kesz ay may mabuting kalooban gaya ng kaniyang
guro na si Efren Peñaflorida.
Nasagutan mo lahat ang iyong gawain sa pagsasanay na ito. Kung
hindi naman ay okey lang. Gagabayan ka ng araling ito sa paglinang pa ng
iyong kaalaman. Magkaroon ka naman ng paglalagom kung ano ang iyong
naunawaan sa pinag-aralan sa araling ito.
Mahalagang pag-aralan ang mga bahagi ng panalita na nagbibigay-turing
sa pangngalan o panghalip at ang pagbibigay ng paghahambing o
pagtutulad nito batay sa kaantasan ng pang-uri sapagkat nagiging mabisa
ang pagsasalaysay at paglalarawan sa mga tauhang karaniwang ginagamit
sa isang sarsuwela. Ngayon ay maaari mo ng gawin ang gawaing aking
inihanda.

283. Bakit mahalagang
gamitin ang kaantasan
sa paglalarawan?
Upang malaman natin kung lubos mo nang naunawaan ang ating
pinag-aralang akda, balikan natin ang mahalagang tanong na sumasalamin
ba sa sarsuwela ang kulturang Pilipino gamit ang pinasidhing anyo ng pang-uri?
Patunayan. Isulat sa salamin (mirror graphic organizer) ang iyong sagot.
Napatunayan mo na ang sarsuwela ay larawan ng kulturang Pilipino,
bukod dito isa pa sa mga tulong upang higit na masalamin ang kalagayang
panlipunan. Nakatulong ba ang mga kaantasan ng pang-uri upang mapalabas
ang kulturang Pilipino upang makapaglarawan ng mabisa?
Binabati kita at ilang hakbang na lamang ay tapos na ang iyong
paglalakbay. Upang matiyak natin na naunawaan mo ang aralin, nais kong
magsaliksik ka ng isang dula na naglalarawan ng kalagayang panlipunan,
kaugalian at paniniwala ng pamilyang Pilipino. Suriin mo ito. Ibuod at
ipaliwanag kung paano inilarawan dito ang mga nabanggit sa itaas.
277
SARSUWELA SALAMIN NG KULTURANG
PILIPINO

284. 278
Pagnilayan PPPaaagggnnniiilllaaayyyaaannn aaaatttt UUUUnnnnaaaawwwwaaaaiiiinnnn
Ang layunin mo sa bahaging ito ay mataya natin kung tama ang
pagkaunawa mo sa mahahalagang konsepto na nakapoob sa
buong aralin- Ang Panitkan sa Panahon ng Amerikano. Muli, sagutin mo
ang mahahalagang tanong na ito. Inaasahan kong kung may mali ka mang
konsepto, ay naitama na natin ang mga ito sa tulong ng iba’t ibang gawaing
iyong pinagdaanan.
1. Bakit umusbong ang panitikang Pilipino noong Panahon ng
Amerikano?
2. Bakit mahalagang unawain/pag-aralan ang mga akdang pampanitikan
sa panahon ng mga Amerikano?
3. Tunay bang salamin ng kultura angmga akdang pamapanitkan?
Patunayan.
Sagutin mo ang mga nabanggit na tanong sa paraang patalata. Maging
matapat ka sa iyong pagsagot dahil dito ko malalaman kung dapat na
tayong magpatuloy sa susunod na aralin, o balikan pa ang ilang gawain
upang sa gayo’y magkaroon ka ng malalim na pag-unawa sa nilalaman ng
araling ito. Makatutulong sa iyo kung sasagutin mo pa ang Gawain sa
ibaba/kabilang pahina.
Ano ang natutuhan mo sa kabuuan ng araling tinalakay? Isulat ang
sagot sa iyong dyornal.
Sa araw na ito naunawaan ko na
___________________________________________________
_________
Natatandaan ko na natuwa ako sa na
___________________________________________________
_________
Ngayong araw na ito, maipagmamalaki kong natutuhan ko ang/ ang mga
___________________________________________________
___________________________________________________
______________________

285. Marahil ay mayroon ka nang sapat na pag-unawa tungkol sa
balagtasan at sarsuwela. Gayundin, natutuhan mo na ang kahalagahan ng
malikhain at mapanagutang paggamit ng wika sa pamamagitan ng pag-unawa
sa pagkakaiba ng katotohanan o opinyon at kaantasan ng pang-uri.
Natitiyak ko na sa tulong ng mga gawain na naisagawa mo ay higit na
lumawak at lumalim ang iyong pag-unawa. Paalala lamang na muli mong
balikan ang Kahon ng Hinuha sa unahang bahagi ng araling ito, at
dugtungan mo na ang huling pahayag sa labas ng kahon upang matiyak mo
kung nauunawaan mo talaga ang araling ito. Maraming salamat.
279
IIIIlllliiiippppaaaatttt
Sa mga natutuhan mong mga araling pampanitikan at pangwika
ay natitiyak kong kayang-kaya mong maisagawa ang Inaasahang Produkto-ang
makasulat ka ng iskrip at diyalogo ng isang dula na sumasalamin sa
pamilyang Pilipino. Bago iyan, nakatitiyak ako na makatutulong sa iyo ang
karagdagang kaalaman na ito tungkol sa Inaasahang Produkto – ang
pagsulat ng iskrip at diyalogo ng isang dula. Atin pang ipagpatuloy at alamin
naman kung ano ang iskrip at Diyalogo. Simulan na natin.
Ang Iskrip at Diyalogo
Sa isang pagtatanghal, walang kuwento ang maisasadula kung
wala ang iskrip. Matatawag lamang na dula ang isang katha kung ito’y
itinatanghal, ngunit maitatanghal lamang ito kung may iskrip na
magsisilbing gabay ng mga tauhan upang magsadula. Taglay ng iskrip
ang mga diyalogo ng mga aktor sa pagtatanghal ng isang tagpo at
maging ng buong dula.
Tinatawag na iskrip ang nakasulat na gabay ng aktor direktor at
iba pa na nagsasagawa ng dula. Ang iskrip ang pinakakaluluwa ng isang
dulang itatanghal sapagkat lahat ng bagay na isinasaalang-alang sa dula
ay nagmumula rito. Sa iskrip matatagpuan ang galaw ng mga aktor, ang
mga tagpo, ang mga eksena. At gayundin ang diyalogo ng mga tauhan.

286. direktor kung anong magiging kabuuan ng tagpuan, ang mga damit ng
tauhan hanggang sa paraan kung paano isasaganap at ipahahayag ng
mga tauhan ang kani-kanilang diyalogo. Isa sa batayan upang gumanda
ang isang dula sa iskrip gayundin ang lawak ng karanasan ng direktor sa
ganitong larangan.
Narito ang paraan ng pagsusulat ng Iskrip.
280
Ang diyalogo ang sinusundan ng mga aktor. Ito ang nagbibigay ng
mga mensahe sa isang dula. Diyalogo ang tawag sa anumang usapan sa
pagitan ng dalawa at ilan pang mga tauhan sa loob ng isang dula.
Sa pamamagitan ng iskrip, mabibigyan ng pagpapakahulugan ng
Paraan ng Pagsusulat
Ayon kay Sicat sa kanyang sanaysay na “Sa Pagsulat,” nagsisimula
siya sa ideya. Mula sa ideya, aniya, itinatayo niya ang balangkas sa isip at
pinaglalapat-lapat niya rito, sa pamamagitan ng mahiwagang kapangyarihan
ng imahinasyon, ang samu’t saring impresyon, gunita, larawan, damdamin at
pangyayari. Tila siya mangangaso, kung saan-saan siya nakararating.
Narito ang mga paraan o teknik kung paano makasusulat ng iskrip
1. Dapat na marunong ang isang manunulat na tumimpla ng kanyang
mga sinusulat. Nakabaling ito sa tono’t himig na hangad ipahiwatig
sa katha.
2. Mgsimula sa pagsulat ng mga diyalogo. Kailangang masalang mabuti
kung ano ang mga gagamiting salita sa diyalogo.
3. Piliin ng salita na gagamitin depende sa manonood o paksa.
4. Mahalaga na may nilalaman (content) ang isang kuwento. Ito ang
mensahe ng kuwento, anyo (form) sapagkat mapapailalim sa anyo
ang kasiningan ng pagsusulat. Dito pumapasok ang estilo.
5. Kailangan sa pagsulat ang disenyo, ang pagbalangakas, ang mga
dibisyon (ang simula, sinulong, at wakas). Dapat rin na pag-aralan
ang makatotohanan at epektibong banghay (plot), karakter
(character) , tagpuan (location) , paningin (point of view) , at iba
pang sangkap sa pagkatha. Sa pagsulat ng iskrip nalrarapat na

287. lakipan ito ng angkop na tunog sapagkat ang iyong gagawin akda ay
pagbabatayan at pinakabuhay ng isang dula.
Ngayong nalaman mo na ang mga dapat isaalang-alang sa pagsulat
ng iskrip ng dula. Nakatitiyak ako na magiging matagumpay ang inyong
gagawing produkto. Basahin at isagawa ang sitwasyon. Gamiting gabay ang
sumusunod na pamantayan sa pagsasagawa nito.
Dahil sa lumalalang isyung panlipunan na may kinalaman sa estado
ng ating pamayanan tungkol sa kultura, gawi, kaugalian ng pamilya, ang
NCCA kasama ang Lokal na Pamahalaang Panturismo, DSWD ay
maglulunsad ng isang patimpalak sa dulang pantanghalan na magtatampok
sa mga pamilya na hanggang sa kasalukuyan ay makikita pa ang mga
kultura, gawi sa makabagong panahon. Ang timpalak ay naglalayon na
mahikayat ang bawat pamilya na magsilbing inspirasyon sa komunidad.
281
Ikaw bilang pangulo ng Samahang Kabataan (SK) ang napiling
mamahala ng inyong punong bayan sa patimpalak na ito. Upang mangalap
ng mga pamilya na naangkop sa aganitong kategorya. Ang magwawaging
lahok ay tatanggap ng salapi, tropeo at sertipiko at mailalathala sa lokal
na pahayagan sa bayan. Inaasahan na ang dula ay dapat na
makatotohanan, may angkop na kasuotan, naaangkop sa tema, may angkop
na tunog, ilaw,at tagpuan, mahusay ang iskrip at sumasalamin sa kultura
at paniniwala ng pamilyang Pilipino.

288. 282
Rubrik sa Pagsulat ng Iskrip at Diyalogo
Mga Pamantayan Napaka-husay
5
Mahusay
4
Katamta
mang
Husay
3
Hindi
Mahusay
2
Nangangailangan
pa ng
Pagpapahusay
1
a. Pagkamalikhain
b. Makatotohanan at
kapani-paniwala ang
pagkakasulat ng
iskrip
c. Orihinal
d. Sumasalamin sa
kulturang Pilipino at
naaangkop sa
kasalukuyan
e. Wasto ang
pagkakagamit ng
wika
Interpretasyon
21- 25 -Napakahusay
16- 20 -Mahusay
11-15 -Katamtamang Husay
6-10 -Hindi Mahusay
1-5 -Nangangailangan pa ng Pagpapahusay
Nakumpleto mo na ang araling ito. Bago ka dumako sa susunod na
aralin, Bakit hindi mo subuking itaya ang iyong mga natutuhan? Maaari mo ng
sagutan ang pangwakas na pagsusulit upang matiyak natin kung sapat na
ang iyong kahandaan. Simulan mo na.

289. 283
VII. Pangwakas na Pagsusulit (Panitikan sa
Panahon ng Amerikano)
A. Panuto: Piliin at isulat ang letra ng tamang sagot. Gawin ito sa
sagutang papel.
1. Isang uri ng tulang patnigan na may pinagtatalunang mahalagang
paksa na karaniwang may Lakandiwa na namamagitan.
a. balagtasan
b. duplo
c. karagatan
d. karilyo
2. Dahilan kung bakit isinunod ang tawag na balagtasan sa pangalan ni
Francisco Baltazar.
a. bilang alaala sa kaniyang kadakilaan
b. bilang parangal sa pagdiriwang ng kaniyang kaarawan
c. upang lalo siyang tangkilikin ng mga makata
d. sapagkat siya ang pinakamahusay na mambibigkas noong
kaniyang kapanahunan.
3. Ito ay biglaang debate ng lalake at babae ng mga taga-Cebu.
a. Balitao
b. Batutian
c. Duplero
d. Siday
e.
4. Sila ang pinakamagaling na mambabalagtas noong kanilang
kapanahunan.
a. Jose Rizal at Andres Bonifacio
b. Juan Luna at Antonio Luna
c. Francisco Baltazar at Jose Dela Cruz
d. Jose Corazon de Jesus at Florentino Collantes
5. Dahilan kung bakit tinawag na “Huseng Batute” si Jose Corazon de
Jesus.
a. Siya ang tagapamagitan sa mga mambibigkas.
b. Mahilig siyang magsulat ng Balagtasang hindi pormal.
c. Pinakamahusay siyang mambabalagtas sa kaniyang kapanahunan.
d. Pagbibigay-galang it okay Jose Corazon de Jesus.

290. B. Panuto: Isulat sa patlang ang wastong anyo ng kaantasan ng pang-uri.
284
Gawing gabay ang mga salita sa loob ng panaklong. Isulat sa
sagutang papel ang mga sagot.
1. Ang bawat mamamayan ay dapat na (husay) __________ sa
paggamit ng ating pambansang wika.
2. Talagang (hanga) __________siya sa kanyang ipinamalas na
husay sa pagsasalita.
3. (Marami) __________ ng magagandang dahilan upang ating
paunlarin ang ating wika.
4. (Gusto) __________ ng mga manonood ang balagtasan at
sarsuwela sa palatuntunan ng Buwan ng Wika.
5. (Hanga) __________ ang taong nagmamalaki at nagmamahal
sa sariling wika.
C. Panuto: Gamit ang 3-2-1 Chart, buuin ang konsepto o ideyang nabuo
sa iyo sa pag-aaral sa dula.
3 Tatlong bagay, kaisipan o ideyang nalaman sa aralin
2 Dalawang kawili-wiling bagay na nalaman
1 Isang malaki at itinuturing na pinakamahalagang
konseptong natutuhan sa dula
Sa susunod na aralin, bibigyan natin ng pansin ang Panahon ng
Komonwelt. Aalamin natin kung ano ang papel na ginampanan ng mga
akdang pampanitikang namayani sa pagbabagong anyo ng panahon at
masasabi mo ba na ang panitikan ay naging salamin ng kultura ng isang
bansa? Pagkatapos sagutan ang ilang mga tanong sa Panimulang
Pagtataya para sa Aralin 2.2, ipagpatuloy mo na ang iyong pag-aaral.

291. AAAARRRRAAAALLLLIIIINNNN 2222....2222 :::: aaaannnngggg ppppaaaannnniiiittttiiiikkkkaaaannnn ssssaaaa PPPPAAAANNNNAAAAHHHHOOOONNNN
285
NNNNGGGG KKKKOOOOMMMMOOOONNNNWWWWEEEELLLLTTTT
I. Panimula at Mga Pokus na Tanong
Kumusta? Binabati kita sapagkat matagumpay mong naisagawa ang
mga gawain at pagsasanay sa Aralin 2.1. Sa bagong aralin, tutuklasin natin
ang panitikan sa Panahon ng Komonwelt.
Ang Panahon ng Komonwelt ay sinasabing Malasariling
Pamahalaan sa ilalim ng pamamahala ni Manuel L. Quezon.
Marahil ay maitatanong mo sa iyong sarili kung ang
panitikan ba sa panahong ito ay nagpatuloy sa pag-unlad
dahil ang ating bansa ay naging malaya na sa pananakop
ng mga Amerikano. Mahalaga ba ang naging
kontribusyon sa ating bansa ng mga manunulat ng
panitikan sa Panahon ng Komonwelt? Sa tulong ng mga
gawaing inihanda para sa iyo, malalaman mo ang
kasagutan sa mahalagang tanong na ito.
Hudyat na naunawaan mo ang araling ito kung sa pagtatapos ay
makapagpapahayag ka ng iyong katuwiran na ang layunin ay makahikayat sa
iyong tagapakinig/tagapanood na maniwala at pumanig sa iyong katuwiran.
Magkakaroon ng pagtataya sa iyong ginawa sa pamamagitan ng sumusunod
na pamantayan: a.) naglalahad ng sariling opinyon at katuwiran; b.)
napaninindigan ang opinyon at katuwiran; c.) may batayan ang inilahad na
opinyon at katuwiran; at d.) paraan ng presentasyon.
Sa araling ito, ay malalaman mo ang iba pang panitikang napatanyag
sa panahong ito partikular na ang Sanaysay (talumpati) at Maikling
kuwento. Gayundin ang mga araling panggramatika tulad ng Iba’t Ibang
Paraan ng Pagpapahayag, at Kayarian ng Pang-uri.
II. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw ng mga Ito
Sa araling ito ay tutuklasin ang sumusunod na paksa:
Aralin 2.1- Ang Panitikan sa Panahon ng Komonwelt
Aralin 2.1.1 a. Panitikan:Sanaysay (Talumpati)
“Wikang Pambansa” ni Manuel L. Quezon
b. Wika: Iba’t ibang Paraan ng Pagpapahayag
Aralin 2.1.2 a. Panitikan: Maikling Kuwento
“Lupang Tinubuan” ni Narciso G. Reyes
b. Wika: Kayarian ng Pang-uri

292. 286
III. Mga Inaasahang Kasanayan
Sa araling ito, malilinang sa iyo ang sumusunod na kaalaman at
kasanayan
Ang
Panitikan
Sa
Panahon
Ng
Komon-welt
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pag-unawa sa Napakinggan
Napauunlad ang kasanayan sa pag-unawa sa diskursong
pinakinggan
• Naisasalaysay ang magkakaugnay na pangyayari
sa napakinggan
• Naihahambing ang sariling saloobin sa saloobin
ng nagsasalita
• Naiuugnay ang pinapaksa ng nagsasalita sa iba pang
paksa at karanasan
• Nakabubuo ng makabuluhang tanong batay sa
napakinggan
Napalalalim ang pag-unawa sa diskursong pinakinggan
sa pamamagitan ng pagsusuri sa nilalaman nito
• Nabubuod ang teksto batay sa mahahalagang punto
• Naililipat ang impormasyon mula sa diskursong
napakinggan tungo sa iba pang anyo (transcoding)
Nakagagawa ng sariling reaksiyon (pasalita o pasulat) sa mga
ideyang pinakinggan
• Napipili ang angkop na ekspresiyon/pananalita
sa pagpapahayag ng sariling puna
• Nakagagawa ng angkop na pagwawasto sa inaakalang
mga maling pananaw o impormasyong napakinggan
Pagsasalita
Nailalahad ang mga pagpapasiya batay sa mga patunay
at katwiran
Nakapangangatuwiran nang maayos at mabisa batay sa iba’t
ibang sitwasyon
Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw, opinyon
at saloobin
Pag-unawa sa Binasa
Napipili ang pangunahin at pantulong na mga ideya o
kaisipang nakasaad sa binasa
Nahihinuha ang pamaksang diwa ng teksto

293. 287
Naiisa-isa ang mga tiyak na layon ng teksto
Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring
pagbasa ng teksto
• Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto
• Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o ideyang
nakapaloob sa teksto
• Naibibigay ang kaugnayan ng teksto sa:
sarili
ibang tao
• Nakapangangatuwiran sa napiling alternatibong
solusyon
o proposisyon sa suliraning inilahad sa teksto
Nasusuri ang iba’t ibang uri ng panitikan batay sa kahulugan
at katangian ng mga ito
1. Sanaysay
• Nailalahad ang punong kaisipan at ang paraan
ng pagpapaikli ng paksa
• Nasusuri ang layunin ng paksa
• Naipaliliwanag ang tema o kaisipang nakapaloob
sa sanaysay
• Nasusuri ang mga uri ng sanaysay at ang
katangian ng bawat isa
• Naipahahayag ang magandang kaisipang nais
ipabatid ng may-akda sa kaniyang isinulat
2. Maikling kuwento
• Naipaliliwanag ang mga elemento ng maikling
kuwento
• Naipaliliwanag ang motibasyon o dahilan ng mga
kilos o gawi ng mga tauhan
• Nabibigyang-kahulugan ang mga simbolo at
pahiwatig na ginamit sa akda
• Naibubuod ang binasang akda
Pagsulat
Naisasaalang-alang ang mga kasanayan sa paggamit ng
Filipino sa pagsulat ng talata
• Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa
pagpapalawak
ng paksa:
pagbibigay ng depinisyon
paghahalimbawa
paghahawig o pagtutulad
• Naisasaayos ang mga pangungusap sa loob

294. at pagitan ng talata upang magkaroon ng
kaisahan
sa pamamagitan ng:
288
pag-aayos ng mga detalye na lohikal ang
pagkakasunod-sunod
paggamit ng mga ekspresiyong transisyunal
paglalahad ng mga pangungusap nang may
magkatulad na pagkakabuo
Naipakikita ang kasanayan sa pagsulat ng talata
• Nakabubuo ng balangkas upang maipakita nang
malinaw ang sariling ideya at intensiyon sa
pagbuo
ng komposisyon
• Nagagawang kawili-wili ang panimula ng
komposisyon sa pamamagitan ng isang:
kaakit-akit na pahayag
napapanahong sipi o banggit
• Nawawakasan ang komposisyon nang may
pangkalahatang impresiyon sa pamamagitan ng:
pagbubuod
makabuluhang obserbasyon
Naipakikita ang kasanayan sa pagsulat ng isang tiyak na uri
ng paglalahad
Naisasaalang-alang ang mga kailanganin sa pagsulat ng
sanaysay
• Nakapipili ng isang napapanahong paksa
• Nakapagtatala ng kinakailangang mga
impormasyon
• Nakapagpapangkat-pangkat ng magkakaugnay-ugnay
na ideya at impormasyon
• Napalalawak ang mga kaisipang kaugnay ng
paksa
• Nakabubuo ng isang:
makatawag-pansing simula
mabisang wakas
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng kakayahang pangkomunikatibo
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Nagpapakita ng kawilihan at kasabikan sa pagbuo at pagsagot
sa mga tanong at puna sa panitikan
Estratehiya sa Pag-aaral/ Pananaliksik
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral

295. Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng
pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda
Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba’t
ibang pinagkukunang sanggunian
289
Nailalahad nang maayos ang mga nalikom na impormasyon
sa isinagawang pananaliksik tungkol sa mockumentary
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang
sanggunian sa aklatan/internet
IV. Konseptuwal na Balangkas
Narito ang konseptuwal na balangkas ng araling ito
Ang Panitikan sa Panahon
ng Komonwelt
a. Panitikan: Sanaysay
b. Wika: Iba’t Ibang
Paraan ng
Pagpapahayag
a. Panitikan: Maikling
Kuwento
b. Wika: Kayarian ng
Pang-uri
Mini-museum o eksibit
Nagkaroon ka na ng ideya sa ating magiging aralin. Ngayong nalaman
mo na ang magiging paksa sa araling ito at ang inaasahang kakayahan at
kasanayan na lilinangin sa iyo, tingnan muna natin ang iyong kahandaan sa
magiging paksa ng aralin sa pamamagitan ng pagsagot sa panimulang
pagtataya.
V. Panimulang Pagtataya
Alamin natin kung gaano na ang alam mo sa araling ito. Piliin ang
pinakaangkop na sagot sa sumusunod na mga tanong/pahayag. Mangyaring
sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos mong sagutin ang pagsusulit na ito,
makikita mo ang iyong iskor. Itala at tandaan ang mga aytem na hindi mo
nasagot nang tama, at hanapin mo ang tamang sagot habang pinag-aaralan
mo ang araling ito.

296. 290
Unang Bahagi
Panuto: Ibigay ang magkaibang katangian ng dalawang uri ng sanaysay.
(Para sa bilang 1 – 4).
Sanaysay
Pormal Pamilyar
Magkaibang katangian:
____________________________________________
____________________________________________
Ikalawang Bahagi
Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na bahagi ng teksto upang
masagot ang kasunod na mga tanong.
Ang matandang babae ay ‘di nakasagot. Babae palibhasa at ina ng
nagtatanong na dalaginding ay natarok na kapagkaraka ang lagay ng
kalooban ng kaniyang anak. Si Irene ay hindi nga sasalang ginugulo noon ng
mga suliranin ng puso. Umiibig, di sasalang siya’y umiibig.
“Hindi,” ang tiyak na sagot.
“Nang makilala mo ba si Tatang,” ang patuloy na tanong, “ay may
naramdaman ka bang pintig sa loob ng dibdib?”
“Oo!”
“Ipinagtapat mo ba sa iyong Inang?
“Oo!”
“E ano ang sinabi sa iyo?”
“Nagalit, kinagalitan akong mabuti at sinabing di sasalang ako’y may
iniibig na lalaki. Ako’y kaniyang pinagbalaan. At pinagsabihang kapag ako’y
nag-asawa ay kaniyang papatayin.”
“Ay, ano ang naging sagot mo?”
“Ako’y nangako, sinabi kong ang lalaking aking nakilala ay aking
isusumpa.”
“Kung gayo’y bakit mo naging asawa si Tatang?”
“Sapagkat. . . ang pag-ibig ay isang damdaming sintigas ng bato a di
nadudurog sa hampas ng alon, hindi natitinag sa kinalalagyan, mamatay …

297. 291
mabuhay, laging sariwa.”
“A, kaya pala!”
“Kaya palang ano?”
“Kaya pala lagi nang kakaba-kaba ngayon ang aking dibdib.”
Ang ina ay napahagulgol ng iyak nang ganap na maunawaan ang ibig
sabihin ni Irene.
Mula sa, Ang Dalaginding
ni Iñigo Ed. Regalado
5. Ang tinutukoy na dalaginding ay mga babaeng nasa edad
____________.
a. 10 – 12
b. 13 – 15
c. 16 – 18
d. 19 – 21
6. Ang salitang sariwa ay halimbawa ng ___________.
a. pangngalan
b. panghalip
c. pandiwa
d. pang-uri
7. “Ang pag-ibig ay isang damdaming sintigas ng bato.” Ang salitang may
salungguhit ay nasa anyo ng pang-uri na ________________.
a. payak
b. lantay
c. pahambing
d. pasukdol
8. “Ako’y kaniyang pinagbalaan. At pinagsabihang kapag ako’y nag-asawa
ay kaniyang papatayin.” Alin sa sumusunod ang pinakamalapit
na interpretasyon ng binasang pahayag?
a. Gagawin ng magulang ang lahat masakop lamang ang
anak maging sa pag-ibig.
b. Hindi nakauunawa ang magulang sa damdamin ng mga
taong umiibig kahit pa nga ito ay kaniyang anak.
c. Takot ang magulang maiwanan ng anak sa pag-aakalang
hindi na sila aalagaan sa kanilang pagtanda.
d. Ayaw ng magulang na umibig ang anak sa murang edad
pa lamang.

298. 292
9. Inilarawan ang pag-ibig sa akda sa pamamagitan ng __________.
a. pagpapaliwanag sa kahulugan nito
b. paghahambing gamit ang tayutay
c. pagsasalaysay sa karanasan ng tauhan
d. pagpapahayag ng sariling karanasan
10. “Kaya pala lagi nang kakaba-kaba ngayon ang aking dibdib.” Ano ang
mahihinuha sa pahayag na ito ni Irene?
a. Laging may takot na nadarama si Irene kapag kausap
ang ina.
b. Hindi na nakadarama ng kapayapaan si Irene dahil sa
mga kagalit.
c. Si Irene ay nagsisimula nang umibig.
d. Bunga ng sakit ang kabang nadarama ni Irene.
Upang magkaroon ka ng pagtataya sa iyong naging sagot, tingnan mo
sa Susi sa Pagwawasto ang wastong sagot. Kung marami kang nasagot na
wasto ay masasabi kong handa ka na para sa aralin. Maaari mo nang
simulan.
VI. Yugto ng Pagkatuto
AAAAllllaaaammmmiiiinnnn
Bago pa man dumating ang mga mananakop, tayo ay may sarili
ng panitikan. Hindi natin maikakaila na yumabong pa ito sa kanilang
pagdating. Sa araling ito ay nakapokus tayo sa Sanaysay at Maikling kuwento
sa Panahon ng Komonwelt. Marahil ay maitatanong mo sa iyong sarili, ano
kaya ang kalagayan ng ating panitikan at manunulat sa panahong ito?
Bigyang-pansin mo rin ang mahalagang tanong na: “Malaya ba sa pagsulat
ang mga manunulat sa Panahon ng Komonwelt?” Inaasahan kong ang
mga gawain at pagsasanay sa bahaging ito ay makatutulong upang masagot
ang mga tanong na ito.
Gawin mo ring gabay ang pamantayang pangnilalaman kung saan ay
maipamamalas mo bilang mag-aaral ang pag-unawa sa ilang akdang
pampanitikan partikular na ang sanaysay na umusbong noong Panahon ng
Komonwelt hanggang sa kasarinlan. Inaasahan na sa pagtatapos ng araling
ito ay makapagsasagawa ka ng mockumentary tungkol sa wika. At sa
pagsisimula mo sa araling ito, iyong isulat ang una mong naisip tungkol sa
manunulat noong Panahon ng Komonwelt sa tulong ng Generalization Table.

299. Una kong naisip
na . ..
Natuklasan ko
na . . .
Gamit ang estratehiyang 3-2-1, piliin sa kahon ang tatlong (3)
akdang napabantog sa Panahon ng Komonwelt at ang manunulat ng
mga akdang ito, dalawang (2) katangian ng akda at manunulat na may
likha ng mga ito at isang (1) tanong/pahayag na nais mo pang mabatid
tungkol sa manunulat at sa kanilang akda.
293
GAWAIN 2.2.1: Generalization Table
Ang unang kolum ang unang sasagutan bago ang kasunod na mga
kolum. Ang ikalawa at ikatlong kolum ay sa susunod na mga bahagi ng aralin
at ang huli ay sa bahaging Paunlarin ng araling ito.
Simulan natin
Simulan natin ang pag-aaral ng modyul na ito sa pamamagitan ng
pagpili sa sumusunod na pangalan na nakilala bilang manunulat sa Panahon
ng Komonwelt at ang kanilang naisulat sa panahon ding ito.
GAWAIN 2.2. 3-2-1 Action
Patunay nito
ang . . .
Mga Manunulat
Genoveva Edroza Matute
Buenaventura S. Medina Jr.
Adriano P. Landicho
Iñigo Ed. Regalado
Narciso G. Reyes
Deogracias A. Rosario
Mga Akda
Ang Anluwage
Ang Dalaginding
Lugmok na ang Nayon
Lupang Tinubuan
Sa Aking mga Kabata
Hikbi sa Karimlan

300. 294
3 Mga akdang napabantog sa Panahon ng Komonwelt at ang
manunulat ng mga akdang ito
1.
2.
3.
2 Katangian ng akda at manunulat sa naging sagot sa 3
1.
2.
1 Tanong/pahayag na nais mo pang mabatid tungkol sa
manunulat at sa kaniyang akda
1.
Inaasahan kong nasagot mo nang wasto ang unang dalawang kolum
na magkasunod. Kung hindi naman ay huwag kang mag-alala sapagkat
layunin ng modyul na ito na sa sariling sikap at tiyaga ay mahanap mo ang
tamang kasagutan. Ang huling bahagi ay sa iyo nakabatay. Walang tama o
mali sa bahaging iyon.
Bibigyang-tuon natin sa araling ito ang Sanaysay (talumpati) at
Maikling kuwento na lumaganap sa panahong ito. Tutuklasin natin ang
iyong dati nang kaalaman sa ating magiging paksa sa pamamagitan ng
sumusunod na gawain.
GAWAIN 2.2.3: Ilalahad Ko, Kilalanin Mo
Lagyan ng tsek (Ö) ang patlang kung ang bawat aytem
ay tumutukoy tungkol sa sanaysay, ekis (X) kung ito ay
tumutukoy naman sa Maikling kuwento at asterisk (*)
kung parehong tumutukoy sa Sanaysay at Maikling

301. __ nagbibigay ng mahahalagang kaisipan
__ ito ay orihinal na panitikan ng mga Pilipino
__ nagsisilbing aliwan/libangan
__ kabilang ang sulating pampahayagan
__ may mga tauhang nagsisiganap
__ Buenaventura S. Medina Jr.
__ Deogracias A. Rosario
__ Michel de Montaigne
__ maaaring iugnay sa sariling karanasan at karanasan ng ibang tao
__ ginagamitan ng masining o mga tayutay na mga salita o pahayag
Naging madali ba sa iyo ang pagsagot? Kung hindi, huwag kang mag-alala
sapagkat sinusukat lamang natin ang iyong kaalaman sa magiging
aralin. Ang susunod na bahagi ay makatutulong sa iyo upang lalo pang
lumawak ang iyong kaalaman sa panitikan sa Panahon ng Komonwelt.
Makatutulong ang mga gawain upang masagot mo ang mahalagang tanong
na “Malaya ba sa pagsulat ang mga manunulat sa Panahon ng Komonwelt?”
295
PPPPaaaauuuunnnnllllaaaarrrriiiinnnn
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang
maunawaan mo ang mahahalagang kaisipan/konsepto na saklaw ng aralin.
Ang mga akdang pampanitikan na pag-aaralan natin sa bahaging ito ay
Sanaysay at Maikling kuwento na sumibol sa Panahon ng Komonwelt.
Mahalagang masagot sa bahaging ito ang tanong na: “Malaya ba sa pagsulat
ang mga manunulat sa Panahon ng Komonwelt?” Simulan natin sa
Sanaysay. Sa lahat ng uri ng panitikan, ang Sanaysay ang sinasabing may
pinakakaunting bilang ng manunulat dahil sa malayo ito sa damdamin ng mga
tao. Gayon pa man, mananatiling ang nilalaman nito ay kapupulutan ng aral
at aliw sa mambabasa. Sa araling ito ay gawing gabay ang sumusunod na
tanong na makatutulong sa iyo sa maaari mong maging tunguhin sa araling
ito.
Mabisa bang paraan ng
paglalahad ng katuwiran ang
pagsulat ng sanaysay?
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
Bakit mahaIaga ang iba’t
ibang paraan ng
pagpapahayag sa isang
sanaysay?
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________

302. Sa pagpapatuloy ng aralin ay malalaman mo rin ang wastong sagot sa
mga tanong na iyan. Ipagpatuloy mo lamang ang paglalakbay at pagtuklas sa
mga kaalamang ibibigay sa iyo ng modyul na ito. Muli mong gawin ang
hinihinging sagot sa susunod na gawain.
296
GAWAIN 2.2.1.a: Konseptulong
Magbigay ng mga pantulong na konsepto na may
kaugnayan sa salitang Sanaysay na sa iyong palagay ay
makatutulong upang makabuo ng isahang konsepto para
sa aralin. Gawin sa sagutang papel.
Isahang konsepto sa salitang sanaysay
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
Sa mga naging gawain ay inalam lang natin kung gaano na ang iyong
nalalaman sa araling ito. Sa pagpapatuloy ng iyong pag-aaral, malalaman mo
kung tama ang iyong mga sagot. Makatutulong ang pagbasa sa kasunod na
sanaysay (talumpati) upang maunawaan ang aralin, subalit bago iyon ay
magbigay ka muna ng impormasyon tungkol sa sumulat ng talumpating
tatalakayin, si Manuel L. Quezon.
Kapanganakan Pamilya Mga
Katangian
Naiambag sa
Pilipinas

303. Si Manuel L. Quezon na itinuturing na Ama ng Wikang Pambansa ay
nahirang na Komisyoner ng ating bansa, may kalayaang magpahayag
subalit walang kalayaang bomoto sa U.S. House of Representatives.
Ipinaglaban niya ang pagkakaroon ng kalayaan mula sa mga Amerikano
noong 1935. Nagtapos din siya ng kursong abogasya at nakuha ang pang-apat
sa pinakamataas na iskor sa pagsusulit.
Maaari mo nang basahin ang talumpating binigkas ni Manuel L.
Quezon. Ang talumpati ay tumutukoy sa kaisipan o opinyon ng isang tao na
ipinababatid sa pamamagitan ng masining na pagpapahayag para sa pangkat
na mga tao. Layunin nitong humikayat, tumugon, mangatuwiran, magbigay ng
kaalaman o impormasyon at maglahad ng isang paniniwala. Isang uri ito ng
komunikasyong pampubliko na nagpapaliwanag sa isang paksa na binibigkas
sa harap ng mga tagapakinig.
297
Basahin at unawain
Wikang Pambansa
ni Manuel L. Quezon
Hindi ko nais na Kastila o Ingles ang maging wika ng
pamahalaan. Kailangang magkaroon ng sariling wika
ang Pilipinas, isang wikang nakabatay sa isa sa mga katutubong wika.
Nagmula ang karamihan ng mga suliranin o pagkukulang na kasalukuyang
nararanasan dito sa kawalan ng ating sariling wikang pambansa. Ang
pagnanais gayahin ang lahat ng kilos banyaga kahit hindi alam kung ito'y
mabuti o masama ay dahil sa isang kahinaan—ang kakulangan ng isang tunay
na pambansang kamalayan. Hindi maaaring magkaroon ng pambansang
kamalayan kung saan walang wikang ginagamit ng lahat.
Naunawaan ko lamang kung gaano kahirap ang kakulangan ng wikang
pambansa noong naging Pangulo ako. Ako ang Pangulo ng Pilipinas; ako ang
kumakatawan sa bayang Pilipinas at sa mga Pilipino.
Ngunit kapag ako'y naglalakbay sa mga lalawigan at kinakausap ang
aking mga kapwa mamamayan, kailangan ko ng tagapagsalin. Nakakahiya,
hindi ba?

304. Sang-ayon ako sa patuloy na pagtuturo sa Ingles sa mga paaralan at
itataguyod ko rin ang pagpapatuloy ng Kastila. Subalit dumating na ang
panahon upang magkaroon tayo ng isang wikang pambansa.
Ang suliranin ay gusto ng mga Ilokano na Ilokano ang wikang pambansa;
ang mga Tagalog, Tagalog; ang mga Bisaya, Bisaya. Ako ay Tagalog. Kung
sasabihin ng mga dalubhasa sa iba't ibang wikang Pilipino na Mangyan ang
katutubong wikang pinakamainam gamitin, Mangyan ang tatangkilikin ko
higit sa ibang wika. Tagalog ang ginagamit namin sa pamilya. Pero handa
akong mag-aral ng Ilokano, Bisaya o anupamang ibang katutubong wika para
lamang magkaroon tayo ng wikang ginagamit ng lahat.
298
GAWAIN 2.2.1.b: Paglinang ng Talasalitaan
Pumili ng isang salita sa akdang iyong binasa, ilagay ito
sa pinakagitnang kasunod na grapiko. Ibigay ang
kahulugan, ang katangian, ang bahagi ng panalita at
ang halimbawang pangungusap. Gawin sa sagutang
Kahulugan Katangian
Bahagi ng Panalita Halimbawang
Pangungusap
SALITA

305. 299
GAWAIN 2.2.1.c: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Isulat ang sumusunod na tanong at ang iyong sagot sa iyong sagutang
papel.
1. Sa iyong palagay, bakit kailangang magkaroon ng wikang
pambansa ang Pilipinas?
2. Bigyang interpretasyon ang pahayag na nakasulat nang pahilig:
“Kailangang magkaroon ng sariling wika ang Pilipinas, isang
wikang nakabatay sa isa sa mga katutubong wika.”
3. Kung ikaw ay nasa katayuan ni dating Pangulong Quezon, tulad
din ba ng kaniyang desisyon ang iyong gagawin upang
magkaroon tayo ng isang wikang pambansa? Bakit?
4. Sa kasalukuyan, makikita bang malaya ang mga Pilipino sa
paggamit ng wikang pambansa? Magbigay ng sitwasyon batay
sa sariling karanasan o ng ibang taong nakapaligid sa iyo.
5. Bilang isang kabataan, paano mo maipakikita ang
pagpapahalaga sa wikang pambansa?
6. Pakinggan ang awiting Ako’y Isang Pinoy ni Florante. Ilahad ang
pangunahing ideya sa awit na ito. May kaugnayan ba ang awit na
ito sa talumpati ni Manuel L. Quezon? Ilahad ito.
7. Sa damdaming namamayani sa iyo tungkol sa wika, ihambing ito
sa damdaming namamayani sa awit.
8. Bakit kailangang magkaroon ng wikang pambansa ang
Pilipinas?
Nasagot/naisagawa mo ba ang lahat ng katanungan/gawain? Balikan
mong muli ang iyong naging mga sagot at limiin ito sa iyong sarili. Sa iyong
binasang akda ay mabisang nailahad ng may-akda ang kaniyang katuwiran
upang makahikayat, maniwala at sumang-ayon sa kaniya. Napakasarap pag-aralan
ang wika lalo’t ito ay sarili. Wala na ngang tatamis pa sa sariling wika.
Kaya naman sa Panahon ng Komonwelt ay pinagtibay ang wikang magiging
Wikang Pambansa.
Ang binasang akda ay isang halimbawa ng Sanaysay na nasa anyong
talumpati. Noong Panahon ng Komonwelt ay nakatulong ito upang
maipahayag ang saloobin ng isang Pilipino sa katauhan ni Manuel L. Quezon
na pahalagahan ang wikang sarili na mag-uugnay sa mga Pilipino noon
hanggang ngayon. Ang Wikang Pambansa ay itinaguyod ni dating Pangulong
Manuel L. Quezon para sa mas ikatatatag at pagkakaroon ng unawaan ng
mga Pilipino.

306. Sa bahaging ito ay nais kong itanong sa iyo kung handa ka na bang
madagdagan ang iyong kaalaman sa Sanaysay? Kung gayon, basahin ang
kasunod na mga impormasyon.
Ang Sanaysay ay isang uri ng panitikan na nasa anyong tuluyan
300
na
ipinahahayag ang sariling kaisipan, kuro-kuro, saloobin at
damdamin na kapupulutan ng aral at aliw ng mambabasa.
Ayon kay Alejandro G. Abadilla, ito’y “pagsasalaysay ng isang sanay.”
Ang Sanaysay ay anyo ng sulating hiram. Noong 1580, isinilang ito sa
Pransiya at si Michel de Montaigne ang tinaguriang ama. Ito ay tinawag
niyang essai na nangangahulugang isang pagtatangka, isang pagtuklas, isang
pagsubok sa anyo ng panulat.
Ang dalawang uri ng sanaysay ay pormal at di-pormal o pamilyar.
Narito ang kanilang pagkakakilanlan.
Pormal Di-Pormal o Pamilyar
Nagbibigay ng impormasyon Nagsisilbing aliwan/libangan
Nagbibigay ng mahahalagang kaisipan o
kaalaman sa pamamagitan ng
makaagham at lohikal na pagsasaayos
sa paksang tinatalakay
Nagbibigay-lugod sa pamamagitan
ng pagtalakay sa mga paksang
karaniwan, pang-araw-araw at
personal
Maingat na pinipili ang pananalita Ang pananalita ay parang
nakikipag-usap lamang
Ang tono ay mapitagan Pakikipagkaibigan ang tono
Obhektibo o di kumikiling sa damdamin ng
may-akda
Subhektibo sapagkat pumapanig sa
damdamin at paniniwala ng may-akda

307. Ngayong nadagdagan na ang iyong kaalaman tungkol sa sanaysay,
301
maaari mo ng sagutin at isagawa ang mga kaugnay na gawain.
GAWAIN 2.2.1.d: Tukuyin ang Kaibahan
Sagutin ang tanong na “Paano naiiba ang Sanaysay sa iba pang uri ng
panitikan?” Gamitin ang Diyagram ng Hambingan at Kontrast sa
paghahambing sa iba pang anyo ng tuluyan.
9.
Sanaysay Iba pang tuluyan
Paano nagkatulad?
Uri
Katangian
Pagkakalahad
Iba Pang Pagpapaliwanag
Paano nagkaiba sa…
Naunawaan mo na ba ang ilang bagay tungkol sa sanaysay? Kung
hindi pa ganap ang iyong pagkaunawa, basahin ang isa pang halimbawa ng
Sanaysay at sagutin ang kasunod na mga tanong.

308. 302
Ako ay Ikaw
ni Hans Roemar T. Salum
“Ako’y isang Pinoy, sa puso’t diwa. Pinoy na
isinilang sa ating bansa. Ako’y ‘di sanay sa wikang
mga banyaga, ako’y Pinoy na mayroong sariling
wika. Wikang Pambansa, ang gamit kong salita…” Hay, napakasarap sa
pandinig ang awiting iyan ni Florante. Damang-dama ang pagmamahal
ng mang-aawit sa akin.
Matagal na panahon na rin simula nang ako ay ipaglaban ni
dating Pangulong Mauel L. Quezon. Ang pakikipaglaban niyang ito ay
daan upang ako ay umusbong, gamitin at tangkilikin. Ako ang simbolo
ng pagkakakilanlan ng ating bansa, ang Pilipinas. Ako ay ginagamit sa
maraming sitwasyon at pagkakataon. Ah, tunay ngang malayo na ang
aking narating bilang isang instrumento ng komunikasyon. Sa paglipas
ng panahon ay mabilis na naging moderno na ang ating bansa.
Modernong kagamitan, pamumuhay, moderno na rin pati kabataan.
Talagang ang mga Pinoy ay hindi nagpapahuli. Subalit, kasabay ng
pagbabago at pagiging modernong ito ay ginawa na rin akong moderno.
Pakiramdam ko ay binihisan ako upang sumabay sa makabagong
panahon. Mayroong wika ng kabataan ngayon, Taglish, mga jejemon
wika nga. Ang salitang nanay sasabihing mudra, ang tatay ay pudra.
May magsasabi ring I wanna make bili that sapatos! Hay, kailangan
bang kasabay ng pagbabago ay pagbabago sa akin? Nasaan na ang
ipinaglabang wika? Mga kabataan, ako ay ikaw na sasalamin sa ating
bansa. Hindi masama ang pag-unlad at ang pagbabago kung ang
pagbabagong ito ay para sa ikabubuti at ikaaayos ng komunikasyon.

309. Sa makabagong panahon, gamitin mo ako kung sa paraan ng iyong wika
ang ibig mo, piliin lamang sa tamang panahon at tamang sitwasyon,
tiyak na ang aking patuloy na pag-unlad.
Matagal na panahon na rin simula nang ako ay ipaglaban ni
__________________________________________________
Sa paglipas ng panahon ay mabilis na naging moderno na ang
__________________________________________________
__________________________________________________
Sa makabagong panahon, gamitin mo ako kung sa paraan ng
iyong wika ang ibig mo, piliin lamang sa tamang panahon at
tamang sitwasyon, tiyak na ang aking patuloy na pag-unlad.
__________________________________________________
303
Mga Gabay na Tanong
1. Anong uri ng Sanaysay ang binasang akda. Ipaliwanag.
2. Pansinin ang kasunod na mga pangungusap na may salungguhit. Ano
ang layunin ng mga pangungusap na ito?
dating Pangulong Mauel L. Quezon.
ating bansa
Pakiramdam ko ay binihisan ako upang sumabay sa
makabagong panahon.
Malalaman natin kung wasto ang iyong naging sagot sa katatapos na
gawain sa pamamagitan ng ilang impormasyon tungkol sa iba’t ibang paraan
ng pagpapahayag. May iba’t ibang paraan at layunin ang isang tao sa
kaniyang pagpapahayag. Upang lubos itong maunawaan, basahin ang nasa
kahon at isagawa ang gawaing kaugnay nito. Handa ka na ba?

310. Iba-iba ang paraan ng pagpapahayag, maaaring paglalahad,
paglalarawan, pagsasalaysay, at pangangatuwiran. Ang paglalahad
ay may layuning magpaliwanag. Layunin ng paglalarawan ang ipakita ang
kabuuang anyo ng tao, bagay o pook upang maipakita ang kaibahan nito
sa mga kauri. Kung ang nais ay maglahad ng mga pangyayari,
pagsasalaysay ito. Pangangatuwiran kung ito ay may layuning umakit ng
iba sa pamamagitan ng pagbanggit sa mga katuwiran.
304
GAWAIN 2.2.1.e: Pagbuo ng Sariling Yaman
Sumulat ng sariling pagpapahayag tungkol sa isang bagay na
itinuturing mong sarili mong yaman na maaaring sa paraang paglalahad,
paglalarawan, pagsasalaysay, at pangangatuwiran. Magkakaroon ng
pagtataya sa iyong ginawa sa pamamagitan ng sumusunod na pamantayan:
a.) kalinawan; b.) wastong gamit ng gramatika; c.) wastong gamit ng bantas;
d.) kaisahan ng salita, pangungusap at talata; e.) makatotohanan; at f.)
naglalahad, naglalarawan, nagsasalaysay o nangangatwiran (depende kung
anong paraan ng pagpapahayag ang pinili ng mag-aaral).
GAWAIN 2.2.1.f: Balita Mo, Isusulat Ko
Sumulat ng sariling sanaysay na maaaring sa anyong pormal o
pamilyar mula sa napanood na bagong balita sa telebisyon o sa mga balitang
dokumentaryo. Gamitin ang iba’t ibang paraan ng pagpapahayag. Malaya
kang pumili ng anumang paksa sa napanood. Magkakaroon ng pagtataya sa
iyong ginawa sa pamamagitan ng sumusunod na pamantayan: a.) kaisahan
ng salita, pangungusap at talata; b.) wastong gamit ng gramatika; c.) wastong
gamit ng bantas; d.) makatotohanan; at e.) gamit ang iba’t ibang uri ng
pagpapahayag.
Ngayong ganap mo nang naunawaan ang aralin, binabati kita! Muling
balikan ang ikalawa at ikatlong kolum sa huling bahagi ng Alamin. Punan ang
mga kolum na ito. Matapos itong maisagawa ay palalimin pa natin ang iyong
kaalaman sa tinalakay na aralin.

311. 305
Una kong naisip
na . ..
Natuklasan ko
na . . .
Patunay nito
ang . . .
Minsan pa ay magkaroon tayo ng pagtataya sa iyong kaalaman sa
naging mga aralin sa pamamagitan ng paglalagom sa iyong mga natutuhan.
GAWAIN 2.2.1.g: YES/NO Analysis
Ibigay ang sariling opinyon tungkol sa kahalagahan ng opinyon at
katuwiran sa isang Sanaysay noong Panahon ng Komonwelt.
GAWAIN 2.2.1.h: Ang Mali Noon, Itatama Ngayon…
Muli, binabati kita! Maaari ka na ngayong sumubok sa pangwakas na
gawain para sa araling ito. Gawin sa sagutang papel.
Ang lagom ng aking nagawa sa aralin:
• (panitikan)
• (wika)
Mga bago kong natutuhan sa paraan ng paglalahad ng katuwiran gamit ang
Sanaysay:
•
•
Naunawaan ko na ang iba’t ibang paraan ng pagpapahayag ay:
•
•
Ang dati kong kaalaman na natuklasan kong mali sa:
• (panitikan)
Kaya ang aking
kongklusyon ay:
Sa tulong ng reflective journal ay itala ang kabuuang
konseptong natutuhan sa aralin.

312. • (wika)
Natulungan akong maunawaan na
• (panitikan)
• (wika)
Sa aking palagay, magagamit ko ang kaalamang ito sa pamamagitan ng:
• (sa pag-aaral)
• (sa tunay na buhay)
Binabati kita! Maaari ka na ngayong sumubok sa pangwakas na
gawain para sa araling ito. Basahin ang tungkol sa isa sa mga anyo ng
balitang dokumentaryo, ang tinatawag na mockumentary. Makatutulong ang
impormasyong ito para sa huling bahagi ng araling ito. Upang maragdagan pa
ang kaalaman dito, makatutulong ang
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_mockumentaries.
pantelebisyon na kadalasang ginagamit sa pagsusuri o pagbibigay
puna sa napapanahong pangyayari at isyu sa bansa na maaaring komedya
o katawa-tawa o drama. Ito ay maaaring isang paraan ng panggagaya na
maaaring ang bahagi o ang kabuuan ay itinatanghal nang natural upang
maging makatotohanan.
306
Ang mockumentary ay isang uri ng pelikula o programang
GAWAIN 2.2.1.i: Natutuhan ay Isasabuhay…
Subukin mo na ngayon ang panghuling gawain sa araling
ito. Bilang pagtataya sa iyong natutuhan, isabuhay mo ito
sa tulong ng gawaing ito.
Ikaw ay kabataang mag-aaral na naimbitahang dumalo sa
gaganaping programa para sa Buwan ng Wikang Pambansa. Layon nitong
ipagtanggol ang wika ng kabataan sa harap ng mamamayan dahil sa hindi
responsableng paggamit nito. Ikaw ay makikibahagi sa pagsasagawa ng

313. mockumentary na magkakaroon ng pagtataya sa pamamagitan ng: a.)
mahusay na pagbibigay ng katuwiran; b.) makatotohanan; c.) nakahihikayat
sa pagbibigay ng katuwiran; at d.) nagagamit ang iba’t ibang paraan ng
pagpapahayag.
MGA PAMANTAYAN SA PAGTATAYA SA GINAWANG PAGTATANGHAL
307
NG MOCKUMENTARY
Pamantayan 10 8 6 4 2 Pamantayan
Mahusay ang
pagkakalahad ng
mga katuwiran
Di-gaanong
mahusay ang
pagkakalahad
ng mga
katuwiran
Lahat ng inilahad
na impormasyon at
pagkakalahad ng
paksa ay
makatatotohanan.
May mga
impormasyong
hindi
makatotohanan
ang
pagkakalahad.
Nakahikayat sa
lahat ng
manonood
pagbibigay ng
katuwiran
Hindi lahat ng
manonood ay
nahikayat sa
ibinigay na
katuwiran.
Nagamit ang lahat
ng paraan ng
pagpapahayag.
Isa o walang
nagamit na
paraan ng
pagpapahayag
KABUUAN
Interpretasyon:
31 – 40 Lubos na kasiya-siya
21 – 30 Kasiya-siya
11 – 20 Hindi gaanong kasiya-siya
2 – 10 Husayan pa

314. Marahil ay sapat na ang iyong kaalaman tungkol sa Sanaysay. Kung
mayroon pang hindi malinaw sa iyo, maaari mong balikan ang naging
talakayan at mga gawain. Sa naunang naging mga gawain sa naunang aralin
na iyong napagtagumpayan, binabati kita! Pag-aaralan naman natin ngayon
ang isa pang uri ng panitikang tuluyan – ang Maikling kuwento. (Aralin 2.2)
Ang Maikling kuwento ay isang sangay ng panitikan na masining ang
pagkakalikha upang mabisang maikintal sa isip at puso ng mambabasa ang
mga pangyayaring nakapaloob dito. Inaasahan na sa pagtatapos ng araling
ito ay masagot mo ang mga gabay na tanong upang ikaw ay makabuo ng
mahahalagang konsepto para sa aralin. Inaasahang makabubuo ka ng
Advertisement Poster sa pagtatapos ng araling ito. Ang pamantayan sa
pagtataya ng iyong gagawin ay batay sa a.) kasiningan; b.) pagkamalikhain;at
c.) pagiging makatotohanan.
308
Mga Gabay na Tanong
1. Paano nakatulong ang Maikling kuwento sa mga manunulat at sa
iba pang Pilipino noong Panahon ng Komonwelt?
2. Bakit gumagamit ng iba’t ibang kayarian ng pang-uri ang isang
kuwentista?
GAWAIN 2.2.a: Katotohanan o Opinyon?
Sagutin ang sumusunod na gabay na tanong sa tulong ng Fact or
Opinion analysis. Matutuklasan mo ang wastong sagot sa pagpapatuloy mo
sa araling ito.
Pahayag Katotohanan
o Opinyon?
Paliwanag
Si Deogracias A. Rosario ay
“Ama ng Maikling Kuwento.”
Nakatulong ang maikling
kuwento sa manunulat at sa
mga Pilipino noong Panahon
ng Komonwelt.
1. Paano nakatulong ang Maikling kuwento
sa manunulat at sa iba pang Pilipino
noong Panahon ng Komonwelt?
2. Bakit gumagamit ng iba’t ibang
kayarian ng pang-uri ang isang
kuwentista sa kaniyang pagsulat?

