giáo trình khung gầm ô tô- tìm hiểu về các hệ thống khung gầm và bên trong ô tô

1. CHÖÔNG 1
GIÔÙI THIEÄU CHUNG VEÀ HEÄ THOÁNG TRUYEÀN LÖÏC
I. GIÔÙI THIEÄU :
Hình 1-1. Caùc boä phaän cuûa HTTH treân oâtoâ:
1- truïc khuyûu ñoäng cô; 2- ly hôïp; 3- hoäp soá; 4- truïc caùcñaêng;
5- khôùp caùcñaêng; 6- hoäp vi sai; 7- baùn truïc; 8- baùnh xe chuû ñoäng.
Heä thoáng truyeàn löïc (HTTL) cuûa oâtoâ laø heä thoáng taäp hôïp taát caû caùc cô caáu noái töø
ñoäng cô tôùi baùnh xe chuû ñoäng coù coâng duïng:
 Truyeàn, bieán ñoåi moment xoaén vaø soá voøng quay töø ñoäng cô tôùi baùnh xe chuû
ñoäng sao cho phuø hôïp giöõa cheá ñoä laøm vieäc cuûa ñoäng cô vaø moment caûn sinh ra
trong quaù trình oâtoâ chuyeån ñoäng.
 Caét doøng truyeàn trong thôøi gian ngaén hoaëc daøi.
 Thöïc hieän ñoåi chieàu chuyeån ñoäng nhaèm taïo neân chuyeån ñoäng luøi cho oâtoâ.
 Taïo khaû naêng chuyeån ñoäng eâm dòu vaø tính naêng vieät daõ caàn thieát treân
ñöôøng.
1
2
3
4
5
67
8

2. Ñeå thöïc hieän nhöõng vieäc naøy caàn boán thaønh phaàn:
 Ly hôïp
 Hoäp soá
 Truyeàn ñoäng caùcñaêng
 Caàu chuû ñoäng
1. Ly hôïp
Boä ly hôïp duøng ñeå noái coát maùy vôùi heä thoáng truyeàn löïc, nhaèm truyeàn moment
xoaén moät caùch eâm dòu vaø ñeå caét truyeàn ñoäng ñeán heä thoáng truyeàn löïc ñöôïc nhanh;
döùt khoaùt trong nhöõng tröôøng hôïp caàn thieát.
2. Hoäp soá
 Nhaèm thay ñoåi tyû soá truyeàn vaø moment xoaén töø ñoäng cô ñeán caùc baùnh xe chuû
ñoäng phuø hôïp vôùi monent caûn luoân thay ñoåi vaø nhaèm taän duïng toái ña coâng suaát ñoäng
cô.
 Giuùp xe thay ñoåi ñöôïc chieàu chuyeån ñoäng.
 Ñaûm baûo cho xe döøng taïi choã maø khoâng caàn taét maùy hoaëc khoâng caàn taùch ly
hôïp.
 Daãn ñoäng moment xoaén ra ngoaøi cho caùc boä phaän ñaëc bieät ñoái vôùi caùc xe
chuyeân duïng.
3. Truyeàn ñoäng caùcñaêng
Truyeàn ñoäng caùcñaêng duøng ñeå truyeàn moment xoaén giöõa caùc truïc khoâng thaúng
haøng. Caùc truïc naøy leäch nhau moät goùc α >0o
vaø giaù trò cuûa α thöôøng thay ñoåi.
4. Caàu chuû ñoäng
Caàu chuû ñoäng oâ toâ goàm coù: Truyeàn löïc chính, vi sai, baùn truïc vaø voû caàu. Caàu chuû
ñoäng coù taùc duïng:
 Truyeàn coâng suaát töø truïc chuû ñoäng ñeán caùc baùnh xe sau.
 Thay ñoåi höôùng quay cuûa truïc chuû ñoäng1 goùc 900
ñeå quay truïc baùnh xe.
 Taïo ra söï giaûm toác cuoái cuøng giöõa truïc truyeàn ñoäng vaø baùnh xe thoâmg qua
caùc baùnh raêng truyeàn ñoäng cuoái cuøng.
 Chia toång moâmen xoaén tôùi caùc baùnh xe chuû ñoäng.
 Cho pheùp sai leäch toác ñoä giöõa caùc baùnh xe khaùc nhau (baùnh xe traùi, baùnh
xe phaûi) trong luùc quay voøng.
 Naâng ñôõ troïng löôïng caàu sau, toaøn boä heä thoáng treo vaø saécxi.
 Taùc ñoäng nhö moät thaønh phaàn moâmen xoaén khi coù gia toác vaø phanh.
Caùc loaïi oâtoâ thöôøng boá trí ñoäng cô ñoát trong (nhieân lieâu xaêng, diesel) hoaëc ñoäng
cô ñieän. Vieäc xuaát hieän caùc loaïi ñoäng cô nhö: ñoäng cô roâto quay (Wankel), ñoäng cô
söû duïng nhieân lieäu hyñro phaân huyû töø nöôùc … laøm thay ñoåi caáu truùc cuûa HTTL.
Hieän nay chuùng ta thöôøng söû duïng caùc loaïi oâtoâ coù ñoäng cô ñoát trong. Sau hôn moät
theá kyû keå töø khi ra ñôøi ñeán nay, ñoäng cô ñoát trong ñaõ khoâng ngöøng ñöôïc hoaøn thieän
daãn tôùi keát caáu HTTL bieán ñoäng ñaùng keå. Nhöõng chæ tieâu chính coù theå keå tôùi laø:

3. giaûm tieâu hao nhieân lieäu, taêng coâng suaát, giaûm tieáng oàn, taêng toác ñoä lôùn nhaát ñoäng
cô ... Do ñoøi hoûi nhöõng tính naêng nhö: khaû naêng leo doác cöïc ñaïi cuûa oâtoâ, khaû naêng
ñaït vaän toác cöïc ñaïi, khaû naêng ñaït gia toác cöïc ñaïi, khaû naêng ñaït coâng suaát cöïc ñaïi …
vaø nhöõng phaùt trieån vöôït baäc cuûa kyõ thuaät ñoäng cô neân laøm taêng tính naêng ña daïng
trong keát caáu HTTL.
II. PHAÂN LOAÏI
HTTL ñöôïc phaân loaïi theo caùc ñaëc ñieåm:
1. Phaân loaïi theo hình thöùc truyeàn naêng löôïng
 HTTL cô khí goàm caùc boä truyeàn ma saùt, caùc hoäp bieán toác, hoäp phaân phoái,
truyeàn ñoäng caùcñaêng, loaïi naøy duøng phoå bieán.
 HTTL cô khí + thuyû löïc goàm caùc boä truyeàn cô khí, boä truyeàn thuyû löïc.
 HTTL ñieän töø goàm nguoàn ñieän, caùc ñoäng cô ñieän, rôle ñieän töø, daây daãn.
 HTTL lieân hôïp goàm moät soá boä phaän cô khí, moät soá boä phaän thuyû löïc, moät
soá boä phaän ñieän töø.
Phoå bieán hôn caû laø HTTL cô khí vaø cô khí thuyû löïc.
2. Phaân loaïi theo ñaëc ñieåm bieán ñoåi caùc soá truyeàn.
Phaân loaïi theo ñaëc ñieåm bieán ñoåi caùc soá truyeàn goàm: truyeàn löïc coù caáp vaø
truyeàn löïc voâ caáp.
 Truyeàn löïc coù caáp laø truyeàn löïc coù caùc tyû soá truyeàn coá ñònh, vieäc thay ñoåi
soá truyeàn theo daïng baäc thang.
 Truyeàn löïc voâ caáp laø truyeàn löïc coù tyû soá truyeàn bieán ñoåi lieân tuïc tuøy thuoäc
vaøo cheá ñoä laøm vieäc cuûa ñoäng cô vaø moment caûn töø maët ñöôøng.
3. Phaân loaïi theo phöông phaùp thay ñoåi toác ñoä
 Ñieàu khieån baèng caàn soá.
 Ñieàu khieån baùn töï ñoäng.
 Ñieàu khieån töï ñoäng.
Phaân bieät giöõa ñieàu khieån baùn töï ñoäng vaø ñieàu khieån töï ñoäng thoâng qua soá
löôïng cô caáu ñieàu khieån trong buoàng laùi.
Hieän nay chuùng ta thöôøng gaëp:
 HTTL coù caáp ñieàu khieån baèng caàn soá (Manual Transmissions: MT).
 HTTL cô khí thuûy löïc ñieàu khieån töï ñoäng (Automatic Transmissions: AT).
III. CAÙC SÔ ÑOÀ BOÁ TRÍ CHUNG
1. Caùc sô ñoà HTTL
HTTL taäp hôïp nhieàu cuïm chöùc naêng khaùc nhau. Thoâng thöôøng bao goàm:
- Ly hôïp, hoäp soá chính, truïc caùcñaêng, caàu chuû ñoäng, baùnh xe.
- Ly hôïp, hoäp soá chính, hoäp phaân phoái, truïc caùcñaêng, caàu chuû ñoäng, khôùp noái, baùnh
xe.
- Hoäp soá töï ñoäng (AT), hoäp phaân phoái, truïc caùcñaêng, caàu chuû ñoäng, khôùp noái, baùnh
xe…

4. Soá löôïng cuïm coù theå khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo tính naêng kyõ thuaät cuûa oâtoâ. Hình
1-1’ giôùi thieäu caùc sô doà thöôøng gaëp treân oâtoâ.
Caùc kyù hieäu: Ñ – ñoäng cô
L – ly hôïp
H – hoäp soá
CÑ – caùc ñaêng
C – caàu chuû ñoäng
a. Loaïi FF (FWD) (Ñoäng cô ñaët tröôùc – caàu tröôùc chuû ñoäng)
 Sô ñoà a: ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá
chính, caàu xe naèm doïc vaø ôû tröôùc xe taïo
neân caàu tröôùc chuû ñoäng. Toaøn boä caùc
cuïm lieâm keát vôùi nhau thaønh moät khoái.
Nhôø caáu truùc naøy troïng taâm xe naèm leäch
haún veà phía ñaàu xe, keát hôïp caáu taïo voû
xe taïo khaû naêng oån ñònh cao khi coù löïc
beân taùc ñoäng, ñoàng thôøi giaûm ñoä nhaïy
caûm vôùi gioù beân. Xong khoâng gian ñaàu
xe raát heïp.
 Sô ñoà b: ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá
naèm ngang ñaët tröôùc xe, caàu tröôùc chuû
ñoäng. Toaøn boä cuïm truyeàn löïc lieàn khoái.
Troïng löôïng khoái ñoäng löïc naèm leäch haún
veà phía tröôùc ñaàu xe giaûm ñaùng keå ñoä
nhaïy cuûa oâtoâ vôùi löïc beân nhaèm naâng cao
khaû naêng oån ñònh ôû toác ñoä cao. Trong caàu
chuû ñoäng thì boä truyeàn baùnh raêng truï thay
theá cho boä truyeàn baùnh raêng coân.
b. Loaïi FR (RWD) (Ñoäng cô ñaët tröôùc – caàu sau chuû ñoäng)
 Sô ñoà c: ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá
ñaët haøng doïc phía tröôùc ñaàu xe, caàu chuû
ñoäng ñaët sau xe, truïc caùc ñaêng noái giöõa
hoäp soá vaø caàu chuû ñoäng. Chieàu daøi töø hoäp
soá ñeán caàu sau khaù lôùn neân giöõa truïc phaûi
ñaët oå treo. c)
a)
b)

5. c. Loaïi RR (Ñoäng cô ñaët sau – caàu sau chuû ñoäng)
 Sô ñoà d: ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá,
caàu chuû ñoäng laøm thaønh moät khoái goïn ôû
phía sau xe, caàu sau chuû ñoäng. Cuïm ñoäng
cô naèm sau caàu chuû ñoäng.
 Sô ñoà e: gioáng nhö sô ñoà d nhöng
cuïm ñoäng cô naèm quay ngöôïc laïi, ñaët
tröôùc caàu sau.
d. Loaïi 4WD (Ñoäng cô hai caàu chuû ñoäng thöôøng xuyeân)
 Sô ñoà h: ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá
chính, hoäp phaân phoái ñaët doïc phía ñaàu
xe, caàu tröôùc vaø caàu sau chuû ñoäng. Noái
giöõa hoäp phaân phoái vaø caùc caàu laø caùc
truïc caùcñaêng. Sô ñoà naøy thöôøng gaëp ôû
oâtoâ coù khaû naêng vieät daõ cao, oâtoâ chaïy
treân ñöôøng xaáu.
 Sô ñoà g: ñoäng cô, ly hôïp ñaët tröôùc
xe, hoäp soá chính, caàu xe ñaët sau xe,truïc
caùcñaêng noái giöõa ly hôïp vaø hoäp soá chính.
Truïc caùcñaêng ñaët kín trong voû boïc laøm
toát vieäc baûo veä che boäi cho heä thoáng.
Troïng löôïng san ñeàu cho caû hai caàu.

6. 6
2. Moät soá ñaùnh giaù toång quaùt
Thoâng thöôøng ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng oâtoâ coù theå söû duïng caùc yeáu toá cô baûn: chaát
löôïng keùo, chaát löôïng ñieàu khieån, chaát löôïng oån ñònh.
Sô ñoà Gt/Gs.% Chaát löôïng
khoâng taûi ñaày taûi keùo ñieàu khieån oâån ñònh
c 55/45 50/50 toát trung bình trung bình
a, c 60/40 55/45 toát toát toát
d, e ,g 40/60 50/50 toát toát xaáu
h 55/45 45/55 toát trung bình trung bình
Baûng 1-2. Caùc yeáu toá ñaùnh giaù chung:
Gt – taûi troïng tónh ñaët treân caàu tröôùc;
Gs – taûi troïng tónh ñaët treân caàu sau;
Gt/Gs – tyû leä phaân boá taûi troïng.
- Chaát löôïng keùo bieåu thò khaû naêng taêng toác, khaû naêng taän duïng löïc baùm ôû baùnh
xe chuû ñoäng.
- Chaát löôïng ñieàu khieån bieåu thò ôû khaû naêng ñieàu khieån toác ñoä, ñieàu khieån höôùng
chuyeån ñoäng (quaõng ñöôøng phanh, khaû naêng thöïc hieän quay voøng, oån ñònh chuyeån
ñoäng thaúng).
- Chaát löôïng oån ñònh bieåu thò khaû naêng choáng tröôït, laät, laéc ngang trong moïi ñieàu
kieän chuyeån ñoäng theo caùc traïng thaùi chuyeån ñoäng cuûa xe.
Caùc yeáu toá cô baûn treân ñeàu aûnh höôûng tôùi khaû naêng chuyeån ñoäng, khaû naêng an
toaøn quyeát ñònh bôûi tyû leä phaân boá taûi troïng trong traïng thaùi tónh ôû hai traïng thaùi:
khoâng taûi vaø ñaày taûi theo Gt/Gs. Caùc thoâng soá cho trong baûng 1-2.
Qua baûng ta thaáy caùc oâtoâ loaïi moät caàu chuû ñoäng hieän ñaïi coù xu höôùng duøng
caùch boá trí theo sô ñoà b, c.
IV. MOÄT SOÁ SÔ ÑOÀ TOÅNG THEÅ TREÂN XE HAI CAÀU CHUÛ ÑOÄNG
Coâng thöùc baùnh xe ñöôïc kyù hieäu toång quaùt laø: a x b
Trong ñoù: a laø soá löôïng baùnh xe
b laø soá löôïng baùnh xe chuû ñoäng
Thí duï cho caùc tröôøng hôïp :
o 4 x 2 : xe coù moät caàu chuû ñoäng (coù boán baùnh xe, trong ñoù hai baùnh chuû
ñoäng).
o 4 x 4 : xe coù hai caàu chuû ñoäng (coù boán baùnh xe , caû boán baùnh ñeàu chuû
ñoäng).
o 6 x 4 : xe coù hai caàu chuû ñoäng , moät caàu bò ñoäng (coù 6 baùnh xe, trong
ñoù coù 4 baùnh laø chuû ñoäng).
o 6 x 6 : xe coù ba caàu chuû ñoäng (coù 6 baùnh xe vaø caû 6 baùnh ñeàu chuû
ñoäng).

