Μύθοι και αλήθειες για το σχολείο και τη μάθηση Μαρίνα-Στεφανία Γιαννακάκη

1. Μύθοι και αλήθειες για το
σχολείο και τη μάθηση
Δρ. Μαρίνα-Στεφανία Γιαννακάκη
4ο Δ. Σ. Γέρακα, Ανατολική Αττική

2. Πώς θα θέλατε, ιδανικά, να είναι το
παιδί σας σε 20 χρόνια από σήμερα;

3. Πώς το σχολείο ενθαρρύνει την
ανάπτυξη των χαρακτηριστικών που
θέλουμε να δούμε στα παιδιά μας;

4.  Τι πιστεύουμε για το σχολείο, το παιδί και τη
μάθηση;
 Ποιες είναι οι παραδοχές μας;

5. Παραδοχές= βαθύτερο
(αόρατο) επίπεδο κουλτούρας
Συμπεριφορά = επιφάνεια
κουλτούρας (ορατό επίπεδο)
Παραδοχές: αόρατες, συχνά ασυνείδητες, πεποιθήσεις
(πιστεύω) που κατευθύνουν τη συμπεριφορά μας.

6. ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ
ΠΑΡΑΔΟΧΗ
Παιδιά: ανώριμα,
ανεύθυνα, ανίκανα να
μάθουν μόνα τους
(εξάρτηση)
Οι δάσκαλοι καθοδη-
γούν και επιτηρούν
αδιάλειπτα τους
μαθητές.
Οι μαθητές μπορούν να
εργάζονται και να
αξιολογούνται χωρίς
επιτήρηση.
Παιδιά: υπεύθυνα, ικανά,
ενδιαφέρονται να μάθουν
(εμπιστοσύνη, αυτονομία)
Μαθητές: χρήση τύπων
ευγένειας (‘κύριε’,
‘κυρία’)˙ υπακούν σε
συμβουλές και αποφάσεις
δασκάλων.
Παιδιά: ανεπαρκέστερα
(υποδεέστερα) των
ενηλίκων (ιεραρχία,
επίσημη εξουσία)
Παραδείγματα

7. Κοινές παραδοχές (μύθοι) για το
σχολείο, το παιδί και τη μάθηση
ΜΥΘΟΣ 1. Τι θα γίνει αν αφήσουμε τα παιδιά ελεύθερα να
πράξουν και να μάθουν ό,τι, όποτε και όπως θέλουν στο
σχολείο;
‘Δεν θα μάθουν σωστά.’
‘Θα έχουν ελλείψεις.’
‘Θα τεμπελιάσουν.’
‘Θα τα γκρεμίσουν όλα!’
‘Θα γίνει χαμός! Το Χάος!’

8. Sudbury schools – Δημοκρατικά σχολεία
https://www.youtube.com/watch?v=kqrxiM5bc9k

9. Τι είναι τα δημοκρατικά σχολεία;
https://www.eudec.gr/dimokratiki-paideia/

10. Σχολείο Summerhill
http://www.youtube.com/watch?v=DGD_GRFg6y8&t=18m4s

11. Όλες οι αντικειμενικές αλήθειες (θεωρητικής-
ακαδημαϊκής φύσης) με διαχρονική ισχύ που
συμπυκνώνονται σε αυτό που αποκαλούμε ‘σχολική ύλη’.
ΜΥΘΟΣ 2. Τι είναι γνώση;

12. Είναι πράγματι ‘αντικειμενικές αλήθειες’;
Είναι πράγματι διαχρονικές;

13. ΙΣΤΟΡΙΑ
Κι όμως, οι Δωριείς δεν κατέβηκαν από το Βορρά…
ΦΥΣΙΚΗ
Οι γνώσεις φυσικής που διδάσκονται στο σχολείο είναι
ετών 200!!
Η Κβαντική Φυσική που έφερε τα πάνω κάτω στην
επιστημονική κοινότητα δεν διδάσκεται (ανυπαρξία ύλης,
παρελθόντος-μέλλοντος κ.λπ.).
.