315. Maaaring buhay ng manunulat
ang ipinahahayag sa akdang
kaniyang isinulat.
Mayaman ang mga
manunulat.
Hindi malaya ang mga
Pilipinong manunulat noong
Panahon ng Komonwelt.
Nakatutulong ang pang-uri sa
paglalarawan ng mga
katangian ng isang lugar at
mga tauhan sa akda.
Marami ka bang nasagot nang tama? Tingnan sa Susi sa Pagwawasto
upang makita ang antas ng iyong kaalaman sa magiging paksa. Kung ang
lahat ay wasto, ipinababatid ko sa iyo ang aking pagbati. Ngunit kung marami
ang mali sa iyong naging sagot, huwag kang mag-alala sapagkat bahagi
lamang ito ng pagtataya at pagtuklas sa iyong dating kaalaman tungkol sa
paksa.
309
GAWAIN 2.2.b: Kilalanin Mo
Sa bahaging ito ay alamin natin kung gaano mo kakilala ang
sumusunod na mga manunulat na Pilipino. Ibigay ang naging kontribusyon
nila sa panitikang Pilipino.
ROGELIO
R.
SIKAT
DEOGRACIAS
A.
ROSARIO
SEVERINO
REYES

316. Nasagutan mo ba nang wasto ang mga tanong sa gawain? Kung hindi
ka nakatitiyak sa iyong mga sagot, ang pagpapatuloy mo sa pagtuklas sa
bahaging ito ng modyul ay makatutulong upang mapalawak mo pa ang
kaalaman tungkol sa maikling kuwento gayon din naman sa kaugnay na wika
nito, ang kaantasan ng pang-uri.
Sa naging mga gawain ay inalam lang natin kung gaano na ang iyong
nalalaman sa araling ito. Sa pagpapatuloy ng iyong pag-aaral, malalaman mo
kung tama ang iyong mga sagot. Upang ganap na maunawaan ang aralin,
basahin at unawain mo muna ang kasunod na Maikling kuwento at
pagkatapos ay sagutin/gawin ang mga gawain o pagsasanay sa bahaging ito.
310
GAWAIN 2.2.c: Pagtukoy sa Maaaring Nilalaman ng Akda
Bigyan ng mga kaugnay na salita/parirala/pangungusap ang pamagat
ng babasahing akda at ang maaaring nilalaman nito.
Basahin at unawain
Lupang
Tinubuan
Lupang Tinubuan
Narciso G. Reyes
Ang tren ay tumulak sa gitna ng sali-salimuot na mga ingay.
Sigawan ang mga batang nagtitinda ng mga babasahin, Tribune, mama,
Tribune, Taliba? Ubos na po. Liwayway, bagong labas. Alingawngaw ng mga
habilinan at pagpapaalam. Huwag mong kalilimutan, Sindo, ang baba mo ay
sa Sta. Isabel, tingnan mo ang istasyon. Temiong, huwag mong mabitiw-bitiwan
ang supot na iyan. Nagkalat ang mga magnanakaw, mag-ingat ka!
Kamusta na lang sa Ka Uweng. Sela, sabihin mong sa Mahal na Araw na

317. kami uuwi. Ang pases mo Kiko, baka mawaglit. Maligayang Paglalakbay,
Gng. Enriquez. Ngumiti ka naman, Ben, hindi naman ako magtatagal doon
at susulat ako araw-araw. Kamusta na lamang. Paalam. Paalam. Hanggang
sa muli. Ang tren ay nabuhay at dahan-dahang kumilos. H-s-s-ss.Tsug,
tsug, tsug.
Naiwan sa likuran nina Danding ang takipsilim ng Tutuban, at sila’y
311
napagitna sa malayang hangin at sa liwanag ng umaga.
Huminga nang maluwag ang kanyang Tiya Juana at ang sabi,
“Salamat at tayo’y nakatulak na rin. Kay init doon sa istasyon.” Ang
kanyang Tiyo Goryo ay nakadungaw at nagmamasid sa mga bahay at
halaman sa dinaraanan.
Ang galaw ng makina ngayon ay mabilis na at tugma-tugma, tila
pintig ng isang pusong wala nang alinlangan. Napawing tila ulap sa isip ni
Danding ang gulo at ingay ng pag-alis, at gumitaw ang pakay ng kanilang
pag-uwi sa Malawig. Nagsasalita na naman ang kanyang Tiya Juana, “Ang
namatay ay ang Tata Inong mo, pamangkin ng iyong Lola Asyang at pinsan
namin ng iyong ama. Mabait siyang tao noong siya’y nabubuhay pa.”
Si Danding ay sinagian ng lungkot, bagama’t hindi niya nakita
kailanman ang namatay na kamag-anak. Ang pagkabanggit sa kanyang ama
ang tumimo sa ilang bahagi ng kanyang puso, at naglapit sa kanyang
damdamin ang hindi kilalang patay. Naalala niya na sa Malawig
ipinanganak, lumaki at nagkaisip ang kanyang ama. Bumaling siya sa
kanyang Tiya Juana at itinanong kung ano ang anyo ng nayong iyon, kung
mayaman o dukha, kung liblib o malapit sa bayan. At samantalang nag-aapuhap
sa alaala ang kanyang butihing ale ay nabubuo naman sa isip ni
Danding ang isang kaaya-ayang larawan, at umusbong sa kanyang puso ang

318. 312
pambihirang pananabik.
Sa unang malas, ang Malawig ay walang pagkakaiba sa alinmang
nayon sa Kalagitnaang Luzon. Isang daang makitid, paliku-liko,
natatalukapan ng makapal at manilaw-nilaw na alikabok. Mga puno ng
kawayan, mangga, niyog at akasya. Mga bahay na pawid, luma na ang
karamihan at sunog sa araw ang mga dingding at bubong. Pasalit-salit,
isang tindahang hindi mapagwari kung tititigan sa malapit. Doon at dito,
nasisilip sa kabila ang madalang na hanay ng mga bahay. At sa ibabaw ng
lahat, nakangiti at puno ng ningning ng umaga, ang bughaw, maaliwalas at
walang ulap na langit.
²Walang maganda rito kundi ang langit,” ang sabing pabiro ng
kutsero ng karitelang sinasakyan nila. Pinaglalabanan ni Danding ang sulak
ng pagkabigo sa kanyang dibdib. ²Hindi po naman,” ang marahan niyang
tugon. Naisaloob niyang sa mga nayong tulad nito isinilang at nagsilaki sina
del Pilar, at iba pang bayani ng lahi, at sa gayong mga bukid nagtining ang
diwa ng kabayanihan ng himagsikan laban sa mga Kastila. Ang alaalang iyon
ay nakaaaliw sa kanya, nagbigay ng bagong anyo sa lahat ng bagay sa
paligid-ligid.
Kayrami pala niyang kamag-anak doon. Hindi mapatid-patid ang
pagpapakilala ng kanyang Tiya Juana. Sila ang iyong Lolo Tasyo, at sila ang
iyong Lola Ines. Ang mga pinsan mong Juan, Seling, Marya at Asyas.
Ang iyong Nana Bito. Ang iyong Tata Enteng. Yukod at ngiti rito,
halik ng kamay roon. Mga kamag-anak na malapit at malayo, tunay at hawa
lamang, matatanda at mga bata. Ang lahat yata ng tao sa bahay, buhat sa
mga nangasapuno ng hagdan hanggang sa nangasaloob ay pawang kamag-

319. anak ni Danding. ²Mabuti na lamang at likas na sarat ang ilong ko,” ang
naisaloob niya. ²Kung hindi ay pulpol na marahil ngayon.”
Sapagkat sila lamang ang nagsipanggaling sa Maynila, sa pagtitipong
iyon ay napako kina Danding ang pansin ng lahat. Umugong ang
kamustahan. Ang balana ay nagtanong kay Danding ng kung ano ang lagay
ng kanyang amang may sakit at ng kanyang inang siya na lamang ngayong
bumubuhay sa kanilang mag-anak. Sinulyapan ng kanyang Tiya Juana si
Danding at sinikap na saluhin ang mga tanong. Bantad na siya sa
pagkamaramdamin ng kaniyang pamangkin at alam niyang ang kasawian ng
ama nito ay talusaling na sugat sa puso nito. Ngunit hindi niya maunahan
ng pagtugon si Danding na tila magaan ngayon ang bibig at palagay na ang
loob sa piling ng mga kamag-anak na ngayon lamang nakilala.
Isang manipis na dinding ng sawali ang tanging nakapagitan sa
bulwagan at sa pinakaloob ng bahay, na siyang kinabuburulan ng patay. At
sa bukas ng lagusan, na napapalamutihan sa magkabilang panig ng mga
puting kurtinang salo ng pinagbuhol na mga lasong itim, ay walang tigil ang
pagyayao’t dito ng mga taong nakikiramay sa mga namatayan at
nagmamasid sa bangkay. Ngunit pagpasok na pagpasok ni Danding ay nag-iba
ang kanyang pakiramdam. Napawi sa kanyang pandinig ang alingawngaw
sa labas, at dumampi sa kanyang puso ang katahimikan ng kamatayan.
Dahan-dahan siyang lumapit sa kabaong, at pinagmasdan ang mukha ng
bangkay. Maputi, kaaya-aya ang bukas, isang mukhang nagbabandila sa
katapatan at kagitingan. Nabakas ni Danding ang lapad ng noo, sa mga
matang hindi ganap ang pagkakapikit, at sa hugis ng ilong, ang bahagyang
pagkakahawig sa kanyang ama. Bigla siyang nakaramdam ng awa at
lungkot.
313

320. Hindi mo pa nababati ang Nana Marya mo,” ang marahang paalala
ng kanyang Tita Juana. ²At ang pinsan mong si Bining,” ang pabulong pang
habol. Humalik ng kamay si Danding sa asawa ng yumao, at naupo sa tabi
ni Bining, ngunit wala siyang nasabing anuman. Puno ang kanyang puso.
Pagkaraan ng ilang sandali ay umabot siya ng isang album sa mesang
kalapit, binuksan iyon, at pinagmuni-muni ang mahiwaga at
makapangyarihang kaugnayan ng dugo na nagbubuklod ng mga tao.
Pagkakain ng tanghalian ay nanaog si Danding at nagtungo sa bukid
sa may likuran ng bahay. Nakaraan na ang panahon ng paggapas, at
naimandala na ang ani. Malinis ang hubad na lupa, na naglalatang sa init ng
araw. Naupo si Danding sa ilalim ng isang pulutong ng mga punong
kawayan, at nagmasid sa paligid-ligid.
Hindi kalayuan, sa gawing kaliwa niya, ay naroon ang kanyang Lolo
Tasyo na nagkakayas ng kawayan. Ang talim ng matanda ay tila hiyas na
kumikislap sa araw. Tumindig si Danding at lumapit sa matanda. Si Lolo
Tasyo ang unang nagsalita.
314
²Kaparis ka ng iyong ama,’ ang wika niya.
²Bakit po?”
²Balisa ka sa gitna ng karamihan; ibig mo pa ang nag-iisa.”
²May mga sandali pong kailangan ng tao ang mapag-isa.”
²Ganyan din siya kung magsalita, bata pa’y magulang na ang isip.”
²Nasaksihan po ba ninyo ang kanyang kabataan?”

321. ²Nasaksihan!’ Napahalakhak si Lolo Tasyo. ²Ang batang ito! Ako ang
nagbaon ng inunan ng ama mo. Ako ang gumawa ng mga una niyang laruan.
Naulila agad siya sa ama.”
Tumayong bigla si Lolo Tasyo at itinuro ng itak ang hangganan ng
bukid. ²Doon siya malimit magpalipad ng saranggola noong bata pa siyang
munti. Sa kabilang pitak siya nahulog sa kalabaw, nang minsang sumama
siya sa akin sa pag-araro. Nasaktan siya noon, ang akala ko’y hindi siya
titigil sa kaiiyak.”
Lumingon ang matanda at tiningala ang punong mangga sa kanilang
likuran. ²Sa itaas ng punong ito pinaakyat ko at pinagtago ang ama mo
isang hapon, noong kainitan ng himagsikan, nang mabalitaang may mga
huramentadong Kastila na paparito. At doon, sa kinauupuan mo kanina,
doon niya isinulat ang kauna-unahan niyang tula - isang maikling papuri sa
kagandahan ng isa sa mga dalagang nakilala niya sa bayan. May tagong
kapilyuhan ang ama mo.”
Napangiti si Danding. ²Ang dalaga po bang iyan ang naging sanhi ng
315
pagkakaluwas niya sa Maynila?”
²Oo,” natigilan si Lolo Tasyo na tila nalalasap sa alaala ang mga
nangyari. ²Nahuli sila sa tabi ng isang mandala ng palay.”
²Nahuli po?”
²Oo – sa liwanag ng ilang aandap-andap na bituin.”
Marami pang ibig itanong si Danding, ngunit naalala niya ang patay
at ang mga tao sa bahay; baka hinahanap na siya. Unti-unting pinutol niya

322. ang pag-uusap nila ni Lolo Tasyo, at iniwan ang matanda sa mga alaala nito.
²Ano ang pinanood mo sa bukid?” ang usisang biro ng isa sa mga
316
bagong tuklas niyang pinsan.
²Ang araw,” ang tugon ni Danding, sabay pikit ng mga mata niyang
naninibago at hindi halos makakita sa agaw-dilim na tila nakalambong sa
bahay.
Ang libingan ay nasa gilid ng simbahan, bagay na nagpapagunita kay
Danding ng sumpa ng Diyos kay Adan sa mga anak nito, at ng malungkot at
batbat-sakit na pagkakawalay nila, na kamatayan lamang ang lubusang
magwawakas. Nagunita niya na sa maliit na bakurang ito ng mga patay na
nakahimlay ang alabok ng kanyang ninuno, ang abang labi ng Katipunan, ng
mga pag-asa, pag- ibig, lumbay at ligaya, ng palalong mga pangarap at mga
pagkabigo na siyang pumana sa kanya ng kanyang angkan. Magaan ang
pagyapak ni Danding sa malambot na lupa, at sinikap niyang huwag
masaling maging ang pinakamaliit na halaman.
Handa na ang hukay. Wala na ang nalalabi kundi ang paghulog at
pagtatabon sa kabaong. Ngunit ng huling sandali ay binuksang muli ang
takip sa tapat ng mukha ng bangkay, upang ito’y minsan pang masulyapan
ng mga naulila. Nabasag ang katahimikan at naghari ang impit na mga
hikbi at ang mga piping panangis na higit na makadurog-puso kaysa
maingay Nabasag ang katahimikan at naghari ang impit na mga hikbi at
ang mga pag-iyak. Pinagtiim ni Danding ang kanyang mga bagang, ngunit sa
kabila ng kanyang pagtitimpi ay naramdaman niyang nangingilid ang luha sa
kanyang mga mata.

323. Sandaling nag-ulap ang lahat ng kanyang paningin. Nilunod ang
kanyang puso ng matinding dalamhati at ng malabong pakiramdam na siya
man ay dumaranas ng isang uri ng kamatayan. Balisa at nagsisikip ang
dibdib ng damdaming ito, si Danding ay dahan-dahang lumayo at
nagpaunang bumalik sa bahay.
Ibig niyang mapag-isa kaya’t nang makita niyang may taong naiwan
sa bahay ay patalilis siyang nagtungo sa bukid. Lumulubog na ang araw, at
nagsisimula nang lumamig ang hangin. Ang abuhing kamay ng takipsilim ay
nakaamba na sa himpapawid. Tumigil si Danding sa tabi ng pulutong ng
mga kawayan at pinahid ang pawis sa kanyang mukha at liig.
Ang kapayapaan ng bukid ay tila kamay ng isang inang humahaplos
sa nag-iinit na noo ni Danding. Huminga siya nang malalim, umupo sa lupa,
at ipinikit ang mga mata. Dahan-dahang inunat niya ang kanyang mga paa,
itinukod sa lupa ang mga palad; tumingala at binayaang maglaro sa ligalig
niyang mukha ang banayad na hangin.
317
Kay lamig at kay bango ng hanging iyon.
Unti-unti siyang pinanawan ng lumbay at agam-agam, at natiwasay
ang pagod niyang katawan. Sa kapirasong lupang ito, na siyang sinilangan
ng ama niya, ay napanatag ang kanyang puso.
Palakas nang palakas ang hangin, na nagtataglay ng amoy ng lupa at
kay bango ng nakamandalang palay! Naalala ni Danding ang mga kuwento ni
Lolo Tasyo tungkol sa kanyang ama, at siya’y napangiti nang lihim. Ang
pagsasaranggola sa bukid, ang pagkahulog sa kalabaw, dalaga sa bunton ng
palay, ang lahat ay nananariwa sa kanyang gunita. Tumawa nang marahan

324. si Danding at pinag-igi pang lalo ang pagkakasalampak niya sa lupa. Tila
isang punong kababaon doon ang mga ugat, siya’y nakaramdam ng
pagkakaugnay sa bukid na minsa’y nadilig ng mga luha at umalingawngaw sa
mga halakhak ng kanyang ama.
Sa sandaling iyon ay tila hawak ni Danding sa palad ang lihim ng
tinatawag na pag-ibig sa lupang tinubuan. Nauunawaan niya kung bakit ang
pagkakatapon sa ibang bansa ay napakabigat na parusa, at kung bakit ang
mga nawawalay na anak ay sumasalunga sa bagyo at baha mauwi lamang sa
Ina ng Bayan. Kung bakit walang atubiling naghain ng dugo sina Rizal at
Bonifacio.
Sa kabila ng mga magigiting na pangungusap ng pambihirang mga
pagmamalasakit, at ng kamatayan ng mga bayani ay nasulyapan ni Danding
ang kapirasong lupa, na kinatitirikan ng kanilang mga tahanan,
kinabubuhayan ng kanilang mga kamag-anak, kasalo sa kanilang mga lihim
at nagtatago na pamana ng kanilang mga angkan. Muli siyang napangiti.
Sa dako ng bahay ay nakarinig siya ng mga tinig, at nauulinigan
niyang tinatawag ang kanyang pangalan. Dahan-dahan siyang tumayo. Gabi
na, kagat na ang dilim sa lahat ng dako. Walang buwan at may kadiliman
ang langit. Ngunit nababanaagan pa niya ang dulo ng mga kawayang
nakapanood ng paglikha ng unang tula ng kanyang ama, at ang ilang
aandap-andap na bituing saksi ng unang pag-ibig nito.
Naibigan mo ba ang kuwentong binasa? Subukin natin ang iyong
318
kakayahan sa pag-unawa. Gawin ang sumusunod na mga gawain.

325. 319
GAWAIN 2.2.d: Paglinang ng Talasalitaan
Ibigay ang kahulugan ng sumusunod na salita. Pagkatapos, ibigay
kung anong bahagi ng panalita ito, at gamitin sa pangungusap ang mga
ibinigay na kahulugan.
Salita mula sa
aralin
Kahulugan Bahagi ng
Panalita
GAWAIN 2.2.e: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Isulat ang sumusunod na tanong at ang iyong sagot sa iyong
sagutang papel.
1. Ilarawan ang nayon ng Malawig. Ibig mo bang marating ang nayon na
ito? Bakit?
2. Bakit lumuwas si Danding sa Malawig?
3. Ilahad ang mga kaugalian ng mga taga-Malawig. Nakikita pa ba ito sa
kasalukuyan? Magbigay ng mga patunay.
Pangungusap
pinagmuni-muni
agaw-dilim
piping panangis
sumasalunga
makadurog-puso
Kaugalian ng mga
taga-Malawig
Nakikita pa ba sa
kasalukuyan?
(Oo/Hindi)
Patunay na nakikita/hindi
na nakikita sa
kasalukuyan

326. 4. Ang Malawig ay isang lalawigan. Ihambing ang pamumuhay rito at sa
320
lungsod. Alin ang nais mong maging tirahan? Bakit?
Paraan ng
Pamumuhay
sa Lalawigan
Dahilan:
Paraan ng
Pamumuhay
sa Lungsod
5. Sa iyong palagay, nanaisin ba ni Danding na manatili na lamang sa
lupang tinubuan ng kaniyang ama kaysa ang bumalik sa siyudad na
kaniyang kinalakhan? Magbigay ng mga patunay sa pamamagitan ng
paglalahad sa bahaging nagpapatunay nito.
6. Nanaisin mo pa bang bumalik sa iyong tinubuang lupa kung maganda
na ang iyong buhay sa ibang bayan o bansa? Bakit?
7. Bilang mag-aaral, paano mo maipakikita ang iyong pagmamahal at
pagmamalasakit sa sariling bayan?
Ang binasa at tinalakay na akda ay isang halimbawa ng Maikling
kuwento. Alam mo ba kung ano ang maikling kuwento? Bakit kaya ito patuloy
na pinag-aaralan mula noong panahon ng pananakop hanggang sa
kasalukuyan? Basahin ang kasunod na mga impormasyon tungkol sa
maikling kuwento at pagkatapos ay gawin mo ang kasunod na mga gawain.

327. ANG MAIKLING KUWENTO
Ang Maikling kuwento o maikling katha ay
nililikha nang masining upang mabisang maikintal sa
isip at damdamin ng mambabasa ang isang pangyayari tungkol sa buhay
ng tauhan o ng lugar na pinangyarihan ng mahahalagang pangyayari.
Taglay nito ang pagkakaroon ng (1) iisang kakintalan; (2) may isang
pangunahing tauhang may mahalagang suliraning kailangang bigyan ng
solusyon; (3) tumatalakay sa isang madulang bahagi ng buhay, (4) may
mahalagang tagpuan, (5) may kawilihan hanggang sa kasukdulan na
kaagad susundan ng wakas.
Isa sa mga uri ng maikling kuwento ay ang kuwento ng katutubong
kulay – ang binibigyang diin ay ang tagpuan, ang kapaligiran ng isang
pook, ang pamumuhay, ang mga kaugalian at mga gawi sa lugar na
binibigyang-diin sa kuwento.
Upang matiyak na naunawaan mo ang Maikling kuwento, subuking sagutin
o gawin ang mga kaugnay na gawain o pagsasanay sa maikling kuwento.
1. Sa iyong palagay, paano nakatulong ang Maikling kuwento sa mga
manunulat at sa iba pang Pilipino noong Panahon ng Komonwelt at
maging sa kasalukuyan?
321
2. Anong uri ng Maikling kuwento ang binasang aralin? Patunayan.
3. Gumawa ng balangkas ng kuwento ng katutubong kulay. Maaaring
kuwento tungkol sa iyong sariling bayan o kuwento ng iyong paboritong
lugar na napasyalan. Gawing gabay ang kasunod na pormat. Gawin sa
papel.

328. Pamagat
May-akda
Mga Tauhan
Suliranin
Solusyon
Wakas
4. Mula sa ginawang balangkas ay bumuo ng sariling maikling kuwento. I-post
ito sa iyong fb account at pabigyang puna (like o dislike) ito sa mga
kamag-aral o kaibigan. Kung wala namang fb account, pabigyang puna
ito sa kanila sa pamamagitan ng paglalagay ng tsek (Ö) sa pangkat ng
mga bituing napili. Pabigyang paliwanag kung bakit ito ang kanilang
puna sa iyong likha.
322
Napakahusay
Mahusay
May kaunting husay
Nangangailangan ng malaking pagbabago

329. Malaki ang tulong ng Maikling kuwento upang lalo pang sumigla at
tumaas ang katayuan ng panitikan sapagkat Wikang Pambansa ang ginamit
na midyum sa pagsulat, dumami ang manunulat, nagkaroon ng iba’t ibang
pamamaraan ng pagkukuwento at ang mga paksang dating hindi naisusulat
ay nabigyan ng pansin. Inaasahan kong naunawaan mo na ang ating aralin.
Palalimin pa natin ang iyong kaalaman sa pamamagitan ng pag-aaral sa
kaugnay na wika ng ating aralin – ang kayarian ng pang-uri. Basahin ang mga
impormasyon tungkol dito.
323
Ugnay-
ANG PANG-URI
Ang pang-uri ay salitang naglalarawan tungkol sa
pangngalan at panghalip. Maraming paraan upang
maglarawan.
Maaaring sa pamamagitan ng paggamit ng kayarian ng pang-uri . Ang
mga ito ay ang payak, maylapi, inuulit at tambalan.
1. Payak ang pang-uri kung binubuo lamang ng salitang ugat.
Halimbawa: ganda talino, bago
2. Maylapi kung ang salitang naglalarawan ay binubuo ng salitang–ugat
at panlapi.
Halimbawa: maganda, matalino, makabago
3. Inuulit kung ang salitang naglalarawan ay inuulit ang isang bahagi
nito o ang buong salitang-ugat.
Halimbawa: kayganda-ganda, matalinong-matalino
4. Tambalan kapag ito ay binubuo ng dalawang magkaibang salitang
pinagsama o pinagtambal na maaaring magkaroon ng pangalawang
kahulugan.
Halimbawa: balat-sibuyas, utak-matsing
Upang matiyak natin ang iyong pag-unawa tungkol sa pang-uri,
basahin ang kasunod na teksto sa at sagutin ang kasunod na mga tanong
tungkol dito.

330. Sa buhay, kailangang maging pusong
mamon ka sa mga taong nangangailangan ng
tulong. Hindi mahalaga ang kasikatan dahil sa
yaman, sikat na sikat ka nga kung hindi mo naman
alam ibahagi sa iyong kapwa, balewala rin.
Maging matulungin at hindi dapat maging palalo,
iyan dapat ang maging panuntunan sa buhay ng
mga taong biniyayaan ng Panginoon ng maraming
bagay. Hindi dapat tapakan ang mga taong may
buhay-alamang, sa taimtim na panalangin sa
Dakilang Lumikha, mababago rin ang mahirap
nilang buhay. Kaysarap sa pakiramdam ang
tumulong sa kapwa. Magiging magaang-magaan
ang pakiramdam kung ikaw ay magiging daan sa
pagtupad sa kanilang simpleng pangarap.
1. Suriin ang mga salitang may salungguhit sa binasang teksto. Itala ang
324
mga ito sa ilalim ng angkop na kayarian ng pang-uri.
Payak Maylapi Inuulit Tambalan

331. 2. Mula sa mga larawan sa ibaba, pumili ng isa. Sumulat ng komposisyon
tungkol dito na naglalarawan gamit ang iba’t ibang kayarian ng pang-uri.
325
3.
4. Bakit gumagamit ng iba’t ibang kayarian ng pang-uri ang isang
kuwentista?
Kumusta? Naisagawa mo ba ang lahat ng gawain? Tunay na nakatutulong
ang mga kayarian ng pang-uri upang mas mabisang mailarawan ang
tagpuan, mga tauhan at mga pangyayari sa akda. Ngayong natapos mo na
ang mga gawaing pampanitikan at panggramatika, subukin naman nating
magkaroon ng pagtataya sa iyong pag-unawa sa mahahalagang konseptong
nakapaloob sa aralin. Sagutin ang tanong upang mataya ang iyong pag-unawa
sa naging aralin.

332. Natutuwa ako at malapit ka na sa hagdanan ng tagumpay. Kaunting sikap
pa at makakamit mo na ang bandila ng tagumpay. Nakita mo na ang
kahalagahan ng Maikling kuwento. Sa Panahon ng Komonwelt ay malaya ang
mga manunulat na ipahayag ang kanilang saloobin, damdamin at ideya.
Kasama ng kalayaan sa pagpapahayag ng mga ito ang kalayaan sa paggamit
ng sariling wika sa kanilang mga akda.
Pagkatapos mong maunawaan ang Maikling kuwento, magkaroon pa
tayo ng pagtataya sa gawaing susubok sa iyong pag-unawa sa aralin.
Basahin ang kasunod na sitwasyon at ihanda ang sarili sa pagsasagawa nito.
Naniniwala ako sa iyong kakayahan kaya’t halika na!
326
GAWAIN 2.2.f: Proud to be Kabarangay!
Magkakaroon ng panauhin sa inyong lugar dahil sa nalalapit na
pagdiriwang ng kapistahan. Bilang SK Chairman ng inyong barangay, ikaw ay
naatasang i-promote ang inyong lugar sa inaasahang mga panauhin na
punong-lalawigan, punong-bayan at iba pang politiko, mga turista at mga
kabarangay sa pamamagitan ng paggawa ng advertisement poster. Ang
iyong likha ay magkakaroon ng pagtataya batay sa: a.) pagiging masining;
b.) pagiging malikhain; c.) husay sa pagpapaliwanag; at c.) pagiging
makatotohanan.
MGA PAMANTAYAN SA PAGMAMARKA NG ADVERTISEMENT POSTER
Napakahusay Mahusay Mahusay-husay Kailangan Pang
Paunlarin
Natugunan ang
lahat ng
pangangailangan
sa nilalaman at
mekaniks
Natugunan ang
lahat ng
pangangailangan
sa nilalaman at
mekaniks
Natugunan ang
ilang
pangangailangan
Natugunan ang
ilang
pangangailangan
Ganap at
epektibong
naihatid ang
mensahe
Epektibong
naihatid ang
mensahe
Nahirapang
maihatid ang
mensahe
Walang gaanong
naihatid na
mensahe
Napakahusay at
higit sa inaasahang
elementong
display na biswal
Nakaaakit ang
display na biswal
Katamtaman ang
pang-akit na
display
Walang
organisasyon at
kaayusan ang
display na biswal
Naipaliwanang
nang maayos at
wasto ang poster.
Naipaliwanag nang
maayos ang poster
Hindi gaanong
malinaw ang
pagpapaliwanag
Hindi malinaw ang
pagpapaliwanag

333. Ngayon ay natalakay na natin ang Sanaysay at Maikling kuwento, mga
panitikang maging sa kasalukuyan ay dapat na bigyang-pansin. Balikan ang
naging mga gawain at ihambing ang iyong unang ideya sa naging takbo ng
talakayan. Ilan sa iyong mga ideya ang wasto? Kung halos lahat ay nakuha
mo nang tama, binabati kita. Kung hindi naman ay mayroon ka pang
pagkakataon upang maiwasto ito. Alam mo na ang mahahalagang ideya sa
araling ito, palalimin pa natin ang kaalamang ito sa susunod na bahagi.
327
PPPPaaaaggggnnnniiiillllaaaayyyyaaaannnn aaaatttt UUUUnnnnaaaawwwwaaaaiiiinnnn
Ang layunin mo sa bahaging ito ay palalalimin pa ang iyong pag-unawa
sa mahahalagang konseptong nakapaloob sa araling ito – Aralin 2.2:
Ang Panitikan sa Panahon ng Komonwelt. May ilan pang gawain na
pagtutulungan nating gawin at sagutin upang sa gayo’y matiyak ko na wala ka
nang maling pag-unawa sa nilalaman ng araling ito.
GAWAIN 2.3: KKK (Katuwiran Ko’y kailangan)
Sa nakaraang aralin ay natutuhan mo ang iba’t ibang paraan ng
pagpapahayag. Isa na rito ang pangangatuwiran. Sa gawaing ito, ang husay
mo sa pagbibigay ng katuwiran ay kailangan. Sagutin mo ang tanong na
“malaya ba ang manunulat sa Panahon ng Komonwelt?” Sagutin ang
mahalagang tanong na ito gamit ang yes/no analysis.
Malaya ba ang mga manunulat sa Panahon ng
Komonwelt? Pangatuwiranan.
Hindi
___________
___________
___________
___________
Oo
___________
___________
___________
___________

334. Wikang pambansa ang ginagamit ng mga manunulat sa panahong
ito at lalo pang umunlad ang panitikan dahil sa naipahahayag ng mga
manunulat ang kanilang saloobin, ideya at damdamin nang hindi napipigilan
nang ibang tao o mananakop.
328
GAWAIN 2.4: Ito Noon, Ganito Ngayon
Gamit ang IRF (Initial, Revised, Final) ay ibigay ang dating
kaalaman sa paksa, ang nabagong pagkaunawa sa aralin at ang kabuuan at
wastong natutuhan sa araling tinalakay. Gayahin ang pormat sa sagutang
papel.
Initial (Dating Kaalaman sa
Paksa)
Revised (Nabagong
Pagkaunawa sa Aralin)
Final (Kabuuan at wastong
natutuhan sa aralin)
Ngayong malalim at malawak na ang iyong pag-unawa sa aralin,
alam kong handa ka na sa susunod na gawain sa susunod na bahagi
IIIIlllliiiippppaaaatttt
Layunin mo sa bahaging ito ang ilipat at isabuhay ang iyong
natutuhan sa aralin. Ang susunod na gawain ay magtataya sa iyong
natutuhan sa aralin.
GAWAIN 2.5: KULTURA – IN OR OUT?
Magkakaroon ng paligsahan sa iyong paaralan tungkol sa
paglalarawan ng mga kulturang Pilipino sa Panahon ng Komonwelt na
nagbago, nawala at nananatili pa sa kasalukuyan. Bilang lider ng Mga
Kabataang Historyador sa Pilipinas (KHP), sa harap ng mga guro, kapwa
mag-aaral, puno ng kagawaran, punongguro at historyador ay gagawin mo
ito sa masining na paraan tulad ng mini-museum o eksibit. Magkakaroon sila
ng pagtataya sa iyong likha batay sa a.) presentasyon na iyong isasagawa;
b.) makatotohanan; c.) batay sa pananaliksik; at d.) pagkamalikhain.

335. MGA PAMANTAYAN SA PAGTATAYA SA MINI-MUSEUM O EKSIBIT
PAMANTAYAN A B C D
329
A – Perpekto
B - Halos perpekto
C – May kaayusan
D – Paunlarin pa
Presentasyon – maayos at organisado
Makatotohanan – totoo ang mga impormasyong
ipinakita
Batay sa pananaliksik – mapanghahawakan o
mapagkakatiwalaan ang pinagkunan ng mga
impormasyon
Malikhain – masining at gumamit ng mga awtentikong
bagay
Interpretasyon:
4 na A – Napakahusay! Ipagpatuloy ang kahusayan o kagalingan sa mga
gawain.
3 A – Mahusay! Hindi man perpekto, naipakita mo ang iyong kahusayan o
kagalingan.
2 na A – Katamtamang Husay! Nakita ang iyong pagsisikap subalit dagdagan
pa upang mapaunlad pa ang gawain.
1 o walang A – Hindi Mahusay! Ulitin pa ang gawain upang maging
makabuluhan ito sa sarili at sa titingin ng iyong likha.
Nakatulong ba ang pagganap na gawain upang maunawaan mo ang
halaga ng aralin sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay? Ngayong natapos
mo na ang aralin, bago ka maglakbay sa bagong aralin ay sagutin mo muna
ang pangwakas na gawain.

336. Ang mahalagang ideya tungkol sa sanaysay ay
_____________________
______________________________________________________
_. Mahalagang maunawaan ang ideya o konseptong ito sapagkat
___________________________________________________.
Isa pang mahalagang konsepto sa aralin ay ang tungkol sa maikling
kuwento kung saan naunawaan ko na
_________________________
______________________________________________________
__. Mahalaga ito dahil
_________________________________________. Magagamit ko
ito sa pang-araw-araw na pamumuhay sa pamamagitan ng
____________________________________________________
330
VII. Pangwakas na Pagtataya:
(Panitikan sa Panahon ng Komonwelt)
SUMMARY-LESSON CLOSURE: Sa pamamagitan ng Lesson Closure
ay bumuo ng konsepto sa naging aralin.
LESSON CLOSURE
Ang aralin sa modyul na ito ay _____________________.
Sa kabuuan, ang aralin ay
___________________________________________________
___________________________________________________.
Sa pagtatagumpay mo sa araling ito, ikaw ay aking binabati.
Napatunayan mong muli ang iyong kakayahan sa pag-unawa sa mga aralin
sa sariling sikap at tiyaga. Sa pagpasok mo sa bagong aralin, palawakin mo
pa ang iyong kaalaman sa pag-aaral sa mga panitikan sa Panahon ng
Kasarinlan. Muli kang gagabayan ng modyul para sa panibagong pagbubukas
ng aralin. Hangad ko ang muli mong pagtatagumpay.

337. 331
ARALIN 2.3: Ang Panitikan sa Panahon ng
Kasarinlan
I. Panimula at Mga Pokus na Tanong
Kumusta na! Labis akong natutuwa na sa dalawang panahon na iyong
pinagdaanan ay marami kang napulot na kaalaman. Malaki ang magagawang
tulong sa iyo sa pagpasok mo sa bagong panahon na ito, ang Panahon ng
Kasarinlan. Sa araling ito ay aalamin mo ang naiambag ng akdang
pampanitikan na sumibol at napatanyag sa Panahon ng Kasarinlan.
Sa iyong palagay, nakatulong ba ang panitikan sa paglalahad ng
damdamin, katuwiran, opinyon o saloobin ng mga manunulat upang matamo
ang damdaming makabayan sa nasabing panahon? Masasabi mo ba na ang
panitikan ay naging salamin ng kultura ng isang bansa? Gayundin, mahalaga
bang matutuhan mo ang paggamit ng angkop na gramatika? Mahalaga ba na
magkaroon ka ng kaalaman at kakayahan tungkol dito? Malalaman mo ang
sagot sa mahahalagang tanong na ito sa pagpapatuloy mo ng iyong pag-aaral.
Upang mapatunayan na naunawaan mo ang nilalaman ng araling ito,
sa pagtatapos ng iyong pag-aaral, inaasahan na makabubuo ka ng isang
photo documentary na naglalarawan ng kultura at kalagayang panlipunan
ng mga Pilipino sa panahong ito na nawala,nabago na at nananatili pa
hanggang sa kasalukuyan. Narito ang mga pamantayan kung paano tatayain
ang gawaing ito: a) orihinal, b) may kaugnayan sa paksa/napapanahon ang
paksa, c)malikhain ang presentasyon, d) wasto ang paggamit ng
gramatika/retorika.
Malalaman mo sa araling ito ang iba pang akdang pampanitikang
napatanyag sa panahong ito partikular ang Maikling kuwento at Dula.
Gayundin ang mga araling panggramatika tulad Aspekto ng Pandiwa at Mga
Pahayag ng Pagsang-ayon at Pagsalungat.
II. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw ng mga Ito
Masasagot mo ang mahahalagang tanong at maisasagawa mo ang
Inaasahang Produkto/Pagganap kung uunawain mo ang sumusunod na
nakapaloob sa araling ito:

338. 332
ARALIN 2.3: ANG PANITIKAN SA PANAHON AAARRRAAALLLIIINNN 222...333::: AAANNNGGG PPPAAANNNIIITTTIIIKKKAAANNN SSSAAA PPPAAANNNAAAHHHOOONNN NNNNGGGG KKKKAAAASSSSAAAARRRRIIIINNNNLLLLAAAANNNN
Aralin 2.3.1 a. Panitikan: Maikling Kuwento
“Paglalayag sa Puso ng Isang Bata” ni Genoveva
Edroza-Matute
b. Wika: Aspekto ng Pandiwa
Aralin 2.3.2. a. Panitikan: Dula
“Sinag sa Karimlan” ni Dionisio Salazar
b. Wika: Mga Pahayag ng Pagsang-ayon at Pagsalungat
III. Mga Inaasahang Kasanayan
Sa araling ito, malilinang sa iyo ang sumusunod na kaalaman at
kasanayan:
ARALIN :
ANG
PANITIKAN
SA
PANAHON
NG
KASARINLAN
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pag-unawa sa Napakinggan
Nabibigyang kahulugan ang mga makabuluhang
salita/matatalinghagang pahayag na ginamit sa akdang
napakinggan
Nakikinig nang may pag-unawa upang:
• mailahad ang layunin ng napakinggan
• masagot ang mga tiyak na tanong
• maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay na mga
pangyayari
Nakapaglalahad ng sariling pananaw sa pagiging
makatotohanan/di- makatotohanan ng mga
punto/argumentong binibigyang-diin o halaga
ng napakinggan batay sa paraan ng pagsasalita (tono, diin,
paghinto, intonasyon)
Pagsasalita
Naipapahayag nang maayos ang matinding reaksiyon sa
mga bagay
na ‘di nagugustuhan (may pagsasaalang-alang sa damdamin
ng kausap)
Nakapagsasagawa ng interbyu/panayam

339. Nakapagsasagawa ng sarbey batay sa kulturang Pilipino
gamit ang panitikan
Nakapaglalahad ng pamamaraan sa pagsasagawa ng
simposyum tungkol sa kahalagahan ng kulturang sariling atin
Nakabubuo ng pansariling opinyon batay sa mga
ideya,kaisipang inilahad ng teksto
Nakapaglalahad ng sariling pananaw kung paano
mapananatili ang kulturang Pilipino sa tulong ng panitikan
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang iba’t ibang akdang pampanitikan batay sa mga
katangian nito
333
Naipahahayag ang mga makabuluhang kaisipang nais
ipabatid ng may-akda
Naipaliliwanag ang mga elemento ng akda
• dula
• maikling kuwento
Natutukoy ang iba’t ibang tunggaliang naganap sa akda
Napagsusunod-sunod ang mga pangyayari sa akdang
binasa buhat sa simula, tunggalian, kasukdulan, kakalasan
at wakas
Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa
mapanuring pagbasa ng akda/teksto
Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o ideyang
nakapaloob sa teksto
Napayayaman ang karanasan ng mag-aaral sa tulong ng
mga akdang pampanitikan upang mapaunlad at mapalawak
ang kakayahan at pananaw sa buhay
Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng
akda/teksto ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng
may-akda

340. Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa
mga akdang pampanitikan
Nakapagbibigay-hinuha sa
334
• pangyayari
• kaalaman
• pakay o motibo
• layunin ng may-akda
Naihahambing ang kalagayan ng panitikan at epekto nito sa
kulturang Pilipino noon at ngayon
Nasusuri sa teksto ang mga aspekto ng pandiwa
Naisasaayos ang mga pangyayari sa maikling kwento/dula
ayon sa wastong pagkakasunod-sunod
Nasusuri ang bahagi ng maikling kuwento/dula/sanaysay
Nakikilala ang iba’t ibang bahagi at elemento ng maikling
kwento/dula
Napaghahambing ang elemento ng maikling kuwento sa
dula
Nasusuri ang kulturang taglay ng panitikan kung ito’y
nanatili, nabago o nawala na
Pagsulat
-Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan,
at opinyong nakapaloob sa teksto kung:
• totoo o hindi totoo
• may pagbabatayan o kathang-isip lamang
• mabuti o masama
• katotohanan o opinyon
Nakapaglalahad ng sariling pananaw batay sa nilalaman ng
akdang binasa kung ito’y makatotohanan o di-makatotohanan
gamit ang graphic organizer
Nakasusulat ng maikling kuwento batay sa kultura ng lugar
na pinagmulan
Nakasusulat ng talatang
• naglalarawan

341. 335
• naglalahad
• nagsasalaysay
• nangangatuwiran
Nakapag-uugnay ng mga kaisipan mula sa binasang akda
hango sa sariling karanasan
• nasaksihan
• napakinggan/napanood/nabasa
Tatas
Naipamamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo
Naipamamalas ang makahulugan at masining na
pagpapahayag para sa mabisang pakikipagkomunikasyon
Nagagamit ang magagalang na pananalita sa
pakikipagkomunikasyon
Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa
komunikasyon
ayon sa sitwasyon, pangangailangan at pagkakataon
Estratehiya sa Pag-aaral
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Pananaliksik
Nalilikom ang kakailanganing mga impormasyon mula sa
iba’t ibang pinagkukunang sanggunian
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na mga
impormasyon sa pananaliksik
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang mga kagamitang
sanggunian sa aklatan/Internet

342. Maikling Kuwento
Pagsang-ayon at
Pagsalungat
336
VIII. Konseptuwal na Balangkas
Narito ang konseptuwal na balangkas ng mga araling ito
Ang Panitikan sa Panahon ng
Kasarinlan
3.1.1 Panitikan:
Maikling
Kuwento
3.1.2 Wika: Aspekto
ng Pandiwa
3.2.1 Panitikan:
3.2.2 Wika: Mga
Pahayag ng
Nasasabik ka na marahil sa mga aralin na iyong aalamin,huwag kang
mag-alala kasama mo na magsisilbing katuwang mo sa pagdukal ng mas
malalim pang karunungan.Magtiwala ka lamang sa iyong kakayahan at
tinitiyak ko magiging kapaki-pakinabang sa iyo ang ating samahan, ipangako
mo lamang na walang iwanan hanggang sa matapos mo ang kabuuan ng
araling ito. Halika na! Simulan mo na ang iyong pag-aaral sa pamamagitan ng
pagsagot sa panimulang pagtataya na susuri sa iyong kahandaan sa
magiging paksa ng ating aralin.
IX. Panimulang Pagtataya
Alamin natin kung gaano na ang alam mo tungkol sa araling ito.
Hanapin at isulat sa iyong notbuk ang sa iyong palagay ay tamang sagot sa
bawat tanong. Sagutin ang lahat ng aytem. Pagkatapos masagot ang maikling
pagsusulit na ito, malalaman mo ang iyong iskor. Alalahanin mo ang mga
aytem na mali ang iyong sagot at hanapin mo ang tamang sagot habang
pinag-aaralan mo ang modyul na ito.

343. Unang Bahagi
Panuto: Ibigay ang hinihingi ng diyagram tungkol sa dula. (para sa bilang 1-5)
Kahulugan Katangian Kahalagahan nito
337
Gawin sa sagutang papel.
Ikalawang Bahagi
Dula
bilang akdang
pampanitikan
Panuto: Basahin at unawain ang isang bahagi ng maikling kuwento. Sagutan
ang mga tanong na kasunod nito.
Nagkatuwaan ang mga bata sa pagtatampisaw sa baha. Ito
ang pinakahihintay nilang araw mula nang magkasunud-sunod ang
pag-ulan. Alam nilang kapag iyo’y magpatuloy sa loob ng tatlong araw,
ang lansangang patungo sa laruan ay lulubog. At ngayon, ay ikalimang
araw nang walang tigil ang pag-ulan.
Ilang maliit na bata ang nagpapalutang ng mga bangkang
papel, nariyang tinatangay ng tubig, naroong sinasalpok at inilulubog,
nariyang winawasak.
Sa tuwing ako ay makakakita ng bangkang papel ay
nagbabalik sa aking gunita ang isang batang lalaki. Isang batang
lalaking gumawa ng tatlong malalaking bangkang papel na hindi niya
napalutang sa tubig kalian man.

344. Sa karimla’y pinalaki niya ang dalawang mata, wala siyang,
Dali-dali siyang nagbangon at pakapa-kapang sumiksik sa pagitan
ng kapatid at ng kanyang kausap. Idinaan niya ang kanyang kamay sa
pagitan ng baywang at bisig ng ina. Naramdaman niya ang bahagyang
pag-angat ng kaliwang bisig niyon. Ang kanang kamay noo’y ipinatong sa
kanyang ulo at pabulong na nagsalita “Siya matulog ka na.”
Ang mukha ng kanyang ina ay nakita ng batang higit na pumuti,
kaysa rati. Ngunit ang mga mata noo’y hindi pumipikit, nakatingin sa
wala.
Kaya nga ba’t sa tuwi akong makakita ng bangkang papel ay
nagbabalik sa aking gunita ang isang batang lalaki. Isang batang lalaking
gumagawa ng tatlong malalaking bangkang papel na hindi niya napalutang
kailanman.
338
makitang ano man maliban sa isang makitid na silahis.
6. Ang katangian ng batang lalaki sa akda ay ______.
A. mapagmahal
B. palaasa
C. mayabang
D. mapangarapin
7. Sa karimla’y pinalaki niya ang dalawang mata, wala siyang makitang ano
man maliban sa isang makitid na silahis. Ang damdaming inilalarawan ay
_______.
A. pagkatakot
B. pagkagitla
C. paghanga
D. pagtataka
8. Batay sa akda, ang bangkang papel ay sumasagisag sa ______.
A. pag-asa
B. pangarap
C. pag-unlad
D. paghahangad
-halaw sa “Bangkang Papel” ni Genoveva Edroza Matute

345. 9. Ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa kuwentong binasa ay
339
tinatawag na ________.
A. banghay
B. tema
C. pananaw
D. damdamin
10. Nagsimula ang akda sa pamamagitan ng ______.
A. kilos at galaw ng tauhan
B. tagpuan at banghay
C. tagpuan at kapaligiran
Nahirapan ka ba sa pagsagot? Huwag kang malungkot kung ilan lang
ang tama mong sagot. Tutulungan ka ng araling ito upang turuan ka pa at
maiwasto ang mali sa mga sagot mo. Simulan na natin ang pag-aaral ng mga
akdang pampanitikan sa Panahon ng Kasarinlan.
VI . Yugto ng Pagkatuto
AAAAllllaaaammmmiiiinnnn
Malaki ang papel na ginampanan ng panitikan sa buhay ng mga
Pilipino sa iba’t ibang panahon. Naranasan nila na maipahayag
ang sariling damdamin at saloobin sa pamamagitan ng mga
pasalita at pasulat na akda na nagbukas sa isang diwang makabansa.
Simulan na natin ang pag-aaral nang sa ganoo’y, malaman mo kung
nakatulong ba ang panitikan sa paglalahad ng damdamin, katuwiran, opinyon
o saloobin ng mga manunulat upang matamo ang damdaming makabayan sa
Panahon ng Kasarinlan? Bakit mahalagang pag-aralan ang panitikan sa
panahong ito? Umaasa ako na ang mga gawain at pagsasanay sa bahaging
ito ay makatutulong upang masagot ang mga tanong na ito.
Gawin mo ring gabay ang pamantayang pangnilalaman kung saan
maipamamalas mo bilang mag-aaral ang pag-unawa sa ilang akdang
pampanitikan partikular na ang Maikling kuwento at Dula na napatanyag at
umusbong noong Panahon ng Kasarinlan. Sa pagtatapos ng araling ito,
inaasahan kong makapagsasagawa/makabubuo ka ng photo documentary
na naglalarawan ng kultura at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino sa
Panahon ng Kasarinlan .
Ngayon, simulan mo na ang pag-aaral sa araling ito sa tulong ng
Timeline, ikaw ay magbabalik-tanaw sa mga manunulat at akdang
pampanitikan na umusbong sa Panahon ng Pananakop ng Amerikano,
Komonwelt hanggang sa Panahon ng Kasarinlan. Sa pamamagitan nito, tiyak
kong maalala mo ang mga akdang iyong napag-aralan sa nagdaang panahon

346. 340
GAWAIN 2.1: Timeline…Noon at Ngayon
Tingnan ang mga larawan ng manunulat sa p.139. Kilalanin mo at piliin
sa hanay A ang mga manunulat at hanay B naman ang kanilang akda na
isinulat at ilagay ito sa angkop na panahon na hinihingi sa timeline. Gawin sa
sagutang papel.
Panahon ng
Amerikano
Panahon ng
Komonwelt
Hanay A Hanay B
Panahon ng
Kasarinlan
• Ang Pagpupulis –
Trapiko ay Isang
Sining
• Paglalayag sa
Puso ng Isang
Bata
• Ako ang Daigdig
• Isang Dipang
Langit
• Lupang Tinubuan

347. Matapos mong makilala at maihanay nang wasto sa angkop na
panahon ang nasa bawat hanay sa Timeline, nais kong bigyan mo ng hinuha
ang mahahalagang tanong sa aralin sa tulong ng KWHL Sheet. Sagutin mo
muna ang tatlong naunang kolum, ang KWH. Pagkatapos nating pag-aralan
ang modyul na ito ay saka mo sagutin ang huling kolum, ang L.
Nakatulong ba ang panitikan sa paglalahad ng damdamin,
katuwiran, opinion o saloobin ng mga manunulat upang matamo ang
damdaming makabayan sa Panahon ng Kasarinlan?
Ano ang iyong
natutuhan/
naunawaan?
(What did you
341
GAWAIN 2.2: TSART-KWHL
K W H L
Ano ang alam
mo na?
(What do you
know?)
Ano ang nais mong
malaman?
(What do you want
to find out)
Paano mo makikita
ang nais mong
maunawaan?
(How can you find
out what you want
to learn?)
learn?)
Inaasahan ko na masasagot mo nang tama ang tanong na ito. Kung
hindi pa, huwag kang mag-alala sapagkat gaya nga ng ipinahayag ko sa
layunin ng araling ito na sa iyong pagsisikap at pagtitiyaga ay mahahanap mo
ang tamang kasagutan. Maaari ka ng magsimula sa pag-alam sa mga
impormasyon kaugnay ng akdang pampanitikan.
PPPPaaaauuuunnnnllllaaaarrrriiiinnnn
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang
maunawaan mo ang mahahalagang kaisipan/konsepto na
saklaw ng aralin. Huwag kang mag-alala sa tulong ng iyong pagsisikap
at pagtitiyaga, mahahanap mo ang tamang kasagutan. Ngayon ay maaari
kang magsimula na sa pag-alam sa mga impormasyon kaugnay ng akdang
pampanitikan. Magsimula tayo sa Maikling kuwento (Aralin 2.3.1
Ang Maikling kuwento o maikling katha gaya ng karaniwang taguri dito
ay sangay ng salaysay (narration). May sariling mga katangian ito na ikinaiiba
sa ibang akdang pampanitikan. Kabilang sa mga katangiang ito ay ang
pagkakaroon ng iisang kakintalan, may isang pangunahing tauhang may
mahalagang suliraning kailangang lutasin, tumatalakay sa isang madulang
bahagi ng buhay at iba pa. Mahalaga ring masagot mo ang sumusunod na
pantulong o prosesong tanong upang makatulong sa iyo sa pagsagot sa
mahalagang tanong ng aralin.

348. kuwento sa iba pang akdang
342
Mga Gabay na Tanong
1. Paano naiiba ang maikling kuwento sa iba pang akdang pampanitikan?
2. Ano ang karaniwang tema o paksang ginamit ng mga manunulat sa
panahong ito?
3. Paano nakatutulong ang pagkakaroon ng kaalaman at kakayahan sa
paggamit ng angkop na aspekto ng pandiwa sa pag-aaral ng maikling
kuwento?
Simulan mo na ang mga gawain. Unahin mo munang tuklasin kung
ano ang iyong nalalaman sa ating paksa.
GAWAIN 2.3.1. a: TUKLAS-INFO
Batay sa iyong nalalaman, subukin mong isulat ang hinihingi sa
dayagram kaugnay ng araling iyong pag-aaralan. Huwag kang mag-aalala,
ito’y pag-alam lamang kung gaano na ang iyong kaalaman tungkol sa pag-aaralan
natin.
Maikling
Kuwento
Ano ang Maikling kuwento?
Paano ito lumaganap sa
Pilipinas?
Ihambing ang Maikling
pampanitikan
Inalam lang natin sa mga gawaing ito kung ano na ang iyong
nalalaman sa araling ito. Sa pagpapatuloy ng iyong pag-aaral, malalaman mo
kung tama ang iyong mga sagot. Makatutulong ang pagbasa sa sumusunod
na Maikling kuwento upang maunawaan ang aralin. Ngunit bago iyon,
mahalagang malaman mo muna kung sino ang sumulat ng akda.Upang
ganap na maunawaan ang aralin, kilalanin mo muna ang isa sa natatanging
manunulat sa panahong ito. Kilala mo ba si Aling Bebang o si Genoveva
Edroza-Matute? Magbigay ng ilang impormasyon tungkol sa kaniya gamit ang
sumusunod na Concept Map.

349. Kapanganakan:
Pamilya:
Mga Katangian:
Mga Tagumpay sa Buhay:
Genoveva Edroza-Matute
Larawan ni
Genoveva
Edroza-
Matute
Si Aling Bebang, ayon sa talambuhay na isinulat ni Gregorio C.
Borlaza, ay bunso sa labindalawang magkakapatid, at supling nina
Anastacio B. Edroza at Maria Magdalena K. Dizon. Siyam ang namatay sa
kaniyang mga kapatid, at karamihan ay wala pang isang taon ang itinagal
sanhi ng pagkakasakit. Lumaki siya sa Tayuman-Oroquieta, malapit sa
karerahan ng kabayo sa San Lazaro. Hindi naglaon ay nakitira siya sa
kaniyang ale—na kapatid ng kaniyang ama—doon sa Felix Huertas, Maynila
hanggang makatapos ng elementarya. Nag-aral siya sa Santa Clara Primary
School (na naging P. Gomez Elementary School) at Magdalena Elementary
School, pagkaraan ay sa Manila North High School (na Arellano High
School ngayon), nagkolehiyo sa Philippine Normal School (na Philippine
Normal University ngayon), hanggang matapos ang masterado sa Filipino
at doktorado sa edukasyon sa Unibersidad ng Santo Tomas.
Nasiyahan ka ba sa iyong nabatid sa ating may-akda? Sa
pagpapatuloy, basahin mo na ang maikling kuwento nang may pag-unawa at
pagkatapos ay sagutin ang mga tanong sa pagsasanay at isagawa ang mga
gawaing nasa bahaging ito.
Basahin at unawain
Ngayon, may ilang impormasyon ka na tungkol sa may-akda, handa
343
ka na ngayong basahin at unawain ang isa sa kanyang ipinagmamalaking
akda. Simulan mo na.

350. 344
PAGLALAYAG sa PUSO ng ISANG BATA
ni Genoveva Edroza Matute
Binata na siya marahil ngayon. O baka ama na ng isang mag-anak.
Ito ay kung nakaligtas siya sa nakaraang digmaan… nguni't ayaw kong
isiping baka hindi. Sa akin, siya'y hindi magiging isang binatang di-kilala,
isang ama, o isang alaala kaya ng Bataan. Sa akin, siya'y mananatiling isang
batang lalaking may-kaliitan, may kaitiman, at may walong taong gulang.
Pagkaraan ng daan-daaang tinuruan, mga sumipot, nanatiling saglit,
at lumisan pagkatapos, pagkaraan ng mga taong ang ila'y nagdumali, ang
ila'y nagmabagal at ang ila'y nakintal sa gunita, buhay na buhay pa sa aking
isipan ang kanyang mukha at ang kanyang pangalan. Nguni't ang buhay sa
lahat ay ang isang bagay na itinuro niya sa akin isang araw nang siya ang
aking maging guro at ako ang kanyang tinuturuan.
Isa siya sa pinakamaliit sa klase. At isa rin siya sa pinakapangit.
Ang bilog at pipis niyang ilong ay lubhang kapansin-pansin at tingnan
lamang iyo'y mahahabag na sa kanya ang tumitingin. Kahit ang paraan niya
ng pagsasalita ay laban din sa kanya. Mayroon siyang kakatuwang punto
na nagpapakilalang siya'y taga- ibang pook.
Ngunit may isang bagay na kaibig-ibig sa munti't pangit na batang
ito, kahit sa simula pa lamang. Nagpapaiwan siya tuwing hapon kahit na
hindi siya hilingan ng gayon. Siya rin ang pinakahuling umaalis: naglilibot
muna sa buong silid upang pulutin ang mga naiiwang panlinis. Lihim ko siyang
pinagmamasdan habang inaayos niya ang mga ito sa lalagyan, ipinipinid, at
pagkatapos ay magtutungo sa likod ng bawat hanay ng upuan upang tingnan
kung tuwid ang bawat isa. At sa pintuan, lagi siyang lumilingon sa pagsasabi

351. ng Goodbye, Teacher!
Sa simula, pinagtakhan ko ang kanyang pagiging mahiyain. Nakikita
ko siyang gumagawa nang tahimik at nag-iisa - umiiwas sa iba. Maminsan-minsa'y
nahuhuli ko siyang sumusulyap sa akin upang bawiin lamang ang
kanyang paningin. Siyang tinatanaw tuwing hapon, pinakahuli sa kanyang
mga kasamahan, ay naiisip kong alam na alam niya ang kanyang kapangitan,
ang nakatutuwang paraan ng kanyang pagsasalita.
Unti-unti kong napagdugtong-dugtong ang mga katotohanan
tungkol sa kanyang buhay. Payak ang mga katotohanan: siya'y isang
munting ulilang galing sa lalawigan, lumuwas sa malaking lungsod bilang
utusan. At kalahating araw siyang pumapasok sa paaralan upang may
makasama sa pagpasok at pag-uwi ang anak ng kanyang panginoon.
Nadama ko ang kakaibang kalungkutan: Nais kong makita siyang
nakikipaghabulan sa mga kapwa-bata, umaakyat sa mga pook na
ipinagbabawal, napapasuot sa kaguluhang bahagi ng buhay ng bawat bata.
Kahit na hindi siya marunong, maging kanya lamang sana ang halakhak at
kaligayahan ng buhay-bata.
Tinatawag ko siya nang madalas sa klase. Pinagawa ko siya ng
marami't mumunting bagay para sa akin. Pinakuha ko sa kanya ang mga
tsinelas ko sa pinakahuling upuan sa silid. Naging ugali niya ang pagkuha sa
mga iyon, ang paghihiwalay sa mga iyon upang itapat sa aking paa. Ang
pagbili ng aking minindal sa katapat na tindahan, hanggang sa hindi ko na
kailangang sabihin sa kanya kung ano ang bibilhin - alam na niya kung alin
ang ibig ko, kung alin ang hindi ko totoong ibig.
Isang tahimik na pakikipagkaibigan ang nag-ugnay sa munti't pangit
na batang ito at sa akin. Sa tuwi akong mangangailangan ng ano man, naroon
na siya agad. Sa tuwing may mga bagay na gagawin, naroon na siya upang
gumawa. At unti-unti kong nadamang siya'y lumiligaya - sa paggawa ng
345

352. maliliit na bagay para sa akin, sa pagkaalam na may pagmamalasakit ako sa
kanya at may pagtingin sa kanya. Nahuhuli ko na siyang nagpapadulas sa
pagitan ng mga hanay ng upuan hanggang sa magkahiga-higa sa likuran ng
silid. Nakikita ko na siyang nakikipaghabulan, umaakyat sa mga pook na
ipinagbabawal. Nagkakandirit hanggang sa tindahang bilihan ng aking
minindal. At minsan o makalawa ko siyang nahuling nagpapalipat-lipat sa
pagtapak sa mga upuan.
At kung ang lahat ay wala na, kinakausap ko siya at sumasagot siya
nang pagaril sa Tagalog. At sa mga ganoong pagkakatao'y nagmumukha
siyang maligaya at ang kanyang, Goodbye, Teacher, sa may-pintuan ay
tumataginting. Sa mga ganoong pagkakatao'y naiiwan sa akin ang
katiyakang siya'y hindi na totoong napag-iisa at hindi na totoong
nalulumbay.
Isang mabagal na paraan ang pag-akit na iyon sa kanya at ang
pagtiyak na siya'y mahalaga at sa kanya'y may nagmamahal.
Napasuot na siya sa mga kaguluhang bahagi ng buhay ng bawa't
bata. Nanukso na siya sa mga batang babae. Lalo siyang naging malapit sa
akin. Lalo siyang naging maalala at mapagmahal. Maligaya na siya.
Isang araw, nangyari ang hindi inaasahan. Sa paglingon ko sa mga
taong nagdaa'y naamin ko sa sariling ang lahat ng iyo'y aking kasalanan.
Mainit noon ang aking ulo, umagang-umaga pa. At ang hindi ko dapat gawin
ay aking ginawa - napatangay ako sa bugso ng damdamin. Hindi ko na
magunita ngayon kung ano ang ginawa ng batang iyon na aking ikinagalit.
Ang nagugunita ko lamang ngayon ay ang matindi kong galit sa kanya, ang
pagsasalita ko sa kanyang ipinanliit niya sa kanyang upuan. Nalimutan ko
ang kanyang pag-iisa, ang kanyang kalumbayan, ang mabagal na paraan ng
pag-akit at pagtiyak sa kanyang siya'y mahalaga at minamahal.
Nang hapong iyo'y hindi siya nagpadulas sa pagitan ng mga hanay
346

353. ng upuan. Ngunit siya'y nagtungo sa huling upuan upang kunin ang aking
tsinelas, upang paghiwalayin ang mga iyon at itapat sa aking mga paa.
Nagtungo siya sa tindahang katapat upang bilhin ang aking minindal at
nagpaiwan siya upang likumin ang mga kagamitan sa paglilinis at upang
ayusin ang mga iyon sa lalagyan sa sulok. Pinagpantay-pantay rin niya ang
mga upuan sa bawat hanay, gaya ng kanyang kinamihasnan. Ngunit hindi
siya tumingin sa akin minsan man lamang nang hapong iyon.
Naisip ko: napopoot siya sa akin. Sa munti niyang puso'y
kinapopootan niya ako ng pagkapoot na kasintibay ng pagmamahal na iniukol
niya sa akin nitong mga huling buwan. Ang isa mang batang namulat sa pag-iisa
at sa kalumbayan ng pag-iisa't kawalan ng pagmamahal ay makaaalam
din sa kawalan ng katarungan. Ngayo'y paalis na siya, ang naisip ko, nang
may kapaitan sa puso.
Tumagal siya sa pagpapantay sa mga upuan. Na tila may binubuong
kapasiyahan sa kanyang loob.
Nagtungo siya sa pintuan at ang kanyang mga yabag ay mabibigat
na tila sa isang matandang pagod. Sa loob ng maraming buwan, ngayon
lamang siya hindi lumingon upang magsabi ng, Goodbye, Teacher.
Lumabas siya nang tahimik at ang kanyang mabibigat na yabag ay lumayo
nang lumayo.
Ano ang ginawa kong ito? Ano ang ginawa kong ito? Ito ang
itinanong ko nang paulit-ulit sa aking sarili. Napopoot siya sa akin. At ito'y
sinabi ko rin nang paulit-ulit sa aking sarili.
Bukas…. Marahil, kung pagpipilitan ko bukas…
Biglang-bigla, ang maitim at pipis na mukha ng bata'y nakita ko sa
pintuan. Ang mga mata niyang nakipagsalubungan sa aki'y may
nagugulumihanang tingin. Goodbye, Teacher, ang sabi niya. Pagkatapos ay
umalis na siya.
347

354. Nagbalik siya upang sabihin iyon sa akin.
Kung gaano katagal ako noon sa pagkakaupo, ay hindi ko na magunita
ngayon. Ang tangi kong nagugunita'y ang pagpapakumbaba ko sa kalakhan
ng puso ng munting batang yaon, sa nakatitinag na kariktan ng kanyang
kaluluwa. Nang sandaling yaon, siya ang aking naging guro.
Naka-relate ka ba? Upang malaman natin na naunawaan mo ang
iyong binasa, sagutin mo nang buong husay ang sumusunod na mga gawain.
348
GAWAIN 2.3.1.b: Paglinang ng Talasalitaan
Sa pamamagitan ng Clustering, ibigay ang hinihinging mga konsepto o
kaisipan na may kaugnayan sa pahayag na SA PUSO NG ISANG BATA.
Gawin sa sagutang papel.