7. 7
o 8 x 8 : xe coù boán caàu chuû ñoäng ( coù 8 baùnh xe vaø caû 8 baùnh ñeàu chuû
ñoäng).
Vì möùc ñoä phöùc taïp cuûa heä thoáng truyeàn löïc moät soá xe cuï theå ñöôïc theå hieän
qua coâng thöùc baùnh xe nhö treân neân heä thoáng truyeàn löïc coù caùc kyù hieäu thöôøng
duøng nhö:
 Loaïi kyù hieäu 4WD (four well drive): cho taát caû caùc xe coù boán baùnh chuû
ñoäng.
 Loaïi kyù hieäu AWD (all well drive): cho taát caû caùc xe coù caáu truùc kieåu caàu
tröôùc thöôøng xuyeân ôû traïng thaùi chuû ñoäng, caàu sau chæ truyeàn löïc trong moät soá ñieàu
kieän nhaát ñònh.
Vôùi muïc ñích naâng cao khaû naêng cô ñoäng treân oâtoâ hai caàu söû duïng daïng caáu
truùc treân hình 1-2.
1. Caùc boä vi sai giöõa caùc baùnh xe (h. 1-2).
Caùc boä vi sai giöõa caùc baùnh xe ñaûm nhaän vai troø khaùc toác giöõa caùc baùnh xe
cuøng moät caàu, xong tröôøng hôïp xe chuyeån ñoäng treân ñöôøng xaáu coù theå xaûy ra hieän
töôïng moät baùnh xe bò quay trôn maø khoâng truyeàn löïc. Caùc xe moät caàu chuû ñoäng chuû
yeáu hoaït ñoäng treân ñöôøng toát do ñoù caùc kieåu vi sai kieåu naøy raát thích hôïp.
Hình 1-2. Caùc daïng caáu truùc truyeàn löïc treân oâtoâ.
Treân oâtoâ nhieàu caàu caàn hoaït ñoäng treân ñöôøng xaáu ñeå haïn cheá söï quay trôn cuûa
moät baùnh xe treân moät caàu, coù theâm khoaù ma saùt caùc daïng khaùc nhau nhö: ly hôïp
tröôït, boä gaøi coù ma saùt cao, khôùp ly hôïp töï ñoäng ñieàu chænh.
Moät soá keát caáu khaùc coù khaû naêng khoaù cöùng hai baùnh xe (khoaù vi sai), khi ñoù
caùc baùnh xe ôû moät caàu khoâng coøn khaû naêng khaùc toác. Xe khoâng coøn hoaït ñoäng ôû
cheá ñoä naøy laâu daøi vì lyù do quaù taûi do keát caáu. Caáu rtuùc töï ñoäng gaøi vi sai laø loaïi

8. 8
khôùp daïng haønh trình töï do. Keát caáu töï ñoäng laøm vieäc khi coù sai leäch toác ñoä giöõa
hai baùnh xe.
2. Caùc boä vi sai giöõa caùc caàu
Caùc boä vi sai giöõa caùc caàu ñaët trong hoäp phaân phoái cho pheùp caùc caàu laøm vieäc
vôùi caùc toác ñoä quay khaùc nhau, vieäc boá trí nhö vaäy laøm cho xe hai caàu hoaït ñoäng
linh hoaït nhöng giaûm khaû naêng cô ñoäng cuûa xe.
Caáu truùc khaéc phuïc yeáu ñieåm ñoù laø söû duïng caùc boä khoaù vi sai gioáng caùc boä
khoaù vi sai giöõa caùc baùnh xe nhö sô ñoà 2, 3, 4, 6 treân hình 1-2. Caùc khoaù coù theå laø
vi sai truïc vít baùnh vít, khôùp ly hôïp, khôùp ly hôïp töï ñoäng ñieàu chænh.
Treân moät soá xe hai caàu chuû ñoäng khoâng coù hoäp phaân phoái, khoâng coù cô caáu
gaøi caàu baèng tay hay phím ñieän maø söû duïng khôùp ma saùt noái giöõa hai caàu. Khôùp
laøm vieäc nhö moät khôùp meàm ñaûm baûo cho heä thoáng truyeàn löïc khoâng bò quaù taûi.
Khôùp chæ tröôït khi söï cheânh leäch moment truyeàn quaù lôùn, coøn laïi chuùng noái lieàn
giöõa hai caàu. Caáu truùc nhö vaäy ñöôïc coi laø khôùp ma saùt töï tröôït nhö sô ñoà 1, 5, 7
treân hình 1-2.

9. 9
CHÖÔNG 2
BOÄ LY HÔÏP
Treân oâtoâ, coâng suaát truyeàn töø ñoäng cô ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng thoâng qua
boä ly hôïp. Ly hôïp ñöôïc ñaët giöõa baùnh ñaø ñoäng cô vaø hoäp soá. Ngöôøi laùi xe seõ ñieàu
khieån söï aên khôùp giöõa baùnh ñaø vaø hoäp soá thoâng qua pedal ly hôïp ñeå ñoäng cô truyeàn
coâng suaát ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng hoaëc ñoäng cô quay töï do khoâng truyeàn coâng
suaát ñeán baùnh xe.
Hình 2-1. Caáu taïo boä ly hôïp treân oâtoâ HONDA.
I. Coâng duïng – phaân loaïi – yeâu caàu
1. Coâng duïng
 Taïo khaû naêng ñoùng ngaét maïch truyeàn löïc töø ñoäng cô tôùi baùnh xe chuû ñoäng.
Ly hôïp ñaûm baûo ñoùng ngaét eâm dòu nhaèm giaûm taûi troïng ñoäng vaø thöïc hieän
trong thôøi gian ngaén.
 Khi chòu taûi quaù lôùn ly hôïp ñoùng vai troø nhö moät cô caáu an toaøn nhaèm traùnh
quaù taûi cho HTTL vaø ñoäng cô.
 Khi coù hieän töôïng coäng höôûng ly hôïp coù khaû naêng daäp taét dao ñoäng nhaèm
naâng cao chaát löôïng truyeàn löïc.
2. Phaân loaïi
a. Theo caùch truyeàn moment xoaén töø coát maùy ñeán truïc cuûa HTTL
 Ly hôïp ma saùt: loaïi moät ñóa vaø nhieàu ñóa, loaïi loø xo maøng, loaïi loø xo neùn
bieân, loaïi loø xo neùn trung taâm, loaïi caøng taùch ly taâm vaø nöûa ly taâm.

10. 10
 Ly hôïp thuûy löïc: loaïi thuûy tónh vaø thuûy ñoäng.
 Ly hôïp nam chaâm ñieän.
 Ly hôïp lieân hôïp.
b. Theo caùch ñieàu khieån
 Ñieàu khieån do laùi xe (loaïi ñaïp chaân, loaïi coù trôï löïc thuûy löïc hoaëc khí).
 Loaïi töï ñoäng.
Hieän nay treân oâtoâ ñöôïc söû duïng nhieàu loaïi ly hôïp ma saùt. Ly hôïp thuûy löïc
cuõng ñang ñöôïc phaùt trieån ôû oâtoâ vì coù öu ñieåm laø giaûm ñöôïc taûi troïng va ñaäp leân
HTTL. Tuy nhieân chuùng em chæ nghieân cöùu tôùi ly hôïp duøng caùc loaïi ñóa ma saùt.
3. Yeâu caàu:
 Ly hôïp phaûi truyeàn ñöôïc moment xoaén lôùn nhaát cuûa ñoäng cô maø khoâng bò
tröôït trong moïi ñieàu kieän, bôûi vaäy ma saùt cuûa ly hôïp phaûi lôùn hôn moment
xoaén cuûa ñoäng cô.
 Khi keát noái phaûi eâm dòu ñeå khoâng gaây ra va ñaäp ôû heä thoáng truyeàn löïc.
 Khi taùch phaûi nhanh vaø döùt khoaùt ñeå deã gaøi soá vaø traùnh gaây taûi troïng ñoäng
cho hoäp soá.
 Moment quaùn tính cuûa phaàn bò ñoäng phaûi nhoû.
 Ly hôïp phaûi laøm nhieäm vuï cuûa boä phaän an toaøn do ñoù heä soá döï tröõ  phaûi
naèm trong giôùi haïn.
 Ñieàu khieån deã daøng.
 Keát caáu ñôn giaûn vaø goïn.
 Ñaûm baûo thoaùt nhieät toát khi ly hôïp tröôït.
II. CAÁU TAÏO VAØ NGUYEÂN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG CUÛA LY HÔÏP
1. Caáu taïo
Moät boä ly hôïp tieâu bieåu caáu taïo ba phaàn cô baûn. Ñoù laø: baùnh ñaø, ñóa ma saùt vaø
maâm eùp. Ngoaøi ra coøn coù khôùp ngaét ly hôïp, oå bi ñôõ (voøng bi ngaét ly hôïp) vaø cuïm
voû ly hôïp. Baùnh ñaø vaø maâm eùp laø caùc khaâu daãn ñoäng, chuùng ñöôïc gaén vôùi nhau vaø
quay cuøng truïc khuyûu. Ñóa ma saùt laø khaâu bò daãn, ñóa coù ñöôøng kính khoaûng
300mm vaø ñöôïc gheùp vôùi truïc ly hôïp hay truïc vaøo cuûa hoäp soá. Caû hai cuøng quay
vôùi nhau nhöng ñóa ma saùt coù theå tröôït tôùi tröôït lui treân caùc then cuûa truïc.
a)

11. 11
Hình 2-2. Ba phaàn cô baûn cuûa ly hôïp:
a)- baùnh ñaø;, b)-ñóa ma saùt; c)- maâm eùp.
a. Baùnh ñaø
Baùnh ñaø cuûa ñoäng cô vöøa laø chi tieát cuûa ñoäng cô vöøa laø chi tieát cuûa boä phaän
chuû ñoäng. Baùnh ñaø baét chaët vôùi truïc khuyûu nhôø caùc buloâng ñònh taâm, treân beà maët
ñöôïc gia coâng nhaün laøm beà maët töïa cuûa ly hôïp. Meùp ngoaøi cuûa maët baùnh ñaø coù caùc
loã ren ñeå baét vôùi voû ly hôïp ñoàng thôøi coù caùc choát ñònh taâm baûo ñaûm ñoàng taâm giöõa
baùnh ñaø vaø voû, baûo ñaûm khaû naêng truyeàn toát moment. Baùnh ñaø laøm baèøng gang coù
khaû naêng daãn nhieät cao, phaàn loõm phía trong coù caùc loã thoaùt daàu, môõ, buïi, caùc loã
ñöôïc khoan xieân taïo ñieàu kieän cho daàu môõ thoaùt ra ngoaøi theo löïc ly taâm.
b. Ñóa ma saùt (hay ñóa ly hôïp)
Ñóa ma saùt goàm coù moayô, caùc taám ma saùt, caùc loø xo giaûm chaán vaø caùc loø xo
ñeäm. Caùc beà maët ma saùt gaén vôùi loø xo ñeäm, khi ly hôïp aên khôùp chính nhôø caùc loø
xo ñeäm naøy maø söï rung ñoäng ñöôïc giaûm thaáp.
Hình 2-3. Caáu taïo ñóa ma saùt.
Loø xo giaûm chaán laø caùc loø xo kieåu oáng daây, caùc loø xo naøy ñöôïc boá trí quanh
moayô vaø daãn ñoäng moayô nhaèm laøm giaûm söï rung ñoäng cuûa ñoäng cô nhôø ñoù
coâng suaát truyeàn ñeán hoäp soá ñöôïc eâm dòu hôn.
b) c)

12. 12
Treân caû hai maët cuûa ñóa ma saùt coù caùc raõnh nhaèm ngaên khoâng cho ñóa bò dính
vôùi baùnh ñaø hoaëc maâm eùp khi ly hôïp nhaû. Caùc raõnh coøn giuùp cho vieäc laøm nguoäi
caùc maët tieáp xuùc.
Beà maët ñóa ma saùt ñöôïc laøm baèng sôïi coton vaø amiaêng. Ñeå taêng theâm ñoä
cöùng cuûa beà maët ma saùt nhöõng sôïi ñoàng ñöôïc ñan hoaëc eùp theâm vaøo. Do amiaêng
laø loaïi vaät lieäu taùc ñoäng xaáu ñeán söùc khoeû con ngöôøi neân daàn thay theá baèng vaät
lieäu khaùc. Hieän nay moät soá ñóa ma saùt duøng beà maët ma saùt baèng vaät lieäu kim loaïi
hoaëc goám.
Ñóa ma saùt coù haønh trình dòch chuyeån khoaûng 1,5mm khi ly hôïp thay ñoåi töø
traïng thaùi aên khôùp ñeán khoâng aên khôùp.
c. Maâm eùp:
Maâm eùp ly hôïp ñöôïc laøm baèng vaät lieäu chòu taûi, ñaûm baûo ñoä phaúng cao,
ñöôïc ñieàu khieån ñeå ñoùng hoaëc môû ly hôïp.
Maâm eùp, vôùi moät hoaëc nhieàu loø xo gaén vôùi khung ly hôïp. Khung ly hôïp ñöôïc
gaén vôùi baùnh ñaø baèng caùc buloâng vaø cuøng quay vôùi noù. Khi ly hôïp aên khôùp, löïc
eùp, loø xo giöõ cho ñóa ma saùt tyø vaøo baùnh ñaø.
Truïc vaøo cuûa hoäp soá ñoàng taâm vôùi truïc khuyûu. Ñaàu nhoû cuûa truïc vaøo hoäp soá
ñöôïc ñôõ treân baïc ñònh höôùng ôû cuoái truïc khuyûu.
Maâm eùp goàm hai loaïi: Loø xo truï vaø loø xo maøng.
 Loø xo truï (Coil spring)
Loaïi naøy söû duïng nhöõng loø xo truï nhoû töông töï nhö loø xo xupaùp. Beà maët maâm
eùp laø moät voøng troøn lôùn maø ñóa ma saùt tieáp xuùc vaøo, thöôøng ñöôïc cheá taïo baèng
gang hoaëc theùp. Beà maët sau cuûa maâm eùp laø beà maët coù caùc loø xo vaø ñoøn baåy ñöôïc
gaén vôùi caàn ly hôïp. Trong suoát quaù trình hoaït ñoäng cuûa ly hôïp, maâm eùp di chuyeån
veà phía tröôùc vaø beân trong voû ly hôïp.
Caàn ñaåy ñöôïc laép beân trong maâm eùp, noù ñöôïc naâng leân vaø dòch chuyeån beà maët
maâm eùp ra xa so vôùi baùnh ñaø. Caùc loø xo hình truï naèm chung quanh maâm eùp vaø
xen giöõa nhöõng caàn ñaåy ñeå giöõ chuùng töø vò trí töï do veà vò trí laøm vieäc.
Voû bao maâm eùp bao boïc caùc loø xo, caàn ñaåy vaø beà maët maâm eùp. Noù ñöôïc chia
laøm nhieàu loã vaø giöõ cho caùc boä phaän maâm eùp ñöôïc lieân keát vôùi nhau.
Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa maâm eùp ly hôïp duøng loø xo truï:
Löïc giöõ trong cuïm maâm eùp ñöôïc taïo ra bôûi moät soá loø xo xoaén hình truï, caùc
loø xo ñöôïc boá trí voøng troøn treân maâm eùp naèm giöõa maâm eùp vaø khung ly hôïp. Khi
nhaán pedal ly hôïp, ñaåy oå truïc nhaû ly hôïp vaøo caàn nhaû ly hôïp, maâm eùp taùch khoûi
ñóa ma saùt neùn caùc loø xo tyø vaøo khung ly hôïp, ly hôïp ngaét.
Nhaû pedal ly hôïp co loø xo xoaén giaõn ra ñaåy maâm eùp laøm ñóa ma saùt bò keïp
giöõa maâm eùp vaø baùnh ñaø, ly hôïp aên khôùp.