14. ΚΑΙ Η ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ-ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΓΝΩΣΗ ΤΩΝ
ΑΝΘΡΩΠΩΝ;;;
- Μια νοικοκυρά μαγειρεύει χωρίς θεωρητικές γνώσεις χημείας-βιολογίας.
- Ένας έφηβος ‘λύνει και δένει’ τα αυτοκίνητα στο συνεργείο του πατέρα
του χωρίς θεωρητικές γνώσεις μηχανικής.
- Μια μαθήτρια φροντίζει καθημερινά την 1 έτους αδερφή της, αλλά στο
μάθημα των οικοκυρικών έγραψε κάτω από τη βάση γιατί….. δεν πρόλαβε
να διαβάσει!
- Ένας βοσκός παίζει φλογέρα χωρίς να ξέρει νότες.
- Ένας αλλόγλωσσος μαθητής πήρε χαμηλό βαθμό στη Γλώσσα, μιλάει,
όμως, περισσότερες γλώσσες από τους συμμαθητές του που πήραν
άριστα.

15. ΜΥΘΟΣ 3. Τι είναι μάθηση; Πώς μαθαίνει
το παιδί;
Η σταδιακή, γραμμική αφομοίωση γνώσης
(προχωρώντας από τα απλά στα σύνθετα) υπό την
καθοδήγηση κάποιου ειδικού.
Η μάθηση απαιτεί αυστηρά προγραμματισμένη,
συστηματοποιημένη εξάσκηση.

16. Κι όμως… μαθαίνουμε μέσω…αλμάτων!
Στα ενδιάμεσα διαστήματα, μπορεί να φαίνεται ότι αδρανούμε,
ότι δεν κάνουμε τίποτα ή τουλάχιστον δεν έχουμε εμφανή
πρόοδο.
Ωστόσο, κάποια στιγμή η μάθηση αναδύεται…απρόβλεπτα!
Π.χ.
 Εκμάθηση ξένης γλώσσας στο φυσικό
περιβάλλον ομιλίας της.

17. Δημιουργικότητα και
επιστημονικές ανακαλύψεις
Νεύτωνας: νόμος της
βαρύτητας.
Αδράνεια, ‘τεμπελιά’: εφαλτήριο δημιουργικότητας

18. Αρχιμήδης: άνωση

19. Αναδυόμενη γραφή και
ανάγνωση (μη καθοδηγούμενη)

21. Πειράματα που έγιναν… στο Puerto Rico δείχνουν ότι
πολλοί έφηβοι…είναι καλύτεροι από τους βέλτιστους
εκπαιδευτικούς στο να εισάγουν τους συνομηλίκους
τους στην…εξερεύνηση πλανητών και αστεριών ή στην
ανακάλυψη του πώς και γιατί μια μηχανή ή ένα
ραδιόφωνο λειτουργούν.
(Illich, 1971)

22. ΜΥΘΟΣ 4. Μπορούμε να μετρήσουμε τα
αποτελέσματα της μάθησης μέσω της
αξιολόγησης.

23. Ta αποτελέσματα της μάθησης δεν είναι
μετρήσιμα.
Είναι πολυσχιδή και απρόβλεπτα.

24. Η αξιολόγηση μετρά μικρά κομμάτια ‘γνώσης’ (κυρίως
θεωρητικής), ασύνδετα μεταξύ τους, που κάποιοι (όχι τα παιδιά
μας) αποφάσισαν ότι είναι σημαντικά.

25. Τι γίνεται, όμως, με ικανότητες, στάσεις, αξίες, όπως;
 Ικανότητα να συνδέουμε τις επιμέρους γνώσεις και να ‘βλέπουμε’
τον κόσμο ως όλον (seeing the big picture).
 Ικανότητα στοχασμού πάνω στην εμπειρία μας, κριτικής σκέψης
και αμφισβήτησης.
 Θάρρος έκφρασης και διαφωνίας.
 Αλληλεγγύη και συνευθύνη στην κοινότητα μας.
 ‘Συμπράττειν’ και ‘συνυπάρχειν’.
 Συγκίνηση, χαρά, ελευθερία μάθησης.
κ.λπ.

26. Η μέτρηση προωθεί:
Συγκρίσεις/διακρίσεις
Ανταγωνισμό
Ανισότητες
Άγχος
Έπαρση
Το να είσαι ταπεινός, πράος, διακριτικός, φιλήσυχος
ερμηνεύεται συχνά ως ‘δειλία’ ή ‘αποτυχία’ - π.χ. το να μην
επιδιώκει κάποιος να αριστεύσει/διακριθεί.

27. Αυτά που μετρά
(αξιολογεί) το σχολείο
δεν εκπροσωπούν την
πληθώρα ενδιαφερόντων
και ικανοτήτων που
έχουν οι μαθητές.
Βαθμοί και ‘’δικαιοσύνη’’

28. ΜΥΘΟΣ 5. Το ‘πολύ’ σημαίνει ‘περισσότερο’
‘Όση περισσότερη
σχολική ‘ύλη’
καλύπτουμε, τόσο
περισσότερα
μαθαίνουμε.’