355. 349
GAWAIN 2.3.1.c: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Upang ganap na mataya ang iyong pag-unawa sa binasa, sagutin mo
ang sumusunod na mga tanong/gawain. Gawin ito sa sagutang papel.
1. Suriin mo ang mga tauhan batay sa kilos, damdamin at pananalita sa
pamamagitan ng Character Mapping. Gawin sa papel. Gayahin ang
pormat
Pananalita
Kilos
Damdamin
Pananalita
Kilos
Damdamin
2. Bakit nais ng guro na mapalapit sa bata?
3. Patunayan na ang guro sa akda’y naturuan ng bata sa kaniyang
buhay?
4. Kung ikaw ang bata, babalikan at magpapaalam ka pa ba sa iyong
guro kapag ikaw ay napagalitan niya? Pangatuwiranan. Isulat sa
papel.
5. Sa iyong palagay, ano kaya ang gagawin ng guro pagkatapos nang
ipinakita sa kaniya ng mag-aaral kahit na napagalitan siya? Sumulat ng
diyalogo bilang sagot. Gawin sa papel
6. Anong damdamin ang namayani sa guro ng nasabi niya sa kanyang
sarili ang pahayag na ito? “Nalimutan ko ang kanyang pag-iisa, ang
kaniyang kalumbayan, ang mabagal na paraan ng pag-akit at pagtiyak
sa kanyang siya’y mahalaga at minamahal.”
7. Nagtungo siya sa pintuan at ang kaniyang mga yabag ay mabibigat na
tila sa isang matandang pagod. Sa loob ng maraming buwan, ngayon
lamang siya hindi lumingon upang magsabi ng, “Goodbye, Teacher.”
Lumabas siya nang tahimik at ang kaniyang mabibigat na yabag ay
lumayo nang lumayo. Ano ang mensaheng nais iparating nito sa guro
at mag-aaral? Isulat ang sagot sa papel.
8. Punan ang mga kahon ng mga mensahe ng kuwento. Gawin sa papel.

356. 9. Ano ang tema o paksa ng nasabing akda? Patunayan.
10. Sa iyong palagay, may kaugnayan ang paksa o tema ng nasabing akda
Pagpapahiwatig ang isang matingkad na katangian ng mga kuwento
ni Genoveva Edroza Matute. Karaniwang nagtutuon siya sa isa o
dalawang tauhan, at sa mga tauhang ito ay lalaruin niya ang banghay at
gusot ng kuwento. Ang pingas o puntos ng tauhan ay maaaring nasa
kapasiyahan nito, at hindi dahil sa taglay na personal at panlabas na
anyo. Sa mga matagumpay niyang kuwento, ang mga tauhan ay pumupukol
ng mabibilis na salitaan, o nagsasalita sa guniguni, at ang mga kataga ay
waring makapaglalagos sa kalooban ng mambabasa. Sumasabay din ang
mga kuwento ni Aling Bebang, palayaw ni Matute, sa mga kasalukuyang
pangyayari na kung minsan ay nakalulugod at kung minsan ay nakaiinis, at
kung ano man ang epekto nito sa mambabasa’y mauugat sa lalim ng
pagkaunawa ng manunulat sa kaniyang pinapaksa.
350
sa buhay ng may-akda ng kuwento?
11.Mula sa simula hanggang sa wakas ng kuwento, anong pamamaraan ang
ginamit ng may-akda?
Nasagot at naisagawa mo ba ang lahat ng katanungan/gawain? Muli,
balikan mo ang iyong mga naging sagot at suriin mo. Sa iyong binasa,
mabisang naisalaysay ng may-akda ang tema, paksa o layunin sa kanyang
akda sa pamamagitan ng mabisang paggamit ng mga pahiwatig.

357. Isang halimbawa ng Maikling kuwento ang iyong binasang akda.
Maliban sa kuwento ng katutubong kulay na iyong napag-aralan sa Panahon
ng Komonwelt, may iba pang mga uri ang Maikling kuwento. Siyanga pala,
ang binasa mong akda ay isang halimbawa ng Maikling kuwento na nasa
uring kuwento ng tauhan. Handa ka na bang madagdagan pa ang iyong
kaalaman tungkol sa Maikling kuwentong ito? Kung gayon, basahin mo ang
kasunod na impormasyon.
Ang binibigyang-diin sa kuwento ng tauhan ay ang pangunahing
tauhan o mga tauhang gumagalaw sa kuwento. Ipinakikilala ang kanilang
pag-uugali, pagkilos, pananalita at iba pang katangian sa pamamagitan ng
tahasan o tuwirang paglalarawan o kaya’y pagpapahiwatig sa pamamagitan
ng usapan ng mga tauhan at sa ikinikilos ng mga iyon.
Ang mga tauhan ang gumagalaw sa akda- protagonista na tinatawag
na bida at antagonista na nagpapahirap o nagpapasalimuot sa buhay ng
bida.
Ang tauhang lapad (flat character) ay hindi nagbabago ang pag-uugali
kung ano ang gawi, kilos at katangian niya sa simula ng akda
hanggang katapusan; habang ang tauhang bilog (round character) naman
ay nagbabago mula sa pagiging salbahe ay nagiging mabait; kung api sa
simula, sa pagwawakas ay natuto nang lumaban.
Nadagdagan na ang iyong kaalaman tungkol sa Maikling kuwento,
351
mangyaring sagutin at gawin mo ang kaugnay na mga gawain.

358. 352
GAWAIN 2.3.1.d: Pananaw mo,Pananaw ko,Pananaw ng lahat
Ibigay ang kahulugan ng maikling kuwento ayon sa iyong sariling
pananaw, pananaw ng ibang tao (kapwa kamag-aral, kaibigan) at pananaw
ng eksperto (maaaring kapanayamin nila). Gawin sa papel.
Sa aking
pananaw...
Sa pananaw ng aking kamag-aral
...
Sa pananaw ng mga eksperto...
Sa pananaw ng
aking kaibigan...

359. 353
GAWAIN 2.3.1.e: Pagkakaiba-Pagkakatulad
Paano naiiba ang Maikling kuwento sa ibang akdang pampanitikan?
Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang pormat.
MAIKLING KUWENTO
Iba pang akdang
pampanitikan
PAGKAKAIBA PAGKAKATULAD
sa Tema
sa Paksa
sa Layunin
sa Pamamaraan
Kung susuriin mo, sa pagdaan ng mga panahon (mula sa
Panahon ng Amerikano, Panahon ng Komonwelt hanggang Panahon ng
Kasarinlan) ang Maikling kuwento ay naging behikulo ng mga manunulat para
maipahayag ang kanilang saloobin, damdamin, katuwiran o opinyon.
Nagkakaiba lamang sila sa tema, paksa, layunin at pamamaraan kung paano
ito nilikha ng isang manunulat na nakabatay
kung minsan sa kanilang naging karanasan o totoong buhay. At upang higit
mo pang maunawaan at makilala ang Maikling kuwento, basahin mo pa ang
isang halimbawa nito at sagutin ang kasunod na mga tanong:
Ang Aking Inspirasyon
“Tumayo ang lahat at tayo’y mananalangin.”
Ito ang laging bukambibig ng gurong nagsilbing pangalawang magulang
sa aking buhay. Guro siya ng ikalawang taon sa aming paaralan. Lahat ng aking
kamag-aral ay natutuwa tuwing sasapit ang ikawalo ng umaga sapagkat Filipino
na. Sa tuwing magtuturo siya, ang lahat ay tahimik na nakikinig, walang
dumadaldal. Ang buong klase ay nag-aabang ng bagong kaalaman na ibabahagi
niya sa amin. Gustong-gusto ko ang araling itinuro niya tulad ng akdang
pampanitikan. Dito ko natutuhan na ang panitikan ay salamin ng kultura ng
isang bansa. Buong puso at galak siyang nagtuturo at ito’y walang halong
pagkukunwari. Kaya marami akong natutuhan sa kanya. Naunawaan ko na sa
iba’t ibang panahon malaki ang naging papel ng manunulat sa pagpapaunlad ng
panitikang Filipino.

360. Parang kailan lang, sampung taon na pala ang nakalilipas. Subalit sa
puso’t diwa ko ay parang kahapon lang. Isa ako sa nag-aaral sa kaniyang
paaralan. Ngayon, ganap na akong isang guro ng Filipino na sumunod sa yapak
ng isang gurong nagsilbing inspirasyon ng aking buhay. Minsan, pinuntahan ko
ang paaralang aking pinagtapusan kung saan siya nagtuturo upang mabisita at
personal na mapasalamatan. Ngunit pagdating ko sa paaralan, ang guwardiya na
nagbabantay ang aking napagtanungan. Ang tanong ko’y “nariyan ba si Ma’am?”.
Ang sagot niya “kaaalis lamang niya ng dumating ka.” Hindi man kami nagtagpo
sa oras na iyon, subalit sa puso ko natagpuan ko ang natatanging guro na
nagsilbing tanglaw sa landas ko.
354
Mga Gabay na Tanong
1. Sino ang nagsasalaysay sa kuwento?
2. Anong uri ng Maikling kuwento ang iyong binasa?Patunayan.
3. Aling bahagi sa akdang ito ang masasabi mong may pagkakatulad/
pagkakaiba sa kuwentong nauna mo nang nabasa? Pangatuwiranan.
4. Pansinin ang salitang may salungguhit sa kuwento. Anong bahagi ito
ng panalita? Ano ang diwang inihahatid nito?
Malalaman mo kung wasto ang iyong naging sagot sa katatapos na
gawain sa pamamagitan ng mga impormasyon tungkol sa aspekto ng
pandiwa. Malaking tulong upang higit na maipakita ang kasiningan ng larawan
at daloy ng Maikling kuwento sa pamamagitan ng wastong paggamit ng
aspekto ng pandiwa.
Mula sa salitang aspekto, malalaman na ito ay nagpapakita kung kailan
natapos, katatapos, kasalukuyang ginagawa ang kilos. Upang lubos itong
maunawaan, basahin ang nasa kahon at gawin ang gawaing kaugnay nito.
Handa ka na ba?

361. Ang aspekto ng pandiwa na nagsasaad kung naganap na o hindi pa
nagaganap ang kilos, at kung nasimulan na at kung natapos nang ganapin
o ipinagpapatuloy pa ang pagganap. May apat na aspekto ang pandiwa:
aspektong perpektibo kung ito ay nagsasaad o nagpapahayag na ang
kilos na nasimulan na at natapos na, aspektong imperpektibo kung
nagpapahayag ng kilos na nasimulan na ngunit di pa natatapos at
kasalukuyan pang ipinagpapatuloy, aspektong kontemplatibo ay
naglalarawan ng kilos na hindi pa nasisimulan at aspektong perpektibong
katatapos kung saan nagsasaad ito ng kilos na katatapos lamang bago
nagsimula o naganap ang kilos.
355
GAWAIN 2.3.1.f: Aspekto-Tsart
Balikan muli ang kuwento. Isulat ang mga salitang may salungguhit sa
tamang talahanayan nang ayon sa aspekto nito.
ASPEKTO NG PANDIWA
Aspektong
Perpektibo
Aspektong
Perpektibong
Katatapos
Aspektong
Imperpektibo
Aspektong
Kontemplatibo
GAWAIN 2.3.1.g: Salaysayin ng Buhay
Magsalaysay ng ilang pangyayari sa iyong buhay noon na sa iyong
palagay ay nangyayari pa rin sa ngayon. Isaalang-alang ang simula, gitna at
wakas ng pagsasalaysay. Gamitin at salungguhitan ang mga aspekto ng
pandiwa sa gagawing pagsasalaysay.
Ganap na ang iyong pagkaunawa sa aralin. Muling balikan ang huling
kolum ng tsart-KWHL. Punan ang kolum na ito. Matapos itong maisagawa ay
palalimin pa natin ang iyong kaalaman sa tinalakay na aralin.

362. Nakatulong ba ang panitikan sa paglalahad ng damdamin,
katuwiran, opinyon o saloobin ng mga manunulat upang matamo
ang damdaming makabayan sa Panahon ng Kasarinlan?
K W H L
Ano ang alam mo
na?
(What do you
know?)
Ano ang nais mong
malaman?
(What do you want
to find out)
Paano mo makikita
ang nais mong
maunawaan?
(How can you find
out what you want
to learn?)
Pagkatapos mong pag-aralan ang maikling kuwento at ang wastong
paggamit ng aspekto ng pandiwa, dugtungan mo ang pahayag na nasa kahon
upang makabuo ng makabuluhang pahayag.
356
GAWAIN 2.3.1.h: DugtungangPahayag
Itala mo ang kabuuang konseptong natutuhan sa aralin sa
pamamagitan ng pagdurugtong sa pahayag na nasa kahon.
Ano ang iyong
natutuhan/
naunawaan?
(What did you
learn?)
Nalaman ko na ang ….
Naliwanagan ako dahil sa…
Naunawaan ko na…

363. Binabati kita at ilang hakbang na lamang ay tapos na ang iyong
paglalakbay para sa araling ito. Ang layunin mo sa bahaging ito ay maipakita
ang iyong pagkaunawa sa aralin sa pamamagitan ng pagtatanghal ng
masining na pagkukuwento o mga kauri nito tungkol sa mga pangyayari sa
kasalukuyan na may pagkakatulad o kabaligtaran ng mga pangyayari sa
maikling kuwento. Maaari ka na ngayong sumubok sa pangwakas na gawain
para sa araling ito.
357
GAWAIN 2.3.1.i: Inspirasyon Ko, Kuwento ng Buhay Mo
Sinasabi na kung walang guro, walang anumang propesyon tulad ng
doktor, abogado, inhinyero at iba pa. Kaya naman dapat lamang kilalanin ang
mahahalagang papel ng kaguruan sa paghubog ng isang kabataan. Marapat
lamang na siya’y tumanggap ng pagkilala. Kaakibat ng programa ng
Kagawaran ng Edukasyon ay ang Pambansang Kongreso ng mga Guro sa
Pilipinas. Ito ay lalahukan ng mga piling guro sa buong Pilipinas, mga
tagapanayam, mga superbisor, punong-guro, Filipino specialist at buong
pangasiwaan ng Kongreso. Ikaw, bilang kampeon sa katatapos na
Pambansang Paligsahan sa larangan ng masining na pagkukuwento ay
inanyayahan bilang isa sa mga panauhing pandangal na magpapakita ka ng
masining na pagkukuwento batay sa paksang “My Teacher, My Hero”
kaugnay sa pagdiriwang ng World Teachers Day bilang pasasalamat sa
kanilang buong pusong pagtupad sa tungkulin. Tiyakin mo na ito’y a)orihinal;
b) malikhain; c) may pagkakaugnay-ugnay ang mga pangungusap; d)
makatotohanan; e) napapanahon; at f) may wastong gamit ng aspekto ng
pandiwa.
Kahanga-hanga ang iyong ginawa! Magaling! Tunay nga na ikaw ay
malikhain. Tiyak ko na sapat na ang iyong kaalaman tungkol sa maikling
kuwento. Kung mayroon pang hindi malinaw sa iyo, muli mong balikan ang
naging talakayan at mga gawain. Ngayon nakumpleto mo na ang araling ito,
dumako ka naman sa susunod na aralin, ang dula (Aralin 2.3.2) Halina at
simulan mo na ang panibagong aralin.
Isang tuluyan ang dula na kababakasan ng kulturang
Pilipino ipinakikita rito ang paraan ng pamumuhay noon
hanggang sa pag-unlad nito sa kasalukuyan, na naging
pagkakakilanlan ng ating lahi. Sa Panahon ng Kasarinlan,
naipakilala ng mga manunulat na ang dula ay hindi lamang
para sa napakababaw na layuning magbigay ng kaaliwan, sa
halip, ito ay maaaring mabisang kasangkapan sa pagbibigay
ng kamalayang panlipunan, sa paggising ng damdamin at sa
pagpapakilos.
Inaasahan na sa pagtatapos ng araling ito ay masasagot mo ang mga
gabay na tanong upang makabuo ng mahahahalagang konsepto para sa
aralin. Inaasahang ikaw ay makabubuo at makikibahagi sa pagtatanghal ng
dula mula sa orihinal na iskrip na naglalarawan ng ilang pangyayari sa buhay

364. ng isang tao/mga tao sa kasalukuyan batay sa mga kraytirya: a) kaangkupan,
b) makatotohanan, c) masining, d) orihinal, e)kaangkupan ng
tunog/props/costume, f) taglay ang mga bahagi ng dula, g) kahusayan sa
pag-arte.
358
Mga Gabay na Tanong
1. Masasalamin ba ang kulturang Pilipino sa mga dulang pantanghalan
sa kasalukuyan?
2. Naging mabisa bang kasangkapan ng mga manunulat sa paghahayag
ng kanilang damdamin, saloobin, opinyon at karanasan ang dula?
3. Bakit mahalagang malaman mo ang tamang paraan ng pagpapahayag
ng pagsang-ayon at pagsalungat?
GAWAIN 2.3.2.a: Pagkakatulad-Pagkakaiba
Sa tulong ng Venn Diagram, ipakita at ilahad ang pagkakaiba at
pagkakatulad ng dalawa sa mga uri ng panitikan. Gawin sa papel. Gayahin
ang pormat.
Pagkatapos mong mailahad ang pagkakaiba at pagkakatulad ng
Maikling kuwento at Dula, sikapin mo namang sagutin ang hinihingi sa
talahanayan.

365. 359
GAWAIN 2.3.2.b: Balik-tanawin…
Balikan mo ang ilan sa araling napag-aralan mo upang masagutan mo
ang dayagram.Gawin sa sagutang papel.
MAIKLING KUWENTO
PANAHON NG
AMERIKANO
PANAHON
NG
KOMONWELT
PANAHON NG
KASARINLAN
PAMAGAT
PAKSA
MAY -AKDA
PANGUNAHING TAUHAN
ARAL
DULA
PANAHON NG
AMERIKANO
PANAHON
NG
KOMONWELT
PANAHON NG
KASARINLAN
PAMAGAT
PAKSA
MAY -AKDA
PANGUNAHING TAUHAN
ARAL
GAWAIN 2.3.2.c: Sang-ayon o Salungat
Sagutin mo ang sumusunod na mga gabay na tanong sa tulong ng
discussion web. Malalaman mo ang wastong sagot sa pagpapatuloy ng iyong
pag-aaral ng araling ito.
Sang-ayon Salungat
Hanggang sa kasalukuyan
nananatili pa rin ang kulturang
Pilipino na masasalamin sa
dulang pantanghalan mula sa
Panahon ng Kasarinlan
Naging mabisang kasangkapan
ng mga manunulat sa
pagpapahayag ng kanilang
damdamin, saloobin, opinyon, at
karanasan sa Dula.
Mahalagang malaman mo ang
tamang paraan ng pagpapahayag
ng pagsang-ayon at pagsalungat.

366. Nasagutan mo ba nang wasto ang mga tanong sa gawain? Kung hindi
ka tiyak sa iyong naging mga sagot, ipagpatuloy mo lamang ang iyong
pagtuklas sa bahaging ito ng aralin na makatutulong upang mapalawak pa
ang kaalaman mo tungkol sa dula gayundin naman sa kaugnay na wika nito,
ang pagpapahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat
Para sa higit na pagkakaunawa mo sa aralin, halika at kilalanin mo ang
isa sa napantanyag na manunulat sa Panahon ng Kasarinlan. Pagkatapos mo
siyang makilala, basahin at unawain mo muna ang kasunod na dula na
isinulat niya noong Panahon ng Kasarinlan.
360
Dionisio S. Salazar
Tubong-Nueva Ecija na ipinanganak noong Pebrero
8,1919 si Dionision Santiago Salazar. Nagtapos ng
kolehiyo sa prestihiyosong Unibersidad ng
Pilipinas (kursong AB) at Unibersidad ng Sto.
Tomas (para sa kanyang MA). Isa siyang
premyadong manunulat at hindi matatawaran ang kaniyang husay at galing,
patunay na rito ang siyam (9)na nobelang kaniyang isinulat at nailathala na
tunay namang maipagmamalaki natin. Nagtamo siya ng iba’t ibang parangal
gaya ng Carlos Palanca Award, National Balagtas Award, Dangal ng Lahi sa
Dula, Manila Cultural Heritage Award, TOFIL Awardee for Drama and
Literature at iba pa. Siya ay tunay na huwarang manunulat ng makabagong
panahon. Ang kaniyang mga dula ay isang obra maestrang maipagmamalaki
nating lahat. Isa siyang premyado at walang katulad ang husay na
manunulat na dapat ipagmalaki sa lahat. Ang kaniyang mga isinulat ay dapat
tangkilikin sapagkat ito’y sariling atin.
O, nasiyahan ka ba sa iyong nabatid tungkol kay Dionisio Salazar? Sa
pagpapatuloy, babasahin mo na ang dula, huwag mong kalilimutang sagutin
ang mga tanong sa pagsasanay. Isagawa ang mga gawain sa bahaging ito.
Bilang panimula, nais ko munang bigyan mo ng hinuha ang pamagat ng ating
dula. Isulat sa papel ang sagot.

367. 361
GAWAIN 2.3.2.d: Hinuha Mo…Hinuha Ko
Ang aking hinuha sa pamagat ay
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Matapos mong mabigyan ng hinuha ang pamagat ng ating dula, handa
ka na para basahin ito.
Basahin at unawain
SINAG SA KARIMLAN
ni Dionisio S. Salazar
MGA TAUHAN :
Tony ……………….. Binatang bilanggo
Luis ……………….. Ang kanyang ama
Erman ………………
Doming …………….. Mga kapwa bilanggo
Bok …………………
Padre Abena ………Isang pari ng bilibid
Miss Reyes ………… Isang Nars
Isang Tanod
PANAHON: Kasalukuyan
TAGPUAN: Isang panig ng pagamutan ng Pambansang Bilangguan sa
Muntinlupa.
ORAS: Umaga
PROLOGO: Pambansang Bilangguan sa Muntinlupa: Wakas at Simula …
Moog ng katarungan … Sagisag ng Demokrasya … Salaming
pambudhi … Palihan ng puso’t diwa…Waterloo ng kasamaan…
Hamon sa pagbabagong buhay …May mga maikling gayong dapat

368. hubdan ng maskara at sa sinapupunan nito kailangang iwasto ay
hayu’t talinghagang mamamayagpag at umiiring sa batas. Sa isang
dako’y may mga walang malay na dahil sa kasamaang-palad,
kahinaan, o likas na mapagsapalaran ay dito humahantong; dito rin
sinisikatan o nilulubugan ng Katotohanan at Katarungan… Marami
nang lubha ang mga pumasok at lumabas dito. Walang
makapagsasabi kung gaano pa karami ang tatanggap ng kanyang
tatak…May sala o wala, ang bawat pumasok dito ay kabuuan ng
isang marikit at makulay na kasaysayan…
PAGBUBUKAS ng tabing ay mabubungad ang isang bahay ng pagamutan ng
Pambansang Bilangguan sa Muntinlupa. May anim na teheras ang makikita
rito. Ang dalawang nasa magkabilang gilid ay bakante. Sa dalawang nasa
gawing kanan ay magkaagapay si Tony (19 na taon) at si Bok (29); sa gawing
kaliwa naman ay naroroon si Mang Erman (45) at si Doming (30). May
munting durungawang nahahadlangan ng mga rehas na bakal na makikita sa
gawing likod, kalagitnaan. Hubad ang natutulog na si Tony. May bakas ng
dugo ang mga bendang nasa kanyang tiyan at kaliwang bisig. May black eye
rin siya. Si Bok na bilanggong labas-masok sa Bilibid, ay nakakulubong –
may trangkaso siya. Si Mang Erman, na may apat na araw nang naooperahan
sa almoranas, ay gising at waring nag-iisip. Naka-plaster cast naman ang
isang paa ni Doming …Paminsan- minsa’y maririnig ang malakas ng paghilik ni
Bok .
362
Doming : (Bibiling sa higaan, iiangat ang ulo, at tatanungin si Bok)
tipaningmayap, lakas namang mag-ilik ni Bok.
Ernan : (Mangingiti) Pasensiya ka na Doming.
Doming : Kelan pa kaya lalabas dito ‘yan, a Mang Ernan? Traga malas
hang.BABAYING . Ba,sino ‘yan? …. (Ingunguso si Tony.)
Ernan : Ewan, Hatinggabi kagabi nang ipasok ‘yan dito. Kawawa
naman. Duguduguan siya.
Doming : OXO seguro ‘yan. O kaya Sigue-Sigue. Nagbakbakan naman
seguro. (Mamasdang mabuti si Tony.) Mukhang bata pa.
Ernan : At may hitsura, ang sabihin mo.(Mapapalakas ang hilik ni
Bok.)
Doming : Tipaning – parang kombo! (Matatawa si Mang Ernan.)
Bok : (Biglang mag-aalis ng kulubong; pasigaw) Saylens!
Magapatulog man kayo! Yawa….
Ernan : Si Bok naman. Konting lamig, ‘bigan.
Doming : Hisi lang, Tsokaran.
Bok : Tuluyan nang babangon: matapos mag-inat at maghikab ay

369. susulyapan ang katabi) Nagapuyat ako kagab-i. Galaking sugat
n’ya.(Titingnan si Tony.) (Kikilos sa pagkakahiga at
mapapahalinghing si Tony.)
Doming : Kilala mo siya, Bok?
Bok : (Sabay iling) De-hin. Kung ibig yo gigisingin ko…
Doming : Ba, ‘wag!, (Makikitang kikilos si Tony.) O, ayan, gising na.
Tony : (Matapos huminga ng paimpit na waring ayaw ipahalata ang
363
nararamdamang sakit) M-ma—gandang umaga senyo…
Ernan : Gayundin sa ‘yo. Este, ano nga’ng - ?
Tony : (Mauupo; mahahalatang nagpipigil pa rin sa sakit) Tony ho’ng
pangalan ko. Tekayo!Kayo si Ginoong Ernani Alba, di ho ba?
Ernan : Ako nga.
Tony : Nababasa ko’ng inyong mga akda. Hanga ako senyo!
Ernan : Salamat, Tony.
Bok : (May pagmamalaki) ako gid, de-hin mo kilala? Di wan en only
Bok –alyas Thompson Junior. Big bos ng Batsi Gang. Marai
padrino. Yeba!… (Mangingiting makahulugan ang lahat.)
Tony : Haharapin si Doming; malumanay) Kayo?
Doming : Doming hang palayaw ko. Walang h-alyas .
Bok : (Kay Tony) OXO? … Sigue – Sigue? … Bahala na? … Pawang
iling ang itutugon niTony.) Beri-gud Ginsama ka a ‘ming Batsi
Gang, ha?
Tony : Salamat, Bok. Pero sawa na ‘ko sa mga gang, sa mga barkada.
Dahil sa barkada’y –heto, magdadalawang taon na ‘ko dito sa
Big House.
Ernan : Mukhang makulay ang … Pewede ba Toning kahit pahapyaw
ay ibida mo sa ‘min ang iyong buhay?
Bok : (Bago makapangusap si Tony) Holdi’t,Tony boy! … Ba’t
nagalaslas ang imong tiyan,ber? At… teribol yang blakay mo.
Yawa.
Doming : (Mapapansin ang pangagasim ng mukha ni Tony) Makakaya
mo ba,Tony?
Tony : (Tatango muna bago umayos ng upo) Pumuga sina Silver Boy
kagabi.Nang hindi ako sumama’y sinuntok ako. Mabuti kanyo’t
nailagan ko’ng saksak dito (sabay turo sa kaliwang dibdib),
kundi’y … nasirang Tony na ‘ko ngayon. Pero ang di nailaga’y
yung sakyod ni Pingas … Nagpatay-patayan lang ako kaya …
Aruy!

370. Ernan : Sa narinig kong usapan ng nars at tanod kagabi ay tatlo ang
napatay. Tila lima ang patawirin. Ang iba’y nahuli. (Sa sarili)
A,kalayaan, sa ngalan mo’y kay raming humahamak sa
kamatayan ! (Kay Tony ) mabuti’t tumanggi ka, Tony, kundi’y …
‘tay kung masakit ‘yan ay saka na.
Tony : Huwag kayong mag-alala, kaya ko ito … (Hihinga muna nang
mahaba.) Mula nang madala ko rito, e nag-iba na’ng takbong …
Naisip kong walang ibubungang mabuti ang kasamaan …
Malaki’ng utang na loob ko ke Padre Abena … sa aking
pagbabago… Totoo nga naman, walang utang na hindi
pinagbabayaran …. Me parusa sa bawat kasalanan!
Ernan : (May paghanga) May sinasabi ka, Tony!
Bok : (Ngingiti – ngiti habang nakikinig sa pahayag ni Tony; sa
himig nagmamagaling) No dais, Tony, kun sila malalaki
naganakaw milyun –milyun, ba. Sigi lang, ‘adre. Basta mi lagay.
Basta mi padrino!
Tony : Me relihiyon ka ba, Bok?
Bok : (Tatawa habang sumasagot; pauyam) Reliyun? Wala kwenta
‘yan. Hm, dami, dami nagasimba, pero ginluluko sa kapwa. Dami
gadasal, pero gin-nakaw, gin-ismagel,yawa.
Doming : Mabuti pay ‘way na tayo maghusap tungkol sa relihiyon.
Ernan : May katwiran si Doming. Ang paksang relihiyon ay
masyadong kontrobersyal. Paris ng iba’t ibang ismo, kaya … di
dapat pagtalunan.
Tony : Pero, Mang Ernan, ba’t tayo matatakot magtalo? Kung
walang pagtatalo, walang pagkakaunawaan. Kung walang
pagkakaunawaan, walang pagkakaisa. Ang mga taong di
nagkakaisa’y pirming nag- aaway.
Ernan : Tama ‘yan. Ngunit ang pagtatalo’y dapat lamang sa taong
malaki ang puso; hindi sa mga maliit ang pinagkukunan. Pero …
pinahahanga mo ako, Tony! Nag-aaral ka ba ng batas? Ba, may
kakaibang tilamsik ang iyong diwa.
Tony : Elementarya lamang ho ang natapos ko.
Doming : Kasi nga naman hasa mo habugado ka kung magsalita.
Bok : Ber, ber, mga pare! ‘Yung istorya ni Tony!
Tony : Iimbitahin kita , Bok, isang araw, sa klase namin nila Padre
Abena. Marami kang mapupulot doon. At pakikinabangan.
Tiyak.
Bok : No ken du! Kun naytklab pa, olditaym!
Tony : (Matapos makitang handa na ang lahat sa pakikinig sa kanya)
Buweno…Ako’y buhay sa ‘sang karaniwang pamilya sa Tundo.
364

371. Empleyado si Tatay. Guwapo siya. Pero malakas uminom ng
tuba. At mahilig sa karera. Napakabait ng Nanay ko. Kahit
kulang ang iniintregang sahod ni Tatay e di siya nagagalit,
paris ng iba. ‘Sang araw e nadiskubre ni Nanay ang lihim ng
Tatay ko; meron siyang kerida . Natural, nag-away sila …
Umalis si Tatay . Iniwan kami. Awa naman ng Diyos e natapos
ko rin ang elementarya. Balediktoryan ako…
Bok : (Sisingit) Balediktoryan? Siga ka. Yeba!
Tony : (Magpapatuloy matapos ngitian si Bok) Namatay ang solo
kong kapatid na babae. Malubha si Nanay. Naospital siya…
Naghahanapbuhay naman ako. Pero, kulang din, kasi mahal ang
lahat … Nakakahiya pero … dahil sa barkada’y natuto akong
mandukot, mang – agaw, magsugal. Naglabas-masok ako sa
Welfareville … Inilipat ako dito pagkatapos … Santaon na lang
ang natitira sa senten’sya ko… A, ang tatay ko ang may sala ng
lahat! … Mabuti nama’t idinistino ako ni Direktor sa ‘ting
library. Nakapagbabasa ako roon. Mahilig akong magbasa ng –
Ernan : Magaling. Ang pagbabasa’y nakapagpapayaman ng isip. Sabi
nga ni Bacon ay “Nakalilikha ng tunay na lalaki ang
pagbabasa…”
Tony : Mahilig din ho akong magsulat.
Doming : Teka muna, Tony! Hanong nangyari sa Tatay mo?
Tony : Mula nang umalis siya’y di na namin nakita. O nabalitaan
365
kaya. Kinamuhian ko siya nang labis.
Ernan : Huwag naman. Hindi tama ‘yan. Ang ama ay ama kailanman.
Doming : Kung magkita kayo, hanong gagawin mo?
Tony : Ayoko na siyang makita pa!
Bok : Gaisip ko reliyuso ka. Ba’t ngani…?
Tony : ‘Di ba maliwanag? Si Tatay ang nagwasak ng aming tahanan.
Siya’ng dahilan ng pagkaospital ni Nanay. Ng pagkamatay ng
aking kapatid… ng aking pagkakaganito!
Ernan : Kung sabagay ay madaling sabihing “lumimot at
magpatawad.” Subalit may kahirapan itong isagawa.
Gayunmay’y walang hindi napag-aaralan, kung talagang ibig.
Ako? Di ninyo naitatanong ay nagawa ko ring patawarin ang
mga naghangad ng aking pagbagsak.
Tony : Malaki ang inyong puso, Mang Ernan! Ma-malawak ang saklaw
ng inyong puso. Mang Ernan! Ma-malawak ang saklaw ng iyong
tingin. Pambihira kayo.
Ernan : Salamat, iho. Ngunit alam mo bang ang pinakamabigat kong
kasawian ay ang di pagkakaroon ng anak?

372. 366
Tony : Biyudo kayo?
Ernan : Hindi, buhay ang aking asawa. Mabait siya. Maunawain.
Mapagmahal. Mapagkakatiwalaan. Pero ang mag-asawang
walang anak (Magbubuntunghininga) …napaka … hindi ganap
ang kanilang kaligayahan.
Doming : Hilang taon na kayo, Mang Herman?
Ernan : K’warenta’y singko na.
Bok : Tsiken pid! Ang akin lolo, sisenta na, gaaanak pa.
(Maikling tawanan.)
Tony : Ga’no na kayo katagal dito, tabi ? …
Ernan : Nakakaisang taon na ako. May isa pa. Alam n’yoy kuwestiyon
de prinsipyo ang ipinasok ko rito. Binayaran ko lang yung
multa. – na sabi nga ni Bok ay tsiken pid lang – ay ligtas na ‘ko
sa pagkakabilanggo.
Tony : E bat naman kayo namultahan?
Ernan : Kakaiba ang aking pagkamakabayan. Isang araw ay sinunog
ng isang kapisanang pinangungunahan ko ang maraming aklat
na imoral, mga aklat kasaysayang mali-mali ang mga ulat, mga
nobela, komiks at magasin at iba pa na nakaw lang sa iba ang
nilalaman… Nahabla kami. At namultahan ng hukuman. Dahil
nga sa prinsipyo’y inibig ko pang pabilanggo. Malaya naman
akong nakapagsusulat dito, kung sabagay.
Tony : Maaari ho bang paturo senyo ng pagsulat? Kay dami kung
ibig sulatin kasi, e.
Ernan : Tulad ng isang beteranong mag-aalahas, agad kong nakikilala
ang batong may mataas na uri … Ituturing kitang parang
tunay na anak. Mapapamahal ka rin sa king mabait na
maybahay… Meron din kaming ilang ari-arian … pag-aaralin ka
namin.
Tony : Ke buti n’yo! . . . Me pangako rin si Padre Abena. Pag – aaralin
din daw ako. Pero…nakakahiya na atang pumasok sa klase.
Baka tawanan.
Ernan : Ang karunungan, iho ay walang kinikilalang edad. Ang totoo’y
walang katapusan itong pag-aaral ng buhay ng tao.
Tony : Ganyan din ho ang sabi ni Padre Abena, Mang Ernan.
Ernan : Ang dunong ay yaman, ikaw, hagdan, kapangyarihan. Walang
marunong na nagkakaanak ng alipin.
Tony : Wala ring kuwenta ang masyadong marunong. Paris ni Rizal,
binaril –
Ernan : Iba ang kanyang panahon, iho. Pasalamat tayo’t dahil sa
kanyang pambihirang katalinuhan ay nabago ang takbo ng

373. ating kasaysayan. Kailangan natin ang marunong na lider, Tony.
Yaong taong matalino na’y makabayan pa. Hindi gahaman sa
salapi’t karangalan. Hindi mapagsamantala yaong walang
colonial mentality.
Bok : Kalunyal mantiliti? Anu ‘yun?
Ernan : Diwang alipin, Bok. Pamamanginoon sa mga dayuhan. Walang
sariling paninindigan.Wal- (Kagyat na matitigil dahil sa
naririnig na takatak ng sapatos.) Bantay!… (Habang dumaraan
ang may edad nang tanod ay walang imik sa magkakasama.)
Bok : (Pagkatalikod ng tanod) Pwee, dedoso pang bu-ang! Gaisip
seguro magatakas tayo.Yawa. (Tawanan) Pano ngani?… Mi
trangkaso… Lumpo (Titingnan si Doming) …Almoranas
(Susulyapan si Mang Ernan) . . . Galaslas ang tiyan?
Ingungususo si Tony.Tawanan na naman.)
Tony : Maiba ‘ko, Mag Ernan. Ba’t kayo naospital?
Ernan : Hindi naman.
Doming : Sang tanong, Mang Ernan. Nagagawa bang makata?
Ernan : Isinisilang sila, Doming …. Maalala ko nga pala! Di ba’t ikaw
Tony ang tumula nang dumalaw itong minsan ang Presidente?
Tony : Ako nga ho.
Ernan : Ang binigkas mong tula’y –
Tony : Pilipinas, ke gandang tula. Alam kong kayo’ng gumawa niyon.
Ernan : Ibig kong malaman mo na ang tulang iyo’y kasama sa lalabas
kong aklat ng mga piling tula… kabilang na roon ang mga
sinulat ko rito.
Doming : Hanong pamagat?
Ernan : Sinag Sa Karimlan.
Tony : Sinag sa Karimlan? Wow, gandang pamagat! Bagay na bagay
sa saaa … atin dito! Kelangan ng mga nasa dilim ang sinag. Ang
liwanag!
367
Ernan : Walang taong hindi nalalambungan ng dilim. Lubhang
makapangyarihan ang karimlan! Subali… naitataboy ang dilim!
Tony : Sana’y mabasa ko ‘yon!…
Ernan : Bibigyan kita ng sipi. At marami pang iba.
Bok : (Nakahahalataan ng pagkabagot kapag pangkaisipan na ang
paksa)Ber, ber, Doming! Gin istorya mo naman pare….
(Titingnan at tataguan ng iba si Doming, bilang pagayon sa
pahiwatig ni BOK)
Doming : Ako’y ahente ng seguro. Malakas ang aking komisyon. Sang
haraw, buat sa hisang prubins’ya hay muwi ako dail sa bagyo.
Magugulat pero matutuwa ning asawa o, sabi ko. Sa kusina

374. hako nagdaan. Pero hanong nakita ko? Sus, hang asawa ko’t
matalik na kebigan hay…Uling-uli ko sila . Nagdilim hang aking
tingin … Binaril ko’ng traydor nang tumalon sa bintana…
Napatay ko siya. (Mapapasandal sa dingding pagkatapos).
Tony : At nabilanggo ka dahil doon? Bakit ganon?
Doming : Hewan ko nga ba. (Magbububuntunghininga)
Ernan : Nakikiramay kami sa ‘yo, Doming …. Alam mo Tony, ang
bilangguan ay hindi lamang para sa mga nagkakasala . Ito’y
para rin sa mga sinamaang palad. Sa mga kawawa. Sa walang
malakas na naa…padrino, sabi nga ni Bok.
Bok : (May pananabik) Ber, ang imong waswas ? Seksi?
Doming : Para sa haki’y siyang pinakamaganda sa ‘ming bayan. Kinuha
368
s’yang mag-hartista. Marami kong naging karibal sa kanya!
Tony : “Tapat ang puso mo’t di nagunamgunam na ang paglililo’y nasa
kagandahan ” Sino nga, Mang Ernan, ang nagsabi niyon?
Ernan : Si Balagtas, iho, ang “Sisne ng Panginay”
Doming : Hang sama, ng loob ko’y ‘yung pinakamatalik ko pang kebigan
hang…(Haharapin si Tony.) Binata ka pa, Tony, hano? … Ikaw,
Bok, binata rin? ‘Wag kayong pakakasal sa masyadong
napakaganda.
Bok : A, p’wee sa akon gano. Todas lahi sila lahat pag ako ginaliko,
hm…
Ernan : Kaya nga salungat ako sa sinabi ni Keats na “A thing of
beauty is a joy forever.” Dahil sa kagandaha’y daming tahanan
ang nawasak at patuloy na mawawasak. Daming
pagkakaibigang napuputol. Daming kataksilang nangyayari! ….
Kung totoong nagbibigay ng inspirasyon ang kagandahan,
totoo ring lumalason ito. Pumapatay!
Bok : Asan ngayon ang imong misis Dom?
Tony : Magsasama kayo uli? Paglabas mo?
Doming : Indi na. Hisinusumpa ko!
Bok : Ilan ang imong anak? Sino gid gaalaga?
Doming : Wala. “Yung panganay namin ay namatay sa eltor.
Ernan : Tungkol sa kaibigan. Sadyang mahirap silang harapin. Lalo na
ngayong namamayani ang diwa ng materyalismo. Ng
pagpapalaluan. pagkukunwari. Ba, kakailanganin ang maraming
Diogenes! (Dahil a hindi lubos na maunawaan ni Bok ang
marami sa kanyang naririnig, mahihiga na siya’t magbabalot
ng kumot.)
Tony : Pa’nu hu makikilala ang tapat na kebigan?

375. Ernan : Maraming paraan diyan. Subalit ang pinakamabuting
pagsubok ay sa mga oras ng kagipitan. Ng pangangailangan.
Nang pangungulila. Walang pagkukunwari ang tapat na
kaibigan. Lagi siyang handang magbigay. Magpakasakit.
Tony : Paris ni Damon at Pityas, ano ho ? … Ba’t nga kaya
napakaraming mapagkunwari? Ke raming marumi na naglilinis-linisan
. At meron pang kaya lang nagbibigay e dahil me
369
inaasahang tubo o gantimpala. May –
Ernan : “ – nagmamalukong ay kubaw; may nagmamatulis ay pulpol.”
Tony : Me kunwari’y nagkakawanggawa, pero saan ba’y ibig lang
maperyodiko ang kanilang retrato o pangalan.
Ernan : Kaya nga kaibigan natin ang moral regeneration pagbabagong
–buhay.
Doming : Napapansin kong alos pare-ong pare-o hang takbo ng hisip
mo, Tony , ke Mang Ernan.
Tony : P’wera bola, Doming! Malayong – (Mauuntol ang sasabihin
dahil sa paglitaw ni Padre Abena ) Aba si Padre Abena !
Magandang umaga po Padre.
P. Abena : Magandang umaga sa inyong lahat. (Karaniwan lamang ang
taas ni Padre Abena. Isa siya sa pari ng Bilibid. Mag-aapatnapu
na siya, Maamo ang kanyang mukha at malamig ang
tinig. Nakasutana siya. At nakasalamin habang lumalapit )
Tony, totoo bang? … may sugat ka sa tiyan ! .. sa braso! May
blak-ay ka!
Bok : (Maliksing babangon) kondi magapatay-patayan ‘yan, Padre
tay-pa na .
Tony : Totoo po’ng sabi ni Bok, Padre. Ganon nga ‘ng ginawa ko kaya
lang iniwan ng mga tigasin.
P. Abena : Laking pagsisi ngayon ng mga nabigong mapupusok.
Tony : Sadyang walang unang sisi, Padre, E-e-e- … pa’no po ngayon ,
Padre maaabsen ako sa ‘ting klase?
P. Abena : Ow, huwag mong intindihin yun, anak. Ikaw naman ang
pinakamarunong sa lahat, a…Natutuwa ako’t hindi ka naganyak
sumama kagabi.
Tony : Padre, hindi ko mamantsahan ang inyong pagtitiwala sa ‘kin!
Gayundin ang ke Direktor.
P. Abena :Salamat, anak. Huwag kang makalimot sa Diyos Ang
tumatawag ay dinirinig. Ang napakupkop ay tinatangkilik.
Tony : Padre, ke buti-buti n’yo ! … Siyanga pala, si Mang Erna’y ibig
ding …Wala raw silang anak.

376. Ernan : (Maagap) Totoo, padre, ang sinabi ni Tony. Gayunma’y kung
may usapan na kayo’y… Padre, kami ng maybahay ko’y labing
limang taong umasa, nagnobena, namintakasi upang magka-anak,
subalit…Aywan ko ba kung bakit agad akong nagkaamor
370
kay Tony.
P. Abena :Talagang isa sa marami ang batang iyan . Masunurin siya.
Matulungin.Mapagkakatiwalaan at matalino. Balak ko sanang
pagpariin siya dangat ibang kurso ang kanyang ibig.
Natutuwa ako’t kayo’y –
Tony : Padre, posible po bang magkaroon ng dalawang ama-amahan?
P. Abena : Bakit hindi ? Mabuti nga’ng gayon at maraming titingin sa
‘yo. Pagdating naman ng araw ay… kagustuhan din ng tatay mo
ang mangyayari.
Tony : (Mapapalakas ang tinig) Utang na loob, Padre Sinabi ko na
senyong wala ‘na akong Tatay!
P. Abena : Ikaw ang masusunod, anak. Alam kong alipin ka pa ng iyong
nasugatang damdamin. May lambong ka pa ng karimlang … A,
‘di na nga bale. Maiba ako, malalim bang naging sugat mo,
Tony?
Tony : Sabi ng doktor e di naman daw napinsala ang aking bituka.
P. Abena : Mabuti kung gayon. Buweno, huwag kang masyadong
maggagagalaw at nang hindi dumugo. (Sa bahaging ito’y
aalingawngaw ang isang malakas na pagpapagibik buhat sa
ibang panig ng ospital. Matatahimik ang lahat at makikinig
sana) “Tubig! Tubig! Mamamatay na ‘ko sa uhaw! Tubiggg!
P. Abena : Diyan nga muna kayo at titingnan ko lang kung sino ang
nagpapagibik na ‘yon.(Susundan ito ng alis .)
Lahat : Adyos, Padre.
Tony : ( Sa sarili) Ke bait niya. Salamat at nagkaroon ang bilibid ng
paring tulad niya …Matutupad din ang pangarap kong
makapag-aral … kung sakali…
Ernan : Sadyang mabait si Padre Abena. Sana’y paris niya ang lahat
ng alagad ng pananampalataya … Pero, tingnan mo, Tony: sa
karamihan ng kanyang gawain ay hindi mo siya makakapiling sa
lahat ng oras, samantalang ako … Tuturuan kita ng pagtula. Ng
pagsulat. Pananalumpati. Pag – aaralin kita hanggang ibig mo.
Kailangan naming mag-asawa ang tagapagmana.
Tony : Paumanhin ho, Mang Ernan… Bukod sa makata, ano ho ba’n –
Ernan : A, ako’y peryodista. Propesor din ako sa isang unibersidad sa
Maynila. Kaanib sa ilang samahang pangwika, pangbayan,
pangkultura … May malaki akong aklatan –magugustuhan mo

377. …. Guro naman sa piyano ang aking maybahay. Magkakasundo
kayo. Teka, ayan na’ng ating butihing angel! ((Titigil sa
pagsasalita pagkatanaw sa pumapasok na nars. Magbibigay
galang ang lahat. Ilalapag ng simpatika’t batang-batang nars
ang lalagyan ng mga gamot. Isa-isa niyang titingnan ang
temperatura ng naroong apat na pasyente. Hindi iintindihin
ang may paghanga’t pagnanasang tinging iniuukol sa kanya –
lalo na si Bok. Alam niyang sa kaharian ng mga lalaki, ang
pangit mang babae ay nagiging pulot gata. Aalis siya
pagkabigay ng kaukulang gamot sa mga may karamdaman)
Bok : (pagkatalikod ng nars) Wow! Talagang da-magan si Miss
Reyes! Kung magaibig lang siya ngani sa akon, pero …
ginsama ang akon record. Yawa.
371
Tony : Bok, si San Agustin , bago naging santo ay naging isang
pusakal munang magnanakaw … Tandaan mo’to, Bok. Higit na
marangal ang masamang bumuti kaysa mabuting Sumama.
Bok : Galalim man ang imong Tagalog!
Ernan : Malay natin, baka maging santo ka rin, Bok (Tawanan)
Bok : (Matatangay na rin ng biruan) Tama ka Mang Ernan. San Bok
(pagdadaupin ang mga palad sa tapat ng dibdib, titingala ng
bahagya at pipikit ) … santo santo gid ng mga holdaper! ..
Nakakahiya, yawa. (Tawanan na naman.)
Ernan : P’wera biro, napansin kong may ibig sabihin ang tinginan ni
Tony at Miss Reyes. Lalaban ako ng pustahan na …
(Haharapin si Tony.) Magtapat ka Tony, may pagkakaunawan
na kayo ni Miss Reyes, ano? (Ngingiti lamang ng
makahulugan si Tony at ang palihim na pag-sang-ayon sa
pamamagitan ng pagtaas ng kilay ay mapapansin din nina Bok
at Doming.)
Bok : Jackpot ka, Tony boy! Tsk, tsk, talaga man materyales
pwerte si Miss Reyes. Inggit ako sa imo.
Doming : Listo ! Ayan na naman hang-tay-ban! Darating ang dati ring
tanod.)
Tanod : (Sa may pintuan) Antonio Cruzada!
Tony : (Itataas ang kanang kamay) Sir!
Tanod : Miron kang bisita, adding.
Tony : Bisita? Asan Sir? Sino ho siya? Kilala ba n’yo sir?
Tanod : Iiling at susulyapan si Mang Ernan) Siguro sing, idad sa
kanya.
Doming : Kuwarentay singko.
Tony : Papunta na ba rito, sir?

378. Tanod : Wen adding. (Aalis. Lalabas sa pintuang pinapasukan.)
Tony : (Kunut-noo) Sino kaya ‘yon? … Ba, siya ang una kong dalaw sa
372
loob ng dalawang taon.
Ernan : Baka … Tatay mo na ‘yun, Tony)
Doming : Baka naman hisang kamaghanak.
Bok : (Mapapabangon na naman) G’wapo bang imong derpa? Paris
moTony?
Tony : (Dahil sa pag-iisip ay hindi mauunawaan ang tanong ni Bok;
sa sarili) Pa’no niya malalamang narito ako? …. Anim na
taon!… City Jail … Welfareville … Muntinlupa… Imposible!
Hindi. Hindi maaaring siya! (Halos pasalubong) Huwag Mo
pong itulot,Diyos ko!
Ernan : Sino man’yon ay may kapit siya. Kung di’y ‘di siya makatutuloy
dito. Ayun! Siya na Siguro ‘yung dumarating! (Papasok si
Mang Luis, ang ama ni Tony. Kasama niya ang dating tanod.
May kataasan si Mang Luis, nakasalamin siya ng may kulay.
Mababasa sa kanyang anyo na siya’y dumanas o dumaranas
ng maraming suliranin. Isang manhid na barong tagalog ang
kanyang suot. Sunog ang kanyang balat, gayun may halata rin
ang kanyang kagandahang lalaki. Mag-aapatnapu pa lamang
siya subalit mukha nang lilimampuin. Pagagalain niya ang
kanyang sabik na paningin. Pagkunwa’t ituturo naman ng
tanod para sa kanya ang pinaghahanap na hindi kaagad
mamumukhaan. Pagtatama ng kanilang tingin ang anaki
nakatanaw ng multo si Tony. Akibat ng matinding tuwa at
pananabik ay pasugod na lalapit ang ama sa anak.)
Luis : (Madamdamin) Tony, anak ko! …(Walang imik na pagyayapos
ang tila natatandaang si Tony. Magpapalipat-lipat ang kamay
ng naluluha sa galak na ama sa buong katawan ng mutyang
anak. Pagkaraan ng ilang saglit sa gayong ayos ay pabigla at
walang kibong magwawala si Tony. Kahit nakararamdam ng
kirot at tatayo siya’t uurong ng ilang hakbang. Tutop niya ang
sugat sa tiyan. Tiim ang kanyang mga bagang, may apoy sa
mata at iaalon ang kanyang dibdib. Mapapansin ni Mang Luis
ang mga sugat at “black-eye” niya.)
Luis : Anak ko, napano ka? (Hindi rin tutugon si Tony. Patuloy ang
pananalim ng kanyang sulyap, ang panginginig ng kanyang
ugat sa kalamnan ng kanyang panga, ang paninikip ng kanyang
dibdib. Samantala’y walang kibuan ang lahat, bagaman
mataman silang nagmamasid at nakikiramdam)

379. Luis : Tony, magsalita ka, anak ko. Hindi ka ba natutuwang ako’y
makita? Pagkaraan ng may anim na taon? (Buhat sa
kinatatayuan ay hindi rin iimik o titinag si Tony. Unti- unti
siyang lalapitan ng ama.)
Tony : Huwag! Huwag kayong lalapit! Huwag!
Luis : (Matigigil!) Anak, di mo ba … Ako ang Tatay mo…
Tony : (Palibak) Tatay? … Hm, ang nakilala kong ama’y anim na taon
373
nang p-p patay !
Tony : Sayang lang ang inyong pagod!
Luis : Lalapit pa ng isang hakbang; titigil) anak, patawarin mo ‘ko…
Tony : Inuulit ko: wala na akong,, ama! …. (Lilingon sa gawi ng
bintana.) Mula nang iwan n’yo kami dahil sa ‘sang –
Tony :(Magpapatuloy na hindi alumana ang sinabi ng ama) Dahil sa
kerida’y sapin-saping hirap ang aming dinanas …lalo na’ng aking
Nanay … Pati pag-aaral ko’y natigil …Ano’ng gagawin ko? Me
sakit si Nanay … Me sakit si Baby … Nagkasangla-sangla kami
… At nang lumao’y wala nang ibig magpautang sa ‘min … ‘Sang
araw e napilitan akong …Nang– agaw ako ng bag. Nahuli ako.
Nagmakaawa ako at pinatawad naman. Subalit …. nang
dumating ako sa - amin ay … (mababasag ang tinig) patay nang
kapatid ko! Sa tulong –
Luis : Nahihilam na sa luha) Tony, husto na ! … U-utang na loob …
A-a alam ko na’ng lahat! …
Tony : (Hindi rin papansinin ang samo ng ama) Sa tulong ng mga
kapitbahay e nailibing din si Baby… Naospital si Nanay …
Walang ibig kumupkop sa ‘kin … Baka raw me T.B. rin ako …
Ako’y naging kanto boy, nabarkada, hanggang … Natuto ako ng
iba’t ibang paraan ng pagnanakaw … Natikman kong matulog
nang walang unan …magtago sa ilalim ng tulay …
Bok : (Mabilis na papatlang) Tsiken pid ‘yan, Tony!
Tony : (Wawalaing – bahala si Bok) Subalit me wakas ang lahat …
Mula sa city jail e nalipat ako sa Welfareville. Naglabas-masok
ako ro’n … Nang magdisiotso ako’y heto
…Magdadalawang taon na ‘ko rito … (Hihinga ng mahaba at
malalim . Tutop pa rin ng kaliwang kamay ang sugat. Biglang
haharapin nang tuwiran ang lumuluha’t mistulang korderong
ama. Makapangyarihan.) Kayo na dapat kong tawaging ama ay
tinatanong ko: Mangyayari kaya ang nangyari sa ‘ming mag-iina
kung kayo’y tumupad senyong tungkulin?…
Luis : H-hindi ko na – hindi ko na kayo iiwan … K-k kelanman !
Tony : Pangako, hm … Daling sabihin, daling sirain…

380. Luis : Nagbalik ako upang – upang pagsilbihan kayo habambuhay …
Tony : (Patuya) Ba’t di kayo bumalik senyong magandang kerida?
Luis : (Lipos pagpapakumbaba) Iniwan n’ya ako – ang taksil! – nang
hindi ko na masunod ang kanyang kapritso … Salamat sa
kanyang ginawa at nagliwanag ang nalabuan kong isip. Ngayo’y
–
Tony : Huli na ang lahat!
Luis : Ang sakit mong magsalita, anak…alam mo bang limang buwan
kitang pinaghahanap?… At nang malaman kong narito ka’y
nilakad kong … Nangako si Senador Bigat na mabibigyan ka
ng parole.
Tony : (Dahil sa ibang iniisip ay hindi maunawaan ang huling sinabi
ng ama) Ewan ko kung si Nanay e buhay pa o patay na.
(Pasigaw naman) Kayo! Kayo ang sanhi ng kanyang kasawian!
Aru-aruuuyyy!
Luis : Buhay ang nanay mo, anak. Nagkita na kami. Magaling na siya.
Tony : Magliliwanag ang mukha) Buhay! Salamat sa Diyos!
Luis : (Hindi mapapansin ang sariwang dugo sa kamay ni Tony)
Pinatawad na n’ya ako. At nagkasundo nga kaming hanapin
kita. Anak, magsama-sama tayong muli!
Tony : Mahal ko si Nanay, ngunit kayo… Ibig ko pang mamatay kesa
374
sumama sa senyo!
Luis : (Mawawala ang pagtitimpi at paghaharian ng damdaming –
ama. Isang matinding sampal ang ibibigay kay Tony). Durugo
ang bibig ng huli. Sa bahaging ito’y nganingani nang lundagin
ni Bok si Mang Luis danga’t makakambatan siya ni Mang
Ernan na huwag manghimasok. Sa sandaling ito’y nakatalikod
naman at nasa may labas ang tanod. Mapagwawaring ang
nagawang kabiglaan, mabilis na lalapitan ang anak. Iigtad
naman si Tony.) Patawarin mo ‘ko, anak!
Tony : (Matapos pahirin ang likod ng palad and dumudugong bibig)
Lalo lamang ninyong pinalalayo ang ating daigdig! (Mabilis na
tatalikod.) (Tigib-pagsisisi at panunumbat sa sarili, walang
malamang gawin o sabihin si Mang Luis. Naroong pisilin ang
mga kamao; naroong muling tangkaing lapitan ang
nagmamalaking anak; tanawin sina Mang Ernan na parang
nagpapahabag at nagpapatulong. Wala namang imikan ang
nangamamasid. Pagkuwa’y walang kibong lalabas. Titigil sa
may pintuan. Titigil sa may pintuan upang linguni’t pag-ukulan
ng may pagmamahal sa titig si Tony. Wala namang kamalayan
ang nagugulumihanan ding si Tony sa mga ikinikilos ng

381. kanyang ama. Muling babalikan ni Mang Luis ang nakatungong
bunso subalit hindi maisasagawa ang balak na pagyapos dito.
Mapapabuntunghininga na lamang at tiim-bagang na aalis.
Magkakatitigan sina Mang Ernan, Bok at Doming. Pagkalipas
ng ilang saglit ay dahan-dahang nauupo sa gilid ng kanyang
teheras Si Tony. Kagat niya nang mariin ang kanyang labi.)
Ernan : (Malumanay subalit madamdamin) Ang buhay, Tony, ay
batbat ng iba’t ibang uri ng pagsubok. Ang tagumpay, kaya
lalong tumitingkad ay dahil sa kakambal na pagpapakasakit.
Ang lalaking tumatakbo sa mga pagsubok at hamon ng
tadhana ay pinagtatampuhan ng tagumpay.
Tony : Mang Ernan, kayo man ang nasa lugar ko’y –
Ernan : Nauunawan kita, iho. (Titindig at aakbayan si Tony. Mahihipo
ang dugong nagmumula sa sugat sa tiyan.) Dumudugo ang
sugat mo! (Kay Bok) Pakitawag mo nga ang doktor…(Kay
Tony) Mabuti’y mahiga ka. Siguro’y maaampat ‘yan.
375
Tony : (Habang nahihiga) Walang anuman ito Mang Ernan.
Bok : (Nakaupo pa rin subalit nakabalabal na ng kumot)
Hm… tsiken pid ‘yan.
Doming : Sabagay, hakuman ‘yang nasa lugar ni Toni’y – hewan ko nga
ba…
Bok : Bilib gid ako sa imo… Gas-mati ka. Y-y-yeba! ….
Ernan : (Habang bumabalik sa kanyang teheras; sa sarili) A, kung
masusunod lamang ng mga tao ang Panalangin ni San Francsico
ng Asisi, sana’y –
Tony : Biglang mapapabangon pagkarinig sa tinuran ni Mang Ernan)
Pagkaganda –ganda nga ng “Panalangin ni San Francisco” …
Bathala, gawin Ninyo akong … kasangkapan … Kung saan may
galit –
Ernan : (Maagap) Bayaang nakapaghasik ako ng pag-ibig. Ang isang
maganda pang bahagi’y ‘yung … “Nasa pagbibigay ang ating
ikatatanggap … nasa pagpapatawad ang ating kapatawaran … “
Tony : (Mabilis) Mang Ernan… Madali ngang sabihing “Lumimot at
magpatawad, “ ano ho? Pero, ar – ruyyy … (Mapipikit at aasim
ang mukha. Hahawakan ang sugat sa tiyan.)
Ernan : (Makikitang sa pag-aangat ng kamay ni Tony ay punung-puno
yaon ng dugo) Tony!(Kagyat na nalalapitan ang binata at
pagyayamanin.) Doming! Bok! Pakitawag n’yung doktor! O nars!
Madali kayo! …
Bok : Hindi pa rin mababakla; hindi titinag) Bals –wals ‘yan!