13. 13
Hình 2-4. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa maâm eùp ly hôïp duøng loø xo truï.
Loø xo phaûi ñuû maïnh giöõ cho ly hôïp khoûi tröôït. Tuy nhieân neáu loø xo caøng
maïnh thì ngöôøi laùi xe phaûi duøng löïc nhieàu hôn ñeå nhaán pedal ly hôïp ñeå khaéc phuïc
tröôøng hôïp naøy ngöôøi tathöôøng duøng ly hôïp baùn ly taâm. Loaïi naøy coù moät khoái
naëng ôû cuoái caàn nhaû ly hôïp, khi toác ñoä taêng leân löïc ly taâm seõ laøm taêng theâm löïc
eùp cuûa loø xo.
 Loø xo maøng (Diaphragm spring)
Loø xo maøng thöôøng söû duïng nhöõng loø xo laù ñôn thay vì söû duïng nhöõng cuoän loø
xo. Chöùc naêng gioáng nhö chöùc naêng cuûa kieåu loø xo truï. Loø xo laù laø moät loø xoaén
voøng troøn lôùn, ñöôïc uoán cong leân hoaëc loõm xuoáng vaø ñöôïc chia thaønh nhöõng vieân
phaân ñöôïc noái caïnh ngoaøi cho tôùi loã beân trong. Loø xo naøy ñöôïc gaén vaøo trong
maâm eùp vôùi caïnh ngoaøi ñöôïc laép chaët veà phía sau beà maët cuûa maâm eùp, moät kieàng
troøn (Pivot ring) ñöôïc gaén phía sau loø xo laù coù nhieäm vuï ñònh vò caïnh ngoaøi cuûa loø
xo.
Loø xo eùp maøng hoaït ñoäng khi trung taâm cuûa ñóa ñöôïc ñaåy vaøo ñoäng cô, thì
caïnh ngoaøi cuûa noù ñi ngöôïc laïi phía ñoäng cô. Ñieàu naøy seõ taùch ñóa ly hôïp vaø ñóa
eùp tröôït ra xa so vôùi baùnh ñaø. Khi trung taâm cuûa loø xo ñöôïc nhaû ra thì loø xo seõ trôû
laïi traïng thaùi bình thöôøng cuûa noù. Luùc ñoù caïnh ngoaøi cuûa ñóa eùp maët trôøi seõ ñaåy beà
maët maâm eùp vaøo trong ñóa ly hôïp.
Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa maâm eùp ly hôïp duøng loø xo maøng:
Ñóa ma saùt
Baùnh ñaø
Maâm eùp
Loø xo eùp
Pedal ly hôïp
Chaïc ly hôïp
Oå truïc nhaû ly hôïp

14. 14
Hình 2-5. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ly hôïp loø xo maøng:
B) Traïng thaùi ñoùng ly hôïp; C) Traïng thaùi môû ly hôïp.
Traïng thaùi ñoùng (B) laø traïng thaùi ñoùng thöôøng xuyeân cuûa ly hôïp. Döôùi taùc
duïng cuûa loø xo eùp: Ñóa eùp, ñóa bò ñoäng vaø baùnh ñaø ñoäng cô eùp saùt vaøo nhau. Khi
ñoù baùnh ñaø, ñóa bò ñoäng, ñóa eùp, loø xo eùp, voû ly hôïp quay thaønh moät khoái. Moâmen
xoaén truyeàn töø ñoäng cô tôùi baùnh ñaø qua caùc beà maët ma saùt truyeàn ñeán moayô ñóa
bò ñoäng tôùi truïc bò ñoäng. Ly hôïp thöïc hieän chöùc naêng truyeàn moâmen xoaén töø ñoäng
cô tôùi hoäp soá.
Traïng thaùi môû (C) laø traïng thaùi laøm vieäc thöôøng xuyeân cuûa ly hôïp. Ngöôøi laùi
taùc duïng leân caàn ñieàu khieån keùo ñóa eùp chuyeån ñoäng ngöôïc chieàu eùp cuûa loø xo,
taùch giöõa caùc beà maët ma saùt cuûa ñóa bò ñoäng vôùi baùnh ñaø vaø ñóa eùp. Phaàn chuû ñoäng
cuûa ly hôïp quay theo ñoäng cô, nhöng do löïc eùp khoâng taùc duïng leân ñóa eùp, vì vaäy
khoâng taïo neân ma saùt ñeå truyeàn moâmen xoaén töø phaàn chuû ñoäng sang phaàn bò
ñoäng.
Giöõa caùc quaù trình ñoùng môû löïc eùp cuûa loø xo thay ñoåi, xuaát hieän tröôït töông
ñoái giöõa caùc beà maët ma saùt. Quaù trình naøy dieãn ra tuy ngaén nhöng phaùt sinh nhieät
raát lôùn. Söï tröôït gaây neân maøi moøn caùc beà maët ma saùt ñoát noùng caùc chi tieát ly hôïp
coù theå daãn tôùi hö hoûng ly hôïp.
Loø xo phaûi ñuû maïnh giöõ cho ly hôïp khoûi tröôït. Tuy nhieân neáu loø xo caøng
maïnh thì ngöôøi laùi xe phaûi duøng löïc nhieàu hôn ñeå nhaán pedal ly hôïp ñeå khaéc phuïc
tröôøng hôïp naøy ngöôøi tathöôøng duøng ly hôïp baùn ly taâm. Loaïi naøy coù moät khoái
naëng ôû cuoái caàn nhaû ly hôïp, khi toác ñoä taêng leân löïc ly taâm seõ laøm taêng theâm löïc
eùp cuûa loø xo.

15. 15
d. Khôùp ngaét ly hôïp (caøng caét ly hôïp)
Hình 2-6. Khôùp ngaét ly hôïp.
Khôùp ngaét ly hôïp thöôøng söû duïng baïc ñaïn caàu vaø boä voøng, noù coù taùc duïng laøm
giaûm ma saùt giöõa caàn ñaåy vaø caøng môû ly hôïp, traùnh ñöôïc söï maøi moøn. Khôùp ngaét ly
hôïp laø moät boä phaän kín trong ñoù chöùa môõ boâi trôn, noù tröôït treân truïc hoaëc trong oáng
bao loàng beân ngoaøi truïc töø phía tröôùc cuûa hoäp soá.
ÔÛ moät vaøi loaïi xe ñaëc bieät coù söû duïng khôùp ngaét ly hôïp baèng than chì. Noù laø
moät khoái troøn baèng than chì choáng ma saùt eùp leân treân ñóa phaúng vaø ñaåy caàn ñaåy ly
hôïp.
Khôùp ngaét ly hôïp thöôøng ñöôïc taùch rôøi ra ôû phía sau caøng ly hôïp. Moät phe nhoû
ñeå giöõ khôùp ngaét treân caøng môû, khi ñoù söï chuyeån ñoäng ôû höôùng khaùc seõ ñaåy khôùp
ngaét chaïy daøi treân truïc hoäp soá, luùc naøy khôùp ngaét seõ khoâng coøn hoaït ñoäng trong
suoát quaù trình ñoäng cô truyeàn coâng suaát. Noù seõ giaûm bôùt söï maøi moøn vaø hö hoûng
cuûa khôùp ngaét ly hôïp.
e. Baïc ñaïn chaø
Baïc ñaïn chaø hoaëc oáng loùt ñònh höôùng ñöôïc ñaët ôû cuoái ñaàu truïc khuyûu treân baùnh
ñaø. Noù coù nhieäm vuï ñôõ truïc sô caáp hoäp soá, thöôøng oáng loùt ñöôïc laøm baèng baïc thau
ñaëc bieät, noù coù theå thay theá baèng oå bi ñuõa hoaëc oå bi ñôõ. Ñaàu cuoái cuûa truïc sô caáp
coù moät ngoãng truïc nhoû ôû cuoái truïc, ngoãng truïc naøy tröôït beân trong oå bi, oå bi ngaên
caûn truïc hoäp soá vaø ñóa ly hôïp laéc leân hay laéc xuoáng khi maø ñóa ma saùt taùch rôøi. Baïc
ñaïn chaø seõ giuùp cho truïc sô caáp naèm giöõa ñóa ma saùt treân baùnh ñaø.
2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ly hôïp duøng hai ñóa ma saùt
Khi caàn truyeàn moment xoaén vôùi moät löïc lôùn maø ñoøi hoûi kích thöôùc boá trí nhoû goïn
ngöôøi ta thöôøng duøng ly hôïp nhieàu ñóa ma saùt, ôû treân oâtoâ taûi thöôøng gaëp ly hôïp hai
hay nhieàu ñóa ma saùt. ly hôïp duøng hai ñóa ma saùt, loaïi naøy coù löïc giöõ raát lôùn. Duøng
ñóa ma saùt thöù hai nhaèm taêng dieän tích ma saùt tieáp xuùc vì vaäy khaû naêng taûi moment

16. 16
lôùn hôn. Khi ly hôïp aên khôùp, moãi ñóa ma saùt nhuyeån moät nöûa moment töø baùnh ñaø
ñeán truïc vaøo cuûa ly hôïp. Hoaït ñoäng cuûa ly hôïp hai ñóa gioáng nhö hoaït ñoäng cuûa ly
hôïp moät ñóa.
Keát caáu cuûa ly hôïp hai ñóa veà cô baûn cuõng gioáng nhö loaïi moät ñóa nhöng coù
nhöõng ñieåm khaùc bieät. Hai ñóa bò ñoäng hoaøn toaøn gioáng nhau coù theå laép laãn cho
nhau.
Khi ly hôïp ñoùng caùc loø xo eùp chaët caùc ñóa eùp vaø ñóa bò ñoäng vaøo baùnh ñaø. Luùc
naøy loø xo bò eùp laïi, giöõa ñaàu caùc ñoøn môû vôùi voøng bi treân khôùp ngaét ñeàu coù khe hôû
ñeå ñaûm baûo ly hôïp ñöôïc ñoùng hoaøn toaøn. Khi môû ly hôïp, ngöôøi taøi xeá ñaïp vaøo
pedal, qua caùc boä phaän daãn ñoäng seõ laøm ñóa eùp dòch chuyeån veà beân traùi. Khi ñoù caùc
loø xo seõ giaûn ra, ñaåy ñóa eùp trung gian veà beân traùi ñeå giaûi phoùng ñóa bò ñoäng thöù
nhaát. Khi ñóa baét ñaàu töïa vaøo caùc buloâng thì ñóa bò ñoäng thöù nhaát ñöôïc taùch ra hoaøn
toaøn. Ñóa eùp tieáp tuïc dòch chuyeån veà beân traùi ñeå giaûi phoùng ñóa bò ñoäng thöù hai, chæ
khi caû hai ñóa bò ñoäng cuøng ñöôïc giaûi phoùng thì ly hôïp môùi ñöôïc môû hoaøn toaøn.
Hình 2-7. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ly hôïp duøng hai ñóa ma saùt.
III. CAÙC CÔ CAÁU DAÃN ÑOÄNG ÑIEÀU KHIEÅN LY HÔÏP
Nhöõng chi tieát noái töø pedal ly hôïp ñeán oå truïc nhaû ly hôïp taïo thaønh cô caáu ñoøn
baåy ly hôïp, coù theå laø loaïi cô caáu cô caáu cô khí duøng daây caùp hay loaïi cô caáu thuyû
löïc. Caû hai ñeàu coù nhieäm vuï chuyeån ñoåi moät löïc taùc ñoäng nhoû leân pedal ly hôïp
thaønh moät löïc lôùn hôn treân truïc nhaû ly hôïp.
Loaïi cô caáu ñoøn baåy duøng thanh truyeàn thöôøng duøng treân caùc xe coù baùnh sau
chuû ñoäng, loaïi xe coù baùnh tröôùc chuû ñoäng thöôøng duøng cô caáu ñoøn baåy caùp.
Maâm eùp
Loø xo eùp
Baïc ñaïn chaø
Truïc ly hôïp
Ñoøn môû ly hôïp
TENDEUR ñieàu chænh
Pedal ly hôïp
Ñóa ma saùt
Baùnh ñaø
Then hoa
Baïc loùt

17. 17
1. Cô caáu daãn ñoäng cô khí söû duïng caùp
Cô caáu ñieàu khieån ly hôïp baèng caùp goàm moät sôïi daây caùp baèng theùp, beân ngoaøi
ñöôïc boïc bôûi moät voû bao duøng ñeå truyeàn chuyeån ñoäng cuûa pedal ñeán caøng taùch ly
hôïp.
Sôïi caùp keùo daøi töø phía treân cuûa pedal, ñaàu kia ñöôïc noái vôùi caøng taùch ly hôïp
(ñoøn quay). Voû caùp loàng ngoaøi sôïi caùp cho pheùp sôïi caùp tröôït beân trong voû caùp khi
pedal chuyeån ñoäng.
Caùc loø xo coù taùc duïng hoài vò baøn ñaïp vaø ñoøn môû ngoaøi. Haønh trình töï do cuûa
baøn ñaïp ño taïi caàn gaït cuûa ñoøn quay, taïi ñoù khoaûng caùch töø 2,5–3,5mm, ñieàu
chænh baèng caùc ñai oác naèm ôû ñoøn ñaàu môû.
Treân giaù treo baøn ñaïp ly hôïp coù ñaët buloâng tyø duøng ñieàu chænh chieàu cao toaøn
boä cuûa baøn ñaïp ly hôïp. Baøn ñaïp ly hôïp ôû vò trí cao nhaát caùch saøn xe khoaûng 166-
176mm. Haønh trình töï do vaø haønh trình toaøn boä cuûa baøn ñaïp ñieàu chænh nhôø
buloâng tyø ñaët treân giaù ñôõ baøn ñaïp roài môùi ñieàu chænh haønh trình töï do.
Hình 2-8. Cô caáu daãn ñoäng cô khísöû duïng caùp.
Khi pedal ñöôïc ngöoøi laùi aán xuoáng hì sôïi caùp seõ keùo caøng taùch ly hôïp laøm cho
ly hôïp nhaû ra, taùch rôøi ñóa ma saùt vôùi baùnh ñaø. Khi pedal ñöôïc buoâng ra do ngöôøi
Maâm eùp
Ñóa ma saùt
Cuïm hoäp soá
Baïc ñaïn chaø
Voû boïc sôïi
caùp
Baøn ñaïp ly hôïp
Caøng taùch ly hôïp
Boä ñieàu
chænh
Sôïi caùp

18. 18
laùi thì moät loø xo ñöôïc gaén ôû pedal seõ keùo pedal trôû laïi, sôïi caùp buoâng ra, nhaû caøng
taùch ly hôïp, ly hôïp ñoùng laïi.
2. Cô caáu daãn ñoäng ly hôïp baèng thuûy löïc
Vôùi cô caáu loaïi naøy vieäc ñieàu khieån taùch ly hôïp deã daøng hôn, chæ caàn moät löïc
töông ñoái nhoû. Boä phaän taùch ly hôïp thuûy löïc ñöôïc söû duïng moät boä phaän thuûy löïc
ñôn giaûn. Ñeå truyeàn löïc töø pedal ñeán caøng taùch ly hôïp. Caáu taïo goàm ba boä phaän
cô baûn: xilanh chính, ñöôøng oáng daãn daàu vaø xilanh con (xilanh coâng taùc).
Xilanh chính seõ cung caáp moät aùp suaát thuûy löïc cho heä thoáng goàm moät piston
gaén vaøo moät xilanh chính, piston coù cuppen (voøng chaén daàu) baèng cao su ôû hai
ñaàu coù taùc duïng laøm kín giöõ piston vaø thaønh xilanh. Moät bình chöùa daàu gaén treân
xilanh chính chöùa daàu thaéng nhö moät phöông tieän truyeàn löïc. Moät caùi naép ñaäy vaø
boä phaän che kín khoâng cho daàu roø ræ ra beân ngoaøi, traùnh buïi vaø nöôùc loït vaøo.
Xilanh chính nhö laø moät buoàng ñoát, moät thanh ñaåy noái vôùi pedal vaø ñaàu piston
xilanh. Khi pedal ñöôïc aán xuoáng thì caàn ñaåy seõ dòch chuyeån piston sinh ra löïc eùp
beân trong xilanh. Ñöôøng oáng thuûy löïc chòu aùp suaát cao, beân trong chaát loûng seõ dòch
chuyeån töø xilanh chính ñeán xilanh phuï. Khi aùp suaát ñöôïc sinh ra trong xilanh chính
daàu seõ chaûy qua ñöôøng oáng thuûy löïc, xilanh phuï söû duïng aùp suaát cuûa heä thoáng ñeå
ñieàu khieån caøng ly hôïp dòch chuyeån. Xilanh phuï goàm moät boä piston trong xilanh
vaø moät ñoøn noái vôùi caøng taùch ly hôïp. Khi xilanh chính ñaåy chaát loûng vaøo xilanh
phuï thì aùp suaát seõ ñaåy piston ñi ra ngoaøi vaø truyeàn chuyeån ñoäng ñeán caøng môû
thoâng qua ñoøn noái.

19. 19
Hình 2-9. Cô caáu daãn ñoäng ñieàu khieån baèng thuûy löïc.
 Nguyeân lyù hoaït ñoäng
Khi pedal ñöôïc aán xuoáng, heä thoáng seõ ñaåy piston trong xilanh chính.moät van
kieåm tra trong xilanh chính seõ giöõ doøng daàu chaûy vaøo ñöôøng oáng vaø xilanh phuï, aùp
löïc hình thaønh trong heä thoáng vaø xi lanh phuï ñöôïc ñaåy ra ngoaøi, sau ñoù piston vaø
ñoøn noái taùc ñoäng leân caøng môû ly hôïp laøm taùch ly hôïp. Khi pedal ñöôïc buoâng ra
moät loø xo treân pedal seõ keùo pedal trôû veà vò trí ban ñaàu, caùc loø xo khaùc beân trong
hai xilanh seõ ñaåy piston veà vò trí ban ñaàu, daàu seõ chaïy ngöôïc trôû laïi qua van kieåm
tra roài trôû veà bình chöùa.
IV. CAÙC HÖ HOÛNG CUÛA LY HÔÏP
Caùc hö hoûng thöôøng gaëp cuûa boä ly hôïp goàm moät soá tröôøng hôïp sau: bò tröôït, bò
rung ñoäng maïnh khi noái khôùp ly hôïp, khoâng nhaû hoaøn toaøn khi caét, coù tieáng khua,
coù chaán rung nôùi baøn ñaïp ly hôïp, vaø ñóa ly hôïp choùng moøn.
Baûng 2. Phaân tích nguyeân nhaân hoûng hoùc vaø bieän phaùp söûa chöõa.
Hoûng hoùc Nguyeân nhaân Bieän phaùp söûa chöõa
1. Bò tröôït
trong luùc noái
khôùp ly hôïp.
a. Ñieàu chænh sai chieàu daøi caây ñaåy
gaép trong voøng bi.
b. Loø xo maâm eùp bò gaõy.
Chænh laïi.
Thay môùi.