29. o Ένα μαθηματικό πρόβλημα μπορεί να γίνει αφορμή βαθύτερου
στοχασμού και ζωηρής επικοινωνίας στην τάξη αν:
– εργαστούμε σε ομάδες
- εξετάσουμε διαφορετικούς τρόπους επίλυσης
- εκφράσουμε διαφωνίες και επιχειρηματολογήσουμε
- διατυπώσουμε απορίες, επεξηγήσεις κ.λπ.
Η εις βάθος επεξεργασία του προβλήματος είναι, όμως,
χρονοβόρα και μπορεί να μας αφήσει ‘’πίσω στην ύλη’’.
Μαθαίνουμε λιγότερα;

30. o Παραγωγή γραπτού λόγου
 Ατομική εργασία στο σπίτι και άμεση
διόρθωση από το δάσκαλο την άλλη
μέρα.
ή
 Συγγραφή κειμένου στην τάξη,
μοίρασμα με συμμαθητές (διαβάζω
αυτό που έγραψα στους άλλους),
αποδοχή σχολίων και βελτίωση
(ξαναγράφω το κείμενο μου).
Ποιο είναι πιο χρονοβόρο;

31. Ένας καβγάς στο διάλειμμα μπορεί να κατασταλεί άμεσα με
επιβολή ποινών ή να συζητηθεί ευρέως την ώρα του
‘μαθήματος’.

32. ΜΥΘΟΣ 6. Αν δεν πας σχολείο, δε θα μάθεις (‘ξύλο
απελέκητο’)
http://www.youtube.com/watch?v=4XMi98dHfvU&t=6m0s
Το ξυπόλυτο κίνημα

33. Όλοι οι μύθοι που προαναφέρθηκαν δημιουργούν σχολεία που
ασκούν αυστηρό έλεγχο στους μαθητές (τους εξαναγκάζουν).
Διότι, χωρίς αυτόν τον έλεγχο, οι μαθητές δεν θα έκαναν όσα
λένε οι μύθοι.
Δεν θα τα έκαναν όχι επειδή είναι αδιάφοροι, ανεύθυνοι ή
τεμπέληδες, αλλά επειδή διαισθάνονται ότι οι μύθοι αυτοί
είναι αναληθείς (δηλ. δεν ισχύουν).

34. Οι μαθητές γενικά δεν θέλουν να πάνε σχολείο. Αντιστέκονται έμμεσα ή
άμεσα σε αυτό.
Και το σχολείο τους εξαναγκάζει, τους ασκεί πολύ μεγάλο έλεγχο. Ορίζει
και επιβάλλει:
 πότε θα πάνε,
 τι θα μάθουν,
 πώς θα το μάθουν,
 τι θα φορέσουν,
 τι γλώσσα θα χρησιμοποιήσουν,
 πώς θα συμπεριφερθούν (π.χ. ‘καλοί τρόποι’), κ.λπ.

35.  Ο έλεγχος βασίζεται στην εξουσία των εκπ/κών έναντι
των μαθητών (ιεραρχία).
 Οποιαδήποτε αμφισβήτηση αυτής της ιεραρχίας εντείνει
τα μέτρα ελέγχου (π.χ. ποινές).

36. Πού νιώθεις ότι έχεις τη μεγαλύτερη ισχύ (ελευθερία) στο
σχολείο;
‘Στην τουαλέτα. Εκεί είσαι με τον εαυτό σου [δηλ. χωρίς
επιτήρηση]’
(μαθητής 8 ετών, Δουβλίνο)
(Giannakaki et al., 2018)
(από έρευνα που έγινε στο νησί της Ιρλανδίας το 2017)
http://scotens.org/teachers-beliefs-about-education-and-childrens-voice-
practices-in-the-island-of-ireland/

37.  Οι μαθητές συμμετέχουν ελάχιστα στις σχολικές αποφάσεις.
 Δεν είναι ελεύθεροι να πάρουν τον έλεγχο της μάθησης στα
χέρια τους.
 Έτσι, με τον καιρό χάνουν το ενδιαφέρον τους για τη σχολική
μάθηση. Το χάνουν όλο και περισσότερο καθώς μεγαλώνουν.