382. Doming : (Patikud–tikod na lalabas subalit doon pa’y sisigaw na) Nars!
Nars! Narrsss!…(Muling darating ang nars na nakarinig sa
malakas na sigaw ni Doming. Agarang lalapatan ng pampaampat
ng dugo ang sugat ni Tony. Samantalang nagamutan sila ay
siya namang paglitaw sa may pintuan ng magkasamang P.
Abena at Mang Luis.Walang imik silang magmamasid.)
Nars : Sariwa pa’ng sugat mo, kaya huwag ka munang magsalita nang
376
malakas. At huwag kang maggagalaw ha, Tony?
Tony : Paglabas ko rito’y pupunta ‘ko senyong bahay, ha, Lyd?
A, Miss Reyes pala!
Nars : Sabi na’t puwera muna ang salita. Pag sinuway mo ‘koy …
Sige ka, hm…
Tony : Okey. (Pipikit dapwat muling didilat. Masusulyapan si P.
Abena. Magpapalitan sila ng ngiti.)
Nars : O, hayan , tapos na. Be good, ha, Tony? Promise? Tatango
ang binata; hahanda siya sa pag-alis.)
Tony : Maraming salamat, L-Ly – Miss Reyes. Hindi kita malilimot
kelanman ! Alam mo na iyan … matagal na. ( Hindi pa rin
nakikita ni Tony ang ama sapagkat natatakpan ito ng
papalapit na pari.)
P. Abena : Magkakilala pala kayo ni Miss Reyes …. Mabait at masipag
ang batang ‘yan. Paris mo…
Tony : Siya nga po ang babaing handa kong …
Bok : (Makahulugan ang ngiti) tingin ko’y ayos na Silang dal’wa,
Padre.
P. Abena : Hindi masama Pabor ako. Saglit na titigil; kay Tony, sa ibang
tinig) Anak, ang tatay mo’y … nagkita kami. nakiusap siyang -
Tony : Malilimutan ang lahat; mapapabagong bigla’t puputulin ang
pagsasalita ng kausap) Padre! … Na naman? (Hindi
mangungusap si P. Abena. Marahan na lang siyang
mapapailing; subalit maagap namang maaalayan si Tony. Si
Mang Luis naman, naroon pa rin sa may pintuan, ay
mapapabuntung-hininga’t mapapakagat labi sa namamalas na
katigasan ng anak. Mauuntol ang balak niyang paglapit.
Si Miss Reyes naman na hindi pa tuluyang nakakalayo ay
magaganyak na manood sa tagpong yaong may pangako ng
kapanabikan. Lalapitan si Tony at masuyong pagsasabihan.)
Nars : Tony, di ba’t sabi ko sa’yo’y huwag ka munang gagalaw
‘pagkat makasasama sa ’yo?
Tony : Patawarin mo ‘ko, Ly – est, Miss Reyes.

383. Nars : (Tatanguan si Tony) Patatawarin kita pero sa uli-uli’y.. Sige,
higa na. (Susunod na sana si Tony subalit magkakatama ang
tingin nilang mag-ama. Matagal silang magkakatinginan.
377
P. Abena :(Makahulugan) Anak, tamo si Miss Reyes,
nakapagpapatawad….
(Hindi tutugon si Tony. Mapapatango siya. Ganap na
katahimikan . Walang kakurap-kurap, at halos hindi humihinga
sina Mang Ernan sa pagmamasid sa nangyayaring dula sa silid
na yaon. Sa pagtaas ng mukha ni Tony ay makikitang may luha
sa kanyang pisngi. Mabubuhayan ng loob si Mang Luis. Dahan-dahan
siyang lalapit sa bunsong ngayo’y nakayupyop sa bisig ni
Padre Abena. Magaling sa sikolohiya, marahang iaangat ng
butihing pari ang ulo ni Tony at siya’y unti-unting uurong
upang mabigyan ng ganap na kalayaan ang mag-ama. Ngayo’y
may kakaiba ng sinag sa mukha ni Tony. May kakaiba ring
ngiting dumurungaw sa kanyang mapuputlang labi. At sa isang
kisap-mata’y mayayapos siya ng kanyang ama. Masuyo,
madamdamin, mahaba ang kanilang pagyayakap. Katulad ng
dalawa, mapapaluha rin ang lahat . Maging ang may bakal na
pusong si Bok ay mapapakagat-labi’t mapapatungo ng marahan.
Pagdaraupin naman ni Padre Abena ang mag-ama, titingala ng
bahagya at pangiting bubulong.)
Nagustuhan mo ba ang dulang iyong binasa? May nabago ba sa iyong
saloobin at pananaw sa buhay matapos mong mabasa ang dula? Kaugnay ng
akdang ito, iba’t ibang gawain ang inihanda ko para sa iyo. Higit nitong
mapalalawak at mapalalalim ang iyong kaalaman.

384. 378
GAWAIN 2.3.2.e: Kasingkahulugan(Talasalitaan)
Basahin ang mga pariralang hango sa dula. Ibigay ang kahulugan ng mga
salitang may salungguhit. Piliin sa ang kasingkahulugan ng mga ito at
gamitin sa sariling pangungusap. Gawin sa papel.
1. nagbakbakan naman seguro.
Pangungusap:____________________________________________
2. masyadong kontrobersiyal
Pangungusap:_____________________________________________
3. nalalambungan ng dilim.
Pangungusap:_____________________________________________
4. paglililo’y nasa kagandahan
Pangungusap:_____________________________________________
5. walang pagkukunwari
Pangungusap:_____________________________________________
naglabanan
pagpapanggap
pagtataksil natatakpan
nakakubli
Mainit na pinag-uusapan

385. 379
GAWAIN 2.3.2.f: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Bilang pagpapatunay na naunawaan mo ang iyong binasa, sagutin mo
ang sumusunod na mga tanong/gawain. Isulat ang sagot sa iyong notbuk.
1. Ilarawan mo ang pagkilos, pananalita, saloobin at paniniwala ng mga
tauhan sa dulang iyong binasa. Gawin mong batayan ang kasunod na
tsart. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
2.
Mga
Tauhan
PAGKILOS PANANALITA PANINIWALA SALOOBIN
Tony
Ernan
Doming
Bok
3. May katuwiran ba si Tony na itakwil ang kaniyang ama? Ipaliwanag.
4. Halimbawang nagkamali ka, paano mo ito maitutuwid?
5. Sa iyong palagay, bakit maraming tao ang napipilitang gumawa ng
mga bagay na labag sa batas?
6. Kung ikaw si Tony, paano mo haharapin ang iyong ama sa likod ng
kaniyang mga pagkukulang sa inyong pamilya?
7. Anong kalagayang panlipunan ang masasalamin sa dula? May
pagkakatulad o pagkakaiba ba ito sa ngayon? Gawin sa papel.
NOON KALAGAYANG
PANLIPUNAN
NGAYON

386. 8. Isa-isahin ang mga bahagi ng dulang “Sinag sa Karimlan” na
380
nagpapakita sa katangian ng isang dula. Gawin sa papel.
9. Makatuwiran ba o di-makatuwiran na isisi ng isang tao sa kaniyang
kapwa ang masaklap na nangyari sa kaniyang buhay? Bakit?Isulat sa
papel ang sagot.
10. Sa iyong palagay, naging mabisang kasangkapan ba ng mga
manunulat sa panahong ito ang Dula sa paghahayag ng kanilang
damdamin, saloobin, opinyon at karanasan?
11. Anong uri ng Dula ang iyong binasa? Ilahad ang mga katangian nito.
URI NG DULA
MGA KATANGIAN
-
-
-

387. 12. Tukuyin ang nais sabihin ng may-akda. Punan ang tsart. Gawin sa
381
papel.
Sa Sarili Sa Ibang Tao
Sa Lipunang
Ginagalawan
Ang binasa at tinalakay nating akda ay isang halimbawa ng Dula.
Maliban sa Sarsuwela na isa sa uri ng dulang pantanghalan na ipinakilala sa
iyo sa naunang aralin (Panahon ng Amerikano), may iba pang mga uri ang
Dula. Basahin mo ang kasunod na karagdagang mga impormasyon tungkol
sa dula at pagkatapos gawin mo ang kasunod na mga gawain.
Ang dula ay isang akdang sa pamamagitan ng kilos at galaw sa
tanghalan ay naglalarawan ng isang kawil ng mga pangyayaring naghahayag
ng kapana-panabik na bahagi ng buhay ng tao. Gaya ng ibang katha, ang
dula ay lumilibang, nagbibigay-aral, pumupukaw ng damdamin at humihingi
ng pagbabago. Higit na nakapagpapakilos ang dula kaysa sa ibang akda
sapagkat bukod sa naririnig ang mga salita, nakikita pa ang kilos at galaw
sa tanghalan.

388. Ang anumang uri ng dula ay binubuo ng mga sangkap na
nagpapatingkad dito kung kaya’t nararapat lamang na ang isang dula ay
hindi magkulang ng sangkap sapagkat ito ang nagsisilbing haligi nito upang
lalong makatayo nang buong husay at makulay. Ito rin ang nagdudulot ng
kawilihan sa mga manonood. a) Tanghalan-lugar- kung saan nagaganap ang
mga pangyayari sa isang pagtatanghal; b) iskrip- itinuturing na
pinakakaluluwa ng isang dula, lahat ng pangyayaring isinasaalang-alang o
nagaganap sa isang pagtatanghal ay naaayon sa iskrip; c) aktor-gumaganap
at nagbibigay-buhay sa dula, sila ang nagpapahayag ng mga
diyalogo, nagsasagawa ng mga aksyon at nagpapakita ng mga emosyon sa
mga manonood; d) direktor- nagbibigay ng interpretasyon at
nagpapakahulugan sa isang iskrip; e) manonood- mga saksi o nakapanood
ng isang pagtatanghal; f) eksena- ang paglabas-masok sa tanghalan ng
mga tauhan samantalang ang tagpo-ang pagpapalit ng mga pangyayari sa
dula.
Nakatulong nang malaki ang Dula sa pagpapasigla at pagpapaunlad
ng panitikan sa Panahon ng Kasarinlan. Naging daan ito upang malinaw na
mailarawan ng buo ang kulturang Pilipino at kanilang pangkasalukuyang
kalagayang panlipunan. Naipakilala nila ang dula na hindi lamang para sa
napakababaw na layuning magbigay kaaliwan kundi maaaring mabisang
kasangkapan sa pagbibigay ng kamalayang panlipunan, sa paggising ng
damdamin at sa pagpapakilos.
Samantala, kaugnay nito ang pagiging interaktibo ng tao sa pagbibigay
ng sariling opinyon o reaksiyon hinggil sa kaniyang naranasan, nakita o
napanood, narinig at nabasa. Sa pagbibigay ng tiyak na reaksiyon sa mga ito,
karaniwang humahantong sa pagsang-ayon o pagsalungat. Basahin ang
mga impormasyon tungkol sa tamang paraan ng paggamit ng pahayag ng
pagsang-ayon at pagsalungat.
382

389. 383
Mga Pahayag ng Pagsang-ayon at Pagsalungat
Isang paraan ito upang maging kapaki-pakinabang ang pakikilahok sa
anumang usapan o pagbibigay ng mga pala-palagay, opinyon o ideya o kaisipan.
Sa paraang ito, mahalagang malaman natin ang mga pananalitang dapat
gamitin sa pagpapahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat.
Sa pagpapahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat ay
makabubuting pag-aralan o pag-isipan munang mabuti at magkaroon ng
malawak na kaalaman ukol sa isyu. Iwasang gumawa ng desisyong hindi
pinag-iisipan at maaaring dala ng desisyong itinutulak ng nakararami.
Halimbawa:
*Pahayag na karaniwang nagsasaad ng pagsang-ayon
Sang-ayon ako. Tama. Iyan ang nararapat. Pareho tayo ng
iniisip. Ganyan din ang palagay ko. Oo. Tunay
*Pahayag na nagsasaad ng pagsalungat
Hindi ako sang-ayon. Mabuti sana ngunit. Ikinalulungkot ko
ngunit. Nauuwaan kita subalit. Bakit di natin. Ayaw
Upang matiyak natin ang iyong pag-unawa sa tamang paraan ng
paggamit ng pahayag na pagsang-ayon at pagsalungat, maaari mo ng
sagutin ang hinihingi ng tanong/gawain .
GAWAIN 2.3.2.i: Reaksiyon 1 / 1
Isulat ang reaksiyon ng mga tauhan sa pangyayari mula sa dula.Gawin sa
papel.
a.Pananaw ni Mang Ernan sa buhay
b.Pagbabago ng kaisipan ni Tony sa kaniyang ama
c.Hindi naibigan ni Bok ang ginawang pagsampal ng ama ni Tony
d.Naging tugon ni Padre Abena sa ginawa nina Tony at Mang Luis

390. 384
GAWAIN 2.3.2.j: Ilahad Mo, Opinyon Mo
Pumili ng isa sa sumusunod na paksa at ilahad ang opinyon mo hinggil
dito. Gumamit ng mga pahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat at
salungguhitan ang mga ito. Sa tulong ng debate, ilahad ang iyong opinyon sa
sumusunod na paksa.
a. Dapat basahin at pag-aralan sa klase ang maikling kuwento at dula.
b. Dapat magkaroon ng tamang batas para sa mga inosenteng
indibidwal na nakukulong
c. Dapat magkaroon ng pantay na karapatan ang babae at lalaki
GAWAIN 2.3.2.k: Sumasang-ayon…Sumasalungat
Suriing mabuti ang mga pahayag. Sumasang-ayon o sumasalungat ka
ba sa mga ito? Lagyan ng tsek ( / ) ang kahong katapat ng iyong sagot at
saka ipahayag ang iyong pangangatuwiran sa patlang.
a. Ang pagpapatawad ay mahirap gawin.
Sumasang-ayon ako
Sumasalungat ako
Ang pangangatuwiran ko ay
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
b. Lubos na nakatutulong sa pagbabagong-buhay ng isang tao ang
relihiyon.
Sumasang-ayon ako
Sumasalungat ako
Ang pangangatuwiran ko ay _________________________________
______________________________________________________________

391. 385
c. Ang tao ay sumasama dahil sa kaniyang kapwa.
Sumasang-ayon ako
Sumasalungat ako
Ang pangangatuwiran ko ay _________________________________
______________________________________________________________
GAWAIN 2.3.2.l: Halaga ng Wika
Bakit mahalagang matutuhan mo ang tamang paraan ng paggamit ng
mga salitang nagpapahayag ng pagsang-ayon at pagsalungat?
Pangatuwiranan.
Naging madali ba sa iyo ang pagsagot sa gawain? Alam kong
kayang-kaya mo ito. Minsan pa ay magkaroon ka ng pagtataya sa iyong
kaalaman sa mga naging aralin sa tulong ng sumusunod na gawain.
GAWAIN 2.3.2.m: Ilahad…Pananaw Mo
Ilahad ang iyong pananaw sa tanong na nasa loob ng bilog
Masasalamin pa ba
ang kulturang Pilipino
sa mga dulang
pantanghalan sa
kasalukuyan?
Naging mabisa bang
kasangkapan ng mga
manunulat sa paghahayag
ng kanilang damdamin,
saloobin, opinyon at
karanasan ang pagsulat ng
Dula?

392. 386
Bakit mahalagang
matutuhan mo ang
tamang paraan ng
pagpapahayag ng
pagsang-ayon at
pagsalungat
GAWAIN 2.3.2.n: Bisa sa Isip, Damdamin, Kaasalan
Buuin ang pahayag batay sa bisang pangkaisipan, bisang
pandamdamin at bisang pangkaasalan buhat sa dulang napag-aralan. Gawin
sa papel. Gayahin ang pormat.
Matapos mong mapalalim ang iyong pag-unawa sa aralin, handa ka
nang ilapat ang iyong mga natutuhan sa susunod na bahagi.

393. 387
GAWAIN 2.3.2.o: Buhay Ko, Buhay Mo Sa Likod ng Iskrip
Subukin mo na ngayon ang panghuling gawain sa araling ito. Bilang
pagtataya sa iyong natutuhan, isabuhay mo ito sa tulong ng gawaing ito.
Bilang presidente ng Samahan ng Mandudula sa inyong paaralan,
ikaw ay naimbitahang dumalo sa gaganaping seminar-worksyap tungkol sa
“Dula at Dulang Tagalog sa Modernong Panahon”. Isa sa bahagi ng naturang
seminar ang pagpapanood ng isang video clip tungkol sa buhay ng isang
artistang nagwagi bilang pinakamahusay na aktres o artistang babae sa
larangan ng indie film. Batay sa napanood, gagawa ka ng orihinal na iskrip
na naglalarawan ng ilang pangyayari sa buhay ng naturang aktres at
pagkatapos itatanghal ito sa gitna ng mga manonood bilang awput. Tatayain
ito batay sa mga kraytirya: a) kaangkupan, b) makatotohanan, c) masining,
d) orihinal, e) kaakmaan ng tunog/props/costume, f) taglay ang mga bahagi
ng dula, g) kahusayan sa pag-arte at h) nagagamit ang pahayag ng pagsang-ayon
at pagsalungat.
Magaling! Naisagawa mo nang buong husay ang naturang gawain.
Sa bahaging ito tapos na nating talakayin ang maikling kuwento at
dula, mga panitikang maging sa kasalukuyan ay dapat na bigyang-pansin.
Balikan mo ang naging mga gawain at ihambing ang iyong inisyal na ideya
sa naging takbo ng talakayan. Ilan sa mga ito ang wasto? Kung halos lahat ay
nakuha mo nang tama, binabati kita!. Kung hindi naman ay mayroon ka pang
pagkakataon na muli itong balikan upang maiwasto ito.
Ngayong alam mo na ang mahahalagang ideya/konsepto ng dalawang
araling ito, ihanda mo naman ang iyong sarili sa susunod na gawain kung
saan magkakaroon ng pagtataya kung paano mo naunawaan ang naging
mga aralin.

394. Ikaw ay opisyal ng Sangguniang Kabataan (SK) ng inyong barangay
na naimbitahang maging panauhing tagapagsalita sa gaganaping programa
para sa Foundation Day ng iyong lungsod. Layunin mong makapaghatid sa
kanilang kaalaman tungkol sa kultura at kalagayang panlipunan ng inyong
barangay na katatapos lamang tanghalin bilang Most Outstanding
Barangay ng Taon. Gagamitin mo bilang presentasyon sa inyong
pagsasalita ang photo documentary na naglalarawan ng kalagayan ng
kultura at kalagayang panlipunan ng inyong barangay sa kasalukuyan.
Tiyakin mo na ito’y a)orihinal/awtentiko; b) malikhain; c)
makabuluhan ang mensahe; d) may pagkakaugnay-ugnay ang mga
pangyayari at larawan; d) nagtataglay ng elemento ng masining na
pagkukuwento; e) masining; at f) may wastong gamit ng aspekto ng
pandiwa.
388
IIIIlllliiiippppaaaatttt
Layunin mo sa bahaging ito ang ilipat at isabuhay ang iyong
natutuhan sa dalawang aralin. Tatayain ito sa pamamagitan ng
sumusunod na gawain.
Kumusta? Ano ang pakiramdam mo matapos mong magawa ang
naturang gawain? Sabi ko na nga ba, kayang-kaya mo itong gawin.
Nakumpleto mo na ang mga araling ito. Bago ka dumako sa susunod na
gawain o bahagi, sagutin mo muna ang pangwakas na pagsusulit upang
matiyak natin kung sapat na ang iyong kahandaan.

395. Nakadama ako ng _____________________________________matapos
mailahad ang aralin dahil:
1.
2.
3.
4.
389
X. Pangwakas na Pagtataya (Panahon ng Kasarinlan)
Ano ang nalaman o natutuhan mo sa ating aralin? Ilahad ang
naramdaman matapos itong matalakay.
Matapos matalakay ang aralin, NALAMAN KO NA:
1.
2.
3.
4.
Pinatunayan mong muli na sa sariling sikap at tiyaga, malalampasan
mo ang lahat ng pagsubok sa modyul na ito. Sa kabuuan, naunawaan mo na
ang tungkol sa tulong na hatid ng panitikan sa pagtatamo ng damdaming
makabayan sa Panahon ng Kasarinlan at sa kahalagahan nito bilang salamin
ng kultura ng isang bansa.
Oops, huwag ka munang bibitiw. Upang mas lalo pa nating malaman
na ganap at malalim na talaga ang iyong pagkaunawa sa buong Modyul 2,
muling pagnilayan, suriin,at sagutin mo ang mahahalagang konsepto nito na
matatagpuan sa unahang bahagi.

396. 390
PAGNILAYAN PPPAAAGGGNNNIIILLLAAAYYYAAANNN AAAATTTT UUUUNNNNAAAAWWWWAAAAIIIINNNN
Ngayon subukin natin kung talagang naunawaan mo ang
mahahalagang konseptong nakapaloob sa modyul na ito na nais
kong matandaan mo. Masasagot mo na nang tama kung bakit
kailangang pag-aralan ang panitikan sa iba’t ibang panahon? Tunay ba
na ang panitikan ay naging salamin ng kultura ng isang bansa?
1. Ibigay ang konseptong inilalahad ng graphic organizer. Pag-aralan mo
ito nang mabuti. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat
Ang Pagkakatulad at Pagkakaiba ng mga akdang
pampanitikan noong Panahon ng Amerikano, Komonwelt
at Kasarinlan (batay sa paksa, tema, layunin ng
manunulat at uri ng akdang pampanitikan)
Ang Panahon ng Amerikano,
Komonwelt at Kasarinlan ay may
pagkakatulad…
Ang pagkakaiba ng Panahon ng
Amerikano, Komonwelt at
Kasarinlan ay…
Ang Panahon ng Amerikano,
Komonwelt at Kasarinlan ay may
pagkakatulad…
Ang Panahon ng Amerikano,
Komonwelt at Kasarinlan ay may
pagkakatulad…
2. Bakit mahalagang pag-aralan ang mga akdang pampanitikan sa mga
panahong ito?
3. Nakatulong ba ang panitikan upang maging daan ng pagpapahayag ng
saloobin, opinyon at katuwiran?
4. Ano ang natutuhan mo sa kabuuan ng araling ating tinalakay? Sagutin
ito sa pamamagitan ng pagdurugtong sa mga pahayag na nakasulat sa
Speech Balloon. Gawin sa papel.

397. Pagkatapos kong pag-aralan ang mga akdang
pampanitikan na sumibol at umusbong sa tatlong
panahon, napag-alaman kong
______________________________________________
__________________________________________.
Naramdaman kong
________________________________________
______________________________________________
__________________________________________.
Dahil dito, naunawaan ko ang kahalagahan ng
__________________
______________________________________________
__________________________________kaya_________
______________________________________________
______________________________________________.
Nasisiyahan ako at nagagalak sapagkat natugunan
mo ang lahat ng gawain na inilaan para sa iyo ng modyul na ito. Tunay
na marami ka ng naipong kaalaman/impormasyon at higit na ang iyong
kahandaan hindi lamang sa pagsagot ng modyul kundi higit sa mas
makabuluhang patutunguhan nito. Bilang isang hamon, muli sikapin
mong matugunan at mahigitan ang inaasahan kong magagawa mo sa
susunod na bahagi.
391
IIIILLLLIIIIPPPPAAAATTTT
Binabati kita! At ilang hakbang na lamang at tapos na ang
iyong paglalakbay sa modyul na ito. Ang layunin mo sa bahaging
ito ay ilipat at isabuhay ang iyong natutuhan sa Modyul 2 sa
pamamagitan ng pakikibahagi sa pagbuo at pagtatanghal ng isang video
presentation na nagpapakita ng kulturang Pilipino na nananatili pa sa
kasalukuyan, nagbago at nawala na. Unawain mong mabuti ang
sitwasyon upang maisagawa mo nang buong husay ang gawain.

398. Isa sa nakatutulong upang mapasigla ang ekonomiya ng bansa ay
ang pagpasok ng dolyar sa pamamagitan ng turismo. Marami ang
nabibigyan ng trabaho. Kaya naman patuloy sa pagbuo ng iba’t ibang
programa ang Departamento ng Turismo upang higit na maipagmalaki ang
kulturang Pilipino sa buong mundo. Naglalayon na hikayatin ang mga
turista na balik-balikan ang Pilipinas dahil sa kagandahang taglay nito.
Bilang tagapangulo ng departamento ng lokal na turismo sa iyong
probinsiya, layunin mo na hikayatin ang mga turista na balik-balikan ang
Pilipinas dahil sa ating pamanang kultural. Kaya ikaw ay naatasan na
bumuo at itanghal ang isang video presentation na nagpapakita ng
kulturang Pilipino na nagpapatunay na “It’s More Fun in the
Philippines” . Sa nasabing presentasyon ay makikita ang kulturang
Pilipino na nananatili, nabago at nawala na sa inyong probinsiya. Ang
presentasyon ay batay sa sumusunod na pamantayan: a) batay sa
pananaliksik; b)makatotohanan; c)orihinal; d)malikhain; e) may kaugnayan
sa paksa; f)napapanahon; g) taglay ang elemento ng pagbuo ng isang
Napakahusay ng iyong video presentation! Maipagmamalaki na
392
kita!
Nagagalak ako at natapos mo na ang araling ito. Inaasahan ko na
marami kang natutuhan sa ating pag-uugnayan. Kaya bago ka dumako
sa susunod na modyul, sagutin mo ang ating pangwakas na pagsusulit.
Huwag kang matakot, kayang-kaya mo ito dahil marami ka ng alam.

399. VII.PANGWAKAS NA PAGSUSULIT (para sa Modyul 2)
Sa bahaging ito ay magkakaroon ka ng pagtataya kung paano mo
naunawaan ang aralin. Sagutin ang sumusunod na tanong. Tiyakin na
nabasang mabuti ang panuto upang masagot mo ito ayon sa isinasaad
nito. Maaari ka nang magtungo sa bagong aralin kung maipapasa mo
ang huling pagtataya subalit kung hindi naman ay babalikan mo lamang
muli ang mga gawain. Huwag kang mag-alala sapagkat bahagi lamang
ito ng proseso upang matiyak na naunawaan mo ang aralin.
393
Pangkalahatang Panuto
1.Basahing mabuti ang bawat panuto sa pagsusulit.
2.Isulat ang sagot sa iyong notbuk.
3.Basahin at balikang muli ang mga tanong at ang iyong naging sagot
upang matiyak na nasagot mo ang lahat ng katanungan at mapag-aralang
muli ang iyong mga naging kasagutan.
Simulan mo na ang pagsagot.
1. Sino ang tinaguriang ama ng maikling kuwento?
a. Rogelio R. Sikat
a. Deogracias A. Rosario
b. Narciso Reyes
c. Liwayway Arceo
2. Paano lubusang lumaganap ang Maikling kuwento sa Panahon ng
Komonwelt?
a. Nagkaroon ng samahan ng mga manunulat na tinawag na
Panitikan.
b. Nagkaroon ng paghihimagsik sa mga dayuhang manunulat
c. Naglunsad ng mga makabagong pag-aaral sa pagsulat
d. Ginawang instrumento ang pahayagang La Solidaridad ng mga
kuwentista
3.Tinawag ni Alejandro G. Abadilla na “pagsasalaysay ng isang sanay.”
a. salaysay
b. komposisyon
c. talumpati
d. sanaysay

400. 394
4.Bakit ang sanaysay ang may pinakakaunting bilang ng sumusulat at
bumabasa?
a. Malayo ito sa damdamin ng madla
b. Napakahirap nitong gawin.
c. Dahil nagmula ito sa ibang bansa.
d. Ang paraan ng paglalahad ay hindi tinatangkilik.
5.Paano naiiba ang sanaysay sa iba pang akdang tuluyan?
a. Ito lamang ang may pangunahing tauhan na naaapi subalit
lumalaban.
b. Mayroon itong isahang yugto.
c. Tumutugon ito sa interes ng buhay, sa panitikan at iba pang
sining.
d. Ito ay maaaring pormal dahil nagbibigay ng impormasyon at
pamilyar dahil nang-aaliw.
5. Anong bahagi ng kuwentong nagbibigay ng pinakamasidhi o
pinakamataas na kapanabikan o interes sa mambabasa?
a.kakintalan
b.kasukdulan
c.kakalasan
d.wakas
7. Ano ang tawag sa mga pahayag o ideyang hindi lantad o hayag ang
kahulugang nais iparating ng mga manunulat sa Maikling kuwento?
a. simbolismo
b. pahiwatig
c. kakintalan
d. larawang-diwa

401. Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na bahagi ng teksto upang
masagot ang kasunod na mga tanong.
395
Bago tayo magsimula’y akin munang ninanais
Na batiin kayong dito’y naliliping matahimik.
Nanalig akong kayo ay mayroon ding pananalig
Na ang tao’y nabubuhay na may layo’t panaginip;
Datapuwa’t sa ano mang hangad nila’t iniibig,
Ay mayroong mag-uudyok, o kaya ay umuugit;
Kung minsa’y ang ating puso, at kung minsan ay ang isip,
Kaya naman iba’t iba ang wakas na nasasapit.
Hango sa “Alin ang Dapat Maghari sa Tao, ang Puso at Pag-ibig o
8.Anong uri ng tulang patnigan ang binasa?
a. Balagtasan
b. Duplo
c. Karagatan
d. Batutian
9. Sino kaya ang nagsasalita sa hinangong akda?
a. May-akda
b. Lakandiwa
c. Mambabalagtas 1
d. Mambabalagtas 2
10. Anong sukat mayroon ang akda?
a. wawaluhin
b. lalabindalawahin
c. lalabing-animin
d. lalabingwaluhin
11. Anong paksa kaya ang pagtatalunan sa akda?
a. kalakasan at kahinaan
b. kayamanan at karalitaan
c. pag-aaral o pag-ibig
d. puso at isip
ang Isip at Katuwiran?” ni Bartolome del Valle

402. Tony :Padre, posible po bang magkaroon ng dalawang ama-amahan?
P. Abena :Bakit hindi? Mabuti ngang gayon at maraming titingin
sa’yo.
Pagdating naman ng araw ay…magugustuhan din ng tatay
12. “Utang na loob, Padre. Sinabi ko na seyong wala akong Tatay!” ang
396
pahayag na ito ni Tony ay nagpapahiwatig ng _______________.
a. pagngingitngit ni Tony sa ama
b. pagkagalit ni Tony sa kalagayan niya
c. pagtatampo ni Tony ke Padre Abena
d. pagkainis ni Tony sa pangalang binanggit
mo
ang mangyayari.
Tony :(Mapapalakas ang tinig) Utang na loob, Padre. Sinabi ko na
seyong wala akong Tatay!
P.Abena :Ikaw ang masusunod, anak. Alam kong alipin ka pa ng iyong
nasugatang damdamin. May lambong ka pa ng karimlang…A,
di na nga bale. Maiba ako, malalim bang naging sugat mo,
Tony?
Tony :Sabi ng doktor e di naman daw napinsala ang aking bituka.
P. Abena :Mabuti kung gayon. Buweno, huwag kang masyadong
Maggagalaw at nang hindi dumugo.
(Sa bahaging ito’y aalingawngaw ang isang Malakas na pagpapagibik
buhat sa ibang panig ng ospital. Matatahimik
Ang lahat at makikinig sa narinig “Tubig! Tubig! Mamamatay na ‘ko
sa Uhaw! Tubig!)
P. Abena : Diyan nga muna kayo at titingnan ko lang kung sino ang
napagibik na ‘yon (Susundan ito ng alis)
Lahat : Adyos, Padre.
Tony : (Sa sarili) Ke bait niya. Salamat at nagkaroon ang bilibid
ng paring tulad niya. Matutupad din ang pangarap kong
makapag-aral kung sakali.
Halaw sa akdang “Sinag sa Karimlan” ni Dionisio S. Salazar

403. 13. Ang pandiwang may salungguhit sa pangungusap na “Diyan nga muna
kayo at titingnan ko lang kung sino ang napagibik na ‘yon.” ay nasa
aspektong_____________
397
a. perpektibo
b. kontemplatibo
c. imperpektibo
d. perpektibong katatapos
14. Ano ang tawag sa anumang usapan sa pagitan ng dalawa at maraming
mga tauhan sa loob ng isang dula.
a.usapan
b.diyalogo
c.salitaan
d.eksena
15. Sino ang kinikilalang bida sa isang akdang pampanitikan?
a. antagonista
b. ekstra
c. kontrabida
d. protagonista

404. “Ilang dantaong tayo ay napasakamay ng mga dayuhan. Naghirap at
nagtiis. Ngayon, napasakamay na natin ang kalayaan at tinagurian na
tayong malaya; subalit malaya na nga ba tayo…?” Unang hampas ang
naramdaman mo nang ikaw ay hagupitin ng mga mananakop. Masidhing
kirot ang dumapo sa iyo noon, at naganap ang unang latay sa iyong
katawan. Ilang dantaon na ikaw ay nilagyan ng tanikala, pinagdusa sa sarili
mong bayan, pinaranas ng kalupitan, at paulit-ulit na pinapatay.
Nagpasalamat ka sa mga puti nang silain nila ang iyong mananakop. Subalit
nagkamali ka dahil sila pala ang papalit, ang pangalawang hampas. Muling
bumahid sa iyong katawan ang latay, ikalawang latay na sa buong akala
mo’y di na masusundan. Pinilit ka pa nilang palitan din ng Ingles ang wika
mo gayong iyan ang inihandog sa ‘yo ng iyong Inang-bayan. Iyon ay di mo
matanggap kaya lalong hinigpitan nila ang iyong tanikala.
Dumating ang pangatlong latay, mas mabagsik, mas matindi kung
humagupit kaya lalong namilipit ang iyong katawan. Sa panahong iyon ka
dinusta pati na ang iyong lupang sinilangan. Iyon ang nagpabuhay ng iyong
dugo kaya ikaw ay bumangon at lumaban sa mga tampalasang yumapak sa
iyong bayan. Walang takot kang humarap sa kanila hanggang malagot mo
ang tanikalang gumapos sa ‘yo sa loob ng apat na raang taon. Ngayon, ikaw
nga ay malaya na. Wala na ang panlalait, wala na ang pandurusta, wala na
ang paghihirap at wala na ang tanikala. Lumaya lamang ang iyong katawan
subalit naiwan sa likod mo ang mga latay na tumimo sa iyong isip. Malaya
ka na nga sa salitang malaya, isang tunay na Pilipino sa bayang Pilipinas.
Subalit, ang kilos mo, ang kaugalian at ang iyong kaisipan. Ahh…hanggang
ngayon ay mababakas pa ang mga latay ng iyong kahapon.
Mula sa “Latay ng Kahapon” ni Buenaventura S. Medina Jr.
398

405. 399
16.Anong kalayaan ang tinutukoy sa akda?
a. politiko
b. mananakop
c. kahirapan
d. pagpapahayag ng saloobin.
17. “Wala na ang panlalait, wala na ang pandurusta, wala na ang paghihirap
at wala na ang tanikala.” Ano ang sinisimbolo ng salitang may
salungguhit?
a. bilangguan
b. kalayaan
c. sakit sa katawan
d. kadena
18. Alin sa sumusunod ang nagpapahayag ng pagsang-ayon?
a. Lumaya lamang ang iyong katawan subalit naiwan sa likod mo
ang mga latay na tumimo sa iyong isip.
b. Malaya ka na nga sa salitang malaya, isang tunay na Pilipino sa
bayang Pilipinas.
c. Subalit, ang kilos mo, ang kaugalian at ang iyong kaisipan.
d. Ahh…hanggang ngayon ay mababakas pa ang mga latay ng
iyong kahapon.
20. Ayon sa akda, bakit lalong hinigpitan ng mga puti ang tanikala sa mga
Pilipino?
a. dahil sa pagpipilit na palitan ang wikang inihandog ng Inang-
Bayan na malaon nang ginagamit
b. upang lalong tanggapin ang mga dayuhan sa kanilang
pananakop sa bansa
c. sapagkat hindi matanggap ng mga Pilipino ang wikang Ingles na
pilit na ipinapalit sa sariling wika
d. dahil unti-unti na tayong nakalalaya na ayaw naman nilang
mangyari

406. 21. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng pagiging malaya
mula sa mga dayuhan sa kasalukuyan?
a. pagtangkilik sa sariling produkto kaysa sa mga gawang dayuhan
b. pagpapahayag ng sariling opinyon laban sa ibang bansa
c. pagtangkilik sa produktong dayuhan upang masabing in
d. pag-aaral sa wika ng mga dayuhan na makatutulong sa sariling
400
pag-unlad
Ngayon, tingnan mo ang iyong sagot sa pagtatapos ng modyul.
Marami ka bang naging wastong sagot? Natutuwa ako at punong-puno
ka ng kaalaman sa araw na ito!
Alam mo ba na ‘di lamang sa Panahon ng Pananakop ng
Amerikano, Komonwelt at Kasarinlan lumaganap ang mga akdang
pampanitikang natutuhan mo dahil sa kasalukuyan ay may tinatawag na
tayong panitikang popular.. Gusto mo bang malaman ang mga ito?
Ikaw, nasa uso ka ba? In ka ba ngayon? Kung oo, tiyak na makapag-aaral
ka na sa ikatlong modyul na iyong pag-aaralan…ang
Repleksiyon ng Kasalukuyan…Tungo sa Kinabukasan.
Maligayang paglalakbay!!!

407. 401
MODYUL MMMOOODDDYYYUUULLL 3333:::: RRRREEEEPPPPLLLLEEEEKKKKSSSSIIIIYYYYOOOONNNN NNNNgggg
kAAAASSSSAAAALLLLUUUUKKKKUUUUYYYYAAAANNNN…………
TTTTUUUUNNNNGGGGOOOO SSSSAAAA KKKKIIIINNNNAAAABBBBUUUUKKKKAAAASSSSAAAANNNN
I. PANIMULA AT MGA POKUS NA TANONG
Binabati kita! Ngayon ay magsisimula ka na sa Modyul 3 ng iyong
pag-aaral sa Filipino! Sa modyul na ito, matutuklasan mo at
mauunawaan ang kulturang popular sa kasalukuyan sa pamamagitan ng
pag-aaral ng mga babasahing popular (tabloid, komiks, magasin at
kontemporaryong dagli), bbbbrrrrooooaaaaddddccccaaaasssstttt mmmmeeeeddddiiiiaaaa (radyo at telebisyon) at
pelikula.
Masasabing malaki na ang naging pag-unlad ng teknolohiya sa
buong mundo maging sa ating bansa. Ang paglaganap ng Internet, pag-usbong
ng iba’t ibang ssssoooocccciiiiaaaallll mmmmeeeeddddiiiiaaaa nnnneeeettttwwwwoooorrrrkkkk gaya ng FFFFaaaacccceeeebbbbooooooookkkk at
TTTTwwwwiiiitttttttteeeerrrr, gayundin ang pagkahumaling ng kabataan sa pagtangkilik sa
mga wwwweeeebbbbssssiiiitttteeee gaya ng YYYYoooouuuuTTTTuuuubbbbeeee ay nagdulot ng malaking pagbabago sa
kulturang Pilipino. Ang pagkahilig ng marami, lalo na ng kabataan, sa
mga kontemporaryong anyo ng panitikan ang nag-udyok sa
pagbabagong bihis ng tradisyunal na anyo nito. Paano nga ba naiba ang
tradisyunal na uri ng panitikan sa panitikang popular? Bakit nagkaroon
ng transpormasyon mula sa tradisyunal na panitikang Pilipino tungo sa
panitikang popular? Malalaman mo ang sagot sa mahahalagang tanong
na ito sa pagpapatuloy mo ng iyong pag-aaral.
Pagkatapos ng modyul na ito, ikaw ay inaasahan kong
makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa estilo, mekanismo,
pamamaraan/ teknik at mga kaalamang teknikal ng mga panitikang
popular tungo sa kamalayang panlipunan. Bilang patunay na naunawaan
mo ang mahahalagang konsepto, sa pagtatapos ng iyong pag-aaral sa
modyul na ito, inaasahang ikaw ay makikibahagi sa pagbuo ng
kampanya tungo sa kamalayang panlipunan (ssssoooocccciiiiaaaallll aaaawwwwaaaarrrreeeennnneeeessssssss
ccccaaaammmmppppaaaaiiiiggggnnnn) sa pamamagitan ng alinmang midyum ng mmmmuuuullllttttiiiimmmmeeeeddddiiiiaaaa na
iyong matututuhan sa modyul na ito. Magiging kaagapay mo rin sa
pagbuo nito ang mga araling pangwika na iyong pag-aaralan.

408. 402
II. MGA ARALIN AT ANG SAKLAW NITO
Masasagot mo ang mahahalagang tanong, at maisasagawa mo
ang Inaasahang Produkto/Pagganap kung uunawain mo ang sumusunod
na aralin na nakapaloob sa modyul na ito
Mga Aralin sa Yunit
Aralin 3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura
at Panitikang Popular
a. Panitikan: Popular na Babasahin
• Pahayagan (Tabloid)
• Komiks
• Magasin
• Kontemporaryong Dagli
b. Wika: Antas ng Wika
• Pormal
• Di-pormal
• Balbal
Aralin 3.2: Broadcast Media: Mekanismo ng Pagbabago
at Pag-unlad ng Kulturang Pilipino
. a. Panitikan: Opinyon at Talakayang Panradyo
b. Wika: Konsepto ng Pananaw
a. Panitikan: Dokumentaryong Pantelebisyon
b. Wika: Mga Konseptong May Kaugnayang Lohikal
Aralin 3.3: Dokumentaryong Pampelikula:
Midyum sa Pagbabagong Panlipunan
c. Panitikan: Manoro (Ang Guro) sa Direksiyon ni
Brillante Mendoza
d. Wika: Komunikatibong Gamit ng mga Pahayag
Sa pagtatapos ng bawat aralin, ikaw ay inaasahang:
Aralin 3.1: makapagbabahagi ng mga babasahing popular na
sumasalamin sa kultura at tradisyon sa kasalukuyang
panahon;
Aralin 3.2: makalilikha ng isang akdang naglalahad ng sariling
pananaw batay sa pamantayan ng isang mapanagutang
mamamahayag;

409. 403
Aralin 3.3: makapagpapamalas ng pag-unawa sa estilo,
mekanismo at kaalamang teknikal ng isang
dokumentaryong pampelikula bilang midyum sa
pagbabagong panlipunan.
III. MGA INAASAHANG KASANAYAN
Sa modyul na ito, malilinang sa iyo ang sumusunod na kaalaman
at kasanayan
Repleksiyon
Ng
Kasalukuyan
Tungo
Sa
kinabukasan
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pakikinig
Naililipat sa isang grapikong organayser ang mga
impormasyong napakinggan (transkoding)
dayagram
grap
grid
Nailalahad ang sariling pamamaraan sa napakinggang
pahayag, mensahe at teksto
Napauunlad ang kasanayan sa mapanuring
pakikinig/panonood
Napag-iiba ang katotohanan sa mga hinuha, opinion at
personal na interpretasyon ng nagsasalita at nakikinig
Napag-iiba ang katotohahan (facts) sa mga hinuha
(inferences), opinyon at personal na interpretasyon ng
nagsasalita at ng nakikinig /nanonood
Nailalahad ang mga pagkiling (biases, prejudices) at
sariling interes ng nagsasalita
Naisasaayos ang mga ideya o impormasyon mula sa
teksto o diskursong napakinggan/napanood
Nailalahad sa sariling pamamaraan ang mga
napakinggang pahayag, mensahe at teksto
Pagsasalita
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na mga
datos
sa pananaliksik
Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw, opinyon
at saloobin
Nakapagpapahayag nang wasto ng mga pag-aalinlangan/
pag-aatubili o pasubali

410. Pag-unawa sa Binasa
Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga tiyak na
bahagi nito
Naihahambing ang teksto sa iba pang uri ng teksto batay sa:
404
paksa
layon
tono
pananaw
paraan ng pagkakasulat
pagbubuo ng salita
pagbubuo ng pangungusap
pagtatalata
Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring
pagbasa ng teksto gaya ng sumusunod:
Nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto
Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o ideyang
nakapaloob sa teksto
Nakapagbibigay ng impresiyon sa teksto kaugnay ng
- paksa
- tono
- layon
- estilo at
- gamit ng mga salita
Naiuugnay ang mga kaisipang nakapaloob sa akda batay sa
mga nangyayari sa:
sarili
pamilya
pamayanan
lipunan
daigdig
Nakapagbibigay ng sariling kuro-kuro at mungkahi tungkol
sa alinman sa mga paksa gaya ng sumusunod:
- HIV and Drug Prevention
- Peace Education
- Karapatang Pambata at Kanilang
Responsibilidad
- Kaligtasan ng Tao, Batas Trapiko at mga
Pilipino
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang teksto
sa pamamagitan ng pagkilala sa:
Naiisa-isa ang mga positibo at negatibong pahayag

411. Napagsasama-sama ang magkakasalungat na ideya
Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga tiyak
405
na bahagi nito
Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring
pagbasa sa teksto;
Nakapagbibigay ng impresiyon sa teksto kaugnay ng:
- paksa/tema
- layon
- gamit ng mga salita
Pagsulat
Nagagamit ang iba’t ibang estratehiya sa pangangalap ng
ideya sa pagsulat tulad ng panayam, brainstorming,
pananaliksik at panonood
Nakapagsasagawa ng rebisyon kung kinakailangan
Nakapagtatala ng mahahalagang impormasyon
Nababanggit nang wasto ang may-akda, personalidad,
organisasyon o grupo na nagpapatunay sa datos o
impormasyong nagbibigay- kredibilidad sa mga kaisipan at
opinyong ipinahahayag sa lathalain
Naisasaalang-alang ang mga kakailanganin sa pagsulat ng
isang dokumentaryong panradyo
Nakapipili ng isang napapanahong paksa
Nakapagtatala ng mga kinakailangang impormasyon
Nakabubuo ng maayos na balangkas
Nababanggit nang wasto ang may-akda, personalidad,
organisasyong nagbibigay-kredibilidad sa mga
kaisipang ipinahahayag
Nagagamit ang mga ekspresiyong nagpapakilala ng
konsepto ng pananaw
Nagagamit ang mga ekspresiyong nagpapakilala
ng kaugnayang lohikal
Tatas
Nagpapakita ng kaalaman sa pagkakaiba ng pormal at
impormal na Filipino pasalita man o pasulat
Nagagamit ang gramatika/retorika at bokabularyong
Filipino sa pakikipagkomunikasyon, pasalita man o
pasulat

412. Nasusuri ang mahalagang detalye ng napakinggang
impormasyon
Napagtitimbang-timbang kung ang napakinggan ay may
kabuluhan at kredibilidad
Nakikipagkomunikasyon gamit ang wikang Filipino batay sa
hinihingi ng pagkakataon/sitwasyon
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Naiuugnay sa pang-araw-araw na pamumuhay ang mga
natutuhan sa pag-aaral ng wika at panitikan
Hinaharap ang mga pang-araw-araw na gawain sa klase na
may kasiyahan at kasiglahan
Masigasig na tumutugon sa mga oportunidad sa ibayong pag-aaral
406
ng wika at panitikan
Nagagamit sa angkop na sitwasyon at pangangailangan ang
mga natutuhan sa pag-aaral ng wika at panitikan
Estratehiya sa Pag-aaral/Pananaliksik
Naipamamalas ang kakayahang maisaayos ang mga
impormasyon at talang nalikom mula sa iba’t ibang lawak ng
pag-aaral/ pananaliksik
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na
mga datos sa pananaliksik
Nalilikom ang mga impormasyon sa tulong ng mga
sanggunian sa aklatan/ internet
Nalilikom ang kakailanganing mga impormasyon mula sa iba’t
ibang pinagkukunang sanggunian
Nailalahad nang maayos ang nalikom na mga impormasyon
sa isinagawang pananaliksik.
Panonood
Nagpapamalas ng kakayahang suriin ang teksto o diskursong
napanood
Nakabubuo ng sariling pananaw tungkol sa isang
napapanahong isyu na may kaugnayan sa napanood

413. REPLEKSIYON NG KASALUKUYAN… TUNGO SA KINABUKASAN
Aralin 3.2 Broadcast Media: Mekanismo ng Pagbabago at Pag-unlad
ng
b. Wika: Konsepto ng Pananaw/Kaugnayang Lohikal
Aralin 3.3 Dokumentaryong Pampelikula: Midyum sa Pagbabagong
407
IV. KONSEPTUWAL NA BALANGKAS
Narito ang konseptuwal na balangkas ng mga araling nakapaloob
sa modyul na ito na iyong pag-aaralan.
Aralin 3.1 Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura at
Panitikang Popular
a. Panitikan: Popular na mga Babasahin
• Pahayagan(tabloid)
• Komiks
• Magasin
• Kontemporaryong Dagli
b. Wika: Antas ng Wika
• Pormal
• Di-Pormal
• Balbal
Kulturang Pilipino
. a. Panitikan: Komentaryong Panradyo
Dokumentaryong Pantelebisyon
Panlipunan
a. Panitikan: Manoro (Ang Guro) sa Direksiyon ni
Brillante
Mendoza
b. Wika: Komunikatibong Gamit ng mga Pahayag
Upang maging matagumpay ka sa pagsagot ng modyul na ito,
gawin mo ang sumusunod na gabay.
11. Basahin at unawaing mabuti ang nilalaman ng modyul.
12. Sikaping makasunod sa mga direksiyon/panuto ng mga gawain.
13. Hanapin ang kahulugan ng mga salitang hindi mo gaanong
maunawaan.
14. Balikan ang mga bahaging hindi mo gaanong naintindihan.
Gawin itong gabay sa mga bahagi ng aralin na dapat pang
paglaanan ng oras sa pag-aaral.
15. Magsaliksik. Tumuklas pa ng karagdagang kaalaman na
makatutulong sa lalong pag-unawa sa modyul na ito.

414. (1) Nakikinig kaming lahat sa aming guro sapagkat mahusay siyang
magturo. (2) Malinaw siyang magpaliwanag, laging handa at paminsan-minsan
ay nagpapatawa kaya nawiwili kami sa kaniyang klase. (3) Marami
kaming natututuhan sa kanya at sa lahat ng ito siya’y aming
pinasasalamatan. (4) Sana’y marami pang tulad niya upang maraming mag-aaral
408
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin natin kung gaano na kalawak ang iyong kaalaman
kaugnay ng mga aralin sa modyul na ito. Subukin mong sagutin ang
paunang pagsusulit bago ka magsimula ng iyong pag-aaral.
Basahing mabuti ang mga tanong. Piliin at isulat ang letra na sa
palagay mo ay tama.
Matapos maiwasto ang iyong papel, tandaan mo ang iyong
mga pagkakamali. Matutuklasan mo ang mga wastong sagot sa
pamamagitan ng mga gawain sa modyul na ito. Simulan mo na.
Teksto A.
ang mahasikan niya ng karunungan.
1. Ang pamaksang pangungusap ay matatagpuan sa pangungusap
bilang __________.
a. 1 c. 3
b. 2 d. 4
2. Ang tonong nangingibabaw sa huling pangungusap ay __________.
a. paghanga c. pag-asam
b. pananabik d. kasiyahan
3. Mapapansin na ang layon ng tekstong binasa ay _____________.
a. manghikayat c. magbigay-parangal
b. magpaliwanag d. magbigay-kaalaman

415. Tahan ka sa’king silid Halika’t manibasib
apuhapin ang sakit sa katas ay sumipsip.
nang naglatag na sugat, Nang panawan nglakas,
sa banig, mutyang papag. kat’wang nais lumikas.
Doo'y lasapin kata Pagsaluhan na kata
nawaglit na gunita Utopia ng ideya.
usapin sa ‘ting lupa, Nang lumagpak na sila,
limot na alaala. sa ‘ting mga haraya.
409
Teksto B
Tanaga ng Sakada
Jayson Alvar Cruz
Halikan mo ang langib,
sugat sa aking dibdib.
Haplusin mo ang hapdi.
Isip, namimighati.
4. Alin sa sumusunod na pangyayari ang may malapit na kaugnayan
sa tula?
a. Demolisyon ng mga bahay sa Brgy. Jose Corazon de Jesus
sa San Juan, Metro Manila
b. Pagputok ng bulkang Pinatubo na naging sanhi ng paglikas
ng mga katutubong Aeta.
c. Pakikipaglaban ng mga magsasaka sa Hacienda Luisita
tungkol sa usapin sa lupa
d. Tensiyon sa pagitan ng bansang Tsina at Pilipinas sa isyu ng
Panatag Shoal.
6. Anong pinakamalapit na kaisipan ang lumulutang sa tula?
a. Nasa pagtutulungan ng bawat isa ang ikapagtatagumpay ng
anumang layunin.
b. Kung makikiisa ang lahat, makakamit ang mabuting hangarin
c. Walang hangad na mabuti ang mga taong sakim sa
kayamanan at kapangyarihan.
d. Hindi nagbubunga ng kabutihan ang anumang kasamaan.

416. Sa pelikula man o sa telebisyon, iba’t ibang uri ng dokumentaryo
ang ating napapanood na tumatalakay sa iba’t ibang paksa o isyu. Sa
paglipas ng panahon, ang mga dokumentaryo ay nagsilbing instrumento
o midyum upang maimulat ang kamalayan ng mamamayan sa mga
suliranin at isyung panlipunan na kinahaharap sa araw-araw. Karaniwang
nakatuon ito sa kahirapan, korapsyon, problema sa edukasyon,
suliraning pang-ekonomiya at mga katiwalian. Nagsisilbi rin itong tinig
ng taong-bayan upang maiparating sa kinauukulan ang mga kakulangang
dapat maaksyunan. Higit pa rito, ang mga nahihimlay na kaluluwa ng
mga politiko ay nagigising upang harapin ang hindi mapasusubaliang
katotohanan.
Kaya naman, bilang kabataan, ano kaya ang iyong magagawa
upang ikaw ay makatulong kahit sa simpleng pamamaraan sa iyong
kapwa? Sa paanong paraan mo maipararating ang hinaing ng iyong
kapwa mag-aaral at ng inyong komunidad sa barangay. Nasa iyo ang
natatanging kasagutan.
410
Teksto C.
16. Ayon sa akda, paano naging mabisang instrumento ang mga
dokumentaryo upang magising ang kamalayan ng bawat
indibidwal?
a. Naimumulat nito ang isipan ng mga tao sa mga isyung
panlipunan.
b. Sadyang nakalilibang lang talaga itong panoorin.
c. Masyadong nag-iisip ng problema ang mga tao.
d. Nagagabayan tayo nito para umasenso at yumaman.
17. Ano ang kahulugan ng pahayag na ‘hindi mapasusubalian’
ayon sa pagkakagamit sa akda?
a. walang masyadong iniisip
b. hindi mapasisinungalingan
c. walang katotohanan
d. hindi angkop sa sitwasyon

417. 18. ‘Nahihimlay na kaluluwa ng mga politiko.’ Ano ang mahihinuha
411
sa pahayag?
a. Puro pangangampanya lamang ang mga politiko.
b. Kakaunti lamang ang suliraning umiiral.
c. Hindi lubusang nagagampanan ng mga politiko ang
kanilang tungkulin.
d. Wala namang dapat masyadong ipag-alala.
19. Ayon sa akda, ang pangunahing misyon sa paglikha ng mga
dokumentaryo ay upang ___________.
a. matugunan ng nararapat na aksiyon ang mga isyung
panlipunan
b. maipalabas lamang sa madla ang mga ito
c. panoorin ang dokumentaryo at masiyahan
d. aksiyunan lamang ang mga pangunahing problema
20. Bilang isa sa mga kabataan, ano ang dapat na maging implikasyon
sa iyo ng mga pahayag sa huling talata?
21.
a. Maaari kang makatulong sa iyong kapwa kahit sa
simpleng pamamaraan.
b. Pamunuan ang lahat ng mga welga sa pamayanan.
c. Maging isang lider upang maging sikat.
d. Ang isang kabataan ay wala pang gaanong magagawa.