20. 20
c. Ñóa ly hôïp bò moøn maët ma saùt.
d. Ba caàn ñaåy bò cong.
e. Ñóa ly hôïp bò dính daàu mô.õ
f. Chænh sai ba caàn baåy.
Taùn boá laïi hoaëc thay ñóa
môùi.
Chöõa laïi, khoâng ñöôïc keït
Röûa saïch hoaëc thay môùi.
Chænh laïi.
2. bò rung,
khoâng eâm khi
noái ly hôïp.
a. Maët boá ñóa ly hôïp bò dính daàu môõ
hoaëc long ñinh taùn.
b. Chieàu cao ba caàn baåy khoâng
thoáng nhaát.
c. Ñóa ly hôïp bò tröôït treân truïc sô caáp
hoäp soá.
d. Maët boá ñóa ly hôïp, caùc loø xo,
maâm eùp bò vôõ.
Thay môùi ñóa ly hôïp.
Chænh laïi.
Boâi trôn söûa chöõa.
Thay môùi caùc chi tieát
hoûng.
3. Ly hôïp
khoâng caét hoaøn
toaøn ñöôïc.
a. Khoaûng haønh trình töï do cuûa baøn
ñaïp ly hôïp khoâng ñuùng.
b. Ñóa ly hôïp hoaëc maâm eùp bò cong,
veânh.
c. caùc maët boá ma saùt ly hôïp bò long
ñinh taùn.
d. Chieàu cao ba caàn baåy khoâng
thoáng nhaát.
e. Moayô ñóa ly hôïp bò keït treân truïc
sô caáp hoäp soá.
Chænh laïi.
Thay môùi caùc chi tieát
hoûng.
Taùn ñinh laïi hoaëc thay
môùi ñóa ly hôïp.
Chænh laïi.
Söûa chöõa, boâi trôn.
4. Boä ly hôïp bò
khua ôû vò trí
noái khôùp.
a. Moayô then hoa quaù moøn loûng
treân truïc sô caáp hoäp soá.
b. Caùc loø xo giaûm dao ñoäng xoaén
cuûa ñóa ly hôïp bò yeáu hoaëc gaõy.
c. Ñoäng cô vaø hoäp soá khoâng ngay
taâm.
Thay môùi chi tieát ñaõ moøn
khuyeát.
Thay môùi ñóa ly hôïp.
Ñònh taâm vaø chænh laïi
5. Boä ly hôïp bò
khua ôù vò trí
nhaû khôùp.
a. Voøng bi buyùtteâ bò moøn, hoûng,
thieáu daàu boái trôn.
b. Caàn baåy bò chænh sai.
c. Voøng bi goái truïc sô caáp trong taâm
baùnh ñaø bò moøn hoûng hoaëc khoâ daàu
boâi trôn.
Boâi trôn haëoc thay môùi.
Chænh laïi.
Boâi trôn haëoc thay môùi.
6. Chaán rung
baøn ñaïp ly hôïp.
a. Ñoäng cô vaø hoäp soá khoâng thaúng
haøng.
b. Maâm eùp bò veânh, nöùt.
c. Chænh sai ba caàn baåy.
d. Voû boä ly hôïp leäch taâm vôùi baùnh
ñaø.
Chænh laïi.
Chænh laïi.
Chænh laïi.
Chænh laïi.

21. 21
e. Caïtte boä ly hôïp bò leäch.
f. Baùnh ñaø khoâng raùp ñuùng choát ñònh
vò.
Chænh laïi hoaëc thay môùi.
Söûa chöõa laïi.
7. Ñóa ly hôïp
choùng moøn.
a. Haønh trình töï do cuûa ly hôïp khoâng
ñuùng.
b. Ba caàn baåy bò cong, keït.
c. Maâm eùp hoaëc ñóa ly hôïp bò veânh.
d. Söû duïng lieân tuïc boä ly hôïp.
e. Ngöôøi ñieàu khieån xe aán maõi treân
baøn ñaïp ly hôïp.
Chænh laïi.
Chænh laïi, boâi trôn.
Thay môùi caùc boä phaän bò
hoûng.
Haïn cheá laïi vieäc söû duïng.
Khoâng neân gaùc chaân leân
baøn ñaïp ly hôïp khi oâtoâ
ñang chaïy.
8. Baøn ñaïp ly
hôïp naëng.
a. Baøn ñaïp bò cong hoaëc keït.
b. Caùc caàn ñaåy cô khí khoâng ngay
nhau.
Uoán thaúng, boâi trôn.
Chænh laïi.
V. KIEÅM TRA VAØ SÖÛA CHÖÕA CAÙC CHI TIEÁT CUÛA LY HÔÏP
A.KIEÅM TRA TREÂN XE
Muïc ñích
 Hoïc nhöõng ñieåm chuû yeàu vaø phöông phaùp kieåm tra hoaït ñoäng cuûa ly hôïp.
 Qua kieåm tra hoaït ñoäng ly hôïp, tìm hieåu caáu taïo töøng chi tieát qieâng bieät vaø
hoïc caùh tìm nhöõng vuøng truïc traëc moät caùch heä thoáng.
 Tìm hieåu nhöõng trieäu chöùng do caùc truïc traëc trong caùc chi tieát, boä phaän cuûa
boä phaän gaây neân.
1. Truïc traëc khi caét ly hôïp
Neáu ly hôïp khoâng theå caét, chuyeån soá chaäm hoaëc coù tieâng va baùnh raêng.
Caùch xaùc ñònh xem coù truïc traëc khi caét ly hôïp hay khoâng:
a. Cheøn caùc khoái chaën phía döôùi caùc baùnh xe.
b. Keùo heát phanh tay.
c. Ñaïp baøn ñaïp ly hôïp vaø khôûi ñoäng ñoäng cô.
d. Thaû baøn ñaïp ly hôïp khi caàn gaït soá ôû vò trí trung gian.
e. Chuyeån caàn soá chaäm vaø nheï nhaøng ñeán vò trí luøi maø khoâng ñaïp leân baøn ñaïp
ly hôïp vaø ñôïi ñeán luùc phaùt ra tieáng va ñaäp baùnh raêng.
f. Khi coù tieáng va baùnh raêng thì ñaïp baùn ñaïp ly hôïp chaàm chaäm.
Neáu tieáng va baùnh raêng khoâng coøn khi ñaïp theâm baøn ñaïp ly hôïp vaø chuyeån soá
eãm thì baøn ñaïp chaéc chaén raèng khoâng coù truïc traëc veà vieäc caét ly hôïp.
Chuù yù:
 Ñöøng bao giôø chuyeån soá maïnh vì laøm nhö vaäy seõ hoûng baùnh raêng.
 Trong khi kieåm tra, caàn gaït soá ñöôïc chuyeån töø soá trung gian sang soá luøi trong
taát caû caùc hoäp soá baùnh raêng ñaûo chieàu khoâng coù cô caáu ñoàng toác. Baùnh raêng khoáng
theå aên khôùp deã daøng khi coù truïc traëc veà söï caét ly hôïp. Vì vaäy vaán ñeà ñöôïc xaùc ñònh
deã daøng hôn so vôùi khi chuyeån caàn soá veà soá tieán.

22. 22
2. Söï tröôït ly hôïp
Ly hôïp tröôït nghóa laø tröôït so vôùi maâm eùp vaø baùnh ñaø khi ly hôïp bò caét. Khi ly
hôïp tröôït. Löïc töø ñoäng cô khoâng theå truyeàn hoaøn toaøn tôùi hoäp soá.
Söï tröôït ly hôïp coù caùc trieäu chöùng:
a. Toác ñoä xe khoâng taêng cuøng vôùi toác ñoä ñoäng cô khi taêng toác ñoät ngoät.
b. Muøi chaùy kheùt töø ly hôïp.
c. Giaûm coâng suaát ñoäng cô khi laùi xe leân doác.
Caùch xaùc ñònh xem ly hôïp coù bò tröôït hay khoâng:
a. Cheøn khoái chaün döôùi caùc baùnh xe.
b. Keùo heát phanh tay.
c. Ñaïp baøn ñaïp ly hôïp vaø khôûi ñoäng ñoäng cô.
d. Ñaët hoäp soá ôû vò trí cao nhaát.
e. Taêng ñeàu toác ñoä ñoäng cô vaø thaû chaäm baøn ñaïp ly hôïp.
Chuù yù: ñöøng bao giôø kieåm tra trong thôøi gian daøi vì laøm nhö vaäy coù theå laøm quaù
noùng ly hôïp.
3. Truïc traëc khi ly hôïp aên khôùp
Söï caét ly hôïp khi xe ôû traïng thaùi tónh thænh thoaûng gaëp phaûi moät soá rung ñoäng
ngaét quaõng vaø ñoâi khi choàm leân tröôùc khi ly hôïp caét hoaøn toaøn. Caû hai tröôøng hôïp
treân xe khôûi haønh khoâng eâm. Hieän töôïng naøy goïi laø söï rung ly hôïp.
Caùch tìm ra söï rung khi caét ly hôïp:
a. Thaùo khoái chaën döôùi caùc baùnh xe vaø chuyeån caàn gaït soá tôùi soá thaáp.
b. Aên khôùp ly hôïp vaø cho xe khôûi haønh chaäm. Neáu xe chuyeån ñoäng maø khoâng
bò rung ñoäng khoâng bình thöôøng thì khoâng coù truïc traëc khi aên khôùp ly hôïp.
4. Ly hôïp coù tieáng keâu khoâng bình thöôøng
Thænh thoaûng nghe thaáy tieáng keâu khoâng bình thöôøng phaùt ra töø ly hôïp khi baøn
ñaïp ly hôïp ñang ñöôïc ñaïp hoaëc thaû.
Caùch tìm ra tieáng keâu khoâng bình thöôøng:
a. Cheøn khoái chaën vaøo döôùi caùc baùnh xe.
b. Ñaïp baøn ñaïp ly hôïp vaø khôûi ñoäng ñoäng cô.
c. Thaû baøn ñaïp ly hôïp trong khi caàn soá ôû vò trí trung gian.
d. Ñaïp heát baøn ñaïp ly hôïp moät laàn nöõa.
Ñaïp vaø thaû baøn ñaïp nhieàu laàn caø nhanh vaø chaäm kieåm tra tieáng keâu khoâng bình
thöôøng phaùt ra töø ly hôïp.
B. THAÙO

23. 23
1. Thaùo hoäp soá khoûi ñoäng cô
Loaïi ñoäng cô: 2C cuûa TOYOTA
2. Thaùo voû ly hôïp vaø ñóa ly hôïp
a. Ñaùnh daáu vò trí leân baùnh ñaø vaø voû ly
hôïp
b. Nôùi laàn löôït moãi bu loâng moät ñeå loø xo
ly hôïp daõn ra ñeàu
c. Thaùo rôøi caùc buloâng baét vaø keùo voû ly
hôïp cuøng ñóa ly hôïp ra.
Chuù yù: ñöøng daùnh rôi ñóa ly hôïp.
3. Thaùo voøng bi môû vaø caøng môû ra
khoûi hoäp soá
Thaùo voøng bi môû vaø caøng môû, sau ñoù
taùch rôøi chuùng ra
 KIEÅM TRA
1. Kieåm tra ñóa ly hôïp coù moøn hoaëc
hoûng khoâng
Duøng thöôùc keïp ño chieàu saâu ñaàu ñinh
taùn.
Ñoä saâu nhoû nhaát:0,3mm
Neáu caàn thieát thay ñóa ly hôïp.

24. 24
2. Kieåm tra ñoä ñaûo ñóa ly hôïp
Duøng ñoàng hoà so, kieåm tra ñóa.
Ñoä ñaûo lôùn nhaát: 0,8mm.
Neáu caàn thieát thay ñóa bò ñaûo.
3. Kieåm tra ñoä ñaûo baùnh ñaø
Duøng ñoàng hoà so kieåm tra ñoä ñaûo baùnh
ñaø
Ñoä ñaûo lôùn nhaát: 0,1mm.
Neáu caàn thieát thay baùnh ñaø.
4. Kieåm tra moøn vaønh loø xo
Duøng thöôùc keïp, ño chieàu saâu vaø chieàu
roäng veát moøn treân vaønh loø xo.
Moøn lôùn nhaát;
A (chieàu saâu):0,5mm
B (chieàu roäng): 6,0mm
Neáu caàn thieát thay voû ly hôïp.
5. Kieåm tra voøng bi môû
Quay voøng bi môû baèng tay ñoàng thôøi eùp
vaøo noù moät löïc theo chieàu höôùng truïc.
Chuù yù: voøng bi môû ñöôïc boâi trôn vónh
vieãn, yeâu caàu khoâng röûa hoaëc boâi trôn.
Neáu caàn thieát thay voøng bi môû.
C. LAÉP
1. Laép ñóa ly hôïp vaø voû ly hôïp vaøo baùnh
ñaø
Laép duïng cuï chuyeân duøng SST vaøo ñóa ly
hôïp sau ñoù ñaët chuùng vaøo baùnh ñaø.
Chuù yù: Caån thaän keûo ñóa ly hôïp bò sai
chieàu.

25. 25
c. Laép ñuùng daáu treân voû ly hôïp vaø baùnh
ñaø.
d. Xieát bu loâng theo ñuùng thöù töï chæ ra
treân hình veõ
Moment xieát: khoaûng 19N.m (195 kgf.cm)
2. Kieåm tra ñoä ñoàng phaúng cuûa ñaàu
vaønh loø xo
Duøng ñoàng hoà so coù vaønh con laên, kieåm
tra ñoä ñoàng phaúng cuûa ñaàu vaønh loø xo.
Ñoä khoâng ñoàng phaúng lôùn nhaát: 0,5mm.
Neáu ñoä ñoàng phaúng khoâng ñuùng nhö
quy ñònh, duøng duïng cuï chuyeân duøng
ñieàu chænh ñoä ñoàng phaúng ñaàu vaønh loø
xo
3. Boâi trôn baèng môõ
a. Boâi môõ moayô vaøo caùc vò trí sau:
 Ñieåm tieáp xuùc giöõa caøng môû vaø
voøng bi môû.
 Ñieåm tieáp xuùc giöõa caàn ñaåy vaø caøng
môû.
 Ñieåm töïa cuûa caøng môû.
b. Boâi môõ then hoa ly hôïp vaøo then hoa
ñóa ly hôïp.
4. Laép voøng bi môû vaø caøng môû vaøo hoäp soá
Laép voøng bi môû vaøo caøng môû, sau ñoù laép chuùng vaøo hoäp soá.
5. Laép hoäp soá vaøo ñoäng cô

26. 26
CHÖÔNG 3
HOÄP SOÁ CÔ KHÍ
I. Coâng duïng– yeâu caàu – phaân loaïi
1. Coâng duïng
- Nhaèm thay ñoåi tyû soá truyeàn vaø moment xoaén töø ñoäng cô ñeán caùc baùnh xe chuû
ñoäng phuø hôïp vôùi monent caûn luoân thay ñoåi vaø nhaèm taän duïng toái ña coâng suaát
ñoäng cô.
- Giuùp xe thay ñoåi ñöôïc chieàu chuyeån ñoäng.
- Ñaûm baûo cho xe döøng taïi choã maø khoâng caàn taét maùy hoaëc khoâng caàn taùch ly
hôïp.
- Daãn ñoäng moment xoaén ra ngoaøi cho caùc boä phaän ñaëc bieät ñoái vôùi caùc xe
chuyeân duïng.
2. Yeâu caàu
- Coù daõy tyû soá truyeàn phuø hôïp nhaèm naâng cao tính naêng ñoäng löïc hoïc vaø tính
naêng kinh teá cuûa oâtoâ.
- Phaûi coù hieäu suaát truyeàn löïc cao, khoâng coù tieáng oàn khi laøm vieäc, sang soá
nheï nhaøng, khoâng sinh ra löïc va ñaäp ôû caùc baùnh raêng khi gaøi soá.
- Phaûi coù keát caáu goïn beàn chaéc, deã ñieàu khieån, deã baûo döôõng hoaëc kieåm tra vaø
söûa chöõa khi coù hö hoûng.
3. Phaân loaïi
Theo phöông phaùp thay ñoåi tyû soá truyeàn, hoäp soá ñöôïc chia thaønh: hoäp soá coù caáp
vaø hoäp soá voâ caáp.