38. Σε ποια θέματα έχει ζητηθεί η γνώμη σου πριν παρθούν σχολικές
αποφάσεις; (Giannakaki et al., 2018)
 ‘Τι θα παίζουμε στο διάλειμμα’, ‘εξοπλισμός αυλής’.
 ‘Πώς θα διατηρούμε το σχολείο καθαρό/ασφαλές’.
 'Εκδρομές, έρανοι, γιορτές/εκδηλώσεις’.
 ‘Τι θα παίζουμε στον ελεύθερο χρόνο τάξης’.
 ‘Εξοπλισμός ΤΠΕ’.
 ‘Θεατρικά και αθλητικά παιχνίδια’.
 ‘Θέματα διαθεματικών project’.
 ‘Ποιον θα ψηφίσω στο μαθητικό συμβούλιο’.
(δευτερεύοντα, περιφερειακά θέματα)

39. ‘Έχουμε έκθεση ζωγραφικής την Παρασκευή και ...έδωσα στα παιδιά
την επιλογή - δεν ξέρω αν κάποιος άλλος έκανε το ίδιο - για το αν θα
χρησιμοποιήσουμε πλαίσιο διαστάσεων A4 ή Α3’
(Δασκάλα στο Δουβλίνο)
(Giannakaki et al., 2018)

40. ‘… λέμε τη γνώμη μας πάνω σε ζητήματα για τα οποία θεωρούν [οι
δάσκαλοι] ότι είναι σωστό να λέμε τη γνώμη μας. Δηλαδή δεν λέμε
τη γνώμη μας για το για ποια ζητήματα θα λέμε τη γνώμη μας
[γέλια].
(Μαθήτρια 10 ετών, Δουβλίνο)

41. ‘Ας πούμε πως τα λιγότερα παιδιά έχουν την ‘μπλε’
άποψη και τα περισσότερα την ‘μωβ’ άποψη. Εάν ο
δάσκαλος έχει την μπλε άποψη… από τεχνικής απόψεως,
δεν λαμβάνουν σε αυτή την περίπτωση υπόψη τη γνώμη
των παιδιών.’
(Μαθητής 8 ετών, Newry, Β. Ιρλανδία)

42. ‘Ήμασταν ευχαριστημένοι που η επιλογή των παιδιών συνέπεσε
με τη δική μας. Βέβαια, θα μπορούσε να μην έχει συμβεί αυτό,
αλλά τέλος πάντων ήταν σημαντικό που ζητήσαμε τη γνώμη τους
και τους δείξαμε ότι την λαμβάνουμε υπόψη.’
(Διευθύντρια στο Μπέλφαστ)
Οι δάσκαλοι εδώ ζήτησαν τη γνώμη των μαθητών (‘’ποιον δάσκαλο
ήθελαν’’) όχι για να τη λάβουν απαραίτητα υπόψη τους, αλλά για
να τους ευχαριστήσουν (καλοπιάσουν).

43. Ερευνητής: Πείτε μου παιδιά, αισθάνεστε ότι μπορείτε να
είστε ο εαυτός σας στο σχολείο; Ή πρέπει
πάντα να δείχνετε την καλύτερη σας
συμπεριφορά;
Orla: Την καλύτερη μας συμπεριφορά.
Nancy: Μερικές φορές πρέπει να προσποιηθώ γιατί
δεν είμαι κυριολεκτικά τόσο καλή...Ναι! Απλώς
υποκρίνομαι.

44. Ζωγραφιές
παιδιών

46. H απαγορευμένη εκπαίδευση (2012)
http://www.youtube.com/watch?v=6RNRRqybUpE&t=64m29s
http://www.youtube.com/watch?v=6RNRRqybUpE&t=12m40s

47. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
 Hoy, W. K. (2001) The pupil control studies: a historical, theoretical and
empirical analysis. Journal of Educational Administration, 39(5), 424–441.
Fletcher, A. (2005). Meaningful student involvement: Guide to students as
partners in school change (2nd ed.). Available at:
http://www.soundout.org/MSIGuide.pdf
 Illich, I. (1971). Deschooling society. New York: Harper and Row.
https://web.archive.org/web/20081121191010/http://ournature.org/~no
vembre/illich/1970_deschooling.html
 Giannakaki, M. S., Flynn, P., Hayes, N., and Fitzsimons, S. (2018) Teachers’
beliefs about education and children’s voice practices in the Island of
Ireland (Research Report). Armagh, Northern Ireland: Centre for Cross
Border Studies. Link to full text: http://scotens.org/teachers-beliefs-
about-education-and-childrens-voice-practices-in-the-island-of-ireland/