418. Komentarista 1 : Kasado na raw ang Sin Tax Bill sa Senado, partner!
Komentarista 2: Tama ka dyan! Mukhang nakatulong d’yan ang
pagsang-ayon ni PNOY tungkol sa panukalang batas
na ‘yan!
Komentarista 2: Kaya naman pala todo papogi ang mga re-electionist
Komentarista 1: Hindi bale nang maraming mamatay dahil sa kanser
412
Teksto D
Komentarista 1: Naku! Eh bali-balita ngang dalawang senador ang
bumoto laban sa pagpapasa ng Bill na ‘yan eh.
Komentarista 2: Inaasahan partner na tataas ang makokolektang
buwis mula sa mga kompanya ng sigarilyo at alak
dahil dito.
Komentarista 1: Pero ayon kay La Union Representative Victor
Ortega, magdurusa ang mga magtatabako dahil
marami sa kanila ang maaaring mawalan ng trabaho.
na senador na bumoto laban sa bill na ‘yan!
sa baga, manalo lang sa eleksyon!
Komentaista 2: Tumpak!
22. Alin sa sumusunod ang maituturing na negatibong pahayag?
a. Kasado na raw ang Sin Tax Bill sa Senado.
b. Tama ka dyan! Nakatulong d’yan ang pagsang-ayon ni
PNOY!
c. Inaasahan na tataas ang makokolektang buwis dahil sa
Sin Tax Bill.
d. Magdurusa ang mga magtatabako dahil sa pagtaas ng
buwis na sisingilin sa mga kompanya ng sigarilyo.
23. Alin sa sumusunod ang paksa ng komentaryong panradyo?
a. Pagtaas ng presyo ng mga bilihin gaya ng sigarilyo at
alak
b. Pagpasa sa Sin Tax Bill
c. Pagtutol ng mga senador sa pagpasa ng Bill
d. Paghihirap ng mga magtatabako dahil sa Sin Tax Bill
24. Alin sa sumusunod ang salitang nagpapahayag ng konsepto ng
kaugnayang lohikal?
a. Pati na rin c. Ayon kay
b. Dahil dito d. Kaya naman

419. 25. Marami ang maaapektuhang mga magtatabako ______________
sa pagkakapasa ng Sin Tax Bill. Ano ang angkop na
salita/pariralang nararapat gamitin upang mabuo ang pahayag?
413
a. upang c. nang sa gayon
b. dahil sa d. Kung
26. Alin sa sumusunod ang maituturing na opinyon?
a. Naipasa na ang Sin Tax Bill sa Senado.
b. Nakatulong ang pagsang-ayon ni PNOY sa Sin Tax Bill.
c. Maraming magtatabako ang maapektuhan dahil sa Sin
Tax Bill.
d. Tinutulan ng ilang sendor ang pagpasa ng panukalang
batas.
27. Ano ang unang dapat gawin sa pagsasagawa ng panayam?
a.
I
ulat nang patas at wasto ang nakuhang mga
impormasyon.
b. Maging malinaw sa pagtatanong.
c. Alamin ang iskedyul ng kakapanayamin.
d. Magsaliksik ng mga kaugnay na impormasyon tungkol sa
paksa ng panayam.
28. Alin sa sumusunod ang maituturing na broadcast media?
a. komiks at magasin c. pelikula at telebisyon
b. radyo at telebisyon d. aklat at pahayagan
29. Ano ang mahalagang papel ang ginagampanan ng broadcast
media sa lipunan?
a. Nabibigyan nito ng pansin ang mga katiwalian sa
pamahalaan.
b. Naimumulat nito ang mamamayan sa nagaganap sa
paligid.
c. Nagiging kilala o tanyag ang mga personalidad dahil dito.
d. Nakapagbibigay ito ng impormasyon kaugnay ng politika
at showbiz.

420. 414
30. Hindi bale nang maraming mamatay dahil sa kanser sa baga,
manalo lang sa eleksiyon! Ano ang ipinahihiwatig na opinyon sa
pahayag?
a. Marami ang mamamatay dahil sa paninigarilyo.
b. May mga politiko na hindi pumapayag sa panukalang
batas dahil nais na mapaboran ng publiko sa parating na
eleksiyon.
c. Siguradong matatalo sa eleksiyon ang mga politikong
pabor sa panukalang batas.
d. Maraming politiko ang napapahamak dahil sa
paninigarilyo.
31. Ang pangunahing kaisipan ng binasang akda ay_______________.
a. bawat indibidwal ay may magagawa para sa ating lipunan
b. bahala na ang kabataan kung kikilos sila
c. manood palagi ng mga dokumentaryo
d. tama na ang mulat ka sa iyong kapaligiran
Ilan kaya sa mga aytem ang nasagot mo nang tama? Kung marami
ang mali, huwag kang mag-alala, tutulungan ka ng modyul na ito upang
maitama mo ang mga ito. Simulan na natin ang pag-aaral ng mga
panitikang popular na kinagigiliwan ng mga kabataang tulad mo.
VI. YUGTO NG PAGKATUTO
AAAALLLLAAAAMMMMIIIINNNN
Handa ka na bang tumuklas ng mga bagong kaalaman? Kung
gayon, simulan na natin ang iyong pag-aaral tungkol sa mga
panitikang popular. Naisip mo na ba kung paano naiba ang
mga panitikan sa kasalukuyan sa mga tradisyunal na uri ng
panitikan na iyong natalakay sa naunang mga aralin? Bakit nga ba
nagkaroon ng transpormasyon mula sa tradisyunal na panitikang Pilipino
tungo sa panitikang popular? Bakit kailangang basahin at pag-aralan ang
mga panitikang popular?

421. 415
GAWAIN 1: BUGTUNGAN, DUGTUNGAN!
Alam mo ba ang iba’t ibang uri ng panitikan na maituturing nating bahagi
ng panitikang popular? Batid mo rin ba ang iba’t ibang midyum na ginagamit
upang maipahatid ang mga ito sa higit na nakararaming mamamayan? Tukuyin
mo ang inilalarawan ng mga bugtong sa ibaba. Pagkatapos, isulat mo ang mga
titik ng iyong sagot sa mga kahon upang mabuo ang crossword puzzle.
Mga Bugtong:
1 – Pinipilahan ng mga
manonood, Sa pinilakang tabing
ito’y itinatampok!
2 – Kahong puno ng
makukulay na larawan at
usapan ng mga tauhan. Tunay
na kinagigiliwan ng kabataan!
3 – Kuwadradong
elektronikon kagamitan.Tampok
ay iba’t ibang palabas na
kinaaaliwan!
4 – Sa isang click lang
mundong ito’y mapapasok na
para mag- Fb, Twitter o
magsaliksik pa.
5 – Musika’t balita ay
mapapakinggan na. Sa isang
galaw lamang ng pihitan, may
FM at AM pa!
6 – Maliit na diyaryong
inilalako sa daan; balita, tsismis
at iba paang laman.
7 – Pabalat nito’y may
larawan pang sikat na artista.
Nilalama’y mga artikulong
tumatalakay sa iba’t ibang
paksa.
4
.
5
.
6
.
B
L
T
T
D
3
.
Kung nakuha mo nang tama ang lahat ng aytem, binabati kita dahil
1 P
.
2
.
M
G
7
.
may ideya ka na sa iba’t ibang uri ng panitikang popular! Kung hindi naman,
huwag kang mag-aalala dahil tutulungan ka ng modyul na ito upang maitama
ang iyong mga maling akala.

422. Alam mo ba na...
May iba’t ibang midyum na ginagamit sa paghahatid ng impormasyon,
balita at iba’t ibang palabas na maaaring napakikinggan o napanonood ng
mamamayan lalo na ng kabataan sa kasalukuyan? Ang ilan sa mga ito ay
ang tabloid, komiks, magasin, internet, radyo at telebisyon. Ang mga ito
ay maituturing nating kumakatawan sa kulturang popular ng mga Pilipino
sa ngayon.
Panitikang Popular
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
416
GAWAIN 2: ALIN, ALIN ANG PAGKAKAIBA?
Napansin mo ba ang pagkakatulad ng mga katangian ng mga nabanggit
na panitikang popular sa Gawain 1? Naisip mo ba ang pagkakaiba ng mga ito
sa mga tradisyunal na panitikan? Subukin naman nating isa-isahin ang mga
katangian ng panitikang popular at tradisyunal sa tulong ng kasunod na
gawain . Isulat mo sa kahon ang mga katangian na sa iyong palagay ay
taglay ng panitikang popular at tradisyunal na panitikan. Bigyan mo ng pansin
ang paksang kadalasang tinatalakay sa mga ito, wikang ginagamit at midyum
na ginagamit sa paghahatid nito sa mamamayan. Gayahin ang pormat sa
sagutang papel.
Tradisyunal na
Panitikan
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
___________________
Paksang
Tinatalakay
Wikang
Ginagamit
Paraan/Midyum
sa Paghahatid
Kung nakuha mo nang tama ang lahat ng aytem, binabati kita dahil
may ideya ka na sa katangiang taglay ng tradisyunal na panitikan at
panitikang popular. May napansin ka rin bang pagkakatulad ng mga ito?
Bakit kaya nagkaroon ng transisyon mula sa tradisyunal na uri ng panitikan
tungo sa panitikang popular na kilala natin sa kasalukuyan? Huwag kang
mag-alala, lalo pa nating pagyayamanin ang iyong kaalaman sa mga
panitikang popular sa susunod na mga gawain.

423. 417
PAUNLARIPPPAAAUUUNNNLLLAAARRRIIINNNN
Sa bahaging ito ng modyul ay bibigyan natin ng
pansin
ang iba’t ibang uri ng panitikang popular at ang iba’t ibang
midyum na ginagamit sa pagpapalaganap nito. Sa pamamagitan ng mga
gawain na nakahanay sa mga aralin, matutuklasan natin ang
kahalagahan ng pag-aaral ng mga panitikang popular at ang papel na
ginagampanan ng mga ito sa kamalayang panlipunan ng mamamayan
ng isang bansa.
Sa tulong ng mga araling pangwika, pagtalakay sa iba’t ibang
pamamaraan sa pagbuo ng panitikang popular, pagsasagawa ng mga
programang panradyo at maging ng pelikula, inaasahang magiging
bahagi ka rin ng paghahanda ng isang kampanya tungo sa kamalayang
panlipunan sa pamamagitan ng multimedia (social awareness campaign
through the use of multimedia) sa katapusan ng iyong pag-aaral sa
modyul na ito.
Simulan na natin ang pagpapaunlad ng iyong kaalaman at
kakayahan sa pamamagitan ng pagtalakay sa Aralin 3.1 ng modyul na
ito - ang mga uri ng kontemporaryong panitikan.
ARALIN 3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo
sa Kultura at Panitikang Popular
IV. Panimula at Mga Pokus na Tanong
Nahihilig ka rin ba sa pagbabasa ng mga pocketbook, magasin at
komiks? Maliban sa mga aklat na isinulat ni Bob Ong, nabasa mo na ba ang
mga naisulat nina Eros Atalia, Ricky Lee, Edgar Samar at Jun Cruz Reyes?
Eh, ang mga nakakikilig na Textstory ni Marcelo Santos sa Facebook,
nabasa mo na? Paano naiiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa
panitikang popular? Bakit nagkaroon ng transpormasyon mula sa tradisyunal
na panitikang Pilipino tungo sa panitikang popular? Bakit kailangang basahin
ang mga popular na babasahin ng kabataan? Malalaman mo ang mga sagot
sa mga tanong na ito sa pagpapatuloy ng iyong pag-aaral.
V. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw Nito:
Sa araling ito, inaasahang maipamamalas mo ang iyong pag-unawa sa
mga babasahing popular gaya ng tabloid, komiks, magasin, at
kontemporaryong dagli bilang bahagi ng panitikang popular upang
maunawaan mo kung bakit mahalagang basahin ang mga ito. Narito ang mga
aralin na makatutulong upang matamo mo ang pamantayang pangnilalaman
na lilinangin sa araling ito.

424. 418
ARALIN 3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura at
Panitikang Popular
Aralin 3.1 a. Panitikan: Panitikang Popular na Babasahin
(Tekstuwal Analisis)
• Pahayagan(tabloid)/broad sheet
• Komiks
• Magasin
• Kontemporaryong Dagli
b. Wika: Antas ng Wika
• Pormal
• Di-pormal
• Balbal
VI. Mga Inaasahang Kasanayan
Ang sumusunod ang kaalaman at kakayahan na malilinang sa iyo sa
pagtalakay mo sa araling ito.
Kon
temporaryong
Panitikan
Tungo
sa
Kultura at
Panitikang
Popular
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pakikinig
Naililipat sa isang graphic organizer ang mga
impormasyong napakinggan (transkoding)
dayagram
grap
grid
Nailalahad ang sariling pamamaraan sa napakinggang
pahayag, mensahe at teksto
Pagsasalita
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na mga
datos sa pananaliksik
Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw,
opinyon at saloobin
Pag-unawa sa Binasa
Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga tiyak na
bahagi nito
Naihahambing ang teksto sa iba pang uri ng teksto batay
sa:
• paksa
• layon
• tono
• pananaw
• paraan ng pagkakasulat
• pagbubuo ng salita

425. 419
• pagbubuo ng pangungusap
• pagtatalata
Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa
mapanuring pagbasa ng teksto gaya ng sumusunod:
• Nakabubuo ng balangkas ng binasang
teksto
• Nakabubuo ng sintesis ng mga kaisipan o
ideyang nakapaloob sa teksto
Nakapagbibigay ng impresiyon sa teksto kaugnay ng
• paksa
• tono
• layon
• estilo at
• gamit ng mga salita.
Naiuugnay ang mga kaisipang nakapaloob sa akda batay
sa mga nangyayari sa:
• sarili
• pamilya
• pamayanan
• lipunan
• daigdig
Nakapagbibigay ng sariling kuro-kuro at mungkahi
tungkol sa alinman sa mga paksa gaya ng sumusunod:
• HIV and Drug Prevention
• Peace Education
• Karapatang Pambata at Kanilang
Responsibilidad
• Kaligtasan ng Tao, Batas Trapiko at mga
Pilipino
Pagsulat
Nagagamit ang iba’t ibang estratehiya sa pangangalap
ng ideya sa pagsulat tulad ng panayam, brainstorming,
pananaliksik at panonood
• Nakapagsasagawa ng rebisyon kung
kinakailangan
• Nakapagtatala ng mahahalagang
impormasyon
Nababanggit nang wasto ang may-akda, personalidad,
organisasyon o grupo na nagpapatunay sa datos o

426. 420
impormasyong nagbibigay kredibilidad sa mga kaisipan
at opinyong ipinahahayag sa kaniyang lathalain
Tatas
Nagpapakita ng kaalaman sa pagkakaiba ng pormal at
impormal na Filipino pasalita man o pasulat
Nagagamit ang gramatika/retorika at bokabularyong
Filipino sa pakikipagkomunikasyon, pasalita man o
pasulat
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Naiuugnay sa pang-araw-araw na pamumuhay ang mga
natutuhan sa pag-aaral ng wika at panitikan
Nagagawa ang mga pang-araw-araw na gawain sa klase
na may kasiyahan at kasiglahan
Masigasig na tumutugon sa mga oportunidad sa ibayong
pag-aaral ng wika at panitikan
Naiuugnay sa pang-araw-araw na pamumuhay ang mga
natutuhan sa pag-aaral ng wika at panitikan
Nagagamit sa angkop na sitwasyon at pangangailangan
ang mga natutuhan sa pag-aaral ng wika at panitikan
Estratehiya sa Pag-aaral
Naipamamalas ang kakayahang maisaayos ang mga
impormasyon at talang nalikom mula sa iba’t ibang lawak
ng pag-aaral/pananaliksik
• Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom
na mga datos sa pananaliksik
• Nalilikom ang mga impormasyon sa tulong ng
mga sanggunian sa aklatan/internet
Panonood
Nagpapamalas ng kakayahang suriin ang teksto o
diskursong napanood
• Nakabubuo ng sariling pananaw tungkol sa isang
napapanahong isyu na may kaugnayan sa
napanood

427. 421
XI. Konseptuwal na Balangkas
Narito ang grapikong presentasyon ng araling ito na makatutulong
upang maiplano mo ang iyong mga gawain:
Aralin3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura
at Panitikang Popular
Panitikan: Mga Popular
na Babasahin
• Pahayagan (tabloid/
broad sheet)
• Komiks
• Magasin
• Kontemporaryong
Dagli
Wika: Antas ng Wika
• Pormal
• Di-pormal
• Balbal
Produkto/Pagganap: Literary Folio na
sumasalamin sa kasalukuyang kalagayan ng
barangay.
Maaaring sabik na sabik ka na sa ating gagawing pag-aaral. Alamin
natin ang tungkol sa mga babasahing popular gaya ng tabloid, komiks,
magasin at kontemporaryong dagli.
XII. Panimulang Pagtataya
Crossword Puzzle
Tukuyin ang mga salita sa crossword puzzle sa tulong ng mga gabay
sa pagsagot. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
Gabay sa Pagsagot
1. Kuwentong isinalarawan ng mga dibuhista. (pababa)
2. Pahayagan ng masa. (pahalang)
3. Kuwentong higit na maikli sa maikling kuwento. (pahalang)
4. Makulay na babasahin na hitik sa iba’t ibang impormasyon (pahalang)

428. 422
VI . Yugto ng Pagkatuto
AAAAllllaaaammmmiiiinnnn
Masasabing nagpatuloy ang tradisyon sa panitikan sa kabila
ng modernisasyon sa pamamagitan ng pagpasok ng teknolohiya.
Marahil, nagkaroon lamang ito ng bagong mukha. Kapansin-pansin sa
kasalukuyan na ang kinawiwilihan ng kabataan na mga babasahin gaya ng
komiks, magasin, at dagling katha ay nauulit lamang ang paksa at tema sa
mga akda sa tradisyunal na uri ng panitikan. Kung susuriin, nagkakaiba
lamang sa estilo, pamamaraan at kaalamang teknikal ang panitikang popular.
Simulan na natin ang pag-aaral nang sa ganoo’y malaman mo kung paano
naiiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa panitikang popular? Bakit
nagkaroon ng transpormasyon mula sa tradisyunal na panitikang Pilipino
tungo sa panitikang popular? Bakit kailangang basahin ang mga babasahing
popular?
Sa tulong ng Sarbey-Tseklist, nais kong malaman kung alin sa mga
babasahing popular ang kilalang-kilala mo at binabasa ng kabataang tulad
mo. Sa pamamagitan nito, nakatitiyak akong maihahambing mo ang mga
babasahing popular na ito sa mga tradisyunal na anyo ng panitikan na pinag-aralan
mo sa Modyul 1 at 2 sa huling bahagi ng araling ito.
GAWAIN 3.1.a : Sarbey-Tseklist
Lagyan mo ng tsek (/) ang mga babasahing popular para sa iyo.
Pagkatapos, iayos ang mga ito nang paranggo batay sa naging resulta.
Lagyan ng bilang 1-4 ang bawat kahon. Pinakamataas ang bilang 1
samantalang ang bilang 4 ang pinakamababa. Gawin sa papel. Gayahin ang
format
Pahayagan Komiks Magasin Mga Aklat
Broadsheet
___ Inquirer
___ Manila
Bulletin
___ Philippine
Star
___ Business
Mirror
___ Manila Times
Tabloid
___ Abante
___ Taliba
___ Pilipino
Mirror
___ Pilipino Star
Ngayon
___ Tempo
___ Aliwan
___ Pantastik
___ Halakhak
___ Pugad
Baboy
___ Super
___ Manhwa
Korean
Comics
___ Archie
___ Marvel
___ Japanese
Manga
___ Captain
America
___ Liwayway
___ Yes!
___ FHM
___ Candy
___ T3
___ Men’s Health
___ Metro
___ Entrepreneur
___ Cosmopolitan
___ Good
Housekeeping
___ Mga Aklat ni
Bob Ong
___ Florante at
Laura
___ Noli Me
Tangere
___ Mga Aklat ni
Eros Atalia
___ Aklat-
Kalipunan
ng mga Tula
___ Teksbuk
___ HorrorBooks
___ Antolohiya ng
Maikling
Kuwento
___ Kalipunan ng
Dagling
Katha
___ Bibliya

429. 1 ------------------------------------- Pinakapopular sa
Sa aling palagay, ang kaibahan ng panitikang popular sa tradisyunal na uri
ng panitikan ay
____________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Sa aking palagay, ang pagbabago sa panitikang popular ay bunsod ng ____
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Nalalaman ko na kailangang basahin ang panitikang popular dahil
_____________________________________________________________
423
RANGGONG AYOS
Pahayagan (tabloid/ broad sheet)
Komiks
Magasin
Kontemporaryong Dagli
GAWAIN 3.1.b: Kahon ng Hinuha
LEYENDA
akin
2 ------------------------------------- Popular sa akin
3 ------------------------------------- Di-masyadong
popular sa akin
4 ------------------------------------- Hindi popular sa
akin
Matapos mong matuklasan ang resulta ng isinagawang sarbey-tseklist,
nais kong ibigay mo ang iyong hinuha tungkol sa mahahalagang
tanong sa araling ito sa pamamagitan ng pagdurugtong sa mga hindi tapos na
pahayag sa loob ng kahon ng hinuha. Pagkatapos ng araling ito saka mo
dugtungan ang kasunod na mga pahayag na nasa labas ng kahon.
Ngayo’y naunawaan ko na,
________________________
___________________________________________________
__
___________________________________________________
__
Nabago ang aking paniniwala sa
___________________
_____________________________________________________

430. Bilang patunay na nauunawaan mo na ang nilalaman ng araling ito,
ikaw ay inaasahang makagagawa ng isang literary folio na sumasalamin sa
kasalukuyang kalagayan ng isang barangay. Ipagpatuloy mo lang ang
pagsagot sa mga gawaing inihanda para sa iyong pag-unawa.
424
PPPPaaaauuuunnnnllllaaaarrrriiiinnnn
Ang bahaging ito ay makatutulong sa iyo upang maunawaan
mo
ang mahahalagang konsepto sa aralin. Huwag kang mag-alala
gagawin nating magaan ang pagpoproseso ng iyong pag-unawa. Tutulungan
kitang alamin kung paano naiiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa
panitikang popular? Bakit nagkaroon ng transpormasyon mula sa tradisyunal
na panitikang Pilipino tungo sa panitikang popular? At bakit kailangang
basahin ang mga babasahing popular? Maligayang araw ng pag-unawa!
Napakaraming popular na babasahin sa kasalukuyan ang
kinagigiliwang basahin. Nariyan ang mga tabloid, komiks, magasin, at mga
kontemporaryong dagling katha. Magsimula tayo sa tabloid.
PAHAYAGAN (tabloid)
Mula noon hanggang ngayon, malaki ang ginagampanang papel ng mga
balita sa pang-araw-araw nating pamumuhay. Magmula sa pagbalikwas sa
higaan hanggang bago matulog ay nakatutok tayong mga Pilipino sa
nangyayari sa ating paligid. Isa na ang pahayagan bilang isang uri ng print
media ang kailanma’y hindi mamamatay at bahagi na ng ating kultura.
Pansinin ang pagsusuring isinagawa ni William Rodriguez mula sa kaniyang
blog sa Sanib-Isip tungkol sa tabloid.
Tabloid: Isang Pagsusuri
William Rodriguez II
“Sinasabing ang tabloid ay pang masa dahil sa Tagalog ito nakasulat
bagama't ilan dito ay Ingles ang midyum.”
Buhay na buhay pa rin ang industriya ng diyaryo sa bansa dahil sa
abot-kaya lang ang presyo. Ang katibayan nito ay ang dami ng mga tabloid
na makikita sa mga bangketa. Bumebenta pa rin, kahit ang mga balita ay
unang lumalabas sa telebisyon at naiulat na rin sa radyo.May sariling hatak
ang nasa print media dahil lahat ay 'di naman naibabalita sa TV at radyo.
Isa pa, hangga't naitatabi ang diyaryo ay may epekto pa rin sa mambabasa
ang mga nilalaman nito.

431. Iba't iba ang dahilan ng mga tao kung bakit nagbabasa ng diyaryo.
Mayroong hanap talaga ay balita, magbasa ng tsismis, sports, literatura o
'di kaya'y sumagot ng palaisipan. Pinagsama-sama na yata ang lahat sa
diyaryo para magustuhan ng mga tao. Mainam itong pampalipas-oras kapag
walang ginagawa. Sinasabing ang tabloid ay pang masa dahil sa Filipino ito
nakasulat bagama't ilan dito ay Ingles ang midyum. Hindi katulad sa
broadsheet na ang target readers ay Class A at B. Yun nga lang sa tabloid
ay masyadong binibigyang-diin ang tungkol sa sex at karahasan kaya't
tinagurian itong 'sensationalized journalism.' Bihira lamang maibalita ang
magagandang kaganapan sa ating bansa. Ito kaya ay dahil sa itinuturo ng
aklat ng dyornalismo, na ang katangian ng magandang balita ay nasa
masamang balita?
Sa kasalukuyan ay mayroong humigit sa dalawampung national daily
425
tabloid ang nagsi-circulate sa bansa.
GAWAIN 3.1.c: Listing
Napansin mo ba ang pagsusuri sa artikulo tungkol sa tabloid at
broadsheet? Ngayon, ibig kong itala mo ang mga katanggap-tanggap na
ideya o pahayag mula sa artikulo. Isulat sa papel ang sagot.
Mga Katanggap-tanggap na Ideya o Pahayag
1.
2.
3.
4.
5.
Mga Gabay na Tanong:
1. Sa iyong palagay, bakit higit na binabasa ng mga tao ang tabloid
kaysa sa broadsheet?
2. Sa kabila ng pagpasok ng teknolohiya, lalo na ang malaganap na
Internet, bakit marami pa rin ang tumatangkilik at nagbabasa ng
mga pahayagan?
Pagkatapos mong malaman ang ilang konsepto tungkol sa popular na
babasahing tabloid, dumako naman tayo sa isa pang kinagigiliwang basahin,
lalo na ng kabataang tulad mo – ang komiks.

432. Larawang guhit ng
mga tauhan sa
kuwento
Lobo ng usapan-
Pinagsusulatan ng usapan ng
mga tauhan; may iba’t ibang
anyo ito batay sa
inilalarawan ng dibuhista.
426
KOMIKS
Ang komiks ay isang grapikong midyum na ang mga salita at larawan
ay ginagamit upang ihatid ang isang salaysay o kuwento. Maaaring
maglaman ang komiks ng kaunting diyalogo sapagkat binubuo ito ng isa o
higit pang mga larawan, na maaaring maglarawan o maghambing ng
pagkakaiba ng teksto upang higit na makaapekto nang may lalim. Bagaman
palagiang paksang katatawanan ang komiks, sa kasaysayan, lumawak na ang
sakop ng anyo ng sining na ito na kinabibilangan ng lahat ng mga uri (genre),
hinahayaan ang mga artistang tuklasin ang kanilang sariling ekspresyon.
Narito ang isang halimbawa ng komiks at ang mga bahagi nito.
Pamagat ng
kuwento
Kuwadro- Naglalaman
ng isang tagpo sa
kuwento (frame)
Kahon ng Salaysay-
Pinagsusulatan ng
maikling salaysay
tungkol sa tagpo
Isinulat ni Carlo J.
Caparas. Mula sa
Komiklopedia.wordpress.
com.
Sinasabing ang komiks ay inilarawan bilang isang makulay at popular
na babasahin na nagbigay-aliw sa mambabasa, nagturo ng iba't ibang
kaalaman at nagsulong ng kulturang Pilipino. Ang kultura ng komiks ay
binubuo ng mga manunulat at dibuhista na napakalawak ng imahinasyon.
Ang pagiging malikhain ng mga tagakomiks ang nagpagalaw maging sa
mga bagay na walang buhay. Ipinakita nila ang hindi nakikita ng iba.
Lumikha sila ng mga bagay mula sa wala. Gumawa ng mahika. Pinagkabit-kabit
ang mga elemento. At kahit walang teleskopyo ay ginalugad nila
ultimong tuldok sa kalawakan, ipinakita na bukod sa ating mundo ay may iba
pang mundo, at may iba pa palang uri ng mga nilalang. Maraming bata ang
lumaki kasabay ng komiks at baon nila ang tapang ng mga super karakter na
lumalaban sa mga hamon ng buhay. Maraming pinaligaya ang komiks,
maraming binigyan ng pag-asa, maraming pinaibig.

433. Sa Pilipinas, Sinasabing ang bayaning si Jose Rizal ang kauna-unahang
Pilipino na gumawa ng komiks. Noong 1884 ay inilathala sa
magasing Trubner's Record sa Europa ang komiks strip niya na
Pagong at Matsing. Ito ay halaw ng bayani mula sa isang popular na
pabula sa Asya.
Makulay ang pinagdaanan ng komiks sa Pilipinas magmula nang
lumabas ito sa mga magasin bilang page filler sa entertainment section
nito noong 1920. Magmula dito, nagsulputan na ang mga regular na serye
ng Halakhak Komiks noong 1946, Pilipino Komiks, Tagalog Klasiks noong
1949, at Silangan Komiks noong 1950.
427
Mga larawan mula sa
Philippine Online
Chronicles

434. Sinasabing sa pagpasok ng dekada otsenta unti-unting humina ang
benta ng komiks dahil sa ipinatanggal ang ilan sa nilalaman at ipinag-utos
angpaggamit ng murang papel. Naapektuhan nito ang kalidad at itsura ng
komiks. Nagresulta ito nang pag-alis ng mga dibuhista ng komiks sa
Pilipinas para magtrabaho sa Amerika sa parehong industriya, ang komiks.
Kabilang dito sina Alfredo Alcala, Mar Amongo, Alex Niño at iba pa.
Pagkatapos ng Martial Law muling namuhunan ang industriya ng
komiks. Sa panahong ito sumikat ang manunulat na sina Pablo S. Gomez,
Elena Patron at Nerissa Cabral. Ang pagbabalik ng interes ng mambabasa
sa komiks ay tumagal lamang hanggang simula ng 1990 dahil nahumaling na
ang mga tao sa iba’t ibang anyo ng paglilibang.
Sa kasalukuyan, marami pa rin ang nagnanais na muling buhayin ang
industriya sa bansa. Isa na rito ay ang kilalang direktor na si Carlo J.
Caparas. Noong taong 2007 tinangka niyang buhayin at pasiglahin ang
tradisyunal na komiks sa sirkulasyon sa pamamagitan ng mga ginawa nilang
komiks caravan sa iba’t ibang bahagi ng Pilipinas.
Hindi lamang sa Pilipinas nakilala ang galing at husay ng mga
manlilikha ng komiks kundi maging sa ibang bansa. Ayon sa blog ni Fermin
Salvador, 'world-class' ang kakayahan ng mga Pilipino sa paglikha ng
komiks.
Kinilala ang galing at husay ng mga Pinoy sa larangan ng sining at
malikhaing pagsulat sa lokal man at internasyonal na komunidad. Kabilang
sa mga komikerong Pilipino na kilala sa labas ng Pilipinas sina Gerry
Alanguilan, Whilce Portacio, Philip Tan, Alfredo Alcantara, at marami pang
iba.
Tunay na hanggang sa ngayon ay popular na babasahin pa rin ang
komiks. Ayon nga kay Prof. Joey Baquiran ng UP, sa PASKO SA KOMIKS.
“Hindi mamamatay ang komiks dahil may kakanyahan ito. Ang katangiang
biswal at teksto. Isang kakanyahang hinding-hindi mamamatay sa kulturang
Pilipino hangga't ang mga Pilipino ay may mga mata para makakita at bibig
para makabasa-- magpapatuloy ang eksistensiya ng komiks.”
Nakatutuwang mabasa na kayang-kaya ng mga dibuhistang Pinoy na
makipagsabayan sa buong daigdig sa larangan ng paglikha ng komiks? Ikaw,
428

435. hindi ka ba naaakit na maging tulad din nila? Ang kanilang kasanayan sa
larangang ito ang nagbigay sa kanila ng ikabubuhay at katanyagan.
…Wakas.
429
GAWAIN 3.1.d: Guhit-Likhang Kuwento
Subukin mo ang iyong kakayahan na malagyan ng angkop na salitaan
ang mga larawang guhit sa bawat kuwadro ng komiks istrip upang makabuo
ka ng isang kuwento.
Isang araw,
ipinakita at
ikinuwento ng
lola ni Cyrus
ang mga
sumikat na
komiks noon
na siya ang isa
sa mga
dibuhista nito.
Mga Gabay na Tanong:
Mga Gabay na Tanong
1. Bakit patuloy na kinagigiliwang basahin ang komiks?
2. Mabisa bang midyum ang komiks upang mailarawan ang kultura,
tradisyon at ang kasalukuyang kalagayan ng isang lipunan?
Ngayon ay dumako na tayo sa tinatawag na pinakamakulay na popular
na babasahin sa kasalukuyan – ang magasin. Ituloy mo lamang ang
pagbabasa at gagabayan kita sa tulong ng nakawiwiling mga gawain upang
lalo mo pang maunawaan ang araling ito.

436. 430
MAGASIN
Hindi mawawala ang Liwayway kung pag-uusapan ang magasin
sa Pilipinas. Naglalaman ito ng mga maikling kuwento at sunod-sunod
na mga nobela. Dahil dito, naging paraan ito para mapalago ang
kamalayan ng mga Pilipino. Dinala nito ang panitikan sa mga
kabahayan ng pamilyang Pilipino. Bago pa man ang Digmaang Pasipiko,
ang araw ng pagrarasyon ng magasin na ito ay talaga namang
inaabangan ng mga miyembro ng pamilya at nagiging dahilan rin ng
kanilang pagtitipon upang mabasa lamang lalo na ang mga nobela.
Bunsod nang mabilis na pagbabago ng panahon, unti-unting
humina ang produksiyon ng Liwayway. Nag-iba ang panlasa ng mga
Pilipino mula nang magpasukan ang iba’t ibang magasin mula sa ibang
bansa. Sa kasalukuyan, naririto ang nangungunang mga magasin na
tinatangkilik sa bansa.
1. FHM (For Him Magazine) - Ang magasing ito ay tumatayo bilang
mapagkakatiwalaan at puno ng mga impormasyon na nagiging
instrumento upang mapag-usapan ng kalalakihan ang maraming bagay
tulad ng buhay, pag-ibig, at iba pa nang walang pag-aalinlangan.
2. Cosmopolitan – Magasing pangkababaihan. Ang mga artikulo dito
ay nagsisilbing gabay upang maliwanagan ang kababaihan tungkol sa
mga pinakamainit na isyu sa kalusugan, kagandahan, kultura at
aliwan.
3. Good Housekeeping - Isang magasin para sa mga abalang ina. Ang
mga artikulong nakasulat sa dito ay tumutulong sa kanila upang
gawin ang kanilang mga responsibilidad at maging mabuting
maybahay.
4.Yes! - Ang magasin tungkol sa balitang showbiz. Ang nilalaman nito
ay palaging bago, puno ng mga nakaw-atensyon na larawan at
malalaman na detalye tungkol sa mga pinakasikat na artista sa
bansa.
5. Metro - Magasin tungkol sa fashion, mga pangyayari, shopping at
mga isyu hinggil sa kagandahan ang nilalaman ng Metro.
6. Candy - Binibigyan ng pansin ang mga kagustuhan at suliranin ng
kabataan. Ito ay gawa ng mga batang manunulat na mas nakauunawa
sa sitwasyon ng mga mambabasa.
7. Men’s Health – Magasin na nakatutulong sa kalalakihan tungkol sa
mga isyu ng kalusugan. Mga pamamaraan sa pag-ehersisyo,
pagbabawas ng timbang, mga pagsusuri sa pisikal at mental na

437. kalusugan ang nilalaman nito, kung kaya ito ay naging paborito ng
maraming kalalakihan.
8. T3 - Isang magasin para lamang sa mga gadget. Ipinakikita rito
ang mga pinakahuling pagbabago sa teknolohiya at kagamitan nito.
Ito rin ay may mga napapanahong balita at gabay tungkol sa pag-aalaga
____________________________________________________________
____________________________________________________________
431
ng mga gadget.
9. Entrepreneur – Magasin para sa mga taong may negosyo o nais
magtayo ng negosyo.
Talagang napakalayo na nang narating ng magasin sa Pilipinas.
Magmula sa Liwayway hanggang sa mga popular ngayong magasin.
GAWAIN 3.1.e: Kontra-Saliksik
Sa bahaging ito, nais kong magsagawa ka ng sarili mong pananaliksik
sa mga guro sa inyong paaralan kung anong popular na magasin ang
binabasa nila. Gamitin mong gabay sa pananaliksik ang kasunod na
balangkas na nasa ibaba. Gawin sa papel.
Pamagat:_______________________________________
Mga Natuklasan sa Naunang
Binasang Pananaliksik
Mga Natuklasan sa Isinagawang
Pananaliksik
Mga Gabay na Tanong
KONGKLUSYON
_
1. Ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng tabloid, komiks, at
magasin sa isa’t isa?
2. Sa iyong palagay, paano nakatutulong ang mga babasahing ito sa
pag-unlad ng iyong pagkatao at sa lipunang iyong ginagalawan?
Binabati kita sa matiyaga mong pagbabasa at pagsagot sa mga
gawain. Ngayon naman, dumako na tayo sa pinakatampok na popular na

438. babasahin na ituturo sa iyo ng modyul na ito – ang kontemporaryong dagli.
Basahin at unawain ang teksto. Pagkatapos, sagutin ang inihandang mga
tanong at gawain.
432
KONTEMPORARYONG DAGLI
Ang dagli ay isang anyong pampanitikan na maituturing na maikling
maikling kuwento. Bagamat walang katiyakan ang pinagmulan nito sa
Pilipinas, sinasabing lumaganap ito sa unang dekada ng pananakop ng mga
Amerikano.
Wala ring nakatitiyak sa angkop na haba para masabing dagli ang
isang akdang pampanitikan. Subalit sinasabing kinakailangang hindi ito
aabot sa haba ng isang maikling kuwento. Kabilang sa kilalang mga
manunulat ng dagli
sina Iñigo Ed. Regalado na may talipanpang Tengkeleng, Jose Corazon de
Jesus, Rosauro Almario (Ric. A. Clarin), Patricio Mariano, Francisco
Laksamana, at Lope K. Santos.
Sa pananaliksik ni Rolando Tolentino, sinabi ni Teodoro Agoncillo na
sumulpot ang dagli noong 1902, kasabay ng pagkakalathala ng pahayagang
Muling Pagsilang na pinamahalaan ni Lope K. Santos, at nagpatuloy
hanggang 1930.
Ayon naman kay E. Arsenio Manuel, nag-ugat ang dagli sa panahon ng
pananakop ng mga Kastila. Naging tampok ang mga ito sa mga pahayagang
Espanyol at tinawag na Instantaneas. Gayunman, hindi malinaw kung
hinango nga ng mga manunulat sa Tagalog ang ganitong anyo mula sa mga
Español dahil
hindi pa malinaw noon kung anong uri ang itatawag sa akdang anyong prosa
ngunit patula ang himig.
Nagkaroon lamang ng linaw ang anyong prosang gaya ng maikling
kuwento at nobela pagsapit ng 1920, at mula rito'y lalong sumigla ang
pagpapalathala ng dagling nasa ilalim ng sagisag-panulat
Ayon kay Aristotle Atienza, malaking bilang ng mga dagli na nakalap
nila ni Tolentino para sa antolohiyang “Ang Dagling Tagalog: 1903-1936”
ang tumatalakay sa karanasan ng mga lalaki sa isang patriyarkal na lipunang
kanilang ginagalawan. Karaniwan ding iniaalay ang dagli sa isang babaeng
napupusuan subalit may ilan ding ginamit ito upang ipahayag ang kanilang
mga damdaming makabayan at kaisipang lumalaban sa mananakop na
Amerikano.
Sa obserbasyon ni Tolentino, nagpapalit-palit ang anyo ng dagli mula
sa harap na pahina ng mga pahayagan hanggang sa maging nakakahong

439. kuwento sa mga tabloid o tampok na kuwento (feature story) sa mga
kolum, pangunahing balita (headline) sa pahayagan, at telebisyon. Aniya,
“na-transform na ang dagli, hindi na ito tinawag na dagli at nagkaroon na ng
ibang lehitimong pangalan at katawagan—anekdota, slice-of-life, day-in-the-
life, at iba pa at lehitimasyon (pagpasok ng ganitong uri ng kwento sa
media).”
433
ANG DAGLI SA KASALUKUYAN
Karaniwang napagkakamalang katumbas ng flash fiction o sudden
fiction sa Ingles ang dagli. Nguni't ayon sa panayam kay Dr. Reuel Molina
Aguila, naunang nagkaroon ng dagli sa Pilipinas (1900s) bago pa man
nagkaroon ng katawagang flash fiction na umusbong noong 1990. Maaari
itong nagmula sa anyong pasingaw at diga ng magbabarkada kung kaya't
masasabing marami sa
mga probinsya at malalayong lugar ang nagkaroon ng ganitong paraan ng
kuwentuhan.
Noong 2007, lumabas ang antolohiyang “Mga Kwentong Paspasan” na
pinamatnugutan ni Vicente Garcia Groyon. Taong 2011 naman nang
mailathala ang “Wag Lang Di Makaraos (100 Dagli Mga Kwentong Pasaway,
Paaway at Pamatay)” ni Eros Atalia kung saan, ayon sa blogger na si
William Rodriguez, tinatalakay ang “samu’t saring pangyayari sa lipunan sa
paraang madaling unawain dahil simple lang ang paggamit ng wika.”
Inilathala naman nitong Mayo 2012 ang koleksiyon ng mga dagli ni Jack
Alvarez na may pamagat na Ang
Autobiografia ng Ibang Lady Gaga na ayon kay Aguila: Naiangat ni Jack
Alvarez ang dagli sa isang sining ng paglikha ng malaking daigdig mula sa
maliit
at partikular na karanasan… Isang makabuluhang kontribusyon ito sa
panitikan ng bansa.
Sa kasalukuyang panahon, ang dagli ay halos ihambing din sa tulang
tuluyan, pasingaw, at proto-fiction o micro-fiction sa Ingles.
Narito ang isang halimbawa ng dagli na isinulat ni Salvador R. Barros
Tungkol sa mga bagay na pumapasok sa pandinig, ang lalaki, babae,
at reporter ay may malaking ipinagkakaiba.”
Ang pumapasok sa isang tainga ng lalaki ay lumalabas sa kabila.”
Ang pumapasok sa dalawang tainga ng babae ay lumalabas sa bibig.”

440. At ang pumapasok sa dalawang tainga ng reporter ay lumalabas sa
434
pahayagan.
(Sampagita, 8 Nobyembre 1932)
Sa pagdaan ng panahon, maraming katawagang nagsulputan na
hinango sa flash fiction. Batay sa naging karanasan ni Abdon Balde Jr.,
isang manunulat, mula sa isang pulong ng lupon ng manunulat sa Pilipinas ay
pinagtatalunan din kung ano ang itatawag sa higit na pinaikling maikling
kuwento. Lumabas ang “Mga Kuwentong Paspasan,” na inedit ni Vicente
Groyon noong 2007; ang mga kuwento ay walang sukat at karamihan ay
lampas ng 150 salita. Si Vim Nadera ay nagpanukala na ang dapat itawag ay
Kagyat. Sabi ni Virgilio S. Almario, Pambansang Alagad ng Sining sa
Panitikan ay maigi ang pangalang malapit sa Flash Fiction. Nang
magpanukala si Michael Coroza ng Iglap ay saka naisip ni Abdon Balde Jr.
ang Kislap, Kuwentong ISang igLAP. Kung kaya ang naging bunga ng pag-uusap
ay naisulat at nailathala ang aklat na “Kislap” ng manunulat na si
Abdon M. Balde Jr. Ang aklat na ito, ayon sa manunulat ay kalipunan ng
mga kuwentong maaaring umabot, maaaring hindi, ngunit hindi hihigit sa
150 salita.
Narito ang isang halimbawa ng KISLAP ni Abdon Balde Jr. na
umabot sa 116 na salita.
HAHAMAKIN ANG LAHAT
Abdon M. Balde Jr.
(Sangguniin ang aklat na 100 KISLAP ni Abdon Balde Jr., p. 29 na
inilathala ng ANVIL PUBLISHING, INCORPORATED upang mabasa ang
kabuuan ng dagling katha)
Matapos ang pagkakalathala ng 100 KISLAP ni Abdon Balde Jr.
Sinundan naman ito ng pagkakalathala ng “Wag Lang Di Makaraos” ni Eros
Atalia na kinatatampukan ng kaniyang 100 Dagli. Ayon sa manunulat, halos
tatlong taon din niyang isinulat ang aklat. Mas nahirapan siyang isulat ito
kaysa sa mga nauna niyang aklat na nalathala.
Narito ang isang Dagling Katha ni Eros Atalia mula sa pahayagang
Pilipino Mirror na nalathala noong Oktubre 29, 2012. Una itong nailathala
ng Visual Print Enterprises noong Disyembre, taong 2011.
SKYFAKES

441. 435
Eros Atalia
(Sangguniin ang aklat na “WAG LANG DI MAKARAOS” na inilathala
ng Visual Print Enterprises upang mabasa ang kabuuan ng dagling katha)
Mga Gabay na Tanong/Gawain
1. Sa tulong ng Concept Map, itala ang hinihinging mga impormasyon
kaugnay ng binasang teksto.
Mga Unang
Katawagan
Mga Katangian
ng Naunang
Dagling Katha
KONTEMPORARYONG
DAGLI
Layunin ng
Naunang mga
Dagling Katha
Internasiyonal na
Pag-aaral na
Naisagawa
Tungkol sa Dagli
Lokal na Pag-aaral
na Naisagawa
Tungkol sa Dagli
2. Sa pamamagitan ng Dayagram na Paghahambing at Pagtutulad, suriin
ang nilalaman ng dalawang Dagli na iyong nabasa batay sa paksa,
tono, layon, estilo, at gamit ng mga salita. Gayahin ang pormat sa
sagutang papel.
HAHAMAKIN ANG LAHAT
Abdon M. Balde Jr.
SKYFAKES
EROS ATALIA

442. Paano Nagkakatulad?
Paano Nagkaiba?
3. Sa tulong ng T-Chart, ibigay ang mga kaisipang taglay ng bawat akda
at iugnay ito batay sa mga nangyayari sa sarili, pamilya, pamayanan,
lipunan, at daigdig. Gayahin ang pormat sa sagutang papel.
436
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
HAHAMAKIN ANG LAHAT
Abdon M. Balde Jr.
SKYFAKES
EROS ATALIA
Kaisipan: Kaisipan:
1. sarili:
2. pamilya:
3. pamayanan:
4. lipunan:
5. daigdig:
1. sarili:
2. pamilya:
3. pamayanan:
4. lipunan:
5. daigdig:

443. 4. Gamit ang 3-2-1 Chart, Itala ang mga natuklasan, kapaki-pakinabang
437
na kaalaman, at tanong nasa iyong isipan hanggang sa ngayon
magmula sa unang gawain hanggang sa huling gawain sa aralin.
3-2-1 CHART
3. Mga Natuklasan
2. Mga Kapaki-pakinabang na Kaalaman
1. Mga Katanungang Nasa Isipan Hanggang sa Kasalukuyan
5. Sa tulong ng Three Minute Pause, Ilahad ang sariling kongklusyon,
paniniwala, pagbabago sa sarili at bisa ng mga akda hindi lamang sa
sarili kundi sa nakararami.
1. Kongklusyon 2. Paniniwala 3. Pagbabago sa sarili
6. Pansinin ang paggamit ng mga salita ng dalawang manunulat, Ano ang
kapuna-puna sa paggamit nila ng wika sa kanilang akda?
7. Magbigay ng mga tiyak na patunay mula sa akda tungkol sa paggamit
nila ng wika. Sino ang gumamit ng pormal, di- pormal at balbal na
wika?
Mahusay! Ngayon ay unti-unti mong nauunawaan ang daloy sa ating
aralin. Upang lubos mong maunawaan ang araling pangwika sa ating aralin,
narito ang isang kaugnay na teksto (pabula) basahin at suriin ang wikang
ginamit ng manunulat. Maligayang pagbabasa!

444. 438
GAWAIN 3.1.f: Pahina ng Pagkilala (Pagbasa o Pakikinig)
Basahing mabuti ang teksto. Pansinin ang ginamit na wika ng
manunulat.
Ang Talangkang Nakaharap Lumakad
(pabula)
Jayson Alvar Cruz
Usap-usapan sa baryo Talangkukay ang kakaibang pag-iisip at
ikinikilios ni Mokong Talangka. Hindi siya palakibo at madalas na hindi
nakikihalubilo sa
iba pang talangka sa kanilang baryo. Madalas lamang siyang natatanawan sa
kaniyang bintana na nagbabasa, umiinom ng kape at nagsusulat. Minsan,
isang batang talangka ang nagkainteres na usyosohin kung ano ang
ginagawa ni Mokong Talangka. Mula sa maliit na butas sa dingding ng
bahay ni Mokong Talangka ay sumilip ang batang talangka. Laking
pagtataka ng batang talangka nang marinig niyang tila may kausap si
Mokong Talangka.
Batid ng lahat sa baryong iyon na mag-isa na lamang sa buhay si Mokong
Talangka. Ang pagtatakang ito ng batang talangka ay napalitan ng
pagkatulala at pagkagulat sapagkat ang kausap ni Mokong ay ang mismo
nitong sarili habang nakaharap sa salamin. At ang lalong ikinagimbal ng
batang talangka ay nang makita nito ang kakaibang paglakad ni Mokong
Talangka, paharap na katulad ng ibang hayop at hindi patagilid kagaya ng
ibang talangka sa kanilang baryo.
Umugong ang bulung-bulungan sa baryo Talangkukay matapos na
ipagkalat ito ng batang talangka. Nagtaasan ang kilay ng mga purok lider na
talangka sa baryo. Nagtawanan naman ang mga istambay na talangka sa
kakaibang paraan ng paglakad ni Mokong Talangka.

445. “Nababaliw na siguro si Mokong, palibhasa’y hindi sumasali sa mga
usap-usapan dito sa ating baryo. Parati lamang kaharap ang kaniyang mga
aklat,” wika ng isa sa mga purok lider na nasa umpukan.
“Kaawa-awang nilalang, maagang pinanawan ng bait,” pambubuska ng
439
isa pang talangka.
Laking gulat ng mga talangka sa umpukan nang makitang nagbukas ng
pinto si Mokong Talangka. Tila patungo ito sa kanilang kinaroroonan.
Nagulat ang karamihan nang makitang paharap nga na maglakad si Mokong
at hindi patagilid.
“Ako ba ang pinag-uusapan ninyo?” Tanong ni Mokong sa mga naroong
lider talangka sa kanilang baryo.
“ Oo! Eh ano naman sa iyo ngayon kung ikaw ang pinag-uusapan
namin?” Pagtataray ng isang babaeng talangka.
“Nais kong linawin ang kumakalat na masamang mga balita laban sa
akin. Ako’y walang ginawang masama laban sa inyo. Tahimik lamang ako at
ninanais
na makapag-isa. Tama kayo. Napapansin ninyo akong nagsasalitang mag-isa
sa aking bahay, ito ay dahil sa nais kong buhayin ang mga letra sa aking
mga naisusulat. Naniniwala ako na walang saysay ang isang panulat kung
hindi ito maririnig at maiparirinig. Natuwa naman ako dahil may isa sa inyo
dito ang nagkaroon ng interes sa aking mga ginagawa. Marahil siya ang
nagbalita sa inyo nito. Tungkol naman sa aking kakaibang paraan ng
paglalakad na taliwas sa inyong nakaugaliang paglakad, ipagpaumanhin
ninyo, hindi sa nais kong maging kakatwa sa karamihan. Hindi ko lamang ibig
na umayon sa lakad na patagilid. Batid ko na mauunawaan n’yo rin ako
balang-araw, sa tamang panahon at pagkakataon.” Mahinahong paglilinaw ni
Mokong Talangka.

446. Saglit na natulala ang karamihan. Muling bumalik si Mokong Talangka
sa kanyang bahay. Nabuhayan na lamang ang mga talangka nang maipinid na
ni Mokong ang pinto ng bahay nito.
“Hu, ang akala mo’y kung sinong marunong. Siya lang ang magaling.
440
Siya lang ang mahusay”. Galit na winika ng isang purok lider na talangka.
“At may sinasabi-sabi pang mabuti’t may nagkainteres sa kaniyang
ginagawa. Walang may interes sa kaniyang mga ginagawa kundi ang sarili
niya lamang,” inis na tinig ng isa pang purok lider na talangka.
Lingid sa kaalaman ng lahat ng talangka ay narinig ni Mokong ang
lahat ng masasakit na salitang binitiwan ng mga kabaryo niyang talangka.
Naisip
bigla ni Mokong na paano naging lider ang mga ito gayong walang
kakayahang mag-isip para sa kanilang sarili, paano pa kaya ang kanilang mga
nasasakupan?
Isang araw, habang nagmamasid ang batang talangkang si Tikang sa
butas ng bahay ni Mokong, nagulat si Tikang dahil mula sa kanyang likuran
ay may kung sino ang kumalabit dito. Si Mokong Talangka. Nagimbal sa
kahihiyan
si Tikang Talangka. Pinahupa ni Mokong ang kaba at kahihiyan ng batang
talangka. Inalok niya itong pumasok sa kaniyang bahay.
Namangha si Tikang talangka sa dami ng aklat na naipon ni Mokong
talangka. Maayos na nakasalansan ito sa bawat dingding ng bahay. Patong-patong
sa maliit na mesa ang mga magasin at pahayagan. Kapansin-pansin
din ang nakasubong papel sa makinilya ni Mokong talangka.
“Maaari mong hawakan at basahin ang nakikita mong mga aklat. Ang
maiibigan mo ay maaari mo nang iuwi sa inyong tahanan.” Marahang alok ni
Mokong talangka.

447. “Talaga po!” Ang bait n’yo pala. Akala ko po kasi ay salbahe kayo
dahil wala kayong kinakausap sa ating lugar. Sabi po kasi ng mga magulang
ko,
huwag daw po kaming lalapit sa bahay ninyo dahil nababaliw na po raw
kayo.” Sunod-sunod na nawika ni Tikang.
“Tikang, ang pakikipag-usap at pakikisalamuha sa ibang tao ay hindi
masama subalit paano ako makikitungo sa kanila kung ako naman ay hindi
nila nauunawaan? Sinubukan ko na dati na makipag-usap sa mga purok lider
ng ating baryo. Nagbigay ako ng mga mungkahi tungo sa pag-unlad ng buhay
ng mga kababaryo natin. Ngunit, ano ang naging reaksiyon nila sa nais kong
mga pagbabago? Kabaliwan daw at nalalayo sa katotohanan ang aking mga
ipinagsasasabi. Magmula noon, hindi na ako lumahok sa anumang pagtitipon
at
pulong na ipinatatawag sa baryo natin. Namuhay akong mag-isa kapiling
ang mga aklat at ang aking panulat. Dito sa loob ng bahay ko ibinuhos ang
naiisip kong magiging solusyon sa krisis at matagal na problema nating mga
talangka sa baryo Talangkukay,” paliwanag ni Mokong talangka.
“ Isa na lamang po, bakit po paharap ang inyong paraan ng
441
paglalakad?” pag-uusisa ni Tikang.
“Dahil ayaw kong patangay na lamang sa agos, sa kulturang
kinamumuhian ko sa asal nating mga talangka. Dahil sa iisang paraan ng
paglalakad natin, nagkakaroon ng hilahan kapag may dumarating na
panganib sa ating baryo. At kung may nauuna namang mag-isip na isang
talangka sa karaniwang talangka ay ganoon din ang ginagawa nila, hinihila.
Ayaw ko nang ganoong kultura. Kaya magmula noon ay pinag-aralan ko ang
lumakad nang paharap at hindi patagilid.” Dugtong ni Mokong Talangka.
Gabi na nang makauwi si Tikang sa kanilang bahay. Agad siyang
inusisa

448. ng kaniyang mga magulang. Nang malaman na nanggaling ito sa bahay ni
Mokong talangka ay pinagalitan ito. Ipinagtanggol naman ni Tikang si
Mokong at sinabing mali ang mga paratang nila, mabait at maginoo ang
sinasabing
nababaliw na si Mokong. Dahil sa sinabi ni Tikang, nag-init ang ulo ng ama
nito at agad na pinulong ang ibang kasamahang talangka. Nilusob nila ang
bahay ni Mokong.
“Walang kahihiyan ang Mokong na iyan. Nilalason ang isip ng anak ko.
Tinuturuang magrebelde sa amin. Kailangang mawala sa landas natin ang
talangkang iyan.” Galit na wika ng ama ni Tikang.
“Lumabas ka Mokong! Harapin mo kami dito!” Sigaw ng ina ni Tikang.
Nakaakma na ang lahat ng sandata ng mga talangkang nasa harap ng
442
bahay ni Mokong nang biglang yumanig ang lupang kanilang tinatapakan.
“Mga kasama, nariyan na ang mga taong nananalakab. Takbo!” Sigaw
ng isang purok lider.
Nagsipanakbuhan ang mga talangka. Nag-uunahan. Ang ibang maliliit
na talangka ay naiwan sapagkat hinihila ng ibang kasamahang talangka.
Naipit naman ang iba. Laking tuwa ng mga mananalakab sapagkat
napakarami nilang nahuling talangka. Wala halos natira sa lipi ng talangka
sa baryo Talangkukay
maliban kay Mokong Talangka na dahil sa paharap ang nakaugaliang
paglalakad ay naiba ng direksiyon mula sa nagtakbuhang kababaryo.
Ikinalungkot ni Mokong ang nangyari sa ibang kasama. Mula sa kalayuan ay
may narinig siyang pamilyar na tinig, isang kababaryo niyang talangka ang
umiiyak. Si Tikang. Agad niyang tinungo ang kinaroroonan ng humihikbi.
Natuwa naman si Mokong nang makita niya si Tikang gayundin naman ang
batang talangka.