27. 27
a. Hoäp soá coù caáp ñöôïc chia theo
 Sô ñoà ñoäng hoïc goàm coù
- Loaïi coù truïc coá ñònh (hoäp soá hai truïc, hoäp soá ba truïc…).
- Loaïi coù truïc khoâng coá ñònh (hoäp soá haønh tinh moät caáp, hai caáp …).
 Daõy soá truyeàn goàm coù
- Moät daõy tyû soá truyeàn (3soá, 4soá, 5 soá …).
- Hai daõy tyû soá truyeàn.
 Phöông phaùp sang soá goàm coù
- Hoäp soá ñieàu khieån baèng tay.
- Hoäp soá töï ñoäng.
b. Hoäp soá voâ caáp ñöôïc chia theo
- Hoäp soá thuûy löïc (hoäp soá thuûy tónh, hoäp soá thuûy ñoäng).
- Hoäp soá ñieän.
- Hoäp soá ma saùt.
II. KYÙ HIEÄU BAÙNH RAÊNG – TYÛ SOÁ TRUYEÀN
1. Kyù hieäu baùnh raêng
Baùnh raêng laép coá ñònh treân truïc,
raêng ngoaøi
Baùnh raêng laép coá ñònh treân truïc,
raêng trong
Baùnh raêng laép baèng truïc then hoa
vaø tröôït treân truïc
Baùnh raêng quay trôn treân truïc
Hình 3-1. Caùc kyù hieäu baùnh raêng.
2. Tyû soá truyeàn
a. Tyû soá truyeàn baùnh raêng

28. 28
Tyû soá giöõa soá raêng cuûa baùnh raêng bò ñoäng vôùi baùnh raêng cuûa baùnh raêng chuû
ñoäng goïi laø tyû soá truyeàn löïc.
Toác ñoä töông ñoái giöõa hai baùnh raêng aên khôùp ñöôïc xaùc ñònh bôûi soá raêng treân
moãi baùnh raêng. Neáu hai baùnh raêng aên khôùp coù soá raêng baèng nhau thì caû hai seõ quay
cuøng toác ñoä. Neáu baùnh raêng bò ñoäng nhieàu hôn baùnh raêng chuû ñoäng thì baùnh raêng
chuû ñoäng seõ quay chaäm hôn.
Ví duï: baùnh raêng chuû ñoäng coù 12 raêng, baùnh raêng bò ñoäng coù 24 raêng thì baùnh
raêng chuû ñoäng quay hai voøng coøn baùnh raêng bò ñoäng môùi quay moät voøng, tyû soá baùnh
raêng laø: 2 -1.
Hình 3-2. Truyeàn ñoäng baùnh raêng vôùi tyû soá 2:1.
b. Moment xoaén (Torque)
Moment xoaén laø löïc taùc ñoäng laøm quay vaät theå. Moment xoaén laø tích soá giöõa
löïc taùc ñoäng (Kg) treân chieàu daøi caùnh tay ñoøn (meùt). Trong truyeàn ñoäng baùnh raêng,
soá raêng khaùc nhau giöõa hai baùnh raêng laøm thay ñoåi tyû soá truyeàn ñoäng laãn tyû soá
moment giöõa chuùng.
Khi tyû soá baùnh raêng thay ñoåi, toác ñoä giöõa hai baùnh raêng thay ñoåi ñoàng thôøi
moment xoaén cuõng thay ñoåi. Trong moät heä thoáng truyeàn ñoäng, baùnh raêng toác ñoä vaø
moment tyû leä nghòch, khi toác ñoä giaûm thì moment taêng, khi toác ñoä taêng thì moment
giaûm.
Hình 3-3. Moment xoaén baèng tích soá giöõa löïc taùc duïng vaø caùnh tay ñoøn.
Piston vaø thanh truyeàn taùc ñoäng löïc ñaåy leân tay quay truïc khuyûu ñoäng cô,
nghóa laø taùc ñoäng moment xoaén laøm quay truïc khuyûu.Moment naøy ñöôïc truyeàn qua
caùc baùnh raêng hoäp soá vaø heä thoáng truyeàn ñoäng keùo caùc baùnh xe chuû ñoäng quay ñöa
oâtoâ tieán tôùi.

29. 29
III. CAÁU TAÏO VAØ NGUYEÂN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG
1. Caáu taïo
a. Truïc sô caáp
Truïc sô caáp goàm caùc boä phaän: truïc sô caáp, oáng truïc baïc ñaïn, phôùt, baïc ñaïn truïc
sô caáp, khoen chaën, raõnh then hoa, baùnh raêng gaøi truïc chuû ñoäng, raêng gaøi voøng
ñoàng toác.
Hình3-4. Caùc chi tieát cuûa truïc sô caáp.
Truïc sô caáp hay coøn ñöôïc goïi laø truïc ly hôïp duøng ñeå truyeàn chuyeån ñoäng quay
töø ñóa ly hôïp ñeán baùnh raêng truïc trung gian hoäp soá, ñaàu phía tröôùc baét vaøo voøng bi ôû
ñóa baét baùnh ñaø ñaàu truïc khuyûu, ñaàu sau laép vaøo loã ôû thaønh phía tröôùc voû hoäp soá.
Vieäc laép truïc sô caáp baûo ñaûm sao cho baùnh raêng chuû ñoäng vaø raêng then hoa thoø ra
ngoaøi hoäp soá ñeå laép ñóa bò ñoäng ly hôïp.
b. Truïc thöù caáp
Truïc thöù caáp coù raêng then hoa, ñaàu tröôùc duøng voøng bi ñuõa ñeå laép vaøo ñaàu sau
cuûa truïc sô caáp, ñaàu sau duøng voøng bi troøn laép vaøo loã ôû voû hoäp soá treân raõnh doïc cuûa
truïc thöù caáp thaúng haøng vôùi taâm truïc sô caáp.
Raõnh then hoa
Raêng gaøi voøng
ñoàng toác
baïc ñaïn truïc sô caáp
Phôùt
oáng truïc baïc ñaïn
Khoen chaën
Baùnh raêng gaøi
truïc chuû ñoäng

30. 30
Hình 3-5. Truïc thöù caáp vaø truïc chính laø moät truïc daøi xuyeân qua hoäp soá.
1. Baïc ñaïn ñuõa
2. Khoen chaën
3. Cuïm ñoàng toác 3-4
4. Voøng ñoàng toác
5. Baùnh raêng soá 3
6. Choã goái ñaàu coái truïc thöù caáp
7. Raõnh then hoa ñeå laép boä ñoàng toác
8. Truïc thöù caáp
9. Raõnh then hoa
10.Baùnh raêng soá 2
11.Voøng ñoàng toác
12.Cuïm ñoàng toác soá 1-2
13.Voøng ñoàng toác
14.oáng raêng
15.Baùnh raêng soá 1
16.Long ñeàn chaën
17.Long ñeàn ñieàu chænh
18.Baïc ñaïn truïc thöù caáp
c. Truïc trung gian
1
2
3
4
5
6 7
8
9
10
11 12 13
14 15 16 17 18

31. 31
Hình 3-6. Caáu taïo truïc trung gian.
Truïc trung gian goàm caùc baùnh raêng coù ñöôøng kính khaùc nhau ñöôïc cheá taïo
thaønh moät khoái vaø baét chaët treân truïc. Khoái baùnh raêng ñöôïc laép treân caùc voøng bi ñuõa
hoaëc ñuùc lieàn vôùi truïc vaø duøng voøng bi laép vaøo caùc loã ôû voû hoäp soá, truïc trung gian
luoân quay cuøng vôùi truïc thöù caáp hoäp soá.
d. Truïc soá luøi
Truïc soá luøi laø moät truïc ngaén duøng ñeå ñôõ caùc baùnh raêng luøi treân caû hai truïc trung
gian vaø truïc thöù caáp.
Truïc soá luøi goàm coù caùc boä phaän: truïc soá luøi, khoen chaën, voøng chaën, oáng tröôït, baïc
ñaïn ñuõa, long ñeàn baïc ñaïn, baùnh raêng soá luøi.
Hình 3-7. Caùc chi tieát cuûa truïc soá luøi.
2. Caùc loaïi baùnh raêng
Vieäc söû duïng caùc loaïi baùnh raêng ñeå ñaùp öùng nhu caàu veà toác ñoä vaø moment
xoaén. Baùnh raêng thöôøng duøng ñeå truyeàn moment xoaén töø truïc naøy sang truïc kia.
Caùc truïc naøy coù theå hoaït ñoäng thaúng haøng, song song hay taïo thaønh moät goùc laãn
nhau.
Voøng chaën Baïc ñaïn ñuõa Baùnh raêng soá
luøi
Khoen chaën
oáng truïc
Long ñeàn
baïc ñaïn
Khoen chaën
Voøng chaën Truïc soá luøi

32. 32
Hình 3-8. Caùc loaïi baùnh raêng.
Baùnh raêng truï troøn thaúng: caùc baùnh raêng naøy coù raêng thaúng song song vôùi truïc
quay. Hai baùnh raêng aên khôùp vaøo nhau töø moät ñeán hai caëp raêng luoân caøi vaøo nhau.
Caùc baùnh raêng naøy keâu oàn hôn neân chuû yeáu söû duïng cho toác ñoä chaäm ñeå traùnh rung
ñoäng quaù möùc.
Coâng duïng: baùnh raêng truï troøn thaúng thöôøng duøng trong caùc thieát bò ñôn giaûn
nhö tôøi naâng. Caùc hoäp baùnh raêng tröôït söû duïng ñeå thay ñoåi toác ñoä deã daøng baèng
caùch tröôït töø baùnh raêng naøy sang baùnh raêng khaùc ôû treân truïc .
Baùnh raêng truï troøn xoaén: vieäc aên khôùp giöõa hai raêng baét ñaàu taïi ñænh raêng cuûa
moät baùnh raêng va laên ra khoûi caùc raêng baèng caïnh sau. Söï tieáp xuùc theo moät goùc nhö
vaäy coù khuynh höôùng gaây ra söùc eùp caïnh maø caùc baïc phaûi haáp thuï. Tuy nhieân, baùnh
raêng truï troøn xoaén vaän haønh eâm, maïnh vaø beàn hôn baùnh raêng truï troøn thaúng vì caùc
raêng tieáp xuùc daøi hôn.
Coâng duïng: hieän nay baùnh raêng truï troøn xoaén ñöôïc söû duïng roäng raõi vì chaïy
eâm hôn ôû toác ñoä cao vaø beàn hôn.
Baùnh raêng chöõ chi: baùnh raêng chöõ chi laø baùnh raêng xoaén keùp vôùi caùc goùc raêng
do hai caïnh ñoái nghòch taïo ra. Vieäc naøy khieán cho söùc eùp moät caïnh sinh ra caân baèng
vôùi söùc eùp caïnh kia. Hai boä raêng thöôøng caùch nhau taïi taâm bôûi moät khe heïp ñeå
thaúng haøng vôùi nhau traùnh bò maéc ôû ñænh.
Coâng duïng: baùnh raêng chöõ chi phuø hôïp nhaát vôùi caùc öùng duïng caàn eâmdòu, toác
ñoä cao, söùc eùp thaáp .

33. 33
Baùnh raêng hình noùn phaúng: Loaïi baùnh raêng naøy cho pheùp nguoàn löïc luaân
chuyeån ñeå queïo cua. Raêng ñöôïc caét thaúng haøng vôùi truïc nhöng theo moät goùc naèm
trong khoaûng thaúng goùc vaø song song vôùi truïc. Hai baùnh raêng goïi laø baùnh raêng
voøng, baùnh raêng truyeàn ñoäng nhoû hôn baùnh raêng ñöôïc truyeàn ñoäng.
Coâng duïng: thöôøng aùp duïng cho baùnh raêng hình noùn phaúng trong nhöõng tröôøng
hôïp toác ñoä chaäm vaø chòu caùc va ñaäp lôùn.
Baùnh raêng hình noùn xoaén: baùnh raêng naøy ñöôïc phaùt trieån ñeå söû duïng troïng
tröôøng hôïp toác ñoä cao va taùc ñoäng cao khi thay ñoåi goùc cuûa doøng löïc. Raêng ñöôïc caét
nghieâng theo caùc maët xeùo goùc vôùi chuùng xaùc ñònh baèng goùc giöõa hai truïc.
Coâng duïng: nhaèm thay ñoåi goùc cuûa doøng löïc, giaûm toác ñoä vaø taêng toác ñoä moät
caùch ñoät ngoät.
Baùnh raêng hypoit: gioáng baùnh raêng hình noùn xoaén nhöng baùnh raêng truyeàn
ñoäng naèm döôùi taâm cuûa baùnh raêng lôùn. Raêng ñöôïc caét nghieâng theo caùc maët xeùo
goùc vôùi cuùng xaùc ñònh baèng goùc giöõa hai truïc.
Coâng duïng: baùnh raêng hypoit ñöôïc söû duïng nhieàu trong caùc boä vi sai cuûa oâtoâ
hieän nay. Baùnh raêng hypoit cho pheùp söû duïng caùc kieåu thaân thaáp baèng caùch haï thaáp
truïc truyeàn ñoäng cuûa hoäp soá.
Baùnh raêng haønh tinh: laø boä baùnh raêng voøng beân ngoaøi coù raêng trong khôùp vôùi
raêng cuûa baùnh raêng haønh tinh nhoû hôn. Tuyø thuoäc vaøo boä phaän naøo ñöôïc thaéng laïi
vaø boä phaän ñöôïc truyeàn ñoäng maøcoù nhieàu caùch thay ñoåi toác ñoä vaø moment xoaén.
Coâng duïng: caùc baùnh raêng haønh tinh söû duïng roäng raõi trong caùc hoäp soá vì moãi
boä baùnh raêng naùy coù theå thay ñoåi nhieáu caùch toác ñoä. Taûi truyeàn ñoäng giaøn traûi treân
moät soá baùnh raêng nhaèm giaûm söùc eùp vaø söï hao moøn baùnh raêng.
Baùnh raêng vít: laøm giaûm toác ñoä cao trong khoâng gian heïp. Baùnh raêng aên khôùp
coù caùc raêng ñöôïc uoán cong ôû caùc ñænh raêng ñeå taêng dieän tích tieáp xuùc. Löïc cung caáp
cho cho baùnh raêng vít ñeå truyeàn ñoäng baùnh raêng aên khôùp vôùi noù. Baùnh raêng vít
thöôøng cung caáp caùc doøng löïc thaúng goùc.
Coâng duïng: Baùnh raêng vít ñöôïc duøng phoå bieán nhaát ôû nhöõng nôi maø nguoàn löïc
hoaït ñoäng vôùi toác ñoä cao, truïc ra chaïy vôùi toác ñoä thaáp vaø moment xoaén lôùn. Söû
duïng baùnh raêng vít noái vôùi truïc laùi baùnh xe vaø ñoaïn raêng noái vôùi thanh noái cuûa thieát
bò laùi.
Thanh raêng vaø pinhoâng: Boä baùnh raêng naøy bieán ñoåi chuyeån ñoäng thaúng thaønh
chuyeån ñoäng quay troøn vaø ngöôïc laïi. Thanh raêng vaø pinhong cuõng thay ñoåi goùc cuûa
doøng löïc ôû toác ñoä naøo ñoù. Raêng treân thanh raêng ñöôïc caét thaúng trong khi raêng treân
pinhong cong.
Coâng duïng: Thanh raêng vaø pinhoâng nhaèm khoáng cheá caùc löïc eùp treân truïc chính
vaø nhöõng thieát bò khaùc chaïy toác ñoä chaäm.
3. Hoaït ñoäng cuûa hoäp soá 3 toác ñoä
Hoäp soá goàm coù voû gaén truïc sô caáp (truïc daãn ñoäng), truïc thöù caáp (truïc bò ñoâng),
truïc trung gian, truïc baùnh raêng lui, caùc baùnh raêng vaø cô caáu gaøi soá. Voû hoäp soá ñöôïc
ñuùc baèng gang, coù naép beân treân hoaëc beân hoâng. Treân hoâng vaø ñaùy voû hoäp soá boá trí
nuùt chaâm vaø xaû daàu nhôøn. Truïc sô caáp ñöôïc ñuùc baèng theùp lieàn khoái vôùi baùnh raêng

