Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

1. “DİKKAT EKSİKLİĞİ
HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU”
Doç. Dr. Şaziye Senem BAŞGÜL
Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Uzmanı
Hasan Kalyoncu Üniversitesi
2018
Veli Semineri

2. Tanım
DEHB,
bireyin yaşına ve gelişim düzeyine uygun
olmayan
dikkat sorunları,
aşırı hareketlilik ve
istekleri erteleyememe (dürtüsellik)
ile kendini gösteren nöropsikiyatrik bir
bozukluktur.

3. BAŞARI NEDİR?
• SERMAYE ÇIKTI
• Kişinin KAPASİTESİ oranında SONUÇ
alabilmesidir.

4. Çocuklardan beklentilerimiz
• Ebeveynlerin
• Öğretmenlerin
• Toplumun

5. Başarıyı neler belirler?
• Biyololoji
– Zeka
– Dikkat işlevleri
– Öğrenme
– Diğer
• Çevresel etkenler
– Beslenme ve bakım
– Sevgi ve kabul
– Sağlıklı ilşkiler
– Eğitim

6. Başarısızlığın Sonucu
• HİÇ’lik duygusudur.
• İnsan ruhu buna dayanamaz ve çıkış
yolu arar.

8. DEHB yapısal bir bozukluk
olduğunun kabulü zordur;
• Somut değildir,
• Çocuğun tüm çevresi etkilenir,
• Toplumsal güçlükler yaratan bir sorundur,
• Ahlak sorunu olarak kabul görür,
• Akademik başarısızlıklar olur,

9. Etioloji:
• Kalıtım, genetik nedenler
• Çevresel etkenler
• Beyindeki yapısal ve işlevsel
farklılıklar

10. Kalıtım
• anne babalarında 2-8 kat fazla
• kardeşlerinde 2-3 kat fazla
• Bu bozukluğun genetik olarak ana- babalardan
çocuklara geçmesinden sorumlu olduğu
düşünülen bazı genler belirlenmiş

13. Çevresel etkenler:
• Doğum öncesi
• Doğum sırasında
• Doğum sonrası

14. Beyindeki yapısal ve işlevsel farklılıklar:
• DEHB’nda beynin dikkat, planlama, değerlendirme, hatırlama
ve geleceği öngörme işlemlerinden sorumlu bölgelerinde hem
yapısal hem de işlevsel sorunlar
• Beyin MR ve BT çekimlerinde bu işlevlerden sorumlu beyin ön
bölgelerinin DEHB olan çocuklarda normal çocuklarınkilerden
daha küçük ya da asimetrik
• SPECT ve PET gibi beyin kan akımının incelendiği tekniklerle bu
çocukların beyinlerinin ön bölgelerinin daha az kanlandığı,
daha az glukoz kullandığı yani yeterince aktif çalışmıyor.

15. Temel sorun ne?
 Bir şey yapmadan önce düşünmeleri için gerekli
süre boyunca durmalarını sağlayan sistem iyi
çalışmaz

16. ◦ Frene basmazlar
◦ Yapılan hatalardan ders almazlar, geçmişteki
başarıları örnek almazlar
◦ Davranışlarının sonucunu önceden tahmin
edemezler
◦ Davranışlarını geleceği düşünerek
yönlendiremezler