449. “Ngayon po ay nauunawaan ko na kung bakit paharap ang paraan ng
443
paglalakad ninyo”, nawika ni Tikang.
“Salamat Tikang. Ngayon, bubuo tayo ng bagong henerasyon ng mga
talangka sa ating baryo. Isang henerasyon na may busilak na kalooban na
walang halong inggit sa kalooban”. Marahang tugon ni Mokong Talangka.
GAWAIN 3.1.g: Pahalaganitik
Bigyang-halaga ang pabulang binasa sa pamamagitan ng
PAHALAGANITIK. Dugtungan ang sumusunod na pahayag upang mabuo
ang kaisipan sa loob ng frame. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
Ang Katibayan ng Pagpapahalaga
Ang Talangkang AAAnnnggg TTTaaalllaaannngggkkkaaannnggg NNNNaaaakkkkaaaahhhhaaaarrrraaaapppp LLLLuuuummmmaaaakkkkaaaadddd
Mga Gabay na Tanong
(pabula)
1. Anong antas ng wika ang ginamit ng manunulat sa akda? Patunayan
sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga tiyak na bahagi mula sa akda.
2. Naging mabisa ba ang paggamit ng wika ng manunulat upang
maipahayag niya ang kaniyang saloobin o paniniwala? Patunayan.
3. Mahalaga ba ang antas ng wika sa pasalita o pasulat na
komunikasyon? Ipaliwanag ang iyong sagot.
Alam mo ba…
Inihahandog para sa akdang
Dahil sa taglay nitong mensahe tungkol sa ____________________
______________________________________________________.
Nagkaroon ng pitak sa aming puso ang maiiwan nitong kaisipan na
______________________________________________________
Pangalan at Lagda ng Mag-aaral

450. 444
Kabilang sa Antas ng Wika ang 1. Balbal 2. Kolokyal 3. Diyalektal/
Lalawiganin 4. Teknikal at 5. Masining
Sa araling ito, bibigyang halaga ang pagtalakay sa promal, di-pormal, at
balbal na antas ng wika.
ANTAS NG WIKA
Nahahati ang antas ng wika sa dalawa: Pormal at Di-pormal at sa
loob ng bawat isa ay may iba pang antas. Sa Pormal, nariyan ang pambansa,
pampanitikan at Teknikal. Samantala ang mga Di-pormal naman ay
lalawiganin, kolokyal at balbal.
Sa araling ito, nagbigay tuon ang sumusunod: Ang Pormal, Di pormal
at ang Balbal
1. Pormal – Wikang ginagamit sa mga seryosong publikasyon, tulad ng mga
aklat, mga panulat na akademiko o teknikal, at mga sanaysay sa mga
paaralan. Ito ay impersonal, obhetibo, eksakto, at tiyak. Ito ay gumagamit
ng bokabularyong mas komplikado kaysa sa ginagamit sa pang-araw-araw na
usapan. Gumagamit din ito ng mga pangungusap na binubuo ayon sa mga
panuntunang gramatikal.
2. Di-Pormal – Wikang ginagamit ng karamihang tao araw-araw. Simple
lang ang bokabularyo nito at ang mga pangungusap nito ay maiigsi lamang.
Tinatanggap dito ang tonong kumberseysyonal at ang paggamit ng mga
panghalip na “ako” at “mo.” Hindi ito mahigpit sa tamang paggamit ng din-rin,
daw-raw, kaunti-konti, atbp. Ang mga artikulo at kolum sa mga diyaryo
na parang nakikipag-usap lamang sa mambabasa ay kadalasang gumagamit
ng mga wikang di-pormal. Ito rin ang mga wikang ginagamit sa pagsulat sa
mga kaibigan.
Halimbawa nito ay ang salitang balbal tumutukoy sa kataga o
pariralang likha o hiram sa ibang wika na karaniwang ginagamit ng mga

451. mababa ang katayuan sa buhay. Kung ito’y hiram, binabago ang anyo nito
upang maiakma sa paggamit.
445
Binabati kita! Ngayon ay natapos mo na ang bahaging Paunlarin.
Pagnilayan PPPaaagggnnniiilllaaayyyaaannn aaaatttt UUUUnnnnaaaawwwwaaaaiiiinnnn
Nakatitiyak na ako na taglay mo na ang mahahalagang
konseptong nais kong maunawaan mo sa tulong
ng mga tanong at gawaing iyong napagdaanan. Ipagpatuloy lamang ang
ipinamamalas na sipag at tiyaga sa pagtugon sa mga gawain sa araling ito.
Nakatitiyak ako na alam mo na kung paano naiiba ang tradisyunal na uri ng
panitikan sa panitikang popular? Bakit nagkaroon ng transpormasyon mula sa
tradisyunal na panitikang Pilipino tungo sa panitikang popular? At bakit
kailangang basahin ang mga babasahing popular? Subukin ko nga.
GAWAIN 3.1.h : Malikhaing Pagsulat
Gamit ang iyong mga natutuhan sa araling ito, subuking humalaw ng
iba’t ibang uri ng babasahin mula sa diyalogo gamit ang malikhain at
mapanagutang gamit ng wika (pormal).
ISANG GABI SA PILING NG MAYNILA
Jayson Alvar Cruz
Sabik na sabik na lumuwas ng Maynila si Boyet. Nais niyang
maranasan ang kaniyang mga nababasa sa komiks tungkol sa kaunlaran ng
Maynila. Ibig niyang makita ang nagtatayugang mga gusali. Gusto niyang
malakaran ang naglalakihang mall. Gabi na nang makarating sa Maynila si
Boyet. Sinundo siya
sa terminal ng kaniyang tiyuhin. Laking gulat ni Boyet sa larawang
tumambad sa kaniya. Nanikip ang kaniyang dibdib matapos makababa ng
bus.
BOYET: “Ganito ba karumi ang Maynila Tiyo? Napakausok at lubhang
napakarami ng kalat.”

452. TIYO: “Masanay ka na Boyet. Hindi ba gusto mong maranasan ang buhay
dito sa Maynila? Halika’t ipapasyal muna kita bago tayo umuwi ng
bahay.” Sa kanilang paglalakad, narinig ni Boyet ang usapan ng isang
pangkat ng mga kabataan.
446
BINATILYO 1: “Wow tropa, lakas ng amats ng dubi! Panalo!”
BINATILYO 2: “Nagsolo ka naman brod eh, bwiset! Waisted tuloy ako
kanina. Buti na lang, may karga si Tuklaw na tobats, naka-jam
ako kahit konti.”
BINATILYO 3: “Dapat makadiskarte tayo ng tsibog ngayon. Tomguts na
ko eh.”
BINATILYO 1: (Bumulong sa binatilyo 2. Nanlilisik ang mga mata.
Inginuso ang naglalakad na estudyante. Maya-maya’y
biglang naglaho ang tatlong binatilyo sa dilim. Narinig niya
ang impit na tili ng dalagitang estudyante.
Tinangkang saklolohan ito ni Boyet subalit pinigilan siya ng
kaniyang tiyuhin.
TIYO: “Huwag kang makialam Boyet. Mapapahamak lang tayo. Hayaan mo
na sila.”
BOYET: Bakit tiyo? Nangangailangan ng saklolo ang babae. Kailangan niya
tayo.
TIYO: “Huwag na! Masanay ka na sa Maynila.”
Nagpatuloy sila sa paglalakad, may sumalubong sa kanilang mga
babae. Nakapustura at puno ng kolorete ang mga mukha nito.
BABAE 1: “Boss, short time? 500 lang.”
TIYO: (Umiling ang tiyo ni Boyet) “Hindi, ipinapasyal ko lamang ang
pamangkin ko.”
BOYET: “Anong sinasabi ng babae tiyo? Bakit ganoon ang ayos ng kanilang
pananamit?”

453. 447
TIYO: “Malalaman mo rin Boyet pagdating ng panahon kung bakit sila
nasadlak sa ganoong buhay. Mauunawaan mo rin ang lahat dito sa
Maynila.” Labis na naguguluhan si Boyet sa mga nangyayari sa
kaniyang paligid. Marami siyang katanungan sa kaniyang isip.
Hanggang sa marating na nila ang eskinita patungo sa bahay ng
kaniyang tiyuhin. Makipot at tila bituka ng manok ang kanilang
binabagtas nang may marinig silang putok. Pinadapa siya ng
kaniyang tiyuhin. Kumubli sila sa isang lugar na napaliligiran ng
pader. Sunod-sunod na putok. Maya-maya, narinig niya ang sirena
ng pulis. Tumayo na sila. Paroo’t paritong nagtatakbuhan ang mga
tao. Sa wakas, narating na nila ang bahay ng kaniyang tiyuhin.
Bumungad agad sa kaniya ang lima niyang pamangkin na
kasalukuyang himbing na natutulog sa lapag ng bahay. Maliit,
masikip at may kung anong nakasusulasok na amoy ang nalanghap ni
Boyet.
BOYET: Tiyo, paano ninyo natitiis na tumira sa ganitong lugar? Hindi na ba
kayo babalik sa probinsiya? Wala ba kayong balak na doon
palakihin ang mga pinsan ko?
TIYO: Matagal ko nang binabalak na umuwi subalit naririto ang trabaho ko,
wala akong magawa Boyet, wala.
Ngayon pagkakataon mo na upang patunayan na talagang
nauunawaan mo na ang mahahalagang konsepto sa araling ito. Gaya ng
ating napag-usapan sa unahang bahagi subukin mong humalaw ng iba’t
ibang akda gamit ang malikhain at mapanagutang wika (pormal) mula sa mga
pangyayari sa diyalogo batay sa hinihingi ng mga kahon sa ibaba: Maaari
kang gumamit ng ibang papel sa bahaging ito.
BALITA
Artikulo (Sanaysay)

454. KOMIKS
DAGLING KATHA (Hanggang 150 salita)
BINABATI KITA! Matagumpay mong nasagutan ang mga gawain sa
bahaging Pagnilayan at Unawain ng araling ito. Mayroon ka nang sapat na
pag-unawa tungkol sa mga babasahing popular sa kasalukuyan. Gayundin,
natutuhan mo na ang kahalagahan ng malikhain at mapanagutang paggamit
ng wika sa pamamagitan ng pag-unawa sa iba’t ibang antas ng wika.
Natitiyak ko na sa tulong ng mga gawain na naisagawa mo ay higit na
lumawak at lumalim ang iyong pag-unawa. Paalala lamang na muli mong
balikan ang Kahon ng Hinuha at dugtungan mo na ang huling pahayag sa
labas ng kahon upang matiyak mo kung nauunawaan mo talaga ang araling
ito. Kinopya ko ulit ito para sa iyo.
448
GAWAIN 3.1.b: Kahon ng Hinuha
Matapos mong matuklasan ang resulta ng isinagawang sarbey-tseklist,
nais kong ibigay mo ang iyong hinuha tungkol sa mahahalagang
tanong sa araling ito sa pamamagitan ng pagdurugtong sa mga hindi tapos na
pahayag sa loob ng kahon ng hinuha. Dugtungan ang kasunod na mga
pahayag na nasa labas ng kahon.
Sa aking palagay, ang kaibahan ng panitikang popular sa tradisyunal na
uri ng panitikan ay
________________________________________________
__________________________________________________________
Sa aking palagay, ang pagbabago sa panitikang popular ay bunsod ng
__________________________________________________________
__________________________________________________________
Nalalaman ko na kailangang basahin ang panitikang popular dahil
__________________________________________________________
Ngayo’y naunawaan ko na, ______________________________
_____________________________________________________

455. _____________________________________________________
Nabago ang aking paniniwala sa _________________________
_____________________________________________________
Alam kong handa ka na para sa susunod na bahagi. Sa mga natutuhan
mong mga araling pampanitikan at pangwika ay natitiyak kong kayang-kaya
mong maisagawa ang Inaasahang Produkto- ang makabuo ka ng isang
literary folio na sumasalamin sa kasalukuyang kalagayan ng isang barangay.
Bago iyan, nakatitiyak ako na makatutulong sa iyo ang karagdagang
kaalaman na ito tungkol sa Inaasahang Produkto – ang paggawa ng literary
folio.
449
MGA DAPAT ISAALANG-ALANG SA PAGGAWA
NG LITERARY FOLIO
Sa pamamagitan ng pakikiisa ng bawat isa sa inyong klase ay
makabubuo kayo ng isang literary folio na sumasalamin sa kasalukuyang
kalagayan ng isang barangay. Narito ang mga dapat isaalang- alang sa
paggawa nito.
1. Magkaisa ang buong klase kung ano ang magiging pamagat ng inyong
literary folio. Kasama na rito ang napagkasunduang logo, konsepto ng
pabalat ng aklat at kinakailangang mga larawan.
Halimbawa:
Mataas na Paaralang Neptali A. Gonzales
2. Sumulat ng Panimula, Pasasalamat at Paghahandog sa unahang bahagi
ng inyong literary folio.
Lungsod ng Mandaluyong
KALSADA-PASADA
(Mga Akdang Napulot sa Kalsada)
Literary Folio 2012

456. 3. Kinakailangang makita rin ang Talaan ng Nilalaman bago ang koleksiyon
ng mga akdang pampanitikan na isinulat ng bawat isa. Sikaping mauri ang
bawat isa sa bahaging ito upang madaling makita ng mambabasa kung tula,
maikling kuwento, dula at iba pang akdang pampanitikan.
4. At ang pinakatampok sa literary folio ang koleksiyon ng iba’t ibang akdang
5 – 10 ………………………………………………. Hindi mahusay
0 – 5 ……………………………………………….. Nangangailangan
450
pampanitikan na orihinal na isinulat ng bawat isa sa inyong klase na
dumaan sa proseso ng pag-eedit.
Ngayong nalaman mo na ang mga dapat isaalang-alang sa paggawa
ng literary folio Nakatitiyak ako na magiging matagumpay ang iyong gagawing
produkto.
IIIIlllliiiippppaaaatttt
Ang layunin mo sa bahaging ito ay mailipat ang
mahahalagang konsepto na iyong natutuhan sa tunay na buhay.
Ikaw ay bibigyan ng mga gawain na magpapakita ng iyong pag-unawa sa
mahahalagang konsepto na natamo mo sa araling ito. Gamiting gabay ng
inyong pangkat ang sumusunod na pamantayan.
Mga Pamantayan 5 4 3 2 1
A. Malikhain
B. Kaisahan (pagkakaugnay-ugnay ng mga
pangungusap)
C. Makatotohanan (Sumasalamin sa lipunang
ginagalawan)
D. Pormal at responsable ang gamit ng wika
E. Kawastuhan (Wasto ang gamit ng mga salita
at bantas)
LEYENDA
20 – 25………………………………………………... Napakahusay
15 – 20 ………………………………………………. Mahusay
10 – 15 ………………………………………………. Katamtamang
Husay
ng rebisyon
Binabati kita! Matagumpay mong naisakatuparan ang mga gawain sa
Aralin 1 ng modyul na ito! Sa pamamagitan ng mga gawain na iyong
naisakatuparan, nagkaroon ka na ng mas malalim na pag-unawa sa ilang
kontemporaryong uri ng panitikan. Natuklasan mo na ba kung ano ang

457. pinagkaiba ng tradisyunal na uri ng panitikan sa kontemporaryong anyo nito?
Bakit hindi mo subuking tayain ang iyong mga natutuhan?
451
XIII. Pangwakas na Pagtataya
Isulat ang tamang sagot na tinutukoy sa bawat bilang. Isulat ito sa
iyong sagutang papel.
___________1. Isang grapikong midyum ng mga salita at larawan ay
ginagamit upang ihatid ang isang salaysay o kuwento.
___________2. Ang tawag sa mga kuwentong binubuo ng 1,000 hanggang
2,000 libong salita.
___________3. Ito ay naglalaman ng mga maikling kuwento at sunod-sunod
na mga nobela.
___________4. Binubuo ito ng mga salitang ginagamit lamang sa pang-araw-araw
na usapan.
___________5. Salitang tumutukoy sa kataga o pariralang likha o hiram sa
ibang wika na binago ang anyo upang maiakma sa paggamit.
Sa susunod na aralin, bibigyan natin ng pansin ang mundo ng
broadcast media. Aalamin natin kung ano ang papel na ginagampanan ng
radyo at telebisyon sa pagbabagong anyo ng panitikan at kung paanong
ang ating napakikinggan at napanonood ay nagkakaroon ng malaking bisa sa
ating kamalayan sa mahahalagang kaganapan sa ating lipunan? Pagkatapos
sagutan ang ilang mga tanong sa Panimulang Pagtataya para sa Aralin 3.2.
Ipagpatuloy mo na ang iyong pag-aaral.
Aralin AAArrraaallliiinnn 3333....2222:::: AAAAnnnngggg BBBBrrrrooooaaaaddddccccaaaasssstttt MMMMeeeeddddiiiiaaaa::::
MMMMeeeekkkkaaaannnniiiissssmmmmoooo nnnngggg PPPPaaaaggggbbbbaaaabbbbaaaaggggoooo aaaatttt
PPPPaaaagggg-uuuunnnnllllaaaadddd nnnngggg KKKKuuuullllttttuuuurrrraaaannnngggg
PPPPiiiilllliiiippppiiiinnnnoooo

458. 452
V. Panimula at Mga Pokus na Tanong:
Ayon sa Encyclopedia, ang paghahatid ng mga impormasyon sa
mamamayan sa pamamagitan ng radyo at telebisyon ay maituturing na
broadcast media. Mula noon hanggang sa kasalukuyan, hindi maitatangging
malaki ang papel na ginagampanan nito sa lipunang ating ginagalawan.
Sino nga ba ang hindi nakikinig sa radyo upang mapakinggan ang
paboritong awitin o kaya naman ay malaman ang mahahalagang anunsiyo
mula sa PAGASA? Sino nga ba ang hindi nanonood ng telebisyon upang
malaman ang mga kaabang-abang na tagpo sa paboritong telenobela o kaya’y
malaman ang mahahalagang balita sa nakalipas na araw? Tunay ngang
bahagi na ng ating buhay ang broadcast media.
Ngunit paano nga ba nakatutulong ang broadcast media sa
pagpapalaganap ng kulturang popular? Paano nagagamit ang radyo at
telebisyon sa pagpapaigting ng kamalayang panlipunan ng mga mamamayan
ng isang bansa? Ang kasagutan sa mga tanong na ito ang ating tutuklasin sa
pamamagitan ng mga gawain sa araling ito.
VI. Ang Mga Aralin at Ang Saklaw ng mga Ito
Sa araling ito ay tutuklasin ang sumusunod na paksa:
Aralin 3.2 : Ang Broadcast Media: Mekanismo ng Pagbabago
at Pag-unlad ng Kulturang Pilipino
A. Panitikan: Komentaryong Panradyo/
Dokumentaryong Pantelebisyon
B. Wika: Mga Ekspresiyong Nagpapakilala s
Konsepto
ng Pananaw/ Mga Ekspresiyong Nagpapakilala
ng Kaugnayang Lohikal
VII. Mga Inaasahang Kasanayan
Narito ang mga kaalaman at kasanayang malilinang sa iyo sa
pagtalakay mo sa araling ito:

459. 453
Aralin
Broadcast
Media
mekanismo
Ng
Pagbabago
At
Pag-unlad
Ng
Kulturang
Pilipino
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pag-unawa sa Napakinggan
Napauunlad ang kasanayan sa mapanuring
pakikinig/panonood
• Napag-iiba ang katotohanan sa mga hinuha,
opinyon at personal na interpretasyon ng
nagsasalita at ng nakikinig
• Napag-iiba ang katotohanan (facts) sa mga
hinuha (inferences), opinyon at personal na
interpretasyon ng nagsasalita at ng
nakikinig/nanonood
• Nailalahad ang mga pagkiling
(biases,prejudices) at sariling interes ng
nagsasalita
• Naisasaayos ang mga ideya o impormasyon
mula sa
teksto o diskursong napakinggan/napanood
• Nailalahad sa sariling pamamaraan ang
napakinggang mga pahayag, mensahe at teksto
Pag-unawa sa Binasa
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang
teksto sa pamamagitan ng pagkilala sa:
• Naiisa-isa ang mga positibo at negatibong
pahayag
• Napagsasama-sama ang magkakasalungat na
mga ideya
• Nakikilala ang tono ng teksto sa tulong ng mga
tiyak na
bahagi nito
Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa
mapanuring pagbasa sa teksto
• Nakapagbibigay ng impresyon sa teksto
kaugnay ng:
- paksa/tema
- layon
- gamit ng mga salita
Pagsasalita
Nakapagpapahayag nang wasto ng mga pag-aalinlangan/
pag-aatubili/pasubali
Nailalahad nang maayos ang pansariling
pananaw,opinyon at saloobin
Pagsulat
Naisasaalang-alang ang mga kakailanganin sa

460. 454
pagsulat ng isang dokumentaryong panradyo
• Nakapipili ng isang napapanahong paksa
• Nakapagtatala ng mga kinakailangang
impormasyon
• Nakabubuo ng maayos na balangkas
• Nababanggit nang wasto ang may akda,
personalidad, organisasyong nagbibigay
kredibilidad sa mga kaisipang ipinapahayag
• Nagagamit ang mga ekspresiyong
nagpapakilala ng konsepto ng pananaw
• Nagagamit ang mga ekspresiyong
nagpapakilala ng kaugnayang lohikal
Tatas
Nagpapakita ng kaalaman sa pagkakaiba ng pormal at
impormal na Filipino pasalita man o pasulat
Nasusuri ang mahalagang detalye ng napakinggang
impormasyon
Napagtitimbang-timbang kung ang napakinggan ay
may kabuluhan at kredibilidad
Nakikipagkomunikasyon gamit ang wikang Filipino
batay sa hinihingi ng pagkakataon/sitwasyon
Pananaliksik
Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula
sa iba’t ibang pinagkukunang sanggunian
Nailalahad nang maayos ang nalikom na mga
impormasyon sa isinagawang pananaliksik
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang
sanggunian sa aklatan/internet

461. 455
VIII. Konseptuwal na Balangkas
Narito ang konseptuwal na balangkas ng araling ito
Broadcast Media: Mekanismo ng Pagbabago
at Pag-unlad ng Kulturang Pilipino
RADYO TELEBISYON
Panitikan:
Komentaryong
Panradyo
Wika:
Mga Ekspresyong
Nagpapakilala ng
Konsepto ng Pananaw
Panitikan:
Dokumentaryong
Pantelebisyon
Marahil ay nananabik ka nang simulan ang araling ito. Simulan
na natin ang pagtuklas ng mga bagong kaalaman!
Wika:
Mga Ekspresyong
Nagpapakilala ng
Kaugnayang Lohikal
Dokumentaryong Panradyo/
Dokumentaryong Pantelebisyon

462. 456
IX. Panimulang Pagtataya
Ang bahaging ito ang makapag-uugnay sa iyo sa mga bagay na dapat
mong malaman kaugnay ng Aralin 2 sa modyul na ito. Gumamit ng sagutang
papel sa pagsagot ng puzzle. Unawain at limiin ang isinaad na mga datos
upang maibigay ang tamang sagot. Bilugan ang mga letrang bumubuo sa
tamang sagot sa bawat bilang. Kopyahin at gawin ito sa papel.
1. Naghahatid ng balita at mga programang nakaaliw at kawili-wili.
2. Isang palabas na maaring maging daan upang maimulat ang
mamamayan sa katotohanan ng buhay sa kaniyang paligid.
3. Maaaring maghatid ng balita, talakayan at impormasyon sa bayan man
o sa nayon.
4. Isa sa mga naihahatid ng radyo na nagdudulot ng aliw sa marami.
5. Maaring marinig o mapanood ang mga ito maging sa radyo o
telebisyon.
T E L E B I S Y O N M V
L M N H I E A Y O A U M
E J O S H I D I E T S U
L I R A B A L I T A I S
E C A C R I S T Y S K A
O M A R I C A R R O A K
D O K U M E N T A R Y O
Mahusay! Marahil nananabik ka nang ipagpatuloy ang iyong pag-aaral.
Nais kong ipakilala sa iyo ang broadcast media sa pamamagitan ng
pag-anyaya sa iyo sa patuloy na pagbasa ng araling ito. Tara na!

463. 457
X. Yugto ng Pagkatuto
AAAAllllaaaammmmiiiinnnn
Mahilig ka bang makinig ng radyo o manood ng
telebisyon? Kung oo ang iyong sagot, isa ka sa maraming
tumatangkilik ng broadcast media.
GAWAIN 3.2.a: Paborito Ko!
Isulat mo sa loob ng larawan ng telebisyon ang iyong kinagigiliwang
palabas, at sa loob naman ng larawan ng radyo ang iyong paboritong
pinakikinggang programa. Ipaliwanag mo rin ang mga dahilan kung bakit mo
pinanonood o pinakikingggan ang mga programang iyong nabanggit.
Paboritong Palabas sa Telebisyon:
_________________________________
Dahilan Kung Bakit Kinagigiliwan:
_________________________________
_________________________________
_________________________________
Paboritong programa sa
Radyo:
___________________
Dahilan Kung Bakit Kinagigiliwan:
____________________
___________________
Mula sa gawaing ito, ating napatunayan na bahagi na ng ating buhay
ang pakikinig ng radyo at panonood ng telebisyon. Ngunit paano nga ba nito
nabago ang ating kultura at panitikan? Ano ang gampanin ng mga midyum na
ito sa pagpapaigting ng kamalayan ng mamamayan sa mahahalagang
kaganapan sa ating lipunan?

464. Ano ang aking
NATUTUHAN?
458
GAWAIN 3.1.b: Alam Ko ‘Yan!
Alamin muna natin ang lawak ng iyong kaalaman kaugnay ng paksang
ating tatalakayin. Isulat mo sa mga talahanayan ang mga kaisipang alam mo
na, nais mong malaman at ang paraan kung paano ito matututuhan. Sagutin
mo naman ang huling hanay sa katapusan ng pag-aaral mo sa araling ito
upang iyong maitala ang mga kaisipang iyong natutuhan. Gayahin ang
pormat sa sagutang papel.
Broadcast Media: Mekanismo ng
Pagbabago at Pag-unlad ng Kulturang
Ano ang
ALAM
ko na?
Ano ang NAIS kong
MALAMAN?
Paano ko ito
MATUTUTUHAN?
Talaga namang mayroon kang pagnanais na matuto! Binabati kita!
Ipagpatuloy mo ang ganyang gawi upang ikaw ay magtagumpay! Sa
katapusan ng araling ito, inaasahang makikibahagi ka sa paglikha ng iskrip
ng isang komentaryong panradyo o kaya naman sa paglikha ng isang
dokumentaryong pantelebisyon. Huwag kang mag-alala. Matututuhan mo
ang iba’t ibang mahalagang kaalaman upang maging handa ka sa
pagsasagawa ng mga gawaing ito.
PPPPaaaauuuunnnnllllaaaarrrriiiinnnn
Sa bahaging ito, bigyan muna natin ng pansin ang
radyo bilang isa sa mga midyum ng komunikasyon na
naglalayong magbahagi ng mga kaganapan ng
mundo sa mas malawak na sakop nito. Sa modyul na ito, matutuklasan mo
ang gampanin ng radyo bilang gabay sa kamalayang panlipunan.

465. 459
GAWAIN 3.2.c: RADYOrific Ang Hatid
Tuklasin mo kung gaano na kalawak ang iyong kaalaman sa araling
ito. Gamit ang arrow ikonekta ang mga pahayag na may kaugnayan sa radyo
sa larawang nasa gitna. Nasa loob ng malilit na kahon ang nasabing mga
pahayag. Gawin sa iyong sagutang papel. Gayahin ang pormat.
naghahatid ng
nagpalabas ng
variety show
musika
nagpapakilala ng
isang produkto
naghahatid ng mga
talakayan/pulso ng
bayan
nagpapalabas ng
pelikula
nagpapalabas ng
teledrama
nagpapahatid ng
mga panawagan
naghahatid ng
napapanahong balita
nakikinig ng mga
awit
nagbibigay ng
opinyon kaugnay
ng isang paksa
Binabati kita sa mga tamang sagot na iyong nakuha! Ipagpatuloy mo
ang iyong sigla sa pagsagot! Mapalalalim ang iyong kaalaman kaugnay ng
gampanin ng radyo sa pagkakaroon ng kamalayang panlipunan ng
mamamayan. Matututuhan mo rin kung paano makasusulat ng isang
komentaryong panradyo gamit ang iba’t ibang konsepto ng pananaw. Sa
ibaba ay mababasa mo ang ilang mga gabay na tanong na maaaring
makatulong sa iyo upang maging lubos ang iyong pag-unawa sa araling ito.

466. Madali mo bang natukoy ang kahalagahan ng radyo? Masasabi mo
bang malaki ang naging bahagi ng kasalukuyang anyo ng radyo bilang
midyum ng pagpapalaganap panitikang popular? Ipaliwanag.
Mahusay ang iyong ginawang pagpapaliwanag. Ngayon naman nais
kong punan mo ang kasunod na tsart. Unahing sagutin ang tatlong naunang
kolum, ang KWH. Sasagutin lamang ang huling kolum, na L pagkatapos na
mapag-aralan ang araling ito.
Masasabi mo bang malaki ang naging bahagi ng kasalukuyang
anyo ng radyo bilang midyum ng pagpapalaganap ng panitikang
popular? Ipaliwanag.
460
K W H L
Ano ang alam
mo na?
Ano ang nais
mong malaman?
Paano mo
makikita ang nais
mong
maunawaan?
Ano ang iyong
natutuhan/
naunawaan?
Sa bahaging ito ng aralin, nais kong basahin at unawain mo ang mga
komentaryong panradyo. Unawain ang mga bagay sa likod ng isang isyung
tumatalakay sa lipunang iyong ginagalawan, ang Freedom of Information Bill”
bilang pokus ng isang komentaryong pagtalakay sa radyo, gayundin ang
pakikinig sa isang programang panradyo na komentaryo ang lapat.

467. 461
Narito ang isang bahagi ng pagtatalakayan sa radyo.
KOMENTARYONG PANRADYO KAUGNAY NG FREEDOM OF
INFORMATION BILL (FOI)
Announcer: Mula sa Bulwagang Pambalitaan ng DZYX, narito ang inyong
pinagkakatiwalaang mamamahayag sina Roel Magpantay at
Macky Francia at ito ang Kaboses Mo.
Roel: Magandang umaga sa inyong lahat!
Macky: Magandang umaga partner!
Roel: Partner, talaga namang mainit na isyu ngayon yang Freedom
of Information Bill na hindi maipasa-pasa sa Senado.
Macky: Oo nga partner. Naku, sabi nga ng iba, kung ang FOI ay
Freedom Of Income eh malamang nagkukumahog pa ang mga
politiko na ipasa iyan kahit pa nakapikit !
Roel: Sinabi mo pa, partner!
Macky: Ano ba talaga yang FOI na ‘yan partner?
Roel: Sang-ayon sa seksyon 6 ng Panukalang batas na ito eh
bibigyan ng kalayaan ang publiko na makita at masuri ang mga
opisyal na transaksiyon ng mga ahensya ng gobyerno.
Macky: Naku! Delikado naman pala ‘yan! Eh di magdiriwang na ang mga
tsismosa at pakialamero sa Pilipinas. Isyu dito, isyu doon na
naman yan! Demanda dito, demanda doon!
Roel: Eh ano naman ang masama, partner? Sa ganang akin, hindi ba’t
dapat naman talaga na walang itinatago ‘yang mga politikong
‘yan dahil sila ay ibinoto at nagsisilbi sa bayan.
Macky: Sa isang banda kasi partner maaring maging “threat” daw yan
sa mahahalagang desisyon ng lahat ng ahensya ng pamahalaan.

468. 462
Roel: Sa tingin ko partner eh makatutulong pa nga yan dahil
magiging mas maingat sila sa pagdedesisyon at matatakot ang
mga corrupt na opisyal.
Macky: Eh pano yan partner? Ayon kay Quezon Representative
LorenzoTañada III, ‘pag hindi pa naipasa ang FOI bago mag-
Pasko eh mukhang tuluyan na itong maibabasura.
Roel: Naku! Naloko na!
Hinalaw at isinulat nina Cyrus Magpantay
at Maricar Francia mula sa:
http://politikangpinoy.wordpress.com/2012/09/
Gabay na Tanong
Ano ang mga bagay na nakapukaw sa iyong isipan habang binabasa
ang mga pahayag mula sa binasang halaw na pagtatalakayan sa radyo?
GAWAIN 3.2.d : Radyopinyon
Basahin ang mga pahayag ng mga komentarista. Alin sa mga ito ang
nagsasaad ng positibo at negatibong pananaw? Isulat sa bituin ang positibo
at sa bilog ang negatibo. Gawin sa iyong sagutang papel.

469. Ang komentaryong panradyo ayon kay Elena
Botkin – Levy, Koordineytor, ZUMIX Radio; ay ang
pagbibigay ng oportunidad sa kabataan na maipahayag
ang kanilang mga opinyon at saloobin kaugnay sa isang
napapanahong isyu, o sa isang isyung kanilang napiling
talakayan at pagtuunan ng pansin. Ang pagbibigay
opinyon ayon kay Levy ay makatutulong nang malaki
upang ang kabataan ay higit na maging epektibong
tagapagsalita. Ayon pa rin sa kaniya, ang unang
hakbang upang makagawa ng isang mahusay at
epektibong komentaryong panradyo ay ang
pagkakaroon ng malawak na kaalaman sa pagsulat ng
isang sanaysay na naglalahad ng opinyon o pananaw.
http://www.tv5.com.ph/ click radyo5
http://www.interaksyon.com/article/42031
/teodoro-l--locsin-jr---why-theyre-afraid-of-
tunein.com/radio/Radyo-Patrol-630-
radioonlinenow.com/2011/02/25/listen-to-
463
GAWAIN 3.2.e : Radyomentaryo
Bilang bahagi ng iyong gawain nais kong i-klik mo ang alin man sa
mga link sa loob ng bilog. Makinig ng ilang napapanahong mga balita.
foi
s14674/
92-3-news-fm-online/
Para sa mga walang Internet sa klase, maaaring makinig sa radyo sa
anomang estasyon sa AM o kaya ay basahin ang kasunod na teksto na
kuwentuhang media.

470. 464
Tandaan : Habang ikaw ay nakikinig, sikapin
mong magtala ng iba’t ibang detalye tungkol sa:
1) Pamagat ng paksang tinalakay;
2) Mga batayan ng mga salaysay, at 3) Mga aral na natutuhan
Mga Gabay na Tanong:
1. Tungkol saan ang iyong napakinggan?
2. Paano naging malinaw at kapani-paniwala ang mga pahayag ng mga
komentarista?
3. Paano nagiging makabuluhan ang isang komentaryo?
BAGO MAKASULAT NG ISANG DOKUMENTARYONG PANRADYO
NARITO ANG MGA DAPAT TANDAAN
• Magsaliksik ng mga impormasyon
• Huwag kalimutang banggitin ang mga personalidad na binanggit sa
mga detalye upang ipakita ang kredibilidad ng iyong isinulat
• Magkaroon ng malinaw na pagpapasiya sa paksa
KUWENTUHANG MEDIA
Posted by Online Balita on Jun 2nd, 2012
Nakatutuwang makakuwentuhan ang mga kasapi at pinuno ng media
sa okasyon ng kaarawan ng magaling na coordinator na si Liza Carreon sa
isang forum na kung tawagin ay TUESDAY CLUB sa Pasig City. Magagaling,
matatalas at analitikal ang kanilang mga pananaw sa halos lahat ng isyu o
pangyayari sa ating bansa, gaya ng mga usapin ng Panatag Shoal at ni CJ
Renato Corona.
Kabilang sa media people na nakausap ko at nakapalitan ng kuro-kuro
ay sina Manila Bulletin Editor-in-Chief Cris “Jun” Icban; Butch Raquel, GMA
vice president for communications; BizNews Asia Magazine Editor-in-Chief
Tony Lopez, Tony Katigbak (chairman ng Tuesday Club); Bong Osorio ng

471. ABS-CBN, ex-MMDA Chairman Bayani Fernando at ex-Marikina City Mayor
Marides Fernando; ex-Graphic editor Manuel Almario; columnist Boo Chanco;
Pandan, Catanduanes Mayor Resty de Quiroz, dating reporter ng DZRH, at
iba pa.
Sa ganitong pagtitipon, hindi masasayang ang iyong oras dahil bukod
sa tawanan, biruan at kumustahan, nakapupulot ka ng matatalino,
magaganda at sariwang opinyon, analisis at personal na paniniwala na kontra
o katig sa isang kontrobersiyal na personalidad o usapin. Ang Club na ito ay
ipinundar ng yumaong sina Max Soliven at Art Borjal.
Binigwasan ng China si US State Secretary Hillary Clinton dahil sa
remarks nito tungkol sa gusot sa West Philippine Sea (South China Sea) na
rito ay lantarang dinuduro ng dambuhalang bansa ang sisiw na Pilipinas sa
Panatag Shoal. Ayon kay Hillary, lumalabis ang China sa pag-angkin nito sa
nasabing karagatan kontra sa ipinahihintulot ng United Nations Convention on
the Law of the Sea (UNCLOS). Nagbabala ang China na hindi dapat
makialam ang US sa usaping ito. Well, maliwanag ang pahiwatig ni Ms.
Clinton na tiyak na susugod ang US forces para tulungan ang ating bansa sa
sandaling ganap na salakayin at agawin ng China ang Bajo de Masinloc.
Sa kabila ng pagbatikos at pagsalungat ng mga makakaliwang grupo
na sagad-hanggang-langit ang galit at pag-ayaw sa United States, walang
magagawa o masusulingan ang Pilipinas kundi ang humingi ng tulong (kahit
hindi diretsahan) o sumandal sa puwersa ng bansa ni Uncle Sam laban sa
alinmang dayuhang lakas na ookupa at manduduro sa atin.
465
Mga Gabay na Tanong
1. Anong napansin mo sa mga pahayag mula sa tekstong iyong
binasa o sa mga pahayag na iyong napakinggan?
2. May mga salita bang ginamit ang may-akda o ang mamamahayag
upang maging susi sa paglalahad ng mga detalye?
3. Batay sa teksto, paano inilahad ang bahaging ginampanan ng
radyo bilang salik ng panitikang popular sa pag-unlad ng
kasalukuyang lipunan?

472. 466
GAWAIN 3.2.f: Radyopormasyon
Pagkatapos mong basahin at unawain ang mga pahayag sa binasang
teksto, punan ang kasunod na kahon ng tamang mga impormasyon. Gawin
sa papel.
Mga
nagpapahayag ng
impormasyon
Mga pahayag ng
mga personalidad
Sariling pananaw
GAWAIN 3.2.g: Radyotik na mga Titik
Napansin mo ba ang mga salitang may salungguhit sa mga
halimbawa ng iskrip panradyo na iyong binasa? Ang mga iyon ay tinatawag
na”konsepto ng pananaw.”
Mula sa binasang teksto na Kwentuhang Media, Hanapin ang mga
salitang tumutukoy sa mga konsepto ng pananaw. Isulat ang iyong sagot sa
mga bilog. Gawin sa sagutang papel.

473. 467
Ugnay-Wika
Narito ang ilan pang dagdag na kaalaman
upang lubos mong maunawaan kung ano ang
tinatawag na Konsepto ng Pananaw.
1. May mga ekspresiyong nagpapahayag ng konsepto ng pananaw.
Kabilang dito ang ayon/batay/para/sang-ayon sa/kay, ganoon din sa
paniniwala/pananaw/akala ko/ni/ng, at iba pa. Inihuhudyat ng mga
ekspresyong ito ang iniisip, sinasabi o paniniwalaan ng isang tao. Tulad nito:
Ayon/ Batay/ Sang-ayon sa 1987 Konstitusyon ng Pilipinas, ang
Filipino ang pambansang wika at isa sa mga opisyal na wika ng
komunikasyon at sistema ng edukasyon.
Sa paniniwala/ akala/ pananaw/ paningin/ tingin/ palagay ni/ ng
Pangulong Quezon, mas mabuti ang mala-impiyernong bansa na
pinamamahalaan ng mga Pilipino kaysa makalangit na Pilipinas na
pinamumunuan ng mga dayuhan.
Inaakala/ Pinaniniwalaan/ Iniisip kong hindi makabubuti kanino
man ang kanilang plano.
Sa ganang akin/ Sa tingin/ akala/palagay ko, wala nang
gaganda pa sa lugar na ito.
2. May mga ekspresiyong nagpapahiwatig ng pagbabago o pag-iiba ng paksa
at/ o pananaw, tulad ng sumusunod na halimbawa. Gayon man, mapapansing
di tulad ng naunang mga halimbawa na tumitiyak kung sino ang
pinagmumulan ng pananaw, nagpapahiwatig lamang ng pangkalahatang
pananaw ang sumusunod na halimbawa:

474. Sa isang banda/ Sa kabilang dako, mabuti na rin sigurong nangyari
iyon upang matauhan ang mga nagtutulog-tulugan.
Samantala, makabubuti sigurong magpahinga ka muna para makapag-isip
kulturang popular na ang mga bagay ay pawang gumagamit ng mga bagong
kasangkapan, imahe, diwa, at iba pang kaugnay na paksa, upang maitanghal
ang isang uri ng kulturang kakaiba sa dating nakagisnan ng mga Pilipino.
468
ka nang husto.
Tandaan: Ang panitikang popular ay may malaking kaugnayan sa
GAWAIN 8: RADYOMENTARYONG MAKABAGO
Mula sa mga gawaing iyong nabigyang-tugon mula sa simula ng
araling ito, bigyang tugon ang tsart na kasunod sa bahagi ng L.
K
W
H
L
Pagkatapos mong maitala ang mga bagay na iyong natutuhan, nais ko
naman na iyong bigyang-pansin ang mga bagay na nagdulot sa iyo ng
maling pag-unawa. Hingin ang tulong ng iyong guro upang mas malawak at
mas komprehensibo ang mga bagay na iyong natutuhan.
Sa huli, gumawa ng isang komentaryong tumatalakay sa isang
napapanahong isyu gaya ng Cyber Bullying, Child Protection Policy at
Kalagayan ng Edukasyon sa Bansa. Gawin ito ayon sa hinihinging
pamantayan.
1. Isang talatang sanaysay na nagbibigay puna o nagsasaad ng iyong
sariling pananaw.
2. Gamit ang mga salitang nagsasaad ng konsepto ng pananaw.
Subukin mo namang makagawa ng isang bagay na noong una’y inisip
mong mga kilalang mamamahayag lamang sa radyo ang nakagagawa. Mula
sa iyong naipong kaalaman sa mga nagdaang gawain, alam kong handa ka
na.
Bilang Pangulo ng Interact Club ng inyong bayan; sa pamamagitan mo
ay inanyayahan kayong magpakita ng pagtatanghal ng isang programang
panradyo bilang pagbibigay-pugay sa isang “award winning radio
broadcaster/ komentarista” na mula sa inyong bayan, nagdiriwang din siya
ng kanyang ika-60, kaarawan; kasabay ng pagdiriwang ng pagkakatatag ng
Interact Club.

475. 469
NARITO ANG MGA PAMANTAYAN SA PAGTATAYA NG GINAWANG
PAGTATANGHAL NG ISANG PROGRAMANG PANRADYO
Pamantay
an
Napakahus
ay
4
Mahusay
3
Umuunlad
2
Nagsisimu
la
1
Kabuua
ng
Marka
Masaklaw
na
paglalahad
ng
napapanah
ong
impormasy
on
Komprehen
sibo at
makabuluh
an ang
napapanah
ong mga
impormasy
ong
inilalahad
sa materyal
alinsunod
sa paksang
itinatampok.
Masaklaw,
makabuluh
an at
napapanah
on ang mga
impormasy
ong
inilalahad
sa materyal
alinsunod
sa paksang
itinatampok.
Makabuluh
an at
napapanah
on ang mga
impormasy
ong
inilalahad
sa materyal
alinsunod
sa paksang
itinatampok
ngunit may
mga
detalyeng
hindi
nailahad na
higit na
makatutulo
ng sa
pagtatangh
al
May
makabuluh
an at
napapanah
ong mga
impormasy
ong
inilahad sa
materyal
ukol sa
paksang
itinatampok
ngunit
limitado
ang mga
ito.
Masining at
maingat na
paggamit
ng wika
Natatangi
ang
paggamit
ng wika ng
kabataan
nang higit
pa sa
inaasahang
pamamaraa
n sa
materyal.
Masining at
maingat na
nagamit
ang wika ng
kabataan
sa
kabuuang
pagpapaha
yag sa
nabuong
materyal.
Masining at
maingat na
nagamit
ang wika ng
kabataan
sa
karamihan
ng pahayag
sa nabuong
materyal.
Masining
na ginamit
ang wika
ng
kabataan
sa
karamihan
ng pahayag
sa nabuong
materyal
ngunit hindi
maingat
ang
paggamit.
Mahusay
na
aspetong
teknikal
Tipong
propesyona
l ang
pagkakaga
wa sa
materyal
dahil sa
husay ng
pagtatagpi-
Taglay ang
lahat ng
kailangang
elemento
sa
mabisang
pagbuo ng
materyal.
Naipapamal
Taglay ang
mga susing
elemento
sa
mabisang
pagbuo ng
materyal at
naipamalas
ang angkop
Naipamala
s sa
materyal
ang
minimal na
antas ng
pagtatagpi-tagpi
ng
elemento at

476. 470
tagpi ng
mga
elemento
nito.
as ang
kahusayan
sa teknikal
na
pagganap.
na teknikal
na
pagganap.
teknikal na
pagganap.
Pagkaprakt
ikal ng
rekomenda
syon
Ang mga
inilahad na
rekomenda
syon ay
nagmumun
gkahi ng
kaisipang
pangmatag
alan sa
kamalayan
ng madla
Malinaw at
kapaki-pakinabang
para sa
lahat ang
inilahad na
rekomenda
syon.
Makabuluh
an ang
karamihan
sa inilahad
na
rekomenda
syon.
May mga
rekomenda
syong
inilahad
ngunit hindi
malinaw
ang
inimumung
kahing mga
kaisipan.
Kabuuang
Marka
Naging madali ba para sa iyo ang paggawa ng isang iskrip panradyo?
Paano nito naimulat ang iyong isipan sa katotohanan ng buhay? Gawin sa
papel.
SAGOT:
_______________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Binabati kita sa iyong pagsasakatuparan ng mga gawain kaugnay ng
iyong pagtuklas ng mga kaalaman kaugnay ng radyo bilang isang midyum ng
broadcast media. Ngayon naman, ating aalamin ang mahahalagang kaalaman
tungkol sa isa pang midyum ng broadcast media, ang telebisyon.

477. Isa pang mahalagang midyum sa larangan ng
broadcast media at hindi maikakailang bahagi ng
buhay ng bawat Pilipino ang telebisyon. Naging
bahagi at sinasabing kasama nga sa daily routine ng
mga Pilipino ang panonood ng mga palabas sa
telebisyon simula sa paggising sa umaga sa mga
morning show hanggang sa oras na bago matulog sa
mga prime time na mga panoorin kabilang na ang
mga teledrama, balita at mga dokumentaryong
pantelebisyon.
Saglit mang nahinto ang pamamayagpag ng telebisyon noong
panahon ng Batas Militar, sumibol naman ang mas matapang na anyo ng
balita at talakayan sa mas makabuluhang gampanin ng telebisyon sa
mamamayan. Unti-unting ipinakilala ang telebisyon bilang midyum sa
paghahatid ng mahahalagang kaganapan sa bawat sulok ng bansa sa
pamamagitan ng dokumentaryong pantelebisyon. Dito kinilala ang mga
batikang mamamahayag na sina CheChe Lazaro, Abner Mercado, Jessica
Soho, Howie Severino, Sandra Aguinaldo, Jay Taruc at Kara David at iba pa.
Nais mo rin bang maging isang sikat at pinagtitiwalaang
471
dokumentaristang gaya nila? Paano mo lilinangin ang iyong kakayahan?
Sa araling ito, tatalakayin naman natin ang ilang mga hakbang upang
maging isa kang mahusay na dokumentarista sa telebisyon - kung papaanong
ang bawat galaw ng tao sa tunay na buhay ay mabibigyang-kulay sa likod ng
kamera, at kung paanong ang katotohanang ipinakikita ng isang
dokumentaryong palabas sa telebisyon ay naihahatid sa kaalaman ng bawat
mamamayan.
GAWAIN 3.2.1: Paborito Kong Palabas!
Simulan mong pag-aralan ang tungkol sa telebisyon sa pamamagitan
ng pagkilala sa mga programang pantelebisyon sa ibaba. Alin- ang pamilyar
sa iyo? Pumili ng tatlo at isaayos ayon sa dalas ng iyong panonood.
Ipaliwanag kung bakit.

478. Weekend
Getaway
TV Patrol
ART Angel
XXX
Talentadong
Pinoy
Rated K
Matanglawin TV Patrol
Tween Hearts
i - Witness
Umagang Kay
Ganda
Mahusay mong nakilala ang mga larawan, tunay ngang ikaw ay isang
aktibong kabataan at mulat sa kamalayan ng mga pangyayari sa iyong
paligid.
472
GAWAIN 3.2.j: Gulong ng Buhay Telebisyon
Magbigay ka ng mga dahilan kung bakit mo pinanonood ang
programang pantelebisyon.
PAMAGAT NG PROGRAMA DAHILAN KUNG BAKIT
PINANONOOD

479. S. O. C. O.
473
GAWAIN 3.2.k: Telembistiga
Pansinin ang mga pamagat ng palabas sa telebisyon na nakasulat sa
kasunod na mga kahon. Ibigay ang pagkakatulad nila.
STORYLINE
KRUSADA
INVESTIGATIVE
DOCUMENTARIES
REEL TIME
REPORTER’S
NOTEBOOK
Alam kong naging madali para sa iyo ang pagkilala at pagbibigay
detalye sa mga larawan sa itaas. Oras na upang ipagpatuloy mo ang pag-unawa
at pag-aaral ng araling ito.
Mga Gabay na Tanong
1. Ano-ano ang ipinakikita ng mga larawan?
2. Sino-sino ang tagapag-ulat sa mga programang nabanggit?
3. Paano nila tinatalakay ang kanilang mga paksa?
4. Ang telebisyon bilang salik ng panitikang popular ay maituturing bang
isang malaking impluwensya sa paghubog ng bagong kabataan?
Pangatuwiranan.
Ano ang napansin mo sa iyong mga sagot? Tama! Mga pahiwatig na
ikaw ay nakikisangkot sa mga usaping panlipunan gamit ang broadcast media
tulad ng telebisyon. Ipagpatuloy mo ang pagtuklas ng karunungan sa susunod
pang mga gawain. Nais kong bigyang-pansin mo ang bahaging ito ng aralin.

480. Malaki ang maitutulong nito upang higit mong maunawaan ang kaugnayan ng
naunang mga gawain sa mga susunod pa.
474
GAWAIN 3.2.l: Teleisipan ng Buhay
Kung mayroon kang kompyuter at konesksyon sa internet, panoorin
ang dokumentaryong “PAGPAG FOR SALE” SineTotoo ni Howie Severino na
matatagpuan sa youtube.
http://www.youtube.com/watch?v=5ERcIh2nJx0feature=related.Kung wala
nama’y basahin mo ang blog para sa isang dokumentaryong pantelebisyon.
“Sa Gitna ng Dilim”
ni MiL Adonis
Kasalukuyan akong nasa high-school nang una kong mapanood ang
maituturing kong isa sa pinakamaimpluwensiyang bagay sa aking buhay. Ang
dokumentaryo ni Kara David na
“Gamu- gamo sa dilim” ang nagbukas
sa mura kong pag-iisip sa kahalagahan
ng edukasyon at sa kung paanong
dapat ito’y pinahahalagahan.
Humanga ako sa dedikasyon
ng mga guro at higit sa lahat sa mga
kabataan ng mga taga Little Baguio
dahil bagama’t kulong sila sa rehas ng
kahirapan at bulag sa dilim ng kanilang mga landas ay patuloy silang
nagsusumikap, nangangarap at lumalaban upang maging mas maliwanag ang
kanilang kinabukasan.
Dahil sa inspirasyong idinulot sa aking puso ng dokumentaryong ito,
nabago ang aking naunang mga pangarap sa buhay.
Una kong hinangad na maging isang mahusay na inhenyero upang
tuparin ang naunsiyaming pangarap ng aking ama para sa kanyang sarili
subalit, napalitan ito ng higit na mataas na pangarap, pangarap na
makatulong sa ibang tao at maging boses at mata ng mga taong dapat
pakinggan at dapat paglaanan ng higit na atensyon.
Nang tumuntong ako sa kolehiyo, kinuha ko ang kursong hindi
inasahan ng lahat na aking kukunin. Tangan-tangan ang pangarap at

481. paniniwalang ibinigay sa akin ng dokumentaryong “Gamu-gamo sa dilim”,
kinuha ko ang kursong AB Mass Communication.
Gusto kong sumilip sa lente ng camera, baka sakali, makita ko ang
mga bagay na hindi nakikita ng iba. Baka sakali, ang lipunang aking
ginagalawan ay higit kong makilala. Nais kong humawak ng panulat, baka
sakali, sa mga letrang iguguhit ko sa papel at mga kuwentong aking isusulat
ay higit na maunawaan atmakikilala ng mga tao ang kanilang mga sarili
gayun din ang mga tao sa kanilang paligid. Gusto ko, dumami ang mga
katulad ni Myra, na sa gitna ng kahirapan, sa gitna ng walang
kasiguraduhang buhay at sa gitna ng kadiliman ng paligid ay pilit niyang
nilampasan ang lahat at naging isang ganap na tanglaw at liwanag.
475
Mga Gabay na tanong:
1. Ano-ano ang pumukaw sa iyong damdamin habang pinanonood ang
dokumentaryo?
2. Bilang kabataan, anong masasabi mo sa mga pangyayaring ito sa iyong
lipunan?
3. Anong gamapanin ng telebisyon ang ipinakita sa dokumentaryong ito?
Narito naman ang mga dagdag kaalaman na dapat mong tandaan na
alam kong magagamit mo sa susunod na gawain:
Gaya ng pelikula ang mga programang pantelebisyon ay
maituturing ding isang uri ng sining na nagsisilbing libangan at
gumigising sa isip at damdamin ng isang tao. Ito’y mahalaga at
mabisang sangay ng kabatirang panlipunan, pang-espirituwal,
pangkultura, pangmoralidad, pang-edukasyon at iba pa. Malaki ang
nagagawang impluwensiya nito sa katauhan ng isang nilalang. Ang mga
kaisipan, ugali, kabuluhan at pananaw ng isang nilikha ay maaaring
maimpluwensiyahan ng pinanonood na mga programa sa telebisyon.
Dokumentaryong Pantelebisyon – Mga palabas na naglalayong
maghatid ng komprehensibo at estratehikong proyekto na sumasalamin
sa katotohanan ng buhay at tumatalakay sa kultura at pamumuhay sa
isang lipunan.

482. Basahin at unawain mo ang ilang paraan upang tagumpay na
476
maisakatuparan ang gagawing pananaliksik para sa isang dokumentaryo.
BAGO SINIMULAN ANG PANANALIKSIK BASAHIN MUNA ANG MGA
DAPAT TANDAAN SA PAKIKIPANAYAM UPANG MAISAKATUPARAN
ANG PAGBUO NG DOKUMENTARYONG PANTELEBISYON
1. PAGHAHANDA PARA SA PANAYAM
*Magpaalam sa taong gustong kapanayamin
*Kilalanin ang taong kakapanayamin
*Para sa karagdagang kaalaman i-klik ang kasunod na site
http://www.careerandjobsearch.com/interview_checklist.htm
Mga Dapat Gawin Bago Magpanayam
Teknik sa Pakikipanayam
Bago Magpanayam
2. PAKIKIPANAYAM
*Maging magalang
*Magtanong nang maayos.
*Itanong ang lahat ng ibig malalam kaugnay ng paksa.
*Makinig nang mabuti sa sagot ng kinakapanayam.
http://www.careerandjobsearch.com/interview_checklist.htm
Teknik sa Pakikipanayam
Tagumpay sa Pakikipanayam
3. PAGKATAPOS NG PANAYAM
*Magpasalamat.
*Iulat nang maayos ang nakuhang impormasyon sa panayam
http://www.careerandjobsearch.com/post_interview.htm
Pagkatapos ng Panayam
GAWAIN 3.2.m: Telehanayan ng Kasagutan
Sa gawaing ito, ikaw mismo sa iyong sarili ang makapagtatala ng mga
bagay na iyong natamo sa pag-aaral ng araling ito. Maging maingat at
matapat ka sa pagtugon sa hinihingi nito. Gamit ang talaan ng paglalahat na
nasa kabilang pahina nais kong sagutin mo ang unang apat na kolum, ang
ikalimang kolum ay iyong sagutin sa pagtatapos mo sa kabuuan ng aralin
kaugnay ng telebisyon.

483. Paksa: “Ang telebisyon ba bilang midyum ng panitikang popular ay may
477
malaking impluwensiya sa paghubog ng bagong kabataan?”
MGA NAUNA
NANG
NALAMAN
MGA
NALAMAN AT
NATUKLASAN
MGA PATUNAY
NG NALAMAN
AT
NATUKLASAN
KATANGGAP-TANGGAP
NA
MGA
KONDISYON
PAGLALAHAT
GAWAIN 3.2.n: Telementaryo
Maraming makabuluhang kaisipan ang tinalakay sa dokumentaryong
iyong napanood. Subukin mong dugtungan ang kasunod na mga pahayag
upang makabuo ng kaisipang inilalahad nito. Gawin sa sagutang papel.
1. Dadalhin ang pagpag sa karinderya para ____________________.
2. Dahil _____________ kaya binubura sa isipan ang pinanggagalingan
ng pagkain.
3. Nililinis nilang mabuti ang pagpag nang sa ganoo’y ______________.
4. Dahil sa inspirasyong idinulot sa aking puso ng dokumentaryong ito,
_________________________________________.
5. Tangan-tangan ang pangarap at paniniwalang ibinigay sa akin ng
dokumentaryong “Gamu-gamo sa dilim,”
__________________________.
Napansin mo ba ang pagkakatulad ng mga pahayag sa itaas? Ano ang
iyong napuna? Tama, may mga salitang ginagamit upang makabuo ng mga
ekspresiyong nagpapahayag ng kaugnayang lohikal. Narito pa ang
karagdagang impormasyon hinggil sa mga ekspresiyong nagpapakita ng mga
konseptong may kaugnayang lohikal.

484. 478
MGA KONSEPTONG MAY KAUGNAYANG LOHIKAL
Ugnay-Wika
May mga konseptong higit na nagiging makahulugan
kapag pinag-ugnay o pinagsama. Halimbawa nito ang mga
konseptong nagpapahayag ng relasyon o kaugnayang lohikal
tulad ng dahilan at bunga, layunin at paraan, paraan at
resulta, kondisyon at bunga o kinalabasan.
1. Dahilan at Bunga/ Resulta
Nagpapahayag ng sanhi o dahilan ang dahilan ng isang pangyayari.
Nagsasabi naman ng bunga o kinalabasan ang resulta nito.
Tingnan ang halimbawang mga pangungusap na nagpapakita
ng relasyong dahilan/sanhi at resulta/ bunga. Pansinin ang mga pang-ugnay
na ginamit, gayon din ang padron ng pagsusunod-sunod ng
mga konsepto. (nakaturo sa resulta ang arrow o palaso)
Nag-aaral siyang mabuti (dahilan + pang-ugnay+resulta)
kaya/kaya naman natuto
siya nang husto.
Nag-aaral siyang mabuti. (dahilan + pu + resulta; may
hinto
dahil dito/Bunga nito/Tuloy sa pagitan ng dahilan at
resulta)
natuto siya nang husto.
Sapagkat/Pagkat/Dahil (pu + dahilan + resulta; may
hinto
nag-aral siyang mabuti pagkatapos ng dahilan)
natuto siya nang husto.
Natuto siya nang husto (resulta + pu + dahilan)
sapagkat/pagkat/kasi/ dahil
nag-aral siyang mabuti

485. Makikitang maipahahayag ang relasyong dahilan at bunga sa
iba’t ibang paraan. Ginagamit ang mga kawsatib na pang-ugnay na
sapagkat, dahil, dahilan sa at kasi sa pagsasabi ng dahilan o sanhi
samantalang naghuhudyat ng resulta o bunga ang mga pang-ugnay na
kaya, kaya naman, dahilan dito at bunga nito.
479
2. Paraan at Layunin
Ipinakikita ng relasyong ito kung paano makakamit ang isang
layunin o naiisipan sa tulong ng isang paraan. Tingnan ang halimbawa.
Pansinin ang mga pang-ugnay, pati na ang padron ng pagpapahayag
ng relasyon. (Nakatuon sa layunin ang arrow o palaso)
Upang/Para matuto nang husto, (pu + layunin + paraan
nag-aaral siyang mabuti. May hinto pagkatapos
ng
Layunin)
Nag-aaral siyang mabuti
upang /para/nang sa ganoo’y (paraan + pu + layunin)
matuto nang husto.
Sa relasyong ito, ginagamit ang mga pang-ugnay na para,
upang, o nang sa ganoon upang maihudyat ang layunin.
3. Paraan at Resulta
Nagpapakita ang relasyong ito kung paano nakukuha ang
resulta. Sa mga halimbawa, nakaturo sa resulta ang arrow.
Sa matiyagang pag-aaral, (paraan + resulta)
nakatapos siya ng kaniyang kurso.
Nakatapos siya ng kaniyang (resulta + paraan)
kurso sa matiyagang pag-aaral.
Mapapansing walang ginamit na pang-ugnay sa relasyong ito.
Inihuhudyat ng sa ang paraang ginamit upang makamit ang resulta.