34. 34
chuû ñoäng A. Phaàn tröôùc coù raõnh then hoaraùp vaøo moayô ñóa ly hôïp. Truïc sô caáp
quay töïa trong voøng bi nôi vaùch tröôùc voû hoäp soá vaø goái ñaàu vaøo trong voøng bi trung
taâm ñuoâi truïc khuyûu. Truïc thöù caáp coù phay raõnh doïc, ñaàu tröôùc goái vaøo voøng bi ñuõa
raùp trong taâm baùnh raêng chuû ñoäng A, phaàn sau töïa leân voøng bi nôi vaùch sau cuûa voû
hoäp soá coù ñaàu nhoâ ra ngoaøi ñeå raùp truyeàn ñoäng caùcñaêng. Treân raõnh doïc truïc thöù
caáp tröôït tôùi lui hai baùnh raêng (1) vaø (2). Truïc sô caáp vaø truïc thöù caáp ñöôïc laép raùp
thaúng haøng vôùi nhau.
Hình 3-9. Caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa hoäp soá loaïi baùnh raêng
ba caáp soá tôùi vaø moät soá lui.
Truïc trung gian ñöôïc ñuùc dính moät khoái vôùi caùc baùnh raêng B, (2’), (1’) vaø baùnh
raêng lui. Truïc naøy quay treân hai voøng bi nôi vaùch tröôùc vaø sau voû hoäp soá vaø cuøng
quay vôùi truïc sô caáp vì baùnh raêng B luoân aên khôùp vôùi baùnh raêng chuû ñoäng A. baùnh
raêng lui quay treân moät truïc rieâng vaø thöôøng xuyeân aên khôùp raêng vôùi baùnh raêng lui
cuûa truïc trung gian.
Cô caáu sang soá boá trí beân trong naép phía treân hay beân hoâng hoäp soá duøng ñeå gaøi
soá tôùi, soá lui vaø ñöa baùnh raêng veà vò trí soá 0.
 Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa hoäp soá
Hình döôùi ñaây trình baøy keát caáu cuûa hoäp soá loaïi baùnh raêng di ñoäng. Giaû söû
ñöôøng kính cuûa baùnh raêng B truïc trung gian lôùn gaáp ñoâi baùnh raêng chuû ñoäng A truïc
sô caáp. Baùnh raêng (2) cuøng ñöôøng kính vôùi baùnh raêng (2’), baùnh raêng (1) lôùn gaáp
ñoái baùnh raêng (1’).
Raõnh then hoa
Baùnh raêng A
Vaønh
raêng
Naép vaø cô caáu sang soá
Truïc thöù caáp
Truïc sô caáp
Truïc trung gian
Khoái baùnh raêng caøi soá lui
B
2
1
2’
1’
Catte

35. 35
Hình 3-10. Sô ñoà caáu taïo cuûa hoäp soá vôùi cô caáu sang soá,
caùc baùnh raêng ñang ôû vò trí soá 0.
a. Gaøi soá 1
Caùc baùnh raêng ñang ôû vò trí 0, gaït tay naém caàn sang soá qua traùi vaù keùo lui,
caàn naøy seõ daãn ñoäng gaép G1 ñi tôùi gaùi baùnh raêng (1) vaøo baùnh raêng (1’). Moment
xoaén töø baùnh raêng chuû ñoäng A truyeàn qua baùnh raêng B vaø truïc trung gian ñeán baùnh
raêng (1’) leân baùnh raêng (1) keùo truïc thöù caáp quay. ÔÛ caáp soá moät tyû soá truyeàn ñoäng
ñöôïc giaûm toác hai laàn, taïi ñoâi baùnh raêng A-B vaø (1’)-(1), vì vaäy tyû soá truyeàn löïc lôùn
nhaát trong caùc caáp soá tôùi.
Hình 3-11 . Hoäp soá ñang caøi soá 1.
Truïc sô caáp
Truïc thöù caáp
Truïc trung gian
Baùnh raêng
lui
Caàn sang soá
Gaép 1
Gaép 2
Phía tröôùc xe
1 st
2 nd
R
1
1’
2
2’
A
B
3nd
Phía tröôùc xe
A
B
2
2’
1
1’
1st
2nd 3nd
R
Gaép 1
Soá 0

36. 36
b. Gaøi soá 2
Ñaåy caàn sang soá tôùi tröôùc ñeå taùch baùnh raêng (1) ra khoûi baùnh raêng (1’), sau ñoù
gaït qua phaûi vaø ñaåy tôùi. Caàn soá seõ daãn ñoäng gaép G2 lui, gaøi baùnh raêng (2) vaøo baùnh
raêng (2’). Moment xoaén töø baùnh raêng chuû ñoäng A ñeán baùnh raêng B, truïc trung gian,
baùnh raêng (2’) ñeán baùnh raêng (2) keùo quay truïc thöù caáp. Truyeàn ñoäng ñöôïc giaûm
toác moät laàn.
Hình 3-12. Hoäp soá ñang caøi soá 2.
c. Gaøi soá 3
Keùo caàn soá lui, gaép G2 ñaåy baùnh raêng (2) khôùp vaøo maët sau cuûa baùnh raêng chuû
ñoäng A, truïc sô caáp vaø thöù caáp ñöôïc noái thaønh moät truïc, moment truyeàn thaúng töø
truïc sô caáp ñeán truïc thöù caáp. Ñaây laø caáp soá cao nhaát.
R
1
1’
2
2’
Gaép 2
1st
2nd 3nd
Phía tröôùc xe

37. 37
Hình 3-13. Hoäp soá ñang caøi soá 3.
d. Gaøi soá lui
Xe ñang chaïy soá 3, ñaåy nheï caàn soá tôùi ñeå taùch baùnh raêng (2) ra khoûi baùnh
raêng chuû ñoäng A, sau ñoù gaït caàn soá vaø ñaåy tôùi, gaép G1 seõ tieán ra phía sau gaøi baùnh
raêng (1) vaøo baùnh raêng trung gian lui keùo baùnh raêng (1) vaø truïc thöù caáp quay ngöôïc
chieàu vôùi truïc sô caáp, xe chaïy lui.
Hình 3-14. Hoäp soá ñang caøi soá lui.
Loaïi hoäp soá ñöôïc xaùc ñònh caên cöù vaøo soá löôïng caùc baùnh raêng di ñoäng treân
truïc thöù caáp vaø soá löôïng cuûa caáp soá tôùi. Hoäp soá coù hai baùnh raêng di ñoäng thuoäc loaïi
hai haønh trình. Coù ba baùnh raêng di ñoäng thuoäc loaïi ba haønh trình. Caên cöù vaøo soá
löôïng caáp soá tôùi, ta coù hoäp soá 3 caáp soá, 4 caáp soá, 5 caáp soá…
R
3nd2nd
1st
2’
A
B
Gaép 2
2 1
1’
Phía tröôùc xe
R
A
B
Phía tröôùc xe
2nd 3nd
1st
2
2’ 1’
1
Baùnh raêng lui

38. 38
Caøng nhieàu caáp soá thì moment nôi baùnh xe daãn ñoäng caøng ñöôïc nhaân leân cao
ôû caáp soá moät. Baûng sau giôùi thieäu tyû soá truyeàn löïc cuûa moät vaøi hoäp soá oâtoâ:
Caáp soá Loaïi oâtoâ
ZIL – 130 IA3 – 53A IA3 – 24 Voânga
Soá 1
Soá 2
Soá 3
Soá 4
Soá 5
Soá lui
7,44
4.10
2,29
1.47
1,00
7,09
6,48
3,09
1,71
1,00
-----
1,90
3,50
2,26
1.45
1.00
-----
3,54
IV. MOÄT SOÁ CÔ CAÁU TRONG HOÄP SOÁ
1. Boä ñoàng toác (Synchronizer)
Hai baùnh raêng ñang quay, muoán caøi vaøo nhau ñöôïc eâm khoâng va chaïm, hö
hoûng thì phaûi laøm cho chuùng quay ñoàng toác ñoä tröôùc khi caøi vaøo nhau. Hoäp soá oâtoâ
hieän ñaïi ñöôïc trang bò cô caáu ñoàng toác caùc baùnh raêng tröôùc khi caøi raêng, goïi laø boä
ñoàng toác.
Hình 3-15. Hoäp soá oâtoâ Dodge ba caáp soá tôùi trang bò boä ñoàng toác : 1- baùnh raêng
soá 1 treân truïc thöù caáp; 1’- baùnh raêng 1’ treân truïc trung gian; 2- baùnh raêng soá 2
quay trôn treân truïc thöù caáp; 2’- baùnh raêng quay theo truïc trung gian; A- truïc sô
caáp vaø baùnh raêng chuû ñoäng A; B- truïc trung gian vaø baùnh raêng bò ñoäng B; C-
gaép ñieàu khieån boä ñoàng toác S; D- truïc thöù caáp.
Hình 3-16 giôùi thieäu sô ñoà nguyeân lyù caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa boä ñoàng toác.
Boä naøy dòch chuyeån treân truïc thöù caáp C goàm moayô coù baùnh raêng ngoaøi B lieân keát
vôùi vaønh noùn cuït E nhôø caùc loø xo G. Maët sau baùnh raêng chuû ñoäng A coù baùnh raêng
trong D vôùi loõm phaàn noùn cuït H töông öùng vôùi choùp noùn E.
D

39. 39
Hình 3-16. Sô ñoà nguyeân lyù caáu
taïo vaø hoaït ñoäng cuûa boä ñoàng toác ñôn
giaûn:
A- truïc sô caáp
B- moayô coù raêng ngoaøi
C- truïc thöù caáp
D-baùnh raêng trong cuûa truïc sô caáp
E- choùp coân
H- loõm coân
I- gaép ñieàu khieån boä ñoàng toác
G- loø xo
Giaû söû xe ñang chaïy soá 2, chuaån bò caøi soá 3 baèng caùch caøi baùnh raêng ngoaøi b
khôùp vaøo baùnh raêng trong D. Luùc naøy baùnh raêng A xem nhö ñöùng yeân vì nhaû nhaû
khôùp ly hôïp, trong luùc baùnh raêng B ñang quay nhanh theo truïc thöù caáp do xe ñang
chaïy tôùi. Döoùi aùp löïc cuûa caàn sang soá I, boä ñoàng toác goàm baùnh raêng ngoaøi B vôùi
choùp noùn cuït E tieán tôùi, choùp noùn E chaïm vaøo loõm hình noùn cuït H laøm nhieäm vuï
nhö boä ly hôïp keùo baùnh raêng A quay theo baùnh raêng B. Tieáp tuïc aán caàn sang soá,
baùnh raêng ngoaøi B eùp caùc loø xo G tieán tôùi caøi vaøo raêng trong D, luùc naøy môùi thöïc söï
caøi soá
Thoâng thöôøng boä ñoàng toác ñöôïc trang bò cho caùc caáp soá 2, 3, 4 vaø 5. Hình
giôùi thieäu boä ñoàng toác hai maët duøng cho soá 3 vaø soá 4. Hình chuïp cho thaáy hoaït ñoäng
cuûa boä ñoàng toác tröôùc vaø sau khi caøi soá 4 (soá cao nhaát).
Ñaëc ñieåm caáu taïo coù khaùc vôùi boä ñoàng toác ñôn giaûn vöøa trình baøy ôû treân laø:
phía sau baùnh raêng chuû ñoäng A cuûa truïc sô caáp coù vaønh raêng ngoaøi (1) saün saøng aên
khôùp vôùi baùnh raêng trong (10) cuûa moayô (5). Vaønh raêng ngoaøi (1) coù choùp noùn loài
(2). Hai maët beân moayô (7) coù hai voøng coân loõm (3) cuøng ñoä coân vôùi choùp noùn (2).
Vaønh raêng trong (10) ñöôïc ñònh vò treân moayô nhôø loø xo vaø bi (9) ñöôïc ñieàu khieån
tröôït tôùi lui nhôø gaép (4).
A B
C
E
H
G
I
I
Caøi soá 3

40. 40
Hình 3-17 . Caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa boä ñoàng toác: 1- vaønh raêng ngoaøi cuûa
baùnh raêng truïc sô caáp; 2- choùp coân; 3- voøng coân; 4- gaép; 5-10- moayô raêng trong;
7- moayô; 8- truïc thöù caáp; 9- bi vaø loø xo ñònh vò; 11- raêng ngoaøi cuûa moayô 7.
A- boä ñoàng toác luùc chöa caøi; B- boä ñoàng toác luùc ñang caøi soá.
Trong quaù trình caøi soá 4, boä doàng toác hoaït ñoäng qua hai böôùc:
 Giaûm ga, aán baøn ñaïp ly hôïp, vaønh raêng ngoaøi (1) cuûa truïc sô caáp ñöùng,
trong luùc boä ñoàng toác vaø baùnh raêng trong (10) vaãn quay nhanh theo truïc thöù caáp (8).
Gaép (4) ñaåy boä ñoàng toác theo höôùng T laøm cho voøng coân loõm (3) chuïp vaøo choùp
coân loái (2), nhôø vaäy neân boä ñoàng toác daãn ñoäng truïc sô caáp cuøng quay.
 Caàn sang soá tieáp tuïc ñaåy boä ñoàng toác tôùi theo höôùng T. Luùc naøy baùnh raêng
trong (10) tröôït treân löng moayô (7) tieán tôùi caøi raêng vaøo vaønh raêng ngoaøi (1), Baây
giôø môùi thöïc söï caøi soá 4. Loø xo vaø bi (9) coù taùc duïng ñònh vò baùnh raêng trong (10)
treân löng moayô (7).
2. Cô caáu chuyeån soá daïng thanh tröôït
Truïc caàn chuyeån vaø choïn soá ñöôïc ñaët vuoâng goùc vôùi truïc caøng gaït ôû phía treân
hoäp soá. Cô caáu ngaên ngöøa aên khôùp keùp, cô caáu haõm soá luøi vaø cô caáu traùnh nhaàm soá
luøi. Taát caû ñeàu ñöôïc keát hôïp vôùi nhau.
Caáu taïo:
Cô caáu chuyeån soá cuûa hoäp soá thöôøng kieåu C50 duøng ba truïc caøng gaït loaïi tröôït.
Taát caû caùc caøng gaït cheá taïo töø nhoâm ñuùc.
A/ 4
B/1
2
3
5
6
7
8
9
10
11 Höôùng aên khôùp

41. 41
Hình 3-18. Cô caáu chuyeån soá daïng thanh tröôït.
Hình 3-19. Caùc vò trí caøng gaït soá.
a. Cô caáu ngaên ngöøa aên khôùp keùp.
Cô caáu naøy ngaên ngöøa khaû naêng chuyeån sang hai soá cuøng moät luùc. Taám khoaù
caøng chuyeån soá ñöôïc choáng xoay bôûi moät buloâng, maø noù cho pheùp caàn chuyeån vaø
choïn soá tröôït theo moät höôùng ñaõ choïn nhöng khoâng theo höôùng chuyeån soá.
Truïc caàn chuyeån
vaø choïn soá
Truïc caøng soá 3
Caøng gaït No.2 Caøng gaït soá luøi Truïc caøng No.1
Caøng gaït No.3 Truïc caøng soá 2 Caøng gaït No.1

42. 42
Hình 3-20. Cô caáu ngaên ngöøa aên khôùp keùp.
Hoaït ñoäng:
Taám khoaù caøng chuyeån soá luoân laép vaøo hai trong ba raõnh treân phaàn ñaàu caøng
chuyeån soá vaø khoaù taát caû caùc caøng chuyeån soá ngoaïi tröø moät caøng ñang ñöôïc duøng.
Ví duï, khi caàn chuyeån soá ñöôïc ñaët vaøo soá 1 hay soá 2, taám khoaù caøng chuyeån soá
vaø caàn chuyeån soá beân trong No.1 chuyeån sang phaûi. Taám khoaù caøng chuyeån soá
ngaên phaàn ñaàu caøng chuyeån soá 3/ 4, 5/soá luøikhoâng cho chuyeån ñoäng sao cho chæ coù
ñaàu caøng chuyeån soá 1/ 2 coù theå chuyeån ñoäng. Ñieàu ñoù coù nghóa laø hoäp soá chæ coù theå
chuyeån sang soá 1 hoaëc soá 2.
b. Cô caáu traùnh chuyeån nhaàm soá luøi
Cô caáu naøy traùnh xaûy ra söï coá do chuyeån soá tröïc tieáp sang soá luøi töø soá 5, khi xe
chuyeån ñoäng. Ñeå chuyeån sang soá luøi ngöôøi laùi tröôùc heát phaûi chuyeån caàn sang soá veà
vò trí trung gian giöõa soá 3 vaø 4 tröôùc khi choïn soá luøi.
Hình 3-21. Cô caáu traùnh chuyeån nhaàm soá luøi.
Truïc caàn chuyeån
vaø choïn soá
Buloâng
Taám khoaù caøng gaït
Caàn chuyeån soá beân
trong No.1
Caøng gaït No.3
Ñaàu caøng gaït
Caøng gaït No.2 Caøng gaït No.1
Caøng gaït soá
luøi
Höôùng chuyeån
Höôùng choïn
Choát haïn cheá soá
luøi
Caàn chuyeån soá beân trong No.2

43. 43
Hoaït ñoäng:
 Trong khi chuyeån soá
Khi caàn sang soá ñöôïc di chuyeån tôùi vò trí choïn soá 5/soá luøi (töùc laø vò trí trung
gian giöõa soá 5 vaø soá luøi), thì caàn chuyeån soá beân trong No.2 chuyeån ñoäng theo höôùng
soá 5/soá luøi, xoay choát haïn cheá soá luøi theo chieàu muõi teân A treân hình veõ.
Hình 3-22. Cô caáu trong khi chuyeån soá.
 Chuyeån sang soá 5
Khi hoäp soá ñaõ ñöôïc chuyeån sang soá 5, caàn chuyeån soá beân trong No.2 quay theo
chieàu muõi teân B, nhaû choát haïn cheá soá luøi ra. Keát quaû laø choát haïn cheá soá luøi trôû veà vò
trí ban ñaàu nhôø loø xo hoài vò.
Hình 3-23. Cô caáu chuyeån sang soá 5
 Khi coá chuyeãn töø soá 5 sang soá luøi
Neáu coá chuyeån caàn sang soá tröïc tieáp töø soá 5 sang soá luøi theo muõi teân C. caàn
chuyeån soá beân trong No.2 ñaäp vaøo choát haïn cheá soá luøi, traùnh cho hoäp soá chuyeån töø
soá 5 sang soá luøi.
Caàn chuyeån soá beân trong No.2
Loø xo hoài
soá 5/soá luøi
Choát haïn cheá soá
luøi
A
B
C

44. 44
Hình 3-24. Cô caáu chuyeån töø soá 5 sang soá luøi.
 Chuyeån sang soá luøi
Sau khi caàn chuyeån soá trôû veà vò trí trung gian giöõa soá 3 vaø soá 4 vaø tieáp theo vò
trí choïn soá 5/soá luøi theo muõi teân D, caàn chuyeån soá beân trong no.2 vaø choát haïn cheá
soá luøi seõ coù tình traïng nhö sau.
Hình 3-25. Cô caáu chuyeån sang soá luøi.
Trong hình naøy vieäc chuyeån sang soá kuøi laøm quay caàn chuyeån beân trong No.2
theo höôùng chæ ra bôûi muõi teân E maø khoâng cho baát kyø ngaên caûn naøo töø choát haïn cheá
soá luøi.
c. Cô caáu haõm chuyeån soá
 Treân caùc truïc caøng chuyeån soá.
Bi haõm bò aán vaøo 3 raõnh treân truïc vcaøng chuyeån soá khi hoäp soá ñaõ ñöôïc chuyeån
soá. Ñieàu naøy khoâng nhöõng trnh1 ñöôïc hoäp soá nhaûy soá maø coøn taùc ñoãng trôû laïi ngöôøi
laùi xe baùo cho bieát baùnh raêng coù aên khôùp hoaøn toaøn hay khoâng (töùc laø taïo cho ngöôøi
laùi xe caûm giaùc treân truïc toát hôn.
Bi haõm baùnh raêng soá 1 vaø soá 2 ñaët ôû phía ñaàu vaøo cuûa hoäp soá, coøn bi haõm cuûa soá 3,
4, vaø 5 ñaët ôû phía ra hoäp soá.
Hình 3-26. Cô caáu haõm chuyeån soá.
D
E
Truïc caøng gaït soá No.3
Truïc caøng gaït soá No.1
Bi haõm
Loø xo neùn
Haõm loø xo
Vít
Truïc caøng gaït soá No.2

45. 45
Ví duï:
Trong cô caáu haõm chuyeån soá cuûa hoäp soá W55 TOYOTA, coù raõnh bi treân moãi
truïc chuyeån soá. Bi haõm bò eùp vaøo trong raõnh bôûi loø xo leân raõnh ñeå traùnh hieän töôïng
tröoïtt raêng hoäp soá. Noù coù taùc ñoäng tích cöïc tôùi caûm giaùc chuyeån soá cuûa ngöôøi laùi.
Caùc loø xo bi haõm coù theå thay neáu caàn tuy nhieân neáu duøng loø xo quaù maïnh thì khi
chuyeån soá yeâu caàu gaït caàn soá maïnh hôn maëc duø baùnh raêng khoâng bao giôø nhaûy ra
ngoaøi. Neáu duøng loø xo yeáu hôn thì hoaït ñoäng caàn soá deã daøng nhöng baùnh raêng trong
hoäp soá deã tröôït ra hôn.
Hình 3-27. Cô caáu haõm chuyeån soá cuûa hoäp soá W55 TOYOTA.
 Treân oáng tröôït.
Cô caáu ñoàng toác kæeåu khoaù vaø kieåu choát. Caùc raêng vaø baùnh raêng duøng cho soá
luøi(baùnh raêng trung gian, baùnh raêng soá luøi), cuõng nhö caùc then cuûa oáng tröôït soá 1
ñöôïc vaùt ñeå ngaên caûn baùnh raêng nhaûy ra ngoaøi.
Caùc then oáng tröôït cuõng ñöôïc vaùt ôû nhöõng choã maø chuùng aên khôùp vôùi then baùnh
raêng cuõng vì muïc ñích neâu treân.
Truïc caøng
chuyeån soá
Raõnh
Loø xo Bi haõm

46. 46
Hình 3-28. Cô caáu haõm chuyeån soá treân oáng tröôït..
d. Cô caáu khoaù soá luøi
Coù moät raõnh ôû maët treân cuûa caøng chuyeån soá luøi, vieân bi khoaù ñöôïc aán vaøo ñoù
bôûi moät loø xo nhaèm ngaên caûn baùnh raêng trung gian soá luøi di chuyeån khi hoäp soá
khoâng ñöôïc chuyeån sang soá luøi vaø baùo cho ngöôøi laùi bieát baùnh raêng ñaõ aên khôùp
hoaøn toaøn hay chöa khi hoäp soá chuyeån sang soá luøi.
Hình 3-29. Cô caáu khoaù soá luøi..
Then baùnh raêng
Then oáng tröôït Vaùt
oáng tröôït
Cuïm bi haõm
Caøng gaït soá luøi
Caàn chuyeån soá luøi
Baùnh raêng trung gian soá luøi

47. 47
Hình 3-30. Sô ñoà caáu taïo cô caáu khoaù soá luøi..
V. ÑIEÀU KHIEÅN SANG SOÁ
1. Ñieàu khieån tröïc tieáp
Caøng sang soá thì oâm chaët oáng bao (voøng ñieàu khieån) cuûa boä ñoàng toác ñeå
chuyeån ñoäng boä ñoàng toác ñeán caùc baùnh raêng.(Hình 3-31, 3-32) Caøng sang soá ñöôïc
laép vaøo trong moät raõnh naèm trong oáng bao, moät thanh daãn höôùng seõ noái caøng
cuasang soá ñeán tay soá cuûa ngöôøi laùi xe. Khi tay soá ñöôïc ñieàu khieån thanh daãn
höôùng seõ laøm di chuyeån caøng cua sang soá vaø oáng vaøo ñuùng vò trí aên khôùp baùnh raêng
hoäp soá.
Hình 3-31. Caøng ñaåy ñöôïc söû duïng ñeå di chuyeån boä ñoàng toác hoaëc baùnh raêng tröôït
treân truïc then hoa, boä truïc ñaåy hay thanh ñaåy seõ ñieàu khieån caøng cua gaït soá..
 Cô caáu ñieàu khieån hoäp soá vaø ly hôïp:
Coù hai kieåu cô baûn cuûa boä ñieàu khieån daïng caàn ôû phía beân ngoaøi vaø daïng
thanh ôû phía beân trong. Caû haicuøng moät chöùc naêng, chuùng duøng ñeå noái caàn sang soá
vôùi caøng cua sang soá.
bi haõm
Caøng gaït soá luøi
Caàn chuyeån soá luøi
Baùnh raêng trung gian soá luøi
Loø xo
Caøng gaït soá
Thanh ñaåy
Raõnh then hoa
Raõnh chöùa caøng cua gaït soá
Baùnh raêng ngoaøiRaõnh tröôït voøng
ñoàng toác baùnh raêng
tröôït

48. 48
Caàn sang soá naèm phía beân ngoaøi vaø moät truïc ñöôïc gaén chaët vaøo caàn beân trong
boä phaän sang soá vaø caøng sang soá, caùc loø xo chaän seõ giöõ caùc truïc coá ñònh treân caàn,
moät ñaàu noái cuûa caàn coù ren coù theå ñieàu chænh ñöôïc (Hình 3-34).
Khi ngöôøi taøi xeá sang soá moät ñaàu caàn sang soá seõ ñöôïc ñaët vaøo khe, moãi khe
ñöôïc baét chaët treân moät thanh sang soá (hình 3-35).
Keát quaû laø söï chuyeån ñoäng cuûa caàn seõ ñaët vaøo ñoøn baåy hoaït ñoäng treân truïc.
Khi caøng cua sang soá ñöôïc ñònh vò treân thanh thì noù caûn ñöôïc söï di chuyeån baùnh
raêng cuûa hoäp soá. Caùc loø xo caàu chòu taûi ñoâi khi ñöôïc söû duïng ñeå haõm thanh ñaåy vaøo
ñuùng vò trí khi hoäp soá ôû vò trí trung gian hoaëc ñang sang soá.Caùc daïng ñieàu khieån
thanh ñaåy khaùc cuõng ñöôïc söû duïng. Tuy nhieân caáu taïo vaø hoaït ñoäng thì töông töï
nhau. Caàn sang soá hoäp soá coù theå bò chuyeån ñoäng laø nguyeân nhaân daãn ñeán söï
chuyeån ñoäng cuûa boä sang soá nhö: Thanh, caøng cua sang soá, boä ñoàng toác.
The linked image cannot be display ed. The file may hav e been mov ed, renamed, or deleted. V erify that the link points to the correct file and location.
Hình 3-33. Hoäp soá naøy söû duïng boä caàn ñaåy naèm phía trong thay vì boä caàn ñaåy
naèm phía ngoaøi, nhöõng caàn ñaåy naøy taùc duïng leân caàn ñaåy vaø boä ñoàng toác.

49. 49
Hình 3-34. Cô caáu trong khi chuyeån soá.
s
Hình 3-35. Cô caáu trong khi chuyeån soá.
VI. HOÄP SOÁ PHUÏ
Treân nhöõng oâtoâ nhieàu caàu chuû ñoäng, phaûi trang bò theâm hoäp soá phuï. Hoäp soá
phuï ñöôïc raùp sau hoäp soá chính. Trong heä thoáng truyeàn löïc hoäp soá phuï coù coâng
duïng:
 Phaân phoái moment xoaén cho caùc caàu chuû ñoäng.
 Caøi vaøo hay taùch ra caàu chuû ñoäng tröôùc ñoái vôùi hoäp soá chính.
Ñoåi soá chaäm ñeå taêng moment xoaén cho caùc baùnh xe chuû ñoäng khi xe phaûi di
chuyeån treân maët ñöôøng xaáu.
Hình sau giôùi thieäu sô ñoà nguyeân lyù keát caáu vaø hoaït ñoäng cuûa hoäp soá phuï xe
Jeep. Trong voû hoäp soá coù truïc chuû ñoäng (5), truïc trung gian (6), truïc bò ñoäng (11) vaø
truïc truyeàn ñoäng ñeán caàu tröôùc. Truïc trung gian ñuùc cuøng khoái vôùi hai baùnh raêng B
vaø B’. Baùnh raêng lôùn B luoân aên khôùp vôùi baùnh raêng A cuûa truïc chuû ñoäng. Treân truïc
bò ñoäng, töø traùi sang phaûi coù baùnh raêng di ñoäng I di chuyeån treân phaàn raõnh then vaø
baùnh raêng quay trôùn C luoân aên khôùp vôùi baùnh raêng B. Boä di ñoäng II raùp treân ñaàu
raõnh then cuûa truïc naøy. Truïc truyeàn ñoäng caàu tröôùc (7) cuøng khoái vôùi baùnh raêng
(III) ñöôïc raùp thaúng haøng vôùi truïc bò ñoäng, maët beân cuûa baùnh raêng (III) coù vaønh
raêng töông öùng vôùi vaønh raêng cuûa boä di ñoäng (II).
 Hoaït ñoäng
Caøng ñaåy cô khí
Truïc ñaåy soá 1-2
Nuùm xoay ñieàu chænh Truïc soá luøi
Nuùm xoay ñieàu chænh

50. 50
Hình 3-36. Keát caáu vaø hoaït ñoäng cuûa hoäp soá phuï xe Jeep.
a- vò trí hoäp soá
b- keát caáu cuûa hoäp soá phuï
1- hoäp soá chính
2- hoäp soá phuï
3- truïc caùcdaêng sau
4- truïc caùcñaêng tröôùc
5- truïc thöù caáp hoäp soá chính
6- truïc trung gian
7- gaén vaøo truïc caùcñaêng tröôùc
8- höôùng caøi caàu tröôùc
9- höôùng caøi soá thöôøng
10- höôùng caøi soá maïnh
11- truïc bò ñoäng
12- raùp vaøo truïc caùcñaêng sau
13- tam bua thaéng tay.
Vò trí soá 0
Nhö hình veõ ñaõ gôùi thieäu, baùnh raêng di ñoäng (I) chöa lieân heä vôùi truïc trung
gian. Vì vaäy khi truïc chuû ñoäng quay, baùnh raêng B keùo baùnh raêng C quay trôn,
truïc bò ñoäng vaãn ñöùng yeân neân xe chöa chaïy tôùi.
Xe chaïy vôùi caàu chuû ñoäng sau chöa giaûm toác
Gaït caàn soá phuï ñaåy baùnh raêng di ñoäng (I) tôùi tröôùc caøi vaøo hoáng baùnh raêng C
ñeå coá ñònh C treân truïc bò ñoäng, nhôø vaäy moment xoaén ñöôïc truyeàn ñeán caàu chuû
ñoäng sau.
Caøi theâm caàu chuû ñoäng tröôùc, chöa giaûm toác
Gaït caàn soá phuï thuù hai ñöa boä di ñoäng (II) khôùp vaøo baùnh raêng (III) cuûa truïc
truyeàn ñoäng caàu tröôùc laøm noái lieàn truïc naøy vôùi truïc bò ñoäng. Truïc caùcñaêng tröôùc
vaø sau seõ quay cuøng nhau, hai caàu chuû ñoäng cuøng laøm vieäc.
Xe chaïy vôùi hai caàu chuû ñoäng, coù giaûm toác

51. 51
Tröôøng hôïp xe phaûi vöïôt qua baõi caùt hay sình laày, sau khi caøi caàu tröôùc, keùo
baùnh raêng (I) lui taùch khoûi baùnh raêng C ñeå khôùp vaøo baùnh raêng B’ vaø baùnh raêng
di ñoäng (I), moment xoaén truyeàn ñeán boán baùnh xe chuû ñoäng seõ ñöôïc taêng leân.
VI. KIEÅM TRA TREÂN XE
1. Muïc ñích
Hoïc nhöõng ñieåm chuû yeáu vaø caùc phöông phaùp kieåm tra hö hoûng cuûa hoäp soá.
Qua vieäc kieåm tra hoäp soá, hieåu ñöôïc caáu truùc caùc chi tieát boä phaän rieâng bieät
vaø hoïc caùch tìm ra caùc khu vöïc hö hoûng moät caùch coù heä thoáng.
Hieåu ñöôïc trieäu chöùng cuûa caùc vaán ñeà xaûy ra trong caùc chi tieát, boä phaän cuûa
hoäp soá.
2.Moâ taû
Moãi baùnh raêng vaø voøng bi cuûa hoäp soá luoân phaûi chòu ma saùt. Daàu hoäp soá giuùp
laøm giaûm ma saùt hoaëc taûn nhieät sinh ra bôûi ma saùt.
Tuy nhieân caùc chi tieát khoâng theå ñöôïc baûo veä ñeå hoaøn toaøn khoâng moøn hoaëc
moûi trong thôøi gian daøi. Haàu heát caùc söï coá lieân quan ñeán hoäp soá xaûy ra khi ñoä
moøn hoaëc moûi vöôït quaù giôùi haïn naøo ñoù.
Caùc söï coá hoäp soá ñöôïc tìm ra theo daïng keâu baùnh raêng khi chuyeån soá, khoù
vaän haønh caàn gaït soá, nhaûy soá, tieáng keâu laï hoaëc oàn töø hoäp soá.
a.Keâu baùnh raêng khi chuyeån soá
Tieáng keâu hoaëc tieáng nghieán caùc raêng nghe thaáy ñöôïc töø beân trong hoäp soá khi
leân soá hoaëc luøi soá trong khi laùi xe.
Vì hieän töôïng naøy lieân quan chaët cheõ vôùi söï hoaït ñoäng cuûa ly hôïp, ly hôïp neân
ñöôïc kieåm tra tröôùc ñeå xem chöùc naêng noù chính xaùc khoâng.
b.Caùc böôùc kieåm tra
 Kieåm tra chöùc naêng cuûa ly hôïp theo caùc böôùc kieåm tra.
 Laùi xe, thænh thoaûng leân soá hoaëc luøi soá. Ly hôïp hoaït ñoäng ñuùng chöùc naêng
neáu baùnh raêng khoâng keâu ôû taát caû caùc vò trí soá.
c. Caùc vaán ñeà khi chuyeån soá
Caùc vaán ñeà khi chuyeån soá coù theå laø caàn chuyeån soá caàn moãt löïc vaän haønh lôùn
ñeå aên khôùp hoaëc nhaû khôùp baùnh raêng.
Moät soá vaán ñeà chuyeån soá laø caàn chuyeån soá yeâu caàu moät löïc vaän haønh lôùn ñeå
aên khôùp hoaëc nhaû khôùp baùnh raêng.
Chuyeån soá khoù coù theå gaây neân bôûi ha nguyeân nhaân
 Neáu cô caáu ñoàng toác hoûng vaø khoâng ñöôïc söûa chöõa trong thôøi gian daøi, thì
oáng tröôït vaø baùnh raêng seõ khoâng ñoàng toác ñöôïc nhö tröôøng hôïp keâu baùnh raêng.
 Vaán ñeà cuõng xaûy ra khi keït thanh noái caàn chuyeån soá.
Vaán ñeà chuyeån soá coù xu höôùng xaûy ra thöôøng xuyeân ñoái vôùi hoäp soá kieåu ñieàu
khieån giaùn tieáp hôn laø ñieàu khieån tröïc tieáp thænh thoaûng do moøn hoaëc cô caáu traùnh
aên khôùp keùp.