486. 480
4. Kondisyon at Bunga o Kinalabasan
Maihahayag ang relasyong ito sa dalawang paraan:Una,
tumbalik o salungat sa katotohanan ang kondisyon. Tingnan ang
halimbawa kung saan nakaturo sa bunga o kinalabasan ng arrow.
Kung nag-aaral ka lang nang mabuti, (pu + kondisyon +
bunga)
sana’y natuto ka nang husto.
Natuto ka sana nang husto (bunga + pu +
kondisyon)
kung nag-aral kang mabuti.
At ikalawa, haypotetikal ang kondisyon; tulad nito:
Kapag/Sa sandaling/ basta’t (pu+ kondisyon +
bunga)
nag-aral kang mabuti,
matututo ka nang husto.
Matututo ka nang husto (bunga + pu +
kondisyon)
kapag/ sa sandaling/ bastat
nag-aral kang mabuti.
Sa unang paraan (salungat sa katotohanan ang kondisyon), ginamit
ang pang-ugnay na kung at karaniwan itong sinamahan ng sana upang
maipakitang salungat nga sa katotohanan ang bunga o kinalabasan. Sa
ikalawa, ginamit ang kapag, sandaling… o basta’t upang ipahayag na
maaaring maganap ang isang pangyayari kung isasagawa ang kondisyon.

487. 481
GAWAIN 3.2.o: Sinematotohanang Kaganapan
Gamit ang mga salita o ekspresiyong nagpapakita ng mga ugnayang
lohikal, sabihin ang kaisipang isinasaad ng bawat larawan. Gawin sa papel.
kaisipan kaisipan
kaisipan
kaisipan
kaisipan
Pagkatapos mong makita ang mga larawan sa pahina sa itaas,
sagutin mo ang sumusunod na tanong.
1. Ano-ano ang ipinakikita ng mga larawan?
2. Paano tinatalakay ang kanilang mga paksa?
3. Nagsilbing daan ba ang mga larawan upang maimulat ka sa
katotohanan ng mga kaganapan sa iyong lipunan?
kaisipan

488. Binabati kita, alam kong naging madali para sa iyo ang pagkilala at
pagbibigay-detalye sa mga larawan. Oras na upang ang mga natutuhan mo
sa mga gawain sa araling ito ay mabigyan mo ng pagtataya.
482
GAWAIN 3.2.p: DokPantele
Layunin mo sa gawaing ito na ilapat sa tunay na sitwasyon ang
mahahalagang konsepto tungkol sa dokumentong pantelebisyon na iyong
natutuhan. Basahin at unawain ang ipagagawa ko saiyo.
Sitwasyon:
Taon-taon ay idinaraos ang pagdiriwang para sa pagkakatatag ng
inyong lalawigan. Ngayong taon, naatasan ang inyong Samahang
Pangkabataan ng Lalawigan (SPL) upang magkaroon ng isang palabas sa gabi
ng pagtatanghal. Bilang Pangulo ng inyong samahan, ikaw ang naatasang
manguna sa pagpapalabas na may layuning maipabatid ang kasalukuyang
kalagayan ng inyong lalawigan. Ito ay sa pamamagitan ng dokumentaryong
pantelebisyon. Ang dokumentaryong inyong itatanghal ay dapat a) gumamit
ang wika ng kabataan sa kaslukuyan, b) may mga ekspresiyong nagpapakita
ng mga konseptong may kaugnayang lohikal, at c) estilo ayon sa
halimbawang iyong nabasa o napanood at sa panlasa ng kabataang tulad mo.
Magaling! Natapos na nating talakayin ang tungkol sa radyo at
telebisyon, at natitiyak kong naunawaan mo na rin ang mahahalagang
konsepto na nakapaloob sa araling ito. Para makatiyak ako, gawin mong muli
ang sumusunod na gawain.

489. 483
Pagnilayan PPPaaagggnnniiilllaaayyyaaannn aaaatttt UUUUnnnnaaaawwwwaaaaiiiinnnn
Sa bahaging ito, nais kong pagnilayan mo ang sumusunod na
gawain upang higit mong mapalalim ang iyong pag-unawa sa
mahahalagang konsepto na nakapaloob sa araling ito. Inaasahan ko na
pagkatapos ng mga gawain, ang lahat ng iyong maling akala o palagay ay
naitama na dahil ito ang daan upang mabisa mong mailipat sa tunay na
sitwasyon ang mahahalagang konsepto na iyong natutuhan. Ipaliwanag sa
pamamagitan ng sumusunod na dayagram kung paano nakatutulong ang
Broadcast Media sa iba’t ibang kaparaanan sa ating araw-araw na
pamumuhay.
BROADCAST MEDIA
RADYO TELEBISYON
• pagbibigay ng impormasyon
• pagpapahayag ng mga pananaw at opinyon
• pagpapabatid ng mga pangunahing suliranin
• paglalatag ng mga solusyon sa mga
pangunahing suliranin
• aksiyong naisagawa/solusyon sa ipinahatid na
mga suliranin (serbisyo publiko)
Buuin ang pahayag
Ang Broadcast Media ay nakatutulong sa ating araw-araw na
pamumuhay
sapagkat____________________________________________

490. 484
IIIIlllliiiippppaaaatttt
Pagkakataon mo nang ilipat ang mahahalagang konsepto
na iyong natutuhan sa araling ito. Alam kong kayang-kaya mo ito.
Kung mayroon ka pang hindi nauunawaan, maaari mong tanungin ang iyong
guro. Sa pamamagitan ng mga kasanayang iyong natutuhan mula sa mga
aralin kaugnay ng broadcast media, tiyak kong matagumpay mong
naisakatuparan ang mga gawaing iyong isinagawa! Alam kong nabatid mo rin
ang papel na ginagampanan ng broadcast media sa paghahatid ng
mahahalaga at napapanahong impormasyon na nagdudulot sa pagkakaroon
ng kamalayang panlipunan ng mamamayan. Muli, subukin natin ang iyong
galing at talino. Nasa ibaba ang isang gawaing tiyak kong kayang-kaya mong
isakatuparan.
Isa kang mamamahayag o journalist/ broadcaster. Ikaw ay
naatasang magsaliksik kaugnay ng napapanahong isyu sa ating bansa.
Binigyan ka ng kalayaan na pumili kung ikaw ay lilikha ng iskrip
para sa isang komentaryong panradyo o kaya naman ay para maging
bahagi ng isang dokumentaryong pantelebisyon.
Para sa pagsasagawa ng komentaryong panradyo, kinakailangan
mong sumulat ng isang iskrip na magtatampok sa batuhan ng ideya at
komentaryo kaugnay ng iyong napiling paksa o isyu. Inatasan kang
manaliksik upang magkaroon ng wasto at mapanghahawakang
impormasyon mula sa mga personalidad na may kinalaman sa paksa o
isyu. Kinakailangang bumuo ka ng iskrip para sa dalawang
mamamahayag na siyang magbabasa nito sa isang programa sa radyo –
ang KABOSES.
Kung ikaw naman ay makikiisa sa Pagbuo ng Dokumentaryong
Pantelebisyon, kinakailangan mong makipanayam sa isang tao na
makapagbabahagi ng impormasyon o kaya naman ay may mahalagang
opinyon kaugnay ng paksa o isyung iyong napili. Ang iskrip na iyong
mabubuo ay magiging bahagi ng isang dokumentaryong ipalalabas sa
KABOSES Station Channel

491. Narito ang ilan sa mga isyu na maaaring maging paksa ng iyong
komentaryong panradyo o dokumentaryong pantelebisyon:
492
Dagdag na Taon sa Hayskul, Kailangan Pa Ba?
Ang mundo ba’y sadyang sa pera umiikot?
Pamahalaan, Lagi Bang Handa Sa Panahon ng Kalamidad?
Bagong teknolohiya sagot nga bas a pag-unlad?
Isulat ang matatapos mong iskrip sa isang bond paper. Tiyakin na
malinis at maayos ang pagkakasulat nito. Gagamitin sa pagtataya ng iyong
gawa ang mga rubric na ginamit sa pagtataya ng komentaryong panradyo at
dokumentaryong pantelebisyon sa naunang mga gawain.
Narito ang rubrik kung paano mamarkahan ang iyong produkto:
Rubrik para sa Multimedia Presentation
Pinakamahusay
4
Mahusay
3
Umuunlad
2
Nagsisimula
1
Nilalaman: Layunin
Ang
presentasyon
ay may tiyak
na layunin o
tema. Ang
lahat ng
ipinakita rito
ay may tiyak
na kaugnayan
sa layunin at
lubhang
makabuluhan.
Ang
presentasyon
ay may tiyak
na paksa, at
may
kaugnayan ang
mga ipinakita
rito sa paksa.
May tiyak na paksa
ang presentasyon
ngunit ilang bahagi
lamang ang nagpakita
ng kaugnayan sa
paksa.
Di malinaw na
naipakita ang paksa at
ang karamihan sa
bahagi ay walang
malinaw na kaugnayan
sa tema.
Nilalaman: Kongklusyon
Ginamit ko
ang aking
natutuhan at
mga dati ng
kaalaman
upang
mailahad ang
aking pag-unawa
sa mga
datos na
nakalap.
Nakapaghinuha
ako nang
maayos na
kongklusyon
mula sa mga
datos na
nakalap.
Sa tulong ng iba,
nakapaghinuha akong
isang magandang
kongklusyon.
Di naging madali ang
paghinuha ko ng
kongklusyon.
Katangiang Pang-Multimedia

492. Binabati kita at matagumpay mong natugunan ang mga gawain sa
Aralin 3.2. Ngayon ay inanyayahan kitang tayain ang natamo mong mga
kaalaman at nalinang na kakayahan mula sa pagtalakay mo sa modyul na ito.
493
Gumamit ng mga
grapiko, video,
tunog, at iba pang
multimedia na
makatutulong
upang higit na
maging
makabuluhan ang
presentasyon.
Sumunod sa batas
kaugnay ng
copyright sa
paggamit ng
multimedia
features.
Gumamit ng
multimedia upang
maisagawa ang
presentasyon.
Sumunod sa batas
kaugnay ng
copyright sa
paggamit ng
multimedia
features.
Gumamit ng
multimedia upang
maisagawa ang
presentasyon,
ngunit may mga
pagkakataong
nalalayo sa tema.
Sumunod sa batas
kaugnay ng
copyright sa
paggamit ng
multimedia
features.
Di- gumamit ng
multimedia upang
maisagawa ang
Presentasyon
Pagiging Malikhain
Ang presentasyon
ay ginamitan ng
kakaibang mga
likhang sining
upang mahikayat
ang mga
manonood,
makadaragdag sa
pagpapalabas ng
layunin at tema ng
paksa.
Ang presentasyon
ay ginamitan ng
kakaibang mga
likhang sining
upang mahikayat
ang mga
manonood.
Sinubukang
gamitan ng
kakaibang mga
likhang sining
upang mahikayat
ang mga
manonood.
Walang ginamit na
kakaibang mga
likhang sining
upang mahikayat
ang mga
manonood.
Pagtatanghal
Pinaghandaang
mabuti ang bawat
linya at malinaw
na binigkas ang
bawat salita.
Naipakita ang
kabuluhan ng
paksa at tema
nito.
Pinaghandaang
mabuti ang bawat
linya at malinaw
na binigkas ang
bawat salita.
May mga ilang
pagkakataong
kinabahan habang
nagsasalita.
Di-napaghandaan
ang pagsasalita at
pagganap.

493. 494
XI. Pangwakas na Pagtataya
Punan ang mga patlang sa bawat bilang upang mabuo ang mga
kaisipang isinasaad.
1. Nababatid ng mga mamamayan ang kasalukuyang kaganapan sa
kaniyang paligid sa pamamagitan ng
_____________________________________.
2. Sa pamamagitan ng mga programa sa radyo,
______________________________________________________________
___________________.
3. Sa panonood ng mga dokumentaryong pantelebisyon, ang kabataan
ay ___________________________________________________________.
Buong husay mong naisagawa ang Aralin 3.2. Handang-handa ka na
para sa huling aralin ng modyul na ito. Pag-uusapan naman natin ang tungkol
sa dokumentaryong pampelikula.

494. 495
AAAArrrraaaalllliiiinnnn 3333....3333 :::: DDDDooookkkkuuuummmmeeeennnnttttaaaarrrryyyyoooonnnngggg
PPPPaaaammmmppppeeeelllliiiikkkkuuuullllaaaa:
MMMMiiiiddddyyyyuuuummmm ssssaaaa PPPPaaaaggggbbbbaaaabbbbaaaaggggoooonnnnGGGG
PPPPAAAAnnnnlllliiiippppuuuunnnnaaaannnn
IV. Panimula at mga Pokus na Tanong
Anumang bagay na ating nakikita, napakikinggan
at napanonood ay may malaking impluwensiya sa ating
mga kaisipan, gawi at pananaw sa buhay. Marahil ay
lubos kang kumbinsido at naniniwala sa mga pahayag
na ito, lalo na’t kung ang ating mga pinanonood ay
yaong makabuluhan at maiuugnay sa ating pang-araw-araw
na pamumuhay. Ilan sa mga ito ay ang mga dokumentaryong
pampelikula na ating napapanood.
Bahagi na ito ngayon ng tinatawag nating kulturang popular o “pop
culture”. Ito ay tumutukoy sa mga bagay na kinagigiliwan at kinahihiligan ng
mga tao sa kasalukuyan ito man ay may kinalaman sa adbertismo, mga
produktong ginagamit, uri ng libangan, paraan ng pananalita, lebel ng wikang
ginagamit, pinanonood at maging binabasa. Sa ganito ring konsepto,
umusbong ang Panitikang Popular, mga anyo ng panitikan na makabago ang
mga dulog at pamamaraan. Dahil na rin sa makabago nitong pamamaraan,
estilo at anyo. Partikular na ito’y binabasa at pinanonood ng kabataang tulad
mo. Kabilang na rito ang mga nauna mo nang napag-aralan, ang print media,
broadcast media at ang paksang iyong matututuhan ngayon, ang
Dokumentaryong Pampelikula. Pangunahing layunin ng Dokumentaryong
Pampelikula ang magbigay-impormasyon, manghikayat, at magpamulat ng
mga kaisipan tungo sa kamalayang panlipunan. Isa itong ekspresiyong
biswal na nagtatampok ng katotohanan sa buhay ng mga tao at sa lipunang
ginagalawan.
Ang isa pa sa pangunahing instrumento sa pagtataguyod nito ay ang
integrasyon at paggamit ng ICT o Information and Communication
Technology upang lalo pang mapalaganap ang ganitong mga akdang
pampanitikan.
Higit ka pang magkakaroon ng maraming kaalaman kung isasaalang-alang
ang sumusunod na tanong
1. Bilang isang uri ng panitikang popular sa kasalukuyan, paanong
ang kahalagahan ng isang dokumentaryong pampelikula, ganoon
din ang estilo at kaalamang teknikal ay makatutulong sa mga
elementong taglay nito?

495. 2. Bakit maituturing na isang mabisang instrumento sa pag-unlad ng
pagkatao at pagbabagong panlipunan ang mga dokumentaryong
pampelikula?
3. Paano magagamit ang angkop na pangkomunikatibong
pagpapahayag sa mabisang paghahatid ng mga saloobin at
damdamin sa isang dokumentaryong pampelikula?
496
V. Ang mga Aralin at ang Saklaw ng mga Ito
Bilang gabay, narito ang saklaw ng iyong pag-aaral na dapat mong
matutuhan
Aralin 3.3 : Dokumentaryong Pampelikula
Midyum sa Pagbabagong Panlipunan
a. Panitikan : “Manoro” (Ang Guro)
Dokumentaryong Pampelikula ni Brillante Mendoza
b. Wika : Komunikatibong Gamit ng mga Pahayag
VI. Mga Inaasahang Kasanayan
Sa araling ito ang sumusunod na mga kasanayang pampagkatuto ay
iyong maisasakatuparan.
ARALIN
Dokumentaryong
Pampelikula
Midyum
Sa
Pagbabagong
Panlipunan
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pag-unawa sa Napakinggan
Nailalahad ang pangunahing punto at
mahahalagang impormasyon sa napakinggan
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang mahahalagang impormasyon para sa
sariling pagpapakahulugan sa daigdig na kaniyang
ginagalawan
- Naiisa-isa ang katangian ng ugnayan ng tao
sa lipunan na inilalahad sa akda
- Nailalahad ang mga patunay, halimbawa at
iba’t ibang damdaming ipinahahayag sa
akda/tekstong binasa
Naibibigay ang kaugnayan ng teksto sa :
- sarili
- kapwa
- kapaligiran/ lipunan

496. 497
Pagsasalita
Nasusuri ang mga uri ng pagpapahayag
Nailalahad nang maayos ang pansariling pananaw,
opinyon
at saloobin
Pagsulat
Nagagamit ang iba’t ibang estratehiya sa
pangangalap
ng ideya sa pagsulat tulad ng panayam,
brainstorming, pananaliksik at panonood
Tatas
Napagtitimbang-timbang kung ang napakinggan,
napanood,
o nabasa ay may kabuluhan o kredibilidad
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Naipahahayag ang mga saloobin at damdamin
gamit ang mga uri ng komunikatibong
pagpapahayag
Naiuugnay sa pang-araw-araw na pamumuhay ang
mga natutuhan sa pag-aaral ng wika at panitikan
Estratehiya sa Pananaliksik
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom
na mga datos sa pananaliksik
Panonood
Natutukoy ang kontradiksyon sa pelikulang
napanood

497. 498
VII. Konseptuwal na Balangkas
Narito ang konseptuwal na balangkas ng mga araling dapat mong
matutuhan na magsisilbi mong gabay sa iyong pag-aaral.
`
DOKUMENTARYONG PAMPELIKULA
Ang Kaligiran ng
Dokumentaryo
Komunikatibong
Paggamit ng
Pahayag
VIII. Panimulang Pagtataya
Panuto: Kumpletuhin ang letra sa mga patlang upang matamo ang mga
sagot sa bawat bilang.
1. Isang uri ng pelikula na aktuwal ang pagkuha ng mga pangyayari
upang higit itong mas maging makatotohanan. D_ _ U_ _ _ T _ _ Y _
2. Mga pelikulang gawa ng mga estudyante o mag-aaral na inilalahok sa
mga patimpalak. S_ _ D_ _T I _ _ _ _ _ _ D _ N _ _ I _ M.
3. Elemento ng pelikula kung saan nakapaloob ang mga eksena at
dayalogo
ng mga tauhan at artista. I _ _ _ I _
4. Isa sa kinikilala at tinitingalang pangalan sa paggawa ng Independent
Film ay si B_ _ll_ nt_ _e _do_a.
5. Si _ o _ _ _ a _ _ in ay isa sa pinakamahusay na aktor sa
kasalukuyan at produkto ng Indie Films.
Paglikha: “Sequence
Script” at “Multi-Media Arts
Advocacy Campaign”
Katuturan ng
Dokumentaryong
Pampelikula
Kaligirang
Pangkasaysayan
Mga Elemento ng
Dokumentaryong
Pampelikula
Mga Uri ng Pahayag
Pagpapakahulugan
ng mga Diyalogo
Mga Pamantayan sa
paglikha ng “Sequence
Script” para sa
Dokumentaryong
Pampelikula at iba pang
uri ng Media

498. Sadyang ‘di maikakaila ang laki ng impluwensiya ng pelikula sa buhay
ng mga Pilipino, at ‘di maitatangging kabilang ka rito. Ipagpatuloy mo
na ang pag-aaral ng araling ito. Natitiyak kong lubos kang
masisiyahan.Tayo na!
499
IX. Yugto ng Pagkatuto
AAAAllllaaaammmmiiiinnnn
Batid ko na mayroon ka ng kaalaman tungkol sa mga
dokumentaryo at pelikula. Sa tinatawag nating panitikang
popular ngayon, ito ay pinagsama, kaya’t tinawag itong
“dokumentaryong pampelikula”. Lubha kang magiging interesado sa
paksang ito, lalo na sa isang katulad mong kabataan na sa kasalukuyan ay
nabubuhay sa modernong panahon na laganap na ang mga modernong
teknolohiya na naging bahagi na ng iyong pang-araw-araw na pamumuhay.
Ngunit bago ang lahat, mayroon tayong mahalagang tanong na magiging
gabay mo sa pagtalakay ng araling ito. Aalamin mo kung paanong ang isang
dokumentaryong pampelikula ay mabisang instrumento sa pagpapaunlad ng
pagkatao at pagbabagong panlipunan? Makatutulong sa iyo ang sumusunod
na gabay na tanong upang sa pagtatapos ay masagot mo nang tama ang
mga ito.
Mga Gabay na Tanong:
1. Bilang isang uri ng panitikang popular sa kasalukuyan, paanong ang
kahalagahan ng isang dokumentaryong pampelikula, ganoon din ang
estilo at kaalamang teknikal ay makatutulong sa mga elementong
taglay nito?
2. Paano mabisang maipahahayag ang mga saloobin at damdamin sa
isang dokumentaryong pampelikula gamit ang angkop na
pangkomunikatibong pagpapahayag?
Paano mabisang maipahahayag ang saloobin, damdamin at mga pananaw
para sa isang dokumentaryong pampelikula bilang isang midyum para sa
pagbabagong panlipunan? Isulat ang iyong kasagutan sa papel. Gayahin
ang pormat.

499. Sagot:
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay mabisang
makapagpahayag ng iyong sariling damdamin, saloobin at pananaw sa
pamamagitan ng pagsulat ng isang sequence script o iskrip na nagtataglay ng
mga diyalogo gamit ang wastong pagpapahayag na pangkomunikatibo. Sa
pamamagitan nito ay iyong maipararating ang mahahalagang mensahe sa
kabataan na naghahangad ng pagbabago lalo na sa kasalukuyang
panahon.Simulan na natin.
500
GAWAIN 3.3.a: Larawasyon (Imahinasyon Batay sa Larawan)
Pagmasdan at pag-aralan ang mga larawan. Ibahagi ang iyong mga
kaalaman at pananaw kaugnay ng mga ito. Isulat ang iyong mga sagot sa
loob ng mga kahon sa 3-2-1 Chart. Gawin sa papel.
IIII - WWWWiiiittttnnnneeeessssssss
REEL TIME

500. 501
Mula sa: http:/www.google.com.ph
3
______________________
______________________
______________________
AAAAnnnngggg
PPPPaaaagggg
ddddaaaaddddaaaallllaaaaggggaaaa
NNNNiiii
MMMMaaaaxxxxiiiimmmmoooo
OOOOlllliiiivvvveeeerrrroooos
Ano-ano ang eksena sa pelikula o
palabas ang tumatak sa iyong isipan.
Maglarawan ng dalawa (2) at
ipaliwanag kung bakit.
______________________
______________________
Kung bibigyan ka ng
pagkakataon, ano ang isang
tanong na nais mong tanungin sa
mga tao sa likod ng mga pelikula
o palabas na ito?
______________________
2
1
Alin sa mga palabas o pelikula
na nakalarawan ang iyong
kinagigiliwan?Magbigay ng tatlo
(3) at ipaliwanag kung bakit.
Ang Babae sa Septic
Tank

501. A. Pagkakaiba B. Pagkakaiba
502
GAWAIN 3.2.b: Ihasip Natin (Ihambing at Isaisip)
Suriin ang mga palabas na kinakatawan ng mga larawan sa Gawain
3.3.a. Subukin mong ipangkat ang mga ito sa dalawa sa tulong ng kasunod
na dayagram. Pagkatapos nito, itala mo ang pagkakatulad ng mga ito
kaugnay ng layunin, paraan ng paghahatid nito at mensaheng naiiwan sa
mga manonood. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
DOKUMENTARYO
PELIKULA
C. Pagkakatulad
Inalam lang natin kung ano na ang alam mo tungkol sa aralin.
Pagkatapos ng araling ito, balikan mo ang iyong sagot. Kung may mali kang
akala, itatama natin ito, huwag kang mag-aalala.

502. BRILLANTE MENDOZA
503
PPPPaaaauuuunnnnllllaaaarrrriiiinnnn
Ang una mong dapat isagawa ay basahin ang buong teksto,
ang iskrip ng pelikula. Makatutulong ito upang malaman mo
kung paanong ang isang dokumentaryong pampelikula ay mabisang
instrumento sa pagpapaunlad ng pagkatao at pagbabagong panlipunan?
Maaari mo na itong panoorin bilang halimbawa ng isang
dokumentaryong pampelikula. Pinamagatan itong “Manoro” (The Teacher).
Ang salitang manoro ay nangangahulugang “tagapagturo” o “guro” sa
katutubong wika ng mga kapatid nating Aeta. Ito ay may kinalaman sa isang
batang katutubo, isang Aeta na nagtapos ng kaniyang elementarya sa isang
mababang paaralan sa Angeles City, Pampanga at kung paano niya tinuruan
ang kaniyang kababayan sa kabundukan na bumasa, bumilang at sumulat.
Ngunit bago mo ito, kilalanin mo muna ang batikang direktor nito. Basahin
ang kasunod.
Ang dokumentaryong pampelikula na ito ay
ayon sa direksiyon ni Brillante Mendoza, isa sa
pinakamahusay na direktor ng bansa sa
kasalukuyan lalo na sa paglikha ng mga
Independent o Indie Films o yaong mga
pelikulang malaya sa kanilang tema at
pamamaraan na ang pinakalayunin ay buksan ang
kaisipan ng mamamayan tungkol sa mga isyung panlipunan. Ang nasabing
dokumentaryo ay nilapatan ng cinema verite, kung saan aktuwal na
nagtagpo at nakunan ang mga pangyayari ng filmmaker ang kanyang film
subject, upang mas higit itong maging makatotohanan. Tunay ngang
bahagi na ito ngayon ng ating kultura at panitikang popular.
Nagwagi siya ng mga prestihiyosong parangal sa pandaigdigang
“pinilakang-tabing”. Kabilang na rito ang “Manoro” (The Teacher) na
pinarangalan sa CinemAvvenir-Torico Film Festival 2006. Gayundin ng
Best Picture at Directors Award sa Cinemanila 2006. Ilan din sa
kaniyang sikat na mga obra ay ang Foster Child (John John); Tirador
(Slingshot) Lola at marami pang iba. Dahil kay Mendoza, muling naitayo

503. sa pedestal ang galing ng mga Pilipino sa larangan ng film-making at film
industry bilang isang internasyonal na likhang-sining ng mga Pilipino.
Sinikap at tinangka ng manunulat na isulat ang iskrip nito sa
kabila ng pagiging limitado nito sa iba’t ibang pamamaraan. Kapag
pinanood ang buong pelikula, mapapansin na ang pangunahing gamit na
wika ng mga tauhan ay ang mismong kanilang “mother tongue” o
katutubong wika. May mga subtitle sa ilalim nito na nakasulat sa wikang
Ingles. Kaya’t isang hakbang rin na isinagawa ng manunulat ay ang
pagsasalin nito sa wikang Filipino upang maunawaan ng nakararami.
Lahat ng ito ay isinagawa upang lubos na matutuhan at mapahalagahan
ang isa sa pinakamagandang Obra-Maestra na pambuong daigdig ang
“Manoro” (The Teacher) o “Manoro” (Ang Guro).
Si G. Brillante Mendoza na nagkamit ng internasyonal at prestihiyosong
mga parangal sa industriya ng pelikula sa loob at labas ng bansa.
http:/www.google.com.ph/
http://www.ampedasia.com/forums/showthread.ph
Simulan mo na ang pagbabasa ng iskrip. Tandaan ang mahahalagang
detalye nito para sa isasagawang mga pag-aaral at analitikong pagsusuri.
Patalasin mo ang iyong isip at pairalin ang iyong imahinasyon nang sa
ganoon kapag ito naman ay iyong pinanood bilang isang pelikula ay mas
malawak ang iyong magiging kaalaman sa isang dokumentaryong pelikula na
katulad nito.
504

504. 505
“ MANORO “ (Ang Guro)
(Sulyap sa Kabihasnan, Isang Realisasyon)
Hinalaw at Isinalin ni
Jet Oria Gellecanao
Mula sa: http://www.google.com.ph/ images
“ MANORO ” (Ang Guro)
Si Jonalyn Ablong na siya mismong gumanap sa Dokumentaryong
Pampelikula
Ayon sa ulat, tinatayang halos anim na milyong Pilipino ang may
suliranin ng “kamangmangan” o yaong illiterate. Karamihan sa kanila ay mga
katutubo na tila nakalimutan na yata ng pamahalaan. Tandaan, sila ang isa
sa mga unang nagpasimula ng ating kabihasnan at kung anong klase at
pamamaraan ng pamumuhay mayroon tayo ngayon. Tunay ngang ito ay isang
realisasyon at pagkamulat para sa ating lahat. Hunyo taong 1991, isang
malaking trahedya ang naganap sa Pilipinas, ang pagsabog ng matagal nang
nananahimik na Bulkang Pinatubo sa bahagi ng Zambales at Pampanga,
gumimbal ang pangyayaring ito sa buong daigdig dahil maging ang klima ng
daigdig at ilan sa mga bansa nito ay naapektuhan. Ang mga katutubong
Aeta ay napilitang bumaba ng mga kabundukan at nanirahan sa mga patag
na lugar malapit sa kabayanan, kaya naman ito rin ang naging daan upang
mabigyan sila ng pagkakataong makapag-aral sa mga paaralan na malapit
rito.

505. Alamin mo kung paanong ang isang batang babae na nasa ikaanim na
baitang sa elementarya maging sa isang simpleng pamamaraan mula sa
kaibuturan ng kaniyang puso ay gumawa ng isang pagbabago sa kasaysayan
ng lahing katutubo.
EKSENA 1 : Araw ng Pagtatapos (Graduation Day)
Establishing Shot sa paaralan at sa buong senaryo. Medium Shot sa iba’t
ibang reaksiyon ng mga tao.
Araw ng Graduation sa Sapang Bato Elementary School sa Angeles City. Ito’y
napakahalagang araw para sa mga katutubong Aeta na magtatapos ng
elementarya. Isa na rito si Jonalyn Ablong. Hindi magkamayaw ang lahat.
Maririnig ang ilang mga usap-usapan:
506
Babae1 : Dala mo ba ang camera mo?
Babae 2 : Hindi eh, naisanla ko kahapon.
Ina 1 : Nasaan na si Jonalyn, magsisimula na ang
seremonya.
Batang Babae : Kasama yata si Kulitis, nagme-make-up.
Ina 2 (nakangiti sa anak) : Ang sampagita na ito ay para sa mga ga-graduate
tulad mo, huwag kang mahiya. Bagay sa ‘yo ‘to.
Nakadaragdag pa sa ingay ng paligid ang malalakas na hagulgol ng mga
sanggol. Samantala, muling maririnig ang ganitong mga usapan:
Estudyante 1 : Aalis na bukas si Kiray, mamamasukan siyang katulong sa
isang Intsik sa bayan.
Estudyante 2 : Gusto ni Jonalyn na makapaghayskul. Tuturuan niya rin
kaming magbasa ngayong summer para makuha niya na rin
ang scholarship na gusto niya ngayong Hunyo.
Babae 1 : Isa ka ba sa mga estudyante niya?
Babae 2 : Oo, pati ang pamilya ko, lalo na ngayong Mayo, panahon ng
eleksyon.
SUPER IMPOSE, TITLE AND CREDITS.
Pumila na si Jonalyn para sa martsa, nakangiti, nagmamasid-masid sa
paligid. Nagsimula na ang teacher-emcee na magpakilala ng mga panauhin.
Binanggit ang isa sa mga tanyag na linya: What you sow, is what you reap.
Masaya ang buong paligid, ngunit magulo rin. Sa isang bahagi ng paaralan ay
may maliliit na batang naghaharutan at nag-aaway. Medium close-up shot sa
isang mensaheng nakadikit sa dingding:

506. 507
“Bawat Graduate, Bayani at Marangal na Pilipino.”
Picture-taking time na, biglang nagtanong ang kanilang guro:
Guro: Dapat labing-anim kayo, nasaan si Pikoy?
Estudyante: Wala po siya, nagpatuli po kasi kahapon.
(Sabay ngumiti na ang mga estudyante para sa lahat ng kanilang mga
picture-taking. Natapos na ang masayang graduation.)
EKSENA 2: Sa Isang Jeep na biyahe patungong
Resettlement Area ng mga katutubo
Long Shot tungo sa Medium Shot sa isang dyip na papunta na sa
resettlement area ng mga Aeta malapit sa paanan ng kabundukan, masaya at
nagtatawanan ang mga katutubo sa loob ng dyip. Tinanong si Jonalyn ng
mga kasamahan kung ilan lahat ang mga litrato niya at kung magkano lahat
ang mga ito.
Inang Aeta: Naghanda kami ng kakaining noodles para sa inyong mga
gumradweyt. Ito ay tanda ng ating pasasalamat kay Apo
Namalyari.
Jonalyn: Nung minsang nagluto kami ng noodles sa bahay, parang isang
linggong sumama ang tiyan ni Lolo.” (sabay hagikhikan ang
lahat)
(Samantala, sa taas ng jeep, may ilang batang lalaki na nakaupo roon,
binabasa nila ang hawak na program ng ginanap na graduation. Mahaba ang
byahe, maalikabok ang daanan; Close-Up Shot sa kalawanging gulong ng
jeep.)
EKSENA 3: Ang Pangangampanya at ang Komunidad
(Dahil sa nalalapit na ang eleksyon, napadaan ang isang sasakyang
nangangampanya, tumilapon ang mga sample ballot sa kalye, malapit sa mga
batang katutubo na nagsisipaglaro)
Bata 1 : Oy akin ‘yan, huwag kayong magulo, tingnan n’yo,
magkakaparehas lahat ang nakasulat sa papel!
(Establishing/Panning Shot sa isang batang Aeta, kumakaripas ng takbo dala
ang balota papunta sa bahay nila)
(Habang papunta sa tindahan, nasalubong ni Jonalyn ang maliliit na batang
kaniyang tinuturuan, naliligo ang mga ito sa isang poso ng tubig, bumati ang
mga ito… “ Maaryong aga, mam.”)
Jonalyn: O sige, bilisan n’yo dyan, baka sipunin kayo.

507. 508
(Samantala, nasalubong niya rin ang isa sa kaniyang mga tinuturuan, tila
mabigat ang pasan-pasan sa likuran)
Jonalyn: Freddie, napraktis mo na ba ang pagsulat mo?
Lalaki: Oo, sinisikap ko
Jonalyn: Nakita mo ba ang Apo (lolo)ko sa bundok?
Lalaki: Hindi, hindi ko siya nakita,
(Naghiwalay sila ng landas at nagpatuloy ng paglalakad si
Jonalyn
patungo sa tindahan.)
Babaeng Aeta: “Jonalyn, kunin na ninyo ang bigas na para sa inyo.”
(Habang nakapila ang mga katutubo para sa
ipinamamahaging
bigas.)
Jonalyn: Sige po, si Mamang na lang daw po ang kukuha mamaya.
Babaeng Aeta: O sige, kasi pag wala dito hindi na mabibigyan, gusto ko pa
namang ibahagi ang ani ko sa lahat.
EKSENA 4 – Sa Tahanan nina Jonalyn
(Sa tahanan nina Jonalyn: Close-Up Shot sa kaniyang Graduation Picture,
pati sa Diploma; pakakainin ng tinapay ang kaniyang mga kapatid)
Jonalyn: Tigdadalawa lamang ng tinapay ang kada isa, kakain pa rin kasi
sina Mamang at Papang, pero bago ko kayo bigyan, magbibilang
muna
tayo ng tinapay, sabayan n’yo ako.
Mga Kapatid: Isa…Dowa…Tatlo…Apat!
(Habang sabay na bumibilang ang maliliit niyang kapatid.)
Nakakagutom lalo ang magbilang.
Ina ni Jonalyn: Jonalyn, pakitsek mo naman eto.
Jonalyn: O, Mamang ba’t dito n’yo sinulat ang pangalan n’yo? (Sabay bura)
Sino ho bang iboboto ny’o, si GMA? Ganito po isulat ang pangalan
niya,tingnan n’yo po at tandaan, ‘di po sapat na alam nyo lamang
ang pagbigkas. (Nang mga sandaling yaon, biglang tinawag ng
kaniyang ama si Jonalyn na nasa taas ng isang puno at inaayos
ang antena ng telebisyon)
Mang Edgar (ama ni Jonalyn): Jonalyn, pakitingnan mo nga kung may
nakikita ng tao sa TV!
(Nagdudumaling pumunta si Jonalyn sa kanilang maliit na silid)
Jonalyn: Wala pa, wara pang nakikitang tawo! Malabo! Malabo!
(Bumaba sa puno ang ama, nagmamadali, tila nadupilas, nahulog at bigla ang

508. pagkabagsak; nagulat si Jonalyn, pinuntahan ang ama, ngunit sa mukha ng
kaniyang tatay ay tila walang nangyari)
509
Mang Edgar: Kelangan na nating sunduin ang Apo (lolo) mo sa bundok.
Jonalyn: Oo nga, ang sabi niya pa naman, bababa siya ng bundok para
makaboto.
Mang Edgar: Ang tigas kasi ng ulo ng lolo mo, sinabi kong huwag nang
manghuli ng baboy-ramo sa bundok at nauubos na ang mga
ito
sa ngayon. Tara na, at kelangan na nating umalis ngayon!
EKSENA 5 – Simula ng isang malayong paglalakad
(Sa paglalakad ng mag-ama ay nasalubong nila ang isang sasakyan kung
saan
naroon ang mga Koreano, binati nila ang isa’t isa.)
Koreano: (pinatutungkulan ang ama ni Jonalyn): “Yu nid to fill-up aplikey-shen
form for your job”... (ibig sabihin ay kelangan nitong magpasa ng
aplikasyon para sa trabaho)
(Nagpasalamat ang mga ito.)
Mang Edgar: Jonalyn, tulungan mo akong maigi kung paano magbasa
at magsulat.
Jonalyn: O sige, para makaboto ka.
Mang Edgar: Huwag na, hindi na mahalaga ‘yon, pagsasayang lang ng
oras yan, narinig mo naman ang mga Koreano, kelangan ko
na mag-fill-up ng aplikasyon.
(Sinimulan ng mag-ama ang mahabang paglalakad upang hanapin ang
kanilang Apo Bisen,..mahabang paglalakad na tila isang walang katapusang
paglalakbay,...paglalakbay para sa kinabukasan.)
(Sa paglalakad ng mag-ama ay matutunghayan ang iba’t ibang eksena,
ipinakita ang karilagan at kagandahan ng mga kabundukan na tila humihiyaw
ng kinabukasan...maalikabok ang tinatahak na landas; Ang pagtatangkang
sumakay ni Jonalyn sa kalabaw, ang kanyang tiyuhin na isang mag-uuling na
tinanong niya kung pinag-aralan na nito ang kaniyang mga itinuro; ang
pagdaan ng mag-ama sa tila isang munting sementeryo sa kabundukan kung
saan kumaripas ng takbo si Jonalyn, sabay tanong ng ama kung hanggang
ngayon ay takot pa siya sa mga patay. Nasalubong nila si Apo Almario...)
Jonalyn: Apo Almario, nakita nyo po ba ang aking Apo Bisen?
Apo Almario: Hindi, hindi kami nagkita!
Ama: Ngunit sabay kayong umakyat ng bundok.

509. 510
Apo Almario: Oo, ngunit naghiwalay kami ng landas.
Jonalyn: O sige po, salamat, bomoto ka bukas!
(Sabay nagpaalam ang mag-ama kay Apo, sa patuloy nilang paglalakad ay
nakita naman ni Jonalyn ang mga batang nasa taas ng puno, tumutugtog ng
plawta at binati siya ng ‘magandang umaga’ ng mga ito, sinabihan niyang
mag-ingat ang mga ito at baka sila ay mahulog. Samantala, sa isang bahagi
ng bundok ay natanaw nila ang isang napakalawak at napakalaking apoy
dulot ng kaingin)
Jonalyn: :Sa ginagawa nilang ‘yan ay inaagawan nila ng tahanan ang mga
ibon (Malungkot ang mukha)
EKSENA 6 – Patungo na sa Kabundukan
(Habang lumalayo ang nilalakad ng mag-ama ay lalong gumaganda ang mga
tanawin sa kabundukan; sasabayan ito ng isang magandang musika na tila
sila ay pumapasok na sa isang bagong daigdig)
(Masayang naliligo ang mga bata sa ilog, mula roon uminom naman ng tubig
ang batang Aeta na si Jonalyn; humuli ng palaka ngunit nasita ng kaniyang
ama kaya’t muli niya itong ibinalik sa tubig, sa may kangkungan, nandiyang
siya ay sumandaling umihi, nakatapak rin ng dumi ng kalabaw, naghugas sa
isang bahagi ng ilog-ilogan; sa bahaging yaon ay narinig nila ang isang tinig
mula sa kabundukan na umaawit...isang awit ng papuri:
“Apo Namalyari
Kami’y wala, kung hindi dahil sa ‘yo
Makapangyarihang Isa
Kami ngayo’y nangagtipon
Dito sa aming taniman
Kayo lamang ang makatutulong sa amin”
(Ang awiting yaon ay tila kumurot sa puso ni Jonalyn; kaya’t siya’y napaawit
rin):
“Ako’y nagsabi kay tatay,
Manghuhuli ako ng usa,
“Ako’y nagpaalam kay nanay
Para manghuli ng ibon
Ngunit ako itong nahuli
Ng katutubong Aeta”
(Pumapaitaas na ang paglakad nina Jonalyn sa bahaging iyon ng bundok,
nakita nila ang grupo ng mga Aeta na nagsisipagtanim na sinasabayan ng
pagtugtog ng munting gitara ng isang babaeng Aeta)
Mang Edgar: Nakita n’yo ba ang aking Ama?

510. 511
Mga Katutubo (nagsisipagtanim): Hindi, hindi pa rin siya nagpakita, mga
dalawang araw na ang nakalilipas.
Mang Edgar: Jonalyn, dito ka lang kasama nila, ako na lamang ang
maghahanap sa Apo mo doon sa mas malayo.
Jonalyn: Amang, tara munang magdasal.
(Sabay lumuhod ang mag-ama at itinaas ang mga kamay)
Apo Namalyari...
Sana’y ligtas ang aming Apo Bisen
Tatlong araw na po siyang nawawala
Sana po ay amin siyang makita
Sa lalong madaling panahon
Jonalyn: Amang, mag-ingat ka!
Mga Katutubo: Tara na, sumama ka sa amin, maghanda tayo ng
pananghalian!
EKSENA 7 – Ang Pananghalian
(Medium Shot: Ipinakikita ang paghahanda ng pagkain ng mga Aeta, isang
sariwang ubod ng saging at sariwang mga gulay na galing sa kanilang
pananim...)
Katutubo: Gulay na naman! Ang paborito ko ay tubang-manok!
Katutubo: (Habang kumakain) ‘Dyuna, turuan mo kami uli kung paano
magbasa at magsulat ah, kasi magboto kami!”
Jonalyn: Sige, pagkatapos nating mananghalian, mag-aaral uli tayo.
(Isang eksena ang kinuhanan pagkatapos ng kanilang pananghalian: Isang
batang babae ang kinukutuhan, nasasaktan ito sa bawat hila ng kanyang
mahaba, kulot at matigas na buhok...Maririnig ang ganitong usapan):
Batang Babae: Tama na, tama na, masaakit!...masaaakit...
Jonalyn: Eh, paano ka magiging reyna niyan eh hindi ka
nagpapakuto!
Batang Babae: Kaya nga ayoko na, ayoko nang maging reyna!
(Samantala, sa kabilang panig ng kagubatan,...sa patuloy na paglalakad ng
kaniyang amang ay lalong nagiging mapanganib ang susunod na eksena:
Sumalubong sa landas nito ang isang baboy-ramo, kinagat siya nito sa hita at
halos magpambuno sila.)

511. 512
EKSENA 8 – Araw ng Eleksyon
(Kinabukasan, nagbalik na ang mag-ama mula sa kabundukan, iyon na rin
ang araw ng eleksyon. Sa tahanan ng mga katutubo)
Aling Carol (ina ni Jonalyn): Jonalyn, maiwan ka muna rito sa bahay
natin at
bantayan mo muna ang iyong mga kapatid
para
makaboto kami.
Mang Edgar: Ano ka ba, bakit marunong ka na bang magbasa at
magsulat at
ganyan ka makapagsalita? Hindi dapat maiwan si Jonalyn,
isasama natin siya para tulungan tayong makaboto, kasi
marunong siya.
Lola ni Jonalyn: O sige, ako na lang muna ang maiiwan, ako na ang
magbabantay
sa mga bata, mamaya na lamang ako boboto.
(Umalis na ang mag-anak, pinag-uusapan pa rin nila kung darating pa kaya at
boboto ang nawawala at matagal na nilang hinahanap na kanilang Apo Bisen,
ngunit matibay pa rin ang paniniwala ni Jonalyn na makababalik ang kanyang
Apo mula sa kabundukan at makaboboto pa ito.)
(Dumating na ang pamilya ni Jonalyn sa presinto ng isang maliit na paaralan,
kelangang hanapin sa registerd voter’s list ang pangalan ng kanyang mga
magulang para sila ay makaboto, makikitang nagkakagulo ang mga katutubo
dahil sa maliliit na letrang hindi nila mabasa at maririnig ang mga komentong
iba raw ang hitsura nito kaysa kanilang natutuhan...ginabayan ni Jonalyn sa
pagboto ang kaniyang ama)
(Pagkatapos na bumoto at pagkalabas ni Jonalyn sa presinto. Natuon ang
kanyang pansin sa isang matandang nakaupo.)
Jonalyn: Lola, nakaboto na po ba kayo?
Lola: Oo, gaya ng itinuro mo sa akin... Dalawa nga binoto ko eh, si
FPJ at si GMA.
EKSENA 9 – Ang Sandali ng Malalim na Pagmumuni-muni
(Napaupo si Jonalyn sa labas ng presinto, may lungkot sa kanyang mukha,
may bahid ng kawalang pag-asa...habang tinitingnan niya ang sitwasyon ng
mga panahong yaon.)
(Ipinakikita ng kamera ang senaryo: Ang karamihan ng mga katutubong Aeta
ay nasarhan na ng presinto, inabutan na ng pagsasara ng botohan kaya’t
hindi na sila nakaboto. Naroon ang mga ilang sundalo at kapulisan na sa

512. akala niya’y sasaklolo sa kanila ng mga panahong yaon. Ang mga sanggol na
katutubo na buhat-buhat at pasan ng kanilang mga magulang na tila kalunus-lunos
ang mga tinig, patuloy sa kanilang paghikbi at pag-iyak. Para kay
Jonalyn, isang kabiguan sa kaniyang kaluluwa at buong pagkatao ang
kaniyang mga pagsusumikap ng mga panahong yaon...nalaglag sa kanyang
mga mata ang butil ng mga luha...malayo ang tingin.)
(Sa pagkakataong yaon, dumating ang kanyang Apo Bisen, kabababa lamang
mula sa kabundukan, pasan-pasan sa kanyang likuran ang isang malaking
baboy-ramo, sabay nagwika itong:
513
Apo Bisen: Tayo na, umuwi na tayo. (Muli silang naglakad pauwi sa
tahanan.)
EKSENA 10 - Isang Natatanging Pagdiriwang
(Kinagabihan, nagdiwang ang buong barangay, nagsaya ang lahat, inihain sa
hapag-kainan ang nahuling baboy-ramo.
Apo Bisen: “Hindi na ako bomoto, sapagkat para sa akin, hindi ito
makapagpapababa at makababawas ng aking pagkatao”.
(Nagdiwang, nagsaya at nagsipagsayawan ang mga katutubo, kabilang na si
Jonalyn at ang isang batang sumasayaw at sa likuran ng kaniyang damit ay
nakasulat ang mga katagang “Babangon ang Pilipinas”)
(Close-Up Shot ng Camera sa mga katagang yaon)
Natapos na ang pagdiriwang...ubos na rin ang inihaing baboy-ramo.
W A K A S
GAWAIN 3.3.c: Hagdanaw (Hagdan at Pananaw)
Mula sa ibaba patungo sa itaas, sagutin mo ang sumusunod na tanong
upang iyong makuha ang bandila. Lalo pa nitong palalalimin ang iyong
kaalaman, pagkilala sa sarili at pagkamulat sa kapaligiran. Isulat ang sagot
sa papel.

513. Paano nakapagpapamulat ng kamalayan ang
isang uri ng media tulad ng Dokumentaryong
Pampelikula na bahagi ng ating kultura at
panitikang popular? Ipaliwanag.
Bilang kabataan, paano mo nakikita ang iyong
sarili bilang isang mahusay na lider at
tagapagtaguyod ng kabutihan sa nakararami
sa kasalukuyang panahon?
Bilang kabataan, ano ang iyong nadarama sa mga
kababayan mo na nagtataglay ng “kawalang-alam”
(illiteracy) lalo na sa pagbasa at pagsulat? Ano ang
naisip mong mga proyekto para sa kanila?
Kung ikaw si Jonalyn, paano mo isasakatuparan ang pagtuturo
ng pagbasa at pagsulat sa iyong mga kapwa katutubo?
Magbigay ng mga mungkahi
Sa iyong sariling pananaw, bagamat napakabata pa para sa
kaniyang edad, wasto ba ang hakbang na isinagawa ni Jonalyn para
sa kaniyang mga kapwa katutubo?
Maraming salamat sa buong husay mong pagsagot sa mga tanong na
ibinigay sa iyo batay sa akdang iyong binasa at pinanood na pelikula. Mula sa
dokumentaryong pampelikula na iyong napanood at iskrip na iyong nabasa,
batid naming namulat ang iyong isipan sa tunay na kalagayan ng mga
katutubo sa mga kabundukan, ang kanilang lagay sa lipunan at ang tunay na
kahalagahan ng edukasyon. Kaya naman, ang isang dokumentaryong
pampelikulang tulad nito ay isang matibay na instrumento upang maipamulat
514
Paano mo bibigyang-kahulugan ang mga tinahak na
landas sa pamamagitan ng mahabang paglalakad ni
Jonalyn at ng kaniyang ama sa kabundukan kung
ihahambing sa kasalukuyang kalagayan ng mga katutubo
at ng bansang Pilipinas?

514. sa bawat isa sa atin ang katotohanan ng buhay. Higit pa nating palawakin ang
iyong kaalaman tungkol dito. Basahin ang sumusunod na Ugnay-Panitikan:
Ang ilan sa mga pelikula ay nagreresulta bilang dokumentaryong
pampelikula sapagkat pangunahing layunin nito ang magbigay-impormasyon,
manghikayat, magpamulat ng mga kaisipan at magpabago ng lipunan. Sa mas
malawak nitong pakahulugan, ito ay isang ekspresyong biswal na
nagtatangkang makita ang realidad at katotohanan.
Sa mga unang taon noong 1900, nagsimula na ang paglikha ng mga
Dokumentaryong Pampelikula. Ito ay isang salitang Pranses na ang
pangunahing inilalarawan ay ang pagkuha ng iba’t ibang mga eksena sa
anumang gawain ng mga tao sa araw-araw. Inilalarawan ito bilang ang
“aktuwal na tanawin o eksena”. At sa patuloy na pagdaan ng panahon,
naipakita sa mga tao ang nakakatulad na dokumentaryo tulad ng
“travelogue”, “newsreel tradition” at “cinema truth”.
Malaki umano ang ginampanang bahagi nito sa bawat bayan noon,
sapagkat ito ang naging instrumento laban sa politika at maling
pamamahala, dahil sa ipinakita nito ang realidad. Naging “wartime
propaganda”, ethnographic film, at nagsilbing inspirasyon upang makamit
ang maraming tagumpay noon. Sa pamamagitan ng tinatawag na “Cinema
Verite” ang salitang French na nangangahulugang “film truth” o “pelikula
totoo” kung saan nagkaroon ng totohanan at aktuwal na pagtatagpo at pag-uugnay
ng mga pangyayari sa pagitan ng “filmmaker” o tagalikha ng pelikula
at ng kanyang “film subject” o pinakapaksa ng dokumentaryo. Sa
pamamagitan nito, mas nagiging makatotohanan, mabisa at makabuluhan
ang isang dokumentaryo.
Sa ating modernong kapanahunan ngayon at gaya na rin ng ilang mga
515

515. nabanggit, karaniwang nauuso ang mga “Independent o Indie Films”, “Short
Films”, “Advertisements” at mga “Video Advocacies” bilang bahagi ng
kulturang popular at panitikang popular nating mga Pilipino.
Higit pa rito, dapat mong malaman na ang isang epektibong
516
dokumentaryong pampelikula ay nagtataglay ng sumusunod na elemento:
Mga Elemento ng Pelikula
a. Sequence Iskrip – Pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa isang
kuwento sa pelikula. Ipinamamalas nito ang tunay na layunin ng
kuwento.
b. Sinematograpiya – Pagkuha sa wastong anggulo upang maipakita sa
manonood ang tunay na pangyayari sa pamamagitan ng wastong
timpla ng ilaw at lente ng kamera.
c.Tunog at Musika – Pagpapalutang ng bawat tagpo at pagpapasidhi
ng ugnayan ng tunog at linya ng mga diyalogo. Pinupukaw ang
interes at amdamin ng manonood.
Iba pang mga Elemento
a. Pananaliksik o Riserts - Isang mahalagang sangkap sa pagbuo at
paglikha ng dokumentaryo dahil sa pamamagitan nito ay
naihaharap nang mahusay at makatotohanan ang mga detalye ng
palabas.
b. Disenyong Pamproduksyon – Pagpapanatili sa kaangkupan ng
lugar, eksena, pananamit at sitwasyon para sa masining na
paglalahad ng biswal na pagkukuwento.
c. Pagdidirihe - Mga pamaraan at diskarte ng direktor kung paano
patatakbuhin ang kuwento sa telebisyon o pelikula.
d. Pag-eedit – Ito ay pagpuputol, pagdudugtong-dugtong muli ng
mga negatibo mula sa mga eksenang nakunan na. Dito ay muling
sinusuri ang mga tagpo upang tayain kung alin ang hindi na
nararapat isama ngunit di makaaapekto sa kabuuan ng istorya ng
pelikula dahil may laang oras/panahon ang isang pelikula.

516. _________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
517
GAWAIN 3.3.d: Patinikan sa Panitikan
Muli nating balikan ang iba’t ibang eksena mula sa dokumentaryong
pampelikula na Manoro (Ang Guro), Para sa iyo, ano ang mga nais bigyang-tuon
nito? Isulat ang sagot sa papel.
Mula sa mga naunang gawain, nabatid natin na upang maging
nakasisiya at mabisa ang isang dokumentaryong pampelikula, mahalagang
isaalang-alang ang bawat kuha at anggulo ng kamera na tinatawag na
camera shots and angles nito sapagkat lalo nitong pinagaganda ang
screenplay ng isang obra maestra. Malaki rin ang bahaging ginagampanan
nito sa emosyon, lalim at kakintalan at ang magiging implikasyon ng isang
dokumentaryo sa mga manonood nito.

517. 518
Mga Karaniwang Uri ng Anggulo at Kuha ng Kamera
1. Establishing / Long Shot – Sa ibang termino ay tinatawag na
“scene- setting”. Mula sa malayo ay kinukunan ang buong
senaryo o lugar upang bigyan ng ideya ang manonood sa magiging
takbo ng buong pelikula o dokumentaryo.
2. Medium Shot – Kuha ng kamera mula tuhod paitaas o mula
baywang paitaas. Karaniwang ginagamit ito sa mga senaryong
may diyalogo o sa pagitan ng dalawang taong nag-uusap.
Gayundin, kapag may ipakikitang isang maaksiyong detalye.
3. Close-Up Shot – Ang pokus ay nasa isang partikular na bagay
lamang, hindi binibigyang-diin ang nasa paligid. Halimbawa nito ay
ang pagpokus sa ekspresiyon ng mukha; sulat-kamay sa isang
papel.
4. Extreme-Close Up – Ang pinakamataas na lebel ng “close-up
shot”. Ang pinakapokus ay isang detalye lamang mula sa close-up
. Halimbawa, ang pokus ng kamera ay nasa mata lamang sa halip
na sa buong mukha.
5. High Angle Shot – Ang kamera ay nasa bahaging itaas, kaya ang
anggulo o pokus ay nagmumula sa mataas na bahagi tungo sa
ilalim.
6. Low Angle Shot – Ang kamera ay nasa bahaging ibaba, kaya ang
anggulo o pokus ay nagmumula sa ibabang bahagi tungo sa itaas.
GAWAIN 3.3.e: Kuha Ko, Hula Mo
7. Birds Eye-View – Maaari ring maging isang “aerial shot” na
anggulo na nagmumula sa napakataas na bahagi at ang tingin ay
nasa ibabang bahagi. Halimbawa nito ay ang senaryo ng buong
Matapos mong matutuhan ang iba’t ibang uri ng anggulo at kuha ng
kamera at ang kahalagahan nito sa pelikula, ngayon ay pagmasdan mo ang
kasunod na mga larawan ng mga aktuwal na kuha ng kamera sa pelikulang
iyong napanood. Isulat kung anong uri ito ng camera shot at ipaliwanag ang
nais nitong ipahiwatig.
Uri ng Kuha: _______________________
Nais Ipahiwatig:
__________________________________
__________________________________

518. Uri ng Kuha: _______________________
Nais Ipahiwatig:
__________________________________
__________________________________
Uri ng Kuha: _______________________
Nais Ipahiwatig:
__________________________________
__________________________________
Uri ng Kuha: _______________________
Nais ipahiwatig:
__________________________________
__________________________________
Mula sa: http://www.google.com.ph/images
Isa pang mahalagang aspeto ng dokumentaryong pampelikula ay ang
Komunikatibong Paggamit ng mga Pahayag o Mga Uri
ng Pagpapahayag. Sa pamamagitan nito, higit nating
naipauunawa ang mga ibig ipahiwatig ng tauhan sa
paraan ng kaniyang mga pananalita.
Lalo na sa wikang Filipino, ang bawat pahayag
na ating sinasabi ay tumutugon sa anumang layunin at pangkomunikatibong
pahayag gamit ang wika upang epektibo nating maiparating ang ninanais na
mensahe o reaksyon. Pansinin mo ang sumusunod na pangungusap.
519
a. Pagpapahayag at pag-alam sa kaisipan at saloobin
1. “Taos-puso kong tinatanggap ang iyong mga ipinayo.”
(pagtanggap)
2. “Maaari kayang mangyari ang kaniyang mga hinala?” (pag-aalinlangan)

519. 3. “Nakalulungkot isipin, ngunit hindi ko kailanman sinabi ang mga
520
pananalitang yaon.” (pagtanggi)
4. “Talagang sumasang-ayon ako sa iyong mga suhestiyon.”
(pagsang-ayon)
5. “Ikinalulungkot ko, tahasan akong sumasalungat sa iyong mga
pahayag.” (pagsalungat)
b. Pagpapahayag at pag-alam sa angkop na ginagawi, ipinakita at
ipinadarama
1. Pagbibigay-babala
“Mag-ingat ka sa lahat ng iyong mga lakad.” (pagbibigay-babala)
“Huwag kang magpabigla-bigla sa iyong mga desisyon.”
2. Panghihinayang
“Sayang, tama sana ang aking kasagutan.”
“Kung naipagtapat ko lamang sa kaniya ang lahat, hindi sana
nangyari yaon.”
3. Hindi Pagpayag
“ Hindi yata sapat kung ganoon lamang ang inyong
gagawin.”
“ Bahala na kayo sa anumang hakbang na nais n’yong
isagawa.”
GAWAIN 3.3.f: Pahayag Ko, Tugon Mo
Bigkasin ang sumusunod na linya o mga pahayag batay sa iyong
napanood. Alamin kung anong gawi ng pagsasalita ang nakapaloob sa bawat
pangungusap. Pillin ang tamang sagot mula sa kahon sa itaas . Isulat sa
papel ang mga sagot.
Pagtanggi Pagsang-ayon
Pagbibigay-babala Panghihinayang
Panghihikayat Pagsalungat
“Ama mag-ingat ka sa iyong
paglalakbay, mapanganib sa
daan!”
1.
“Hindi dapat maiwan si
Jonalyn, dapat kasama natin
siya sa pagboto.”
2.

520. 521
“Sa ginagawa nilang iyan,
inaagawan nila ng tahanan
ang mga ibon.”
3.
“Hindi na ako bomoto, dahil
naniniwala akong hindi
naman ito makapagpapababa
at makababawas ng aking
4.
“Ang sampagitang ito ay para
sa mga ga-gradweyt lamang,
isuot mo, huwag kang mahiya,
bagay sa iyo ito.”
5.
“ O sige, mag-aaral tayo
pagkatapos ng pananghalian
natin.”
6.
GAWAIN 3.3.g: Pahayag Ko, Interpretasyon Mo
pagkatao.”
Ngayon naman ay basahin mo ang Sanaysay na ito. Sa pamamagitan
nito ay higit ka pang magkakaroon ng kasanayan sa ating tinatalakay na
paksang pangwika. Nakapaloob rito ang ilan sa mga pagpapahayag at pag-alam
ng mga kaisipan, saloobin, paggawi at pagdama. Hanapin ang mga ito
mula sa Sanaysay at isulat ang iyong mga kasagutan. Ipaliwanag din ang
kahulugan ng bawat pahayag. Isulat sa papel ang iyong kasagutan. Sundin
ang pormat.
PPPPiiiinnnnttttiiiigggg,,,, LLLLiiiiggggaaaalllliiiigggg aaaatttt DDDDaaaaiiiiggggddddiiiigggg
Jet Oria Gellecanao
“Sadyang mabilis ang paglipas ng panahon. Ang bawat araw ay
nagiging mga oras, ang bawat oras ay nagiging minuto, ang bawat minuto ay
nagiging mga segundo na lamang. Kaya naman, maging ang pintig ng bawat
sandali, ng bawat puso, ng bawat bagay at nilalang sa mundo ay sumasabay
rin sa isang maligalig na daigdig.”
Sa umpukan ng mga nakatatanda ay madalas marinig ang mga
usapang ito “Talagang sang-ayon ako sa mga pahayag na ito,” wika ng isang
lola. “Kakaiba na ang panahon sa ngayon, mas higit na mapanganib!” Mas

521. matigas na rin ang ulo ng mga kabataan!” sambit naman ng isa. Sumagot
naman itong si lolo: “Hindi ako sang-ayon riyan, mas marurunong at mas
maabilidad na ang mga bata sa ngayon.” Kaya, kabataan, sino ka sa mga
nabanggit nila? Paano mo pinatunayan sa iyong sarili ang taglay mong mga
talento at taglay na kaalaman?
Madalas rin silang magpayo sa atin: “Mag-ingat ka sa iyong paglakad,
at baka ika’y madapa, mas malalim ang sugat.” Dapat lamang na pakinggan
natin ang mga payong ito sabay sambitin ang mga katagang “Taos-puso po
naming tinatanggap ang inyong mahalagang mga paalaala at mga gintong
kaisipan.” Kaisipang nagpapaalala sa atin na nawa’y tahakin natin ang tama
at tuwid na landas.
Sa kabilang panig, tanggapin natin ang katotohanan na may mga
pagbabagong nagaganap sa kasalukuyang panahon. Tunay ngang kakaiba
na talaga sa ngayon ang takbo ng buhay. Makikita ito sa uri at istilo ng
pamumuhay ng bawat isa. Sa paraan ng kanilang mga pananalita at gawi at
lalo na sa kanilang mga pananaw, paniniwala at paninindigan sa buhay. Isa
sa mga higit na nakakaimpluwensiya sa mga tao ngayon ay ang pag-usbong
ng modernong teknolohiya. Idiniriin sa atin ang konsepto ng “Globalisasyon”
at ang paglitaw ng teoryang “Global Village” kung saan ang mundo, ang
bawat bansa at bayan na naririto ay wala nang anumang mga hadlang o
tagapamagitan lalo na sa larangan ng pakikipagtalastasan. Nariyan ang
Internet, Facebook, Twitter, Youtube, Skype at iba pa upang mas higit na
mapadali at mapabilis ang komunikasyon.
Kasabay ng pag-unlad ng teknolohiya, ay ang paniniwala ng
karamihan na dahil sa labis na ang kasamaan ng tao,sandali na lamang at
magugunaw na ang mundo. Maaari kayang mangyari ang iba’t ibang mga
hula ng mga tao tungkol dito? Tandaan natin, nilikha ng Diyos ang tao at ang
daigdig hindi upang gunawin at sirain lamang ito. Sa halip, ang mga bagay na
hindi karapat-dapat manirahan dito ang siya lamang niyang aalisin. Tanging
siya lamang at wala nang iba pa ang nakaaalam kung kailan niya mangyayari
ang pagpuksa sa mga masasama at sa sumisira ng kanyang mga nilikha.
Kaya mga kapwa ko kabataan, panahon na upang ikaw ay magbulay-bulay.
Ano na ang nagawa ko para sa aking sarili? Para sa aking kapwa?
522

522. Higit sa lahat, ay ang iyong magandang kaugnayan sa Diyos. Kaya’t ito ang
tamang panahon upang harapin ang mga bagong hamon sa buhay.
Magpatuloy ka, upang minsan sa isang araw ng iyong buhay ay hindi mo
masambit ang mga katagang “Sayang, kung ginawa ko lamang sana iyon.”
Sadyang mabilis ang paglipas ng panahon, ang bawat araw...nagiging
oras, nagiging minuto hanggang maging segundo. Ang bawat pintig,
pintig...at pintig sadyang may ligalig sa ating daigdig... Kabataan! Panahon na
upang tanggapin mo ang hamon sa iyo!
Pahayag: _____________________________
Paliwanag/Interpretasyon: ____________________________________
Pahayag: _____________________________
Paliwanag/Interpretasyon: ____________________________________
Pahayag: ______________________________
Paliwanag/Interpretasyon: ____________________________________
523
Pahayag: ______________________________
Paliwanag/Interpretasyon:____________________________________
GAWAIN 3.3.h: Katutubo – Kapatid, Kapamilya’t Kapuso
Sumulat ng isang talata tungkol sa kung paano pahahalagahan ang
mga kapatid nating katutubo. Gumamit ng mga pangungusap na may angkop
na komunikatibong pagpapahayag. Lapatan ito ng sariling pamagat.
Pagnilayan PPPaaagggnnniiilllaaayyyaaannn aaaatttt UUUUnnnnaaaawwwwaaaaiiiinnnn
Mula sa mga nauna nating pinag-aralan, natutuhan mo ang
mahahalagang konsepto tungkol sa dokumentaryong pampelikula.
Kabilang na rito ang pagsusuri sa nilalaman nito at kung ano ang panlipunang
kahalagahan nito lalo na sa panahon ngayon. Alam mo rin na ang isang
pinakamahalagang elemento ng dokumentaryong pampelikula ay ang iskrip
kung saan nakapaloob ang mga diyalogo o mga pananalitang namumutawi sa
bibig ng mga artistang gumaganap. Sa pananaw ng scriptwriter at ng
direktor, ang mga diyalogong ito ay may mas malalim na pagpapakahulugan,
sapagkat mula sa mga ito ay makukuha mo ang mga nakapaloob na
mensahe upang magsilbi itong kamalayan upang buksan ang isipan ng bawat
isa tungkol sa mga isyung panlipunan. Narito ang ilan pang gawain na may

523. kinalaman dito upang higit pa nating mapalalim ang iyong pag-unawa sa kung
paanong ang isang dokumentaryong pampelikula ay mabisang instrumento
sa pagpapaunlad ng pagkatao at pagbabagong panlipunan?
___________________________
___________________________
___________________________
_________
___________________________
___________________________
___________________________
_________
___________________________
___________________________
___________________________
_________
524
GAWAIN 3.3.i: INTERDAYAL (Diyalogo Ko, Interpretasyon Mo)
Ang sumusunod na diyalogo ay halaw sa dokumentaryong napanood.
Paano mo ito bibigyang-pakahulugan? Ipaliwanag ang kaugnayan nito sa
tunay na buhay at sa kalagayan ng ating lipunang ginagalawan sa ngayon.
Isulat sa papel ang sagot
“Hindi na ako bomoto, sapagkat para
sa akin, hindi ito makapagpapababa
at makababawas ng aking pagkatao”
“Huwag na, hindi na mahalaga ‘yon,
pagsasayang lang ng oras yan,
narinig mo naman ang mga Koreano,
kelangan ko na mag-fill-up ng
aplikasyon.”
“Apo Namalyri
Kami’y wala, kung hindi dahil sa ‘yo
Makapangyarihang Isa
Kami ngayo’y nangagtipon
Dito sa aming taniman
Kayo lamang ang makatutulong sa
amin”
Ipinakikita lamang nito na mahalaga sa mabisang komunikasyon ang
pagpapakahulugan sa mga diyalogo. Ngayon ay muli mong balikan ang ilang
diyalogo sa dokumentaryong pinanood na sa palagay mo ay tumimo sa iyong
isipan, bigyan ito ng pagpapakahulugan.

524. 525
GAWAIN 3.3.j: Pelskrip (Pelikula at Iskrip)
Sa iyong naunang mga gawain ay nalaman mo ang uri ng mga
pahayag na mahalagang bahagi ng epektibong komunikasyon na
nakatutulong upang magkaroon ng mas malalim na pagpapakahulugan ang
mga diyalogo o pahayag. Ngayon naman ay subukin mo ang iyong
kakayahan sa bagay na ito.
Ang sumusunod na larawan ay batay sa isang Indie Film na “Ang
Babae sa Septic Tank” sa direksiyon ni Marlon Rivera, isang pelikulang
nagkamit ng maraming parangal na ang pangunahing tema ay suliraning
panlipunan. Subukin mong bumuo ng mga diyalogo mula sa mga ito na
ginagamitan ng iba’t ibang uri ng mga pahayag na ating tinalakay sa mga
naunang aralin. Gawin sa papel.
Mula sa: www.starcinema.com.ph/
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_____________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
____________________

525. 526
GAWAIN 3.3.k: Dokyufil: Pelikula at Dokumentaryong Filipino –
Epekto Sa Iyo
Ang mga pelikulang katulad ng “Babae sa Septic Tank” at “Manoro”
(Ang Guro) ay pangunahin at tahasang tumatalakay sa napapanahong mga
isyu sa ating lipunan. Kaya’t ang matataas na uri ng mga obra-maestra na
katulad ng mga ito sa larangan at industriya sa paglikha ng pelikula ay
nararapat lamang tangkilikin bilang bahagi ng kultura at panitikang popular sa
ating bansa. Hindi lamang ito nakalilibang kundi naimumulat nito ang ating
kamalayang panlipunan, at kung ano ang naging implikasyon o bisa nito sa
iyo bilang mag-aaral. Ipaliwanag ang naging implikasyon sa iyo ng
dokumentaryong “Manoro” (Ang Guro) batay sa sumusunod na aspeto.
Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
MANORO (Ang Guro)
Dokumentaryong Pampelikula
IMPLIKASYON
Kaugnayan sa Tunay na Buhay
SARILI PAMILYA LIPUNAN
_____________
_____________
_____________
_____________
____
_____________
_____________
_____________
_____________
____
GAWAIN 3.3.l: Ako Mismo, Kikilos Ako!
_____________
_____________
_____________
_____________
____
Ngayong alam mo na ang naging implikasyon sa iyo ng akda,
panahon na upang ibahagi mo naman kung paano ka makatutulong sa iyong
pamayanan bilang isang batang lider sa pagharap at paglutas ng mga
suliraning panlipunan na kinakaharap sa kasalukuyan. Gawin sa papel.
Gayahin ang pormat.

526. “AKO MISMO,
BATANG
LIDER”
Matapos mong maisagawa ang napakahalagang gawaing ito ay lubos
527
kitang binabati at pinasasalamatan!
Mula pa lamang sa simula ng iyong pag-aaral ay nabanggit na sa iyo
na mahalagang maunawaan mo na mahalaga ang bahaging ginagampanan
ng dokumentaryong pampelikula sa lipunang ating ginagalawan at pati na rin
sa iyong sarili. Batay rin sa mga gawaing iyong isinagawa, naging bahagi ka
sa paglutas ng ilang mga suliranin sa inyong pamayanan bilang isang batang
lider. Mula sa mga ito ay iyong mahihinuha ang kahalagahan ng media o
anumang uri ng midyum sa paglutas ng mga suliraning panlipunan at ikaw
bilang isang natatanging kabataan na nagtatalay ng matibay na personalidad
sa pagharap mo sa marami pang hamon na darating sa iyong buhay.
Kaugnay nito bumuo ka ngayon ng isang Repleksiyon batay sa lahat ng iyong
mga natutuhan sa araling ito. Sundin ang pormat.
Ang Aking Repleksyion …
________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________

527. 528
IIIIlllliiiippppaaaatttt
GAWAIN 12: Iskripkoto
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ikaw ay
makalilikha ng isang iskrip para sa isasagawang dokumentaryong
pampelikula gamit ang iba’t ibang uri ng mga pagpapahayag.Ngunit bago
iyon, dapat mong malaman na bago ka gumawa ng isang iskrip para sa mga
diyalogo ay dapat mo itong simulan sa pagbuo ng isang sequence script na
magsisilbi mong pinakapundasyon at pinakagabay sa iskrip na iyong isusulat.
Narito ang isang halimbawa, (halaw sa “Manoro”, Ang Guro) basahin, pag-aralan
at unawain mo itong mabuti.
ANG ISKRIP NG MGA EKSENA (“SEQUENCE SCRIPT “)
Eksena Bilang
at Tagpuan
Kuha at Anggulo
ng Kamera
Mga Detalye/
Paglalarawan
at Kaisipan ng
Eksena
Mga Tauhan at
Iba pang Datos
na
Kinakailangan
Eksena /
Sequence 1:
School Grounds
(Graduation
Day)
Establishing
Shot sa “school
grounds”
Medium Shot sa
mga taong
nakapaligid (iba’t
ibang senaryo)
Close-Up Shot na
ipakikita ang ilang
eksena ni Jonalyn
(pangunahing
tauhan)
Magbubukas
ang eksena sa
“school grounds”
sa araw ng
graduation.
Hindi
magkamayaw
ang mga tao.
Masayang-masaya
ang
lahat at lubos
ang pananabik.
Ngunit kasabay
nito ay ang pag-iyak
ng mga
bata’t sanggol.
Maririnig ang
ilang mga
usapan.
Karamihan ng
mga tao sa isang
tipikal na
“Graduation Day”
(iba’t ibang
eksena)
Isa sa mga
unang makikita
ang
pangunahing
tauhan (Jonalyn
Ablong) kasama
ang ilang
miyembro ng
kanyang pamilya
(matatapos
nang masaya
ang graduation)
Eksena /
Sequence 2:
Sa isang Jeep
na patungong
Resettlement
Area ng mga
Katutubo
Long Shot sa isang
Jeep na papunta sa
Resettlement Area
ng mga Katutubo
(tinatahak ang
mababato at
maalikabok na mga
Ipakikita ang
andar ng isang
jeep sa mabato
at maalikabok
na daanan, may
ilang batang
lalaki na
Mga ilang batang
katutubo na
gumradweyt,
mga ina, sanggol
at iba pang mga
batang sumama
sa graduation at

528. 529
daanan)
Medium Shot sa
mga
nagsisipagtawanang
katutubo tungo sa
Close-Up Shot sa
nagsasalitang si
Jonalyn
(pangunahing
tauhan)
nakasakay sa
itaas ng jeep
Masayang
nagtatawanan
ang mga
katutubo tungkol
sa katatapos na
Graduation
hanggang sa
pagdating sa
kanilang lugar
tampok ang
pangunahing
tauhan na si
Jonalyn Ablong
Gumawa ka ng isang iskrip pandiyalogo na maaaring isadula ng
pangkat ng mag-aaral kabilang ka sa loob ng limang minutong pagtatanghal
na may temang: “Tiwala ang Tanging Sandigan – Pagsisikap at Pagdarasal
Upang Malampasan ang Kahirapan”.
Matapos mong masagutan at maisagawa ang lahat ng mga gawaing
inilaan ko para sa iyo, sagutin mo muna ang Pangwakas na pagtataya para sa
araling ito.
VII. PANGWAKAS NA PAGTATAYA:
Isulat ang wastong sagot sa patlang.
1. Ito ay isang uri ng camera shot na sa ibang katawagan ay scene setting.
____________
2. Isang elemento ng pelikula na ang pangunahing konsentrasyon ay ang
pagpapanatili sa kaangkupan ng lugar, eksena, pananamit at sitwasyon
para sa masining na paglalahad ng biswal na pagkukuwento.
____________
3. May katuturang “pelikula totoo” at katangian ng isang dokumentaryong
pampelikula upang maipakita ang realidad at aktuwal na pangyayari.
____________
4. Terminong French na ang ibig sabihin ay ang aktuwal na pagtatagpo at
pagkuha ng pangyayari ng isang filmmaker at ng kanyang film subject.
Naging pamamaraan ng mga makabagong direktor sa kasalukuyan.
____________
5. Ito ang mga pelikulang may malayang tema at pamamaraan, sapagkat
pangunahing layunin nito na buksan ang kamalayang panlipunan ng
mamamayan. ____________

529. Natapos mo na ang huling aralin ng modyul na ito. Sa kabuuan
naunawaan mo na ang tungkol sa iba’t ibang uri ng panitikang popular
mula sa mga babasahing popular, radyo, telebisyon at maging pelikula.
Ngayon, subukin natin kung talagang naunawaaan mo ang
mahahalagang konseptong nakapaloob sa modyul na ito na nais kong
maiwanan sa’yo. At masasagot mo na nang tama kung paano nga ba
naiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa panitikang popular, at bakit
nagkaroon ng transpormasyon mula sa tradisyunal na panitikang Pilipino
tungo sa panitikang popular? Bago pa man kita pinasagot sa mga gawain
sa bawat aralin ay tinanong ko na sa iyo sa simula pa lamang.
Panitikang
Popular
530
PAGNILAYAN PPPAAAGGGNNNIIILLLAAAYYYAAANNN AAAATTTT UUUUNNNNAAAAWWWWAAAAIIIINNNN
Binabati kita at natapos mo nang buong husay ang tatlong
aralin na nakapaloob sa modyul na ito. Natitiyak ko na
naunawaan mo na ang mahahalagang konsepto tungkol sa
mga panitikang popular tulad ng iba’t ibang uri ng pppprrrriiiinnnntttt mmmmeeeeddddiiiiaaaa, radyo,
telebisyon at pelikula. Natitiyak ko rin na alam mo na kung paano nga ba
naiba ang tradisyunal na uri ng panitikan sa panitikang popular. Napag-alaman
mo rin na may iba’t ibang mga aspeto na nakaimpluwensiya at
nakaapekto kung bakit unti-unting nabago ang mga anyo ng panitikan
mula noong sinauna pang panahon tungo sa kasalukuyan.
Kaugnay nito, nais ko muling subukin ang lawak ng iyong pag-unawa at
ang taglay mong kaalaman tungkol sa bagay na ito. Ito ay masusukat sa
sumusunod na gawain.
Ipaliwanag kung paano nakaapekto at nakaimpluwensiya ang
sumusunod na aspeto o mga bagay sa pagbabago ng mga anyo ng panitikan
mula sa tradisyunal na uri tungo sa mga panitikang popular.
Lengguwahe/Wika
Makabagong Teknolohiya
Mga Suliranin at
Kalagayang Panlipunan
Prinsipyo at mga
Paniniwala
Tradisyunal
na
Anyo ng
Panitikan
Batay sa iyong natapos na gawain, buuin ang sumusunod na pahayag

530. Napag-alaman ko na bilang anyo ng panitikan, ang tradisyunal ay
_________________________. Sa paglipas ng panahon, nagkaroon ng
mga pagbabago mula sa tradisyunal na uri ng panitikan tungo sa popular
dahil sa ________________________. Nakatutulong ang panitikang
popular upang __________________. Bilang isa sa mga kabataan, sisikapin
kong ____________________________.
Natugunan mo na ang lahat ng gawain na inilaan sa iyo ng modyul
na ito. Tunay na marami ka ng naipon na kaalaman at higit na ang iyong
kahandaan hindi lamang sa pagsagot ng modyul na ito, ngunit higit sa
mas malalim na pagtingin sa mga kaganapan sa iyong paligid. Bilang
isang hamon bakit hindi mo sikaping higitan ang inaasahan kong
magagawa mo. Tunguhin mo ang panuto sa kasunod na pahina at
isagawa ang iniaatang sa iyong gawain.
531
IIIILLLLIIIIPPPPAAAATTTT
Dapat nating maunawaan na lahat ng mga midyum na
tinalakay sa bawat aralin ng Modyul 3, kabilang ang Kompyuter o ICT
bilang malaking bahagi ng Kulturang Popular tungo sa mga Panitikang
Popular na umiiral sa kasalukuyan. Basahin at unawain mong mabuti ang
nakaatang na gawain para sa iyo at ng iyong mga kamag-aral. Basahin
ang nakasulat sa loob ng kahon:
Nalalapit na ang Social Awareness Campaign na tatampok ng mga
likhang-sining na tumatalakay sa mga suliraning panlipunang
kinasasangkutan ng kabataan. Bukas ang patimpalak sa lahat at
hinihikayat ang mga barangay na lumahok dahil sa tampok na paksa.
Nakita ng pamunuan ng inyong barangay ang oportunidad ng naturang
patimpalak sa pagpapaigting ng responsibilidad at paninindigan ng
kabataan sa inyong baranggay. Ikaw ang pinili ng barangay na maging
kinatawan sa MAF. Bumuo ka ng isang multimedia campaign o kampanya
tungo sa kamalayang panlipunan gamit ang multimedia na maglalahad sa
isang suliraning kinasasangkutan ng kabataan ng inyong barangay at mga

531. paraan upang masolusyunan ang mga ito. Ang materyal na iyong bubuuin
ay huhusgahan gamit ang sumusunod na pamantayan: komprehensibong
paglalahad, malikhaing paggamit ng wika, kahusayang teknikal at
praktikal na mga rekomendasyon.
Ang iyong mabubuong kampanya tungo sa kamalayang panlipunan
o social awareness campaign ay maaaring ilathala gamit ang iba’t ibang
midyum na iyong natutuhan mula sa modyul na ito. Nariyan ang print media
na gamit ng mga kontemporaryong uri ng panitikan gaya ng komiks. Maaari
ka rin namang bumuo ng isang dokumentaryo o documentary clip sa
anyong video na siya namang ginagamit na midyum sa pagpapalabas ng
mga dokumentaryo sa telebisyon at pelikula. Maaari mo ring i-post sa internet
ang iyong malilikhang campaign material. Inaasahang maitatampok sa iyong
bubuuing kampanya ang mga suliraning umiiral sa inyong baranggay at ang
magagawa ng mga kabataang tulad mo sa paglutas ang mga umiiral na
suliranin ayon sa inyong taglay na kakayahan at abilidad.
Ngunit bago ninyo ito tuluyang simulan, kinakailangang makalikha kayo
ng isang balangkas sa isasagawang campaign material. Kabilang na rito ang
inyong mahahalagang mga plano para maisakatuparan ang proyekto.
Maisasagawa lamang ito kung makalilikha kayo ng sequence at dialogue
script na siya ninyong magiging batayan para sa pangkalahatang produkto.
Bago mo tuluyang isagawa ang nakaatang na gawain, narito ang ilang
mahahalagang paalala at mga hakbang sa pagbuo at paglikha mo ng iskrip
para sa mga eksena sequence script at iskrip na pandiyalogo
1. Tandaan na ang isasagawa mong iskrip ay dapat na maging
532
makatotohanan upang higit itong maging kapani-paniwala.
2. Magbigay lamang ng mga konkretong halimbawa, ngunit huwag
kalimutang maging malikhain.
3. Maging diretso sa punto kapag isinasagawa ang mga diyalogo.
Gamitin ang iba’t ibang uri ng mga pahayag na
pangkomunikatibo gamit ang wastong wika nito.
4. Maging espisipiko kung sino ang partikular na iyong
pinatutungkulan sa pagsulat ng mga diyalogo.
5. Dapat na magkakaugnay ang bawat diyalogo at eksena ng
isang mabisang iskrip.

532. Narito naman ang magiging pamantayan sa iyong mabubuong
533
campaign material
• Orihinalidad at Pagkamalikhain – 40 %
• Pagkakaugnay ng Diwa at Eksena - 20 %
• Linaw ng Kaisipan at Mensahe - 10 %
• Epektibong Gamit ng Wika - 20 %
• Aplikasyong Teknikal - 10 %
_______
100 %
Kaugnay nito, narito ang mga batayan at pamantayan sa
pagmamarka ng iyong isasagawang proyekto
MGA
PAMANTAYA
N
Kapugay-pugay
4
Magaling
3
Umuunlad
2
Nagsisimula
1
M
A
R
K
A
Masaklaw na
paglalahad ng
napapanahong
impormasyon
Komprehensibo
at makabuluhan
ang
napapanahong
mga
impormasyong
inilalahad sa
materyal
alinsunod sa
paksang
itinatampok.
Masaklaw,
makabuluhan
at
napapanahon
ang mga
impormasyong
inilalahad sa
materyal
alinsunod sa
paksang
itinatampok.
Makabuluhan
at
napapanahon
ang mga
impormasyong
inilalahad sa
materyal
alinsunod sa
paksang
itinatampok
ngunit may
mga detalyeng
hindi nailahad
May
makabuluhan
at
napapanahon
g mga
impormasyon
g inilahad sa
materyal ukol
sa paksang
itinatampok
ngunit
limitado ang
mga ito.
Masining at
maingat na
paggamit ng
wika
Natatangi ang
paggamit ng
wika ng
kabataan nang
higit pa sa
inaasahang
pamamaraan sa
materyal.
Masining at
maingat na
nagamit ang
wika ng
kabataan sa
kabuuang
pagpapahaya
g sa nabuong
materyal.
Masining at
maingat na
nagamit ang
wika ng
kabataan sa
karamihan ng
pahayag sa
nabuong
materyal.
Masining na
ginamit ang
wika ng
kabataan sa
karamihan ng
pahayag sa
nabuong
materyal
ngunit hindi
maingat ang
paggamit.
Mahusay na
aspetong
teknikal
Tipong
propesyonal ang
pagkakagawa
sa materyal
dahil sa husay
ng pagtatagpi-tagpi
ng mga
Taglay ang
lahat ng
kailangang
elemento sa
mabisang
pagbuo ng
materyal.
Taglay ang
mga susing
elemento sa
mabisang
pagbuo ng
materyal at
naipamalas
Naipamalas
sa materyal
ang minimal
na antas ng
pagtatagpi-tagpi
ng
elemento at

533. 534
elemento nito. Naipapamalas
ang
kahusayan sa
teknikal na
pagganap.
ang angkop
na teknikal na
pagganap.
teknikal na
pagganap.
Pagkapraktikal
ng
rekomendasyo
n
Ang mga
inilahad na
rekomendasyon
ay
nagmumungkahi
ng kaisipang
pangmatagalan
sa kamalayan
ng madla
Malinaw at
kapaki-pakinabang
para sa lahat
ang inilahad
na
rekomendasyo
n.
Makabuluhan
ang
karamihan sa
inilahad na
rekomendasyo
n.
May mga
rekomendasy
ong inilahad
ngunit
mabuway
ang mga
iminumungka
hing kaisipan.
KABUUANG
MARKA
Matapos mong masagutan at maisagawa ang lahat ng mga
gawaing iniatang sa iyo bilang isang mag-aaral, binabati kita! Isang
matagumpay na pag-aaral para sa iyo! Tunay na isa kang masipag at
matalinong mag-aaral!
X. PANGWAKAS NA PAGSUSULIT (PARA SA
KABUUAN NG MODYUL 3)
Panuto: Piliin at isulat ang titik ng tamang sagot.
Roel: “Partner, talaga namang mainit na isyu ngayon ‘yang Freedom of
Information Bill na hindi maipasa-pasa sa senado.”
Macky: “Oo nga partner. Naku, sabi nga ng iba, kung ang FOI daw ay
Freedom of Income eh malamang nagkukumahog pa ang mga
politiko na ipasa ‘yan kahit pa nakapikit!’
Roel: “Sinabi mo pa, partner!”
Macky: “Ano ba talaga ‘yang FOI, partner?’
Roel: “Sang-ayon sa Seksyon 6 ng Panukalang Batas na ito eh bibigyan
ng kalayaan ang publiko na makita at masuri ang mga opisyal na
transaksiyon ng mga ahensya ng gobyerno.”

534. 535
1. Alin sa sumusunod ang maituturing na positibong pahayag?
2.
a. Kung ang FOI ay Freedom of Income, malamang
nagkukumahog pa ang mga politiko na ipasa ‘yan kahit na
nakapikit!
b. Sang-ayon sa Seksyon 6 ng Panukalang Batas,bibigyan ng
kalayaan ang publiko na makita at masuri ang mga opisyal na
transaksyon ng mga ahensya ng gobyerno.
c. Naku! Delikado naman pala iyan!
d. Isyu dito, isyu doon. Demanda rito, demanda roon.
3. Ano ang ipinahihiwatig na opinyon ng komentarista sa pahayag na may
salungguhit?
a. May mga politikong tiwali sa pamahalaan.
b. Marami ang makikinabang sa pagpapasa ng batas.
c. Nakararami ang hindi sang-ayon sa pagpasa ng batas.
d. Hindi nararapat na maipasa ang panukalang batas na ito.
4. Paano makatutulong sa kamalayang panlipunan ang mga
komentaryong panradyo gaya ng halimbawang nabasa?
a. Nalalaman ng publiko ang mga opinyon ng mga komentarista.
b. Nabibigyan ng pagkakataon ang mga mamamayan na makinig
ng mga pahayag ng mga personalidad.
c. Natatalakay dito ang mahahalagang mga isyung nagaganap sa
isang bansa.
d. Nakapagbibigay ito ng aliw sa mamamayang tagapakinig.
5. Ano ang mga salitang ginamit na pagpapakilala ng konsepto ng
pananaw mula sa akda?
a. naman pala c. sang-ayon sa
b. sabi nga d. ng mga
6. Alin sa sumusunod ang hakbang na kailangang sundin sa pagbuo ng
isang komentaryong panradyo?
a. Magsaliksik kaugnay ng paksang tatalakayin.
b. Huwag kalimutang banggitin ang mga personalidad na
pinagkunan ng mga pahayag o detalye kaugnay ng isyung
tinatalakay.
c. Magkaroon ng malinaw na pagpapasiya kaugnay ng isyu.
d. Lahat ng nabanggit.

535. Parami na nang parami ang mga mag-aaral na biktima ng
bullying. Ang masaklap pa nito, nagaganap ang mga pananakit sa loob
mismo ng kanilang paaralan. Hindi maitatangging maging sa mga
paaralang pribado o pampubliko man ay talamak ang ganitong uri ng
pang-aabuso. Dahil sa takot, marami sa mga nagiging biktima nito ay
hindi nagsusumbong sa kanilang mga guro maging sa kanilang mga
magulang. Marami rin sa mga kaso ng bullying ay nagsisimula sa
palagiang pag-aasaran sa loob ng klase kung saan pinagtatawanan at
minamaliit ng mga bata ang kanilang kapwa mag-aaral. Upang
maiwasan ang mga ganitong sitwasyon, pinapayuhan ang mga magulang
na paaalalahanan ang kanilang mga anak sa mabuting pag-uugali at ang
iparamdam sa kanila ang pagmamahal, pagpapahalaga at pagtanggap
sa kanilang mga anak.
7. Ang mga salitang may salungguhit ay mga salitang nagpapakilala ng
536
___________.
a. sanhi at bunga c. paraan at resulta
b. paraan at layunin d. kondisyon at kinalabasan
8. Ano ang maituturing na sanhi ng pananahimik ng mga biktima ng
bullying?
a. Pang-aabuso ng mga kapatid o iba pang miyembro ng pamilya.
b. Takot sa maaaring pagpapangaral ng mga guro sa paaralan.
c. Pananakit ng mga magulang sa kanilang mga anak.
d. Takot sa kapwa kamag-aral na nananakit.
9. Upang maiwasan ang mga ganitong sitwasyon, pinapayuhan ang mga
magulang na paaalalahanan ang kanilang mga anak. Alin ang
nagpapakita ng kaugnayang lohikal na ipinapahiwatig sa pahayag?
a. bunga + sanhi c. paraan + resulta
b. sanhi + bunga d. resulta + paraan
10. Paano maiiwasan ang bullying ayon sa akdang binasa?
a. Paghihigpit ng mga guro sa mga paaralan.
b. Pagpaparamdam ng pagmamahal at pagtanggap sa mga bata.
c. Pagpapangaral sa mga mag-aaral na nag-aasar sa kaniyang
kapwa.
d. Pagsusumbong sa magulang o guro ng mga nasasaksihang
pananakit.

536. (1) “Nais kong linawin ang mga kumakalat na masamang
balita laban sa akin. Ako’y wala ginagawang masama laban sa
inyo. Tahimik lamang ako at ninanais na mapag-isa. Tama kayo.
(2) Napapansin ninyo akong nagsasalitang mag-isa sa aking
bahay, ito ay dahil sa nais kong buhayin ang mga letra sa aking
mga naisusulat. (3) Naniniwala ako na walang saysay ang isang
panulat kung hindi ito maririnig at maiparirinig. Natuwa naman
ako dahil may isa sa inyo dito ang nagkaroon ng interes sa aking
mga ginagawa. Marahil siya ang nagbalita sa inyo nito. (4)
Tungkol naman sa aking kakaibang paraan ng paglalakad na
taliwas sa iyong nakaugaliang paglakad, ipagpaumanhin ninyo,
hindi sa nais kong maging kakatwa sa karamihan. Hindi ko
lamang ibig na umayon sa lakad na patagilid. Batid ko na
mauunawaan n’yo rin ako balang-araw, sa tamang panahon at
pagkakataon.” Mahinahong paglilinaw ni Mokong Talangka.
537
11. Paano nakatutulong ang mga dokumentaryong pantelebisyon sa
pagpapaigting ng kamalayang panlipunan?
a. Naisisiwalat dito ang mga tunay na kalagayan ng isang lipunan.
b. Natatalakay dito ang iba’t ibang panig ng isang isyu.
c. Nabibigyang-daan ang pagtalakay sa mga isyu na hindi
gaanong nabibigyan ng pansin.
d. Lahat ng nabanggit.
12. Sa anong bilang ng talata matatagpuan ang paksa?
a. 1 c. 3
b. 2 d. 4
13. Ang tonong nangingibabaw sa huling pangungusap ay
_____________.
a. paghanga c. pag-asam
b. pananabik d. kasiyahan
14. Mapapansin na ang layon ng tekstong binasa ay
___________________.
a. manghikayat c. magbigay-parangal
b. magpaliwanag d. magbigay-kaalaman

537. Labis na naguguluhan si Boyet sa mga nangyayari sa kaniyang
paligid. Marami siyang katanungan sa kaniyang isip. Hanggang sa
marating na nila ang eskinita patungo sa bahay ng kaniyang tiyuhin.
Makipot at tila bituka ng manok ang kanilang binabagtas nang may
marinig silang putok. Pinadapa siya ng kaniyang tiyuhin. Kumubli sila sa
isang lugar na napaliligiran ng pader. Sunod-sunod na putok. Maya-maya,
narinig niya ang sirena ng pulis. Tumayo na sila. Paroo’t paritong
nagtatakbuhan ang mga tao. Sa wakas, narating na nila ang bahay ng
kaniyang tiyuhin. Bumungad agad sa kaniya ang lima niyang pamangkin na
kasalukuyang himbing na natutulog sa lapag ng bahay. Maliit, masikip at
may kung anong nakasusulasok na amoy ang nalanghap ni Boyet.
15. Alin sa sumusunod na pangyayari ang may malapit na kaugnayan
538
mula sa tekstong binasa?
a. Demolisyon ng mga bahay sa Brgy. Jose Corazon de Jesus
sa San Juan, Metro Manila.
b. Pagputok ng bulkang Pinatubo na naging sanhi ng paglikas
ng mga katutubong Aeta.
c. Pakikipaglaban ng mga magsasaka sa Hacienda Luisita
tungkol sa usapin sa lupa
d. Tensyon sa pagitan ng bansang Tsina at Pilipinas sa isyu ng
Panatag Shoal
16. Anong pinakamalapit na kaisipan ang lumutang sa teksto?
a. Nasa pagtutulungan ng bawat isa ang ikatatagumpay ng
anumang layunin.
b. Kung makikiisa ang lahat, makakamit ang mabuting
hangarin.
c. Walang hangad na mabuti ang mga taong sakim sa
kayamanan at kapangyarihan.
d. Hindi nagbubunga ng kabutihan ang anumang kasamaan

538. EKSENA 10 - Isang Natatanging Pagdiriwang
Kinagabihan, nagdiwang ang buong barangay, nagsaya ang lahat,
inihain sa hapag-kainan ang nahuling baboy-ramo...Doon nagwika ang
kaniyang Apo Bisen “Hindi na ako bomoto, sapagkat para sa akin,
hindi ito makapagpapababa at makababawas ng aking pagkatao”.
Nagdiwang, nagsaya at nagsipagsayawan ang mga katutubo, kabilang
na si Jonalyn at ang isang batang sumasayaw at sa likuran ng
kaniyang damit ay nakasulat ang mga katagang “Babangon ang
Pilipinas”
17. Ano ang layunin ng dokumentaryong pampelikula batay sa bahaging
539
nabasa?
a. Ilarawan ang kalagayan ng mga barangay sa Pilipinas.
b. Ipakita ang kahalagahan ng pagboto upang magkaroon ng
pagbabago.
c. Maraming mga mahirap na bayan na hindi na magiging
maunlad.
d. Darating ang panahon na uunlad din ang ating bansa.
18. Ano ang mensaheng ipinahihiwatig ng bahaging may salungguhit?
a. Maraming mamamayan ang hindi nakakaunawa ng
kahalagahan ng pagboto.
b. May mga katutubo na mangmang at hindi marunong magsulat.
c. Masama ang loob ng ilang mga mamamayan sa pamahalaan.
d. Maraming mahihirap na barangay sa ating bansa.
19. Ano ang kinakailangang isagawa sa pagbuo ng isang
dokumentaryong pampelikula?
a. pananaliksik c. pag-eedit
b. pagdidisenyo ng produksyon d. lahat ng nabanggit
20. Ano ang mensahe ng pelikula batay sa bahaging nabasa?
a. Hindi nagkakaroon ng pagbabago sa lipunan dahil sa
kamangmangan ng mga mamamayan.
b. Maraming mga pulitiko ang tiwali at hindi matapat.
c. Mahirap ang maraming mga lipunan sa Pilipinas.
d. May mga lipunan sa Pilipinas na nananatiling masaya sa kabila
ng kahirapan.

539. 21. Aling pangyayari sa akda ang may ipinahihiwatig na mensahe sa mga
540
manonood batay sa bahaging nabasa?
a. Nagsasayaw ang mga bata sa barangay.
b. Nagdiwang ang buong barangay at nagsaya ang lahat.
c. Natapos ang pagdiriwang ng mga katutubo.
d. Nakasulat sa likuran ng mga bata ang katagang Babangon ang
Pilipinas
Binabati kita at matagumpay mong nasagot ang mga gawain sa
bawat aralin ng modyul na ito. Naniniwala akong naunawaan mo ang
mahahalagang konsepto na nais kong iwanan sa iyo na magagamit mo
sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay. Nawa’y naging makabuluhan
sa iyo ang ginawa nating pag-aaral. Handang-handa ka na para sa
Modyul 4 – ito ang tungkol sa awit na FLORANTE AT LAURA. Muli,
maligayang paglalakbay sa pagtuklas ng bagong karunungan.

540. 541
GLOSARYO
Advertisement – Iba’t ibang mga anyo ng patalastas na matutunghayan sa
iba’t ibang uri ng media, maging ito man ay sa print media, broadcast media,
films at mg uri nito.
Adhikain- layunin; gusto
Advocacy – Isang salitang Ingles na ang katuturan ay “isang adhikaing
dapat na maisakatuparan, suportahan o itaguyod para sa isang natatanging
layunin.
Agam-agam- hinala
Analitikal – pagbuo ng mga ideya mula sa iba’t ibang ideya upang makabuo
ng higit na estratehikong proyekto na sumasalamin sa katotohanan ng buhay
Angkinin- kunin
Arestuhin- hulihin
Babae sa Septic Tank – Isang Independent o Indie Film na nagtatampok ng
mga isyung panlipunan at ang tunay na kulay ng “showbiz” na labis ang
pagiging prestihiyoso ngunit may mga kabulukan sa likod ng tabing at
kamera.
Bajo de masinloc – parte ng Philippine Sea
Balakid- hadlang
Balangkas – pagkakasunod-sunod
Beterano- datihan
Bugso ng damdamin-napatangay sa nararamdaman
Bulwagan – lugar na pagdarausan
Camera Shots and Angles – Tumutukoy sa mga kuha at anggulo ng kamera
para sa isang partikular na eksena. Sa pamamagitan nito, naipakikita ang
emosyong nais idiin ng isang senaryo.
Campaign Activity – Isang gawain ng pangangampanya para sa isang
natatanging layunin. Sa gawaing ito ay isinasaalang-alang ang ilang
mahahalagang tuntunin.
Cinema truth – May katuturang “pelikula totoo”; katangian ng isang
dokumentaryong pampelikula upang maipakita ang realidad at aktuwal na
pangyayari.
Cinema Verite – Terminong French na ang ibig sabihin ay ang aktuwal na
pagtatagpo at pagkuha ng pangyayari ng isang filmmaker at ng kanyang film
subject, upang mas higit itong maging makatotohanan. Isang uri ng pagsasa-pelikula
sa kasalukuyan.
Coordinator – tagapangasiwa

541. 542
Corrupt – isang taong may posisyon at ginagamit ang pondo ng bayan sa
sariling kapakanan
Dambuhala – malaki
Dedikasyon – pag-aalay
Dialogue Script – Isang uri ng iskrip kung saan nakapaloob ang diyalogo ng
mga aktor at aktres ng bawat eksena. Nakabatay ito mula sa “sequence
script”.
Dinuro-duro – minaliit
Diyalogo- tawag sa anumang usapan sa pagitan ng dalawa at maraming
mga tauhan sa loob ng isang dula
Documentary For Television – ito ay mga palabas na naglalayong maghatid
ng komprehensibo at estratehikong proyekto na sumasalamin sa katotohanan
ng buhay at tumatalakay sa kultura at pamumuhay sa isang lipunan.
Dokumentaryong Pampelikula – Ekspresyong biswal, nagtatampok ng
realidad at katotohanan ng buhay ng isang lipunan. Nagbibigay ng
impormasyon, nanghihikayat at nagpapamulat ng kaisipan at kamalayang-panlipunan.
Elemento ng Pelikula – Mga sangkap o mga bahagi ng isang pelikula upang
ito ay kilalanin bilang isang mataas na uri ng likhang-sining.
Estratehiko – pamamaraan
Ethnographic Film – Isang uri ng dokumentaryo na nagtatampok sa kultura,
kalagayan at buhay ng mga katutubo sa isang lugar at lipunan.
Film maker – Ang taong bumubuo at lumilikha ng isang pelikula.
Film subject - Mga bagay o pinakapaksa sa pelikula na kinukunan ng
kamera upang maidiin ang nais ipahiwatig ng isang film maker.
FOI – Freedom Of Information
Forum – pagtatalakayan, pakikipagtalastasan,pag-uusap, pagpupulong
Gusot – problema
Halakhak-malakas na pagtawa
Himukin – hikayatin
Hinuha – pagbibigay interpretasyon

542. 543
Illiterate – Nangangahulugang may “kakulangan ng kaalaman” sa isang
bagay o mga bagay na nakapaligid sa kaniya. Sa ibang salita ay
“kamangmangan” o pagiging “ignorante.
Implikasyon – Epektong pandamdamin, pangkaisipan, pangkatauhan at
panlipunan at pagkatapos nito ay ang kasunod na aksyon o resulta
.
Independent / Indie Films - Mga pelikulang may malayang tema at
pamamaraan, sapagkat pangunahing layunin nito na buksan ang
kamalayang panlipunan ng mamamayan.
Information and Communication Technology (ICT) - Isa sa pangunahing
midyum sa kasalukuyang panahon upang mas maging mabilis at patuluyan
ang proseso ng gawaing pangkomunikasyon at pagbibigay-impormasyon.
Interpretasyon – sariling pag-unawa
Ipinipinid-isinasara
Iskrip- pinakaluluwa ng isang dulang itatanghal sapagkat lahat ng bagay na
isinasaalang-alang sa dula ay nagmumula rito
Kalumbayan-kalungkutan
Kamalayang panlipunan – pagiging bukas ang isipan sa mga nagaganap sa
paligid
Kariktan-kagandahan
Katig – kakampi, kinampihan, kapanalig
Kawangggawa- libreng serbisyo
Kinamihasnan-kinamulatan
Komentaryo – pagbibigay-opinyon
Komprehensibo – kumpleto at kapani-paniwala
Kontrobersiyal – makulay, maraming usapin
Kontrobersiyal- mainit na pinag-uusapan
Kredebilidad – kapani-paniwala
Kultura - ang kalinangan ng isang lipunan. Sinasalamin nito ang mga
ideya, pananaw, kaugalian, kakayahan at tradisyong umunlad ng isang
lipunan. Bahagi rin nito ang institusyong tagapaghubog ng kamalayan ng
mamamayan tulad ng paaralan (edukasyon), pahayagan, midya, relihiyon, at
mga establisimentong pansining.
Kulturang Popular – sumasaklaw sa pag-aaral/pagsusuri ng iba’t ibang
kulturang popular, halimbawa, pelikula, musika, komiks at pahayagan, mga

543. programang panradyo, pantelebisyon na nakaiimpluwensiya sa paghubog ng
sariling katalinuhan at identidad. Sinasabing kultura ng panggitnang uri at
para sa marami (sangguniin sa introduksiyon nito ang malalim at malawak na
talakay)
544
Kuro-kuro – opinyon, saloobin
Lantaran – kitang-kita, bulgar
Larawang-diwa o imahe- tumutukoy ito sa mga salitang kapag binanggit sa
akda ay nag-iiwan ng malinaw at tiyak na larawan sa isipan ng mambabasa,
nagpapatalas ito ng pandama.
Lihim-sekreto
Likumin-kolektahin
Lumalawig – lumalawak
Lumuwas-nagpunta sa malayong lugar
Mamamahayag – tagapagbalita, tagapag-ulat
Manoro – Katutubong salita ng mga Aeta na ang ibig sabihin ay “guro”.
Martial law – Batas Militar
Masusulingan – matatakbuhan, mahihingan ng tulong
Mauuntol- matitigilan
Midyum – daan, instrument
Minindal-miryenda
Multi-Media – Tumutukoy sa iba’t ibang uri ng “media” o midyum na
ginagamit sa komunikasyon. Karaniwang binubuo ng print media, broadcast
media, film at information and communication technology.
Munti-maliit
Nagkakandirit-naglulundag na nakatingkayad ang paa
Nagkukumahog – nagmamadali
Nagtungo-nagpunta
Nagugulumihanan-nalilito
Nagugunita-naalala
Nalalambungan- natatakpan
Napopoot- nagagalit, matinding galit

544. Newsreel – Nagsisilbing balita ng bayan na nagtatampok ng iba’t ibang
pangyayari sa kapaligiran.
Obra-Maestra – Isang uri ng likhang-sining na napagkalooban ng mataas na
uri ng parangal; kinilala; naging tanyag at kakaiba sa uri nito; may taglay na
kariktan.
545
Pagaril-pagaralgal
Pagbatikos – pagtuligsa
Pagkiling – pagkampi, pagpanig
Pagkukunwari- pagpapanggap
Paglalayag- paglalakbay
Paglililo- pagtataksil
Pagod-hapo
Pagpapahiwatig (foreshadowing) isang pagpaparamdam, pagpapakilala,
pagbibigay ng mga babala o pahiwatig o pagpapauna sa unahan o
kalagitnaan ng kuwento upang ihanda ang mambabasa sa maaaring
mangyari sa hulihan ng akda
Pagpapalaluan- pagyayabangan
Pagsasahimpapawid – ang sistema ng pagpapakinig ng isang programang
panradyo
Pahiwatig- mga pahayag o ideyang hindi lantad o hayag ang kahulugang
nais nitong iparating. May mga pantulong na palatandaan sa loob ng
pangungusap o sa mga bahagi ng akdang makatutulong upang maunawaan
ang kahulugang nais nitong sabihin
Paksang-diwa o tema (theme)-itoy pangunahing kaisipan ng tula, katha,
dula, nobela, sanaysay, kuwento ng isang pangkalahatang pagmamasid sa
buhay ng may-akda na nais niyang ipahatid sa mambabasa. Hindi ito dapat
ipagkamali sa sermon o aral. Hindi sapat na sabihing tungkol sa pagiging ina
ang tema. Paksa lamang itong maituturing. Ilahad ito ng ganito; kung minsa’y
puno ng pagkasiphayo kaysa kaligayahan ang pagiging ina
Pananaliksik- isang masusing pag-aaral sa isang paksa o problemang
inihahanap ng solusyon o kasagutan
Panitikang Popular - Anyo ng panitikan na makabago ang mga dulog at
pamamaraan. Dahil na rin sa makabago nitong mga pamamaraan, estilo at
anyo. Partikular na ito’y binabasa at pinanonood ng mga kabataan sa
panahong kasalukuyan.

545. Panitikang Popular – sa orihinal na legal na kahulugan, pag-aari ng
mamamayan. Kawing sa “populace” na ibig sabihi’y hindi aristokrata, aral - -
ang mababang uri. May konotasyong inferior na uri ng literatura, hanggang sa
tribyal (pop). Sa usaping ideolohikal, bagama’t tinatangkilik ng lahat ng uri ng
lipunan, may pagkakaiba batay sa pang-ekonomiyang lagay (halimbawa;
klase ng sineng pinapanood, klase ng komiks na binabasa. Kasalukuyan,
nakakawing ang konsepto ng popular sa mas midya, kung ano ang naaabot
nito, ang saklaw ang siyang may kakanyahang maging popular. Ang popular
ay may oryentasyong komersyal, o sa pagkita (profit)
546
Pasubali – pag-aalinlangan, pagdadalawang-isip
Punto-tono ng boses sa pagsasalita
Rehas – harang, kulungan, hadlang
Resettlement Area – Lugar na pinaglipatan upang doon tuluyang manirahan.
Sagad-hanggang-langit – lubos, wagas, sukdulan,sobra, lubos
Salik – bagay na naging daan
Sanggunian – kalipunan
Sarat-pango
Senaryo – Termino sa pelikula na ang ibig sabihin ay “tanawin” o isang
“eksena”.
Sequence Script – Isang uri at bahagi ng iskrip na nagtatampok ng mga
detalye at kaisipan ng bawat eksena ng isang pelikula o dokumentaryo.
Gayundin ng bawat “camera shots and angles” nito.
Short Films – Maiikling uri ng pelikula na naghahatid ng mahahalagang
mensahe sa mga manonood.
Simbolo- ito ang mga salita na kapag binanggit sa isang akdang
pampanitikan ay nag-iiwan ng iba’t ibang pagpapakahulugan sa mambabasa,
isang bagay o kaisipan na kumakatawan sa iba pang konsepto at maaaring
bigyan ng maraming antas ng kahulugan
Simpatika- malakas ang dating ng personalidad
Sisiw – maliit, walang lakas, walang kapangyarihan
Social Awareness – Sa tunay na katuturan nito ay “kamalayang panlipunan”
batay sa kaisipan at umiiral na moral ng isang lipunan tungo sa pagkamulat
sa katotohanan.

546. Tabloid- Maliit at abot-kaya kumpara sa isang broadsheet. Sapagkat mas
maliit ang espasyo sa tabloid, mas maliit rin ang inaasahang pagkonteksto sa
mga balita. May puntong naisasantabi na ang mga pambansang isyu. Sa
kaunting espasyong ito, nagkakasya ang maraming sambahayan para sa
balita at impormasyon.
Higit na binibigyang pokus ng mga tabloid ang mga police stories
(panggagahasa, pananamantala/molestation, kidnapping, atbp.) at mga
kuwentong ikamamangha ng mga mambabasa kumpara sa pambansang
isyung inilalatag ng mga broadsheet. Sa anyo ng balita hanggang sa
paggamit ng termino, pumapasok ang isyu ng tama o mali.
547
Tangan-tangan – hawak-hawak
Tanglaw – liwanag, umiilaw
Teksto – sa tradisyunal na gawi, ang nakasulat na anyo. Sa pag-aaral, ang
teksto ay sasakop di-lamang sa nakasulat na anyo, pati na rin sa praktikal na
gawi sa produksyon ng literatura.
Teledrama – mga drama sa telebisyon
Transaksiyon – kasunduan
Travelogue – Isang uri ng dokumentaryo na nagtatampok ng iba’t ibang mga
lugar kung saan maaaring maglakbay.
Tumutukoy sa mga bagay na kinagigiliwan at kinahihiligan ng mga tao sa
kasalukuyang panahon, ito man ay may kinalaman sa adbertismo, mga
produktong ginagamit, uri ng libangan, paraan ng pananalita, lebel ng wikang
ginagamit, pinanonood at maging binabasa.
Utusan-katulong
Video Advocacies – Mga adbokasiya, patalastas at mga propaganda na
naglalayong manghikayat, magpabago ng pananaw, magpamulat ng kaisipan
at kamalayan.
Wartime propaganda – Ang mga Dokumentaryong Pampelikula noong
unang panahon ay nagsilbing instrumento ng nasyonalismo, pakikipaglaban,
deskriminasyon at pagkakabaha-bahagi.
Yabag-tunog ng mga paa sa paglakad

547. 548
SANGGUNIAN
*Aklat
Baisa-Julian, Aileen G. at Dayag, Alma M., Pluma I Wika at Panitikan para sa
Mataas na Paaralan. Alma M. Quezon City, Philippines, Phoenix Publishing
House, Inc., 2009
Arrogante, Jose A. et.al Panitikang Filipino Pampanahong Elektroniko.
National Book Store. Mandaluyong City, 1991
Austero, Cecilia S., et al, Komunikasyon sa Akademikong Filipino. UNLAD
Publishing House. Pasig City. 2007
Evasco, Eugene at Ortiz Will. PALIHAN Hikayat sa Panitikan at Malikhaing
Pagsulat. CE Publishing, Inc. Quezon City. 2008
Garcia, Lakandupil., et al, Komunikasyon sa Akademikong Filipino, 2006.
Glinofria, Maurita L. at Laxina, Teresita F., Kadluan ng Wika at Panitikan IV
Makati City, Philippines, Diwan Scholastic Press Inc., 1999.
Mag-atas, Rosario U et.al., Panitikang Kayumanggi (Pangkolehiyo),
Valenzuela, Metro Manila, Philppines, National Bookstore, Inc. 1994.
Resuma, Vilma Mascarina. Gramatikang Pedagohikal ng Wikang Filipino
Komunikatibong Modelo.
Reyes, Soledad S. Pagbasa ng Panitikan at Kulturang Popular. Ateneo de
Manila University Press. Quezon City. 1997
Rubin, Ligaya T. et.al., Panitikan sa Pilipinas, Sampaloc, Manila, Philippines,
Rex Book Store: 2001.
Santiago, Lilia Quindoza et al., Mga Panitikan ng Pilipinas, C E Publishing
Inc., 2007

548. 549
Pahayagan
Pilipino Mirror. Eros Atalia. Dagling Katha, Oktubre 29, 2012
Magasin
Awake! Magazine, Social Networking, Watchtower Society, September 2010
Magasing Gumising! Gabay sa Paggamit ng Kompyuter, Oktubre 2011
Internet
Anonuevo, Roberto Alimbukad (http://alimbukad.com/2008/08/08/ang-editoryal-
bilang-lunsaran-ng-panunuri/)
http/www.youtube.com/watch
http://iskwiki.upd.edu.ph/images/1/12/Working_while_in_class.pdf
http://the1010project.multiply.com/journal/item/34/34?show_interstitial=1u=
%2Fjournal%2Fitem
http://www.ampedasia.com/forums/showthread.ph
http://www.balita.net.ph/2012/06/kuwentuhang-media/#.UKseSO_QVyw
http://www.cbcpworld.com/cinema/html/about_us.html
http://www.cinemalaya.org/film
http://www.gmanetwork.com/news/story/277577/ulatfilipino/balitangpinoy/free
dom-of-information-foi-bill-namimiligrong-mamatay-pagsapit-ng-disyembre
http://www.goodreads.com/author/show/562411.Liwayway_A_Arceodocid=A
BGlKlbQ9ckHIMimgurl=http://photo.goodreads.com/authors/1285673744p5/
562411.jpgw=200h=255ei=qcWYUIG4C-http://
www.google.com.ph/images
http://www.google.com.ph/imgres?q=amado+v.+hernandeznum=10hl=filb
iw=1366bih=586tbm=ischtbnid=ea4EYMmffqTL9M:imgrefurl=http://tl.wik
ipedia.org/wiki/Amado_V._Hernandezdocid=4iKXVzDQtavxDMimgurl=http:
//upload.wikimedia.org/wikipedia/tl/thumb/4/4d/Amado_V_Hernandez.jpg/200
px-

549. http://www.google.com.ph/imgres?q=epifanio+matutenum=10hl=filbiw=13
66bih=586tbm=ischtbnid=ZLKmBTzQV0CoJM:imgrefurl=http://www.pan
itikan.com.ph/authors/m/egmatute.htmdocid=_HCanklXMTkfgMimgurl
http://www.google.com.ph/imgres?q=genoveva+edroza+matutenum=10hl=
filbiw=1366bih=586tbm=ischtbnid=TGmUnIRphI7ZEM:imgrefurl=http://
banareskimberly.blogspot.com/2012/07/ang-kuwento-ni-mabuti-ni-http://
www.google.com.ph/imgres?q=manuel+l.+quezonnum=10hl=filbiw=
1366bih=586tbm=ischtbnid=hZL8VgvZzhW9CM:imgrefurl=http://www.ta
kdangaralin.com/history/philippine-presidents-history/manuel-http://
www.google.com.ph/imgres?q=narciso+reyes+lupang+tinubuannum=1
0hl=filbiw=1366bih=586tbm=ischtbnid=CPphnem0zXRMpM:imgrefur
http://www.123people.ca/s/narciso%2Breyesdocid=
http://www.google.com.ph/imgres?q=rene+villanuevahl=filbiw=1366bih=5
86tbm=ischtbnid=ZtEk2Y6A4zEuuM:imgrefurl=http://eatingthesun.blogsp
ot.com/2007/12/rene-o-villanueva-1954
http://www.google.com.ph/imgres?q=severino+reyeshl=filbiw=1366bih=5
50tbm=ischtbnid=LKWSzchujeP65M:imgrefurl=http://en.wikipedia.org/wik
i/File:Severino_Reyes.jpgdocid=J7AUpzUBsdm2zMimgurl=
550
http://www.rymaec.org/node/412
http://www.youtube.com/watch?v=5ERcIh2nJx0feature=related
http:/www.google.com.ph
images.cnhsteacheers.multiply.multiplycontent.com/.../Worksheet%2
Thefreedictionary.com
Wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn
www.adobe.com/products/
www.audioenglish.net
www.gmanetwork.com/news/video/shows/investigative documentaries
www.screenaustralia.gov.com
www.starcinema.com.ph
www.wikipedia.com

550. 551