52. 52
Töông töï vaán ñeà keâu baùnh raêng, vaán ñeà chuyeån soá coù theå coù theå töø truïc traëc
veà nhaû khôùp ly hôïp. Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy, ly hôïp neân ñöôïc kieåm tra tröôùc heát
xem coù thöïc hieän ñuùng chöùc naêng hay khoâng.
d. Nhaûy soá
Tröôøng hôïp nhaûy soá, moät baùnh raêng ñaõ aên ñoät nhieân khoâng aên khôùp maø
khoâng coù taùc ñoäng chuyeån soá cuûa ngöôøi laùi, noù thöôøng xaûy ra khi rung ñoäng hoaëc
khi ñoåi taûi cuûa hoäp soá. Vaán ñeà cuõng xaûy ra khi taêng toác hoaëc giaûm toác nhanh.
Nhaûy soá coù theå do nguyeân nhaânsau.
 Vò trí töông ñoái cuûa caùc baùnh raêng aên khôùp khoâng ñuùng taïi thôøi ñieåm
chuyeån soá vaø chuùng tröôït ra vì söï thay ñoåi dao ñoäng hoaëc taûi.
 Moøn oáng tröôït vaø then cuûa baùnh raêng, moøn baùnh raêng, khe hôû doïc truïc cuûa
baùnh raêng quaù lôùn … laøm cho vò trí cuûa oáng tröôït vaø baùnh raêng khoâng ñuùng keát quaû
laø caùc baùnh raêng khoâng aên khôùp ñöôïc.
e. Tieáng keâu laï hoaëc tieáng oàn
Vaán ñeà naøy laø tieáng oàn trong hoäp soá vì khe hôû do moøn cuûa caùc chi tieát beân
trong, tieáng keâu laïch caïch, hoaëc tieáng oàn rung ñoäng töø caàn chuyeån soá.
Neáu caùc vaán ñeà naøy sinh ra hoaëc töø hoäp soá hoaëc töø caùc chi tieát khaùc coù theå
ñöôïc xaùc ñònh:
Ñeå xaùc ñònh tieáng keâu laï coù sinh ra töø hoäp soá hay khoâng, aên khôùp ly hôïp khi
ñoäng cô chaïy khoâng taûi vôùi xe ñang ñoã.
 Coù theå keát luaän nguyeân nhaân cuûa tieáng keâu laï laø boä phaän khaùc hoäp soá neáu
tieáng keâu nghe ñöôïc khi ly hôïp aên khôùp nhöng bieán maát khi ly hôïp caét.
 Tieáng keâu laï chæ coù theå nghe ñöôïc khi xe ñang chaïy vì hoäp soá khoâng coù taûi
khi ñang ñoã. Ñieàu naøy qua troïng laø kieåm tra nhöõng vaán ñeà khi xe chuyeån ñoäng laø
luoân luoân caàn thieát.
VIII. CHAÅN ÑOAÙN CAÙC HÖ HOÛNG CUÛA HOÄP SOÁ, BIEÄN PHAÙP SÖÛA
CHÖÕA
Vieäc phaân tích chaån ñoaùn laø böôùc ñaàu tieân cuûa coâng taùc söûa chöõa hoäp soá.
Chaån ñoaùn nhaèm tìm ra nguyeân nhaân hoûng, lyù do hoûng laøm cho hoäp soá khoâng
hoaït ñoäng bình thöôøng. Ñoâi khi vieäc chaån ñoaùn khoâng keát luaän chính xaùc nguyeân
nhaân hoûng hoùc buoäc khoûi hoäp soá ra khoûi oâtoâ, thaùo rôøi chi tieát ñeå coù theå quan saùt
toát hôn.
Tuy nhieân ñoäi khi vieäc chaån ñoaùn coù theå tìm ra ngay ñöôïc nguyeân nhaân hoûng
maø khoâng caàn thaùo hoäp soá ra khoûi xe.
Baûng döôùi ñaây ghi laïi nhieàu nguyeân nhaân hoûng khaùc nhau, bieän phaùp khaéc
phuïc cuûa loaïi hoäp soá thöôøng.
Hö hoûng Nguyeân nhaân Bieän phaùp söûa chöõa
1. Gaøi soá
khoù
a. chænh sai cô caáu gaøi soá
b. cô caáu gaøi soá thieáu boâi trôn
c. ly hôïp khoâng ngaét
Chænh laïi
Tieán haønh boâi trôn
Chænh laïi

53. 53
d. khoaûng haønh trình töï do ly hôïp quaù lôùn
e. gaép gaøi soá bò cong
f. Baùnh raêng di ñoäng hay boä ñoàng toác keït
treân truïc thöù caáp
g. Baùnh raêng bò loeùt hay söùt meû
h. Boä ñoàng toác hoûng hoaëc raùp sai loø xo
i. OÁng daãn ñoäng caàn soá ñeán voøng bi hay
truïc baïc thau roán ñuoâi truïc khuyûu hoûng
laøm leäch truïc sô caáp cuûa hoäp soá
Chænh laïi
Naén laïi
Thay môùi caùc chi tieát
hoûng
Thay môùi
Thay môùi chi tieát hoûng
hay caû boä ñoàng toác, raùp
ñuùng caùc loø xo.
Naén laïi, boâi trôn hay
thay môùi voøng bi
2. Bò keït soá a. Caùc caàn gaøi soá chænh sai hay bò suùt,
hoûng
b. Cô caáu gaøi soá thieáu boâi trôn
c. Ly hôïp khoâng caét
d. Caùc vieân bi ñònh vò oáng tröôït bò keït
e. Boä ñoàng toác tröôït
f. Hoäp soá thieáu boâi trôn
g. Hoûng beân trong hoäp soá
Chænh hay sieát laïi
Boâi trôn
Chænh laïi
Boâi trôn, cho di chuyeån
toát
Söûa chöõa
Chaâm theâm nhôùt ñuùng
möùc
Thaùo hoäp soá, kieåm tra
söûa chöõa
3. Soá nhaûy
trôû veà
a. Chænh sai cô caáu gaøi soá
b. Caàn sang soá bò cong
c. Loø xo bi ñònh vò yeáu
d. Baïc ñaïn hay baùnh raêng bò moøn
e. Ñoä loûng doïc truïc hay cuûa baùnh raêng
quaù lôùn
f. Boä ñoàng toác moøn hay hoûng
g. Hoäp soá xieát khoâng chaët hay bò leäch ñoái
vôùi chuïp boä ly hôïp
h. Chuïp boä ly hôïp bò leäch ñoái vôùi ñoäng cô
i. Baïc thau nôi roán ñuoâi truïc khuyûu vôõ
j. Chuïp ñaäy truïc sô caáp bò hoûng hay vôõ
k. Chaân maùy bò vôõ
Chænh laïi
Chöõa laïi
Thay môùi
Thay môùi
Thay môùi hay söûa chöõa
Thay môùi hay söûa chöõa
Sieát chaët hay chænh laïi
cho ngay taâm
Chænh laïi ngay taâm
Thay môùi
Sieát chaët hay thay môùi
Thay môùi
4. Moment
cuûa truïc
khuyûu
khoâng
a. Ly hôïp bò tröôït
b. Baùnh raêng bò trôøn raêng
c. Coù chi tieát trong cô caáu gaøi soá bò vôõ.
d. Baùnh raêng hay truïc bò vôõ
Chænh laïi
Thay môùi
Thay môùi
Thay môùi

54. 54
truyeàn ñeán
hoäp soá ñöôïc
b. Ñöùt choát claveùt Thay môùi
5. Hoäp soá
khua ôû soá 0
a. Caùc baùnh raêng moøn, raêng bò vôõ hay
trôøn
b. Baïc ñaïn noái caùc truïc khoâ môõ hay bò
moøn
c. Baïc ñaïn truïc sô caáp hoûng
d. Baïc thau roán ñuoâi truïc khuyûu moøn hay
hoûng
e. Hoäp soá gaén leäch ñoái vôùi ñoäng cô
f. Truïc trung gian moøn hay cong, mieáng
chaën hay roânñen giöõ bò hoûng
Thay môùi caùc baùnh
raêng
Boâi trôn hay thay môùi
Thay môùi
Thay môùi
Chænh laïi
Thay môùi caùc chi tieát
hoûng
6. Hoäp soá
khua khi
gaøi soá
a. Ñóa ma saùt hoûng
b. Boâi trôn khoâng ñuû
c. Baïc ñaïn (voøng bi) sau cuûa truïc thöù caáp
khoâ hay moøn cuõ
d. Baùnh raêng loûng treân truïc thöù caáp
e. Boä ñoàng toác moøn hay hoûng
f. Baùnh raêng daãn ñoäng daây caùp toác ñoä keá
bò moøn
Thay môùi
Chaâm ñuùng loaïi vaø
ñuùng möùc daàu boâi trôn
Boâi trôn hay thay môùi
Thay môùi chi tieát moøn
Thay môùi
Thay môùi
7. Khua
baùnh raêng
trong luùc
gaøi soá
a. Boä ñoàng toác hoûng
b. Ly hôïp caét khoâng toát, haønh trình töï do
baøn ñaïp quaù lôùn
c. Cô caáu ñieàu khieån ly hôïp baèng thuyû löïc
hoûng
d. Toác ñoä caàm chöøng cuûa ñoäng cô quaù cao
e. Baïc thau hay voøng bi ñuoâi truïc khuyûu
hoûng
f. Nhôùt boâi trôn khoâng ñuùng loaïi
g. Caùc gaép gaøi soá hoûng
Chöõa hay thay môùi
Chænh laïi
Kieåm tra, theâm daàu
Chænh laïi
Thay môùi
Thay nhôùt toát
Chænh laïi
8.Hoäp soá
khua khi
gaøi soá lui
a. Baêng raêng lui hay baïc thau goái truïc cuûa
baùnh raêng naøy moøn, hoûng
b. Baùnh raêng lui treân truïc thöù caáp moøn
hay hoûng
c. Baùnh raêng truïc trung gian moøn, hoûng
d. Cô caáu gaøi soá hoûng
Thay môùi
Thay môùi
Thay môùi
Söûa laïi

55. 55
9. Hoäp soá bò
roø, nhieãu
daàu nhôøn
a. Duøng daàu nhôøn keùm chaát löôïng laøm suûi
boït
b. Möùc daàu nhôøn trong hoäp soá quaù cao
c. Ñeäm hoûng
d. Phoát nhôøn hoûng
e. Nuùt saû nhôùt sieát khoâng chaët
f. Buloâng gaén hoäp soá long loûng
g. Voû hoäp soá nöùt
h. OÁc chuïp giöõ baùnh raêng daãn ñoäng toác
ñoä keá long loûng
i. Naép hoâng bò long loûng
Thay daàu toát
Chaâm nhôùt ñuùng möùc
Thay môùi
Thay môùi
Sieát laïi
Sieát laïi
Thay môùi
Sieát laïi
Sieát laïi
THAÙO LAÉP VAØ KIEÅM TRA
 KIEÅM TRA

56. 56
1. Thaùo truïc caàn choïn vaø chuyeån soá
Thaùo truïc caàn choïn vaø chuyeån soá khi
hoäp soá ôû vò trí trung gian.
2. Thaùo oác haõm truïc thöù caáp
a. AÊn khôùp hai baùnh raêng baát kyø ñeå
ngaên khoâng cho truïc xoay.
b. Ñuïc caùc tai cuûa ñai oác haõm.
c. Thaùo ñai oác haõm.
d. Nhaû khôùp hai baùnh raêng ñaõ cho aên
khôùp ôû böôùc 2a.
3. Thaùo voøng haõm cuûa baùnh raêng soá 5
Duøng tua vít vaø buùa ñoùng voøng haõm ra.
Chuù yù: duøng tua vít coù chieàu daøi quy
ñònh.
Chæ daãn: voøng haõm duøng cho truïc caøng
chuyeån soá vaø cho oáng tröôït coù quy trình
thaùo nhö nhau.

57. 57
4. Thaùo baùnh raêng soá 5, moayô No.3 vaø
vaønh ñoàng toác
Duøng SST thaùo baùnh raêng soá 5, moayô
No.3 vaø vaønh ñoàng toác.
SST 09213-36020
Chuù yù: ñaët caùc moùc cuûa SST song song
vôùi baùnh raêng, khoâng ñeå chuùng bò cheùo.
 ÑO KHE HÔÛ DOÏC TRUÏC
Chæ daãn: ño vaø ghi laïi khe hôû doïc truïc cuûa töøng baùnh raêng tröôùc khi thaùo hoäp soá.
Tham khaûo caùc giaù trò naøy khi kieåm tra.
1.Ño khe hôû doïc truïc baùnh raêng soá 5.
Duøng ñoàng hoà so ño khe hôû doïc truïc.
Khe hôû tieâu chuaån : 0,10 – 0,57 mm
Khe hôû lôùn nhaát : 0,65 mm
Chuù yù: kieåm tra khe hôû doïc truïc xung
quanh toaøn boä chu vi baùnh raêng.
2.Ño khe hôû doïc truïc cuûa töøng baùnh raêng
Duøng thöôùc laù ño khe hôû doïc truïc
Khe hôû tieâu chuaån: 0,1 – 0,55mm
Chuù yù: kieåm tra khe hôû doïc truïc xung
quanh toaøn boä chu vi baùnh raêng.
 KIEÅM TRA CAÙC CHI TIEÁT CUÛA HOÄP SOÁ
1. Kieåm tra vaønh ñoàng toác
a. Xoay vaø aán vaønh ñoàng toác ñeå kieåm tra
taùc duïng haõm.
b. Kieåm tra caùc then cuûa raõnh ñoàng toác
(tieáp xuùc vôùi oáng tröôït) coù bò hoûng hoaëc
moøn khoâng.

58. 58
c. Ño khe hôû giöõa löng vaønh ñoàng toác vaø
caùc ñaàu then cuûa baùnh raêng.
Khe hôû tieâu chuaån: 0,8 – 1,6 mm
Khe hôû lôùn nhaát: 0,6 mm
Chuù yù:
 Kieåm tra khe hôû xung quanh
voøng ngoaøi baùnh raêng.
 Haàu heát caùc tröôøng hôïp moät khe
hôû nhoû ñöôïc taïo ra bôûi söï moøn
voøng ñoàng toác. Neáu moøn xuaát hieän,
thì phaàn coân cuûa baùnh raêng cuõng
thöôøng bò moøn.
Taát caû caùc voøng ñoàng toác khoâng ñöôïc
ñaùnh daáu. Khi laép raùp chuùng phaûi caån
thaän, laép theo thöù töï ñuùng
2. Ño khe hôû cuûa caùc caøng gaït soá vaø
oáng tröôït
Duøng thöôùc ño chieàu daøy ño khe hôû giöõa
vaønh tröôït vaø caøng gaït soá.
Khe hôû lôùn nhaát: 1,0 mm
Chuù yù:
 Ño khe hôû xung quanh toaøn boä
voøng ngoaøi cuûa oáng tröôït.
 Kieåm tra khe hôû tieâu chuaån oáng
tröôït vaø caøng gaït soá. Khi ñoù, kieåm
tra oáng tröôït vaø caøng caån thaän veà
hö hoûng, ñoä moøn vaø ñieàu kieän
tieáp xuùc giöõa phaàn döôùi raõnh
trong oáng tröôït vaø caøng.
Neáu khe hôû quaù möùc giôùi haïn thì thay
theá caøng gaït oáng tröôït.
3. Kieåm tra moayô ly hôïp, oáng tröôït,
khoaù chuyeån soá vaø loø xo haõm
a. Kieåm tra hö hoûng vaø moøn cuûa caùc chi
tieát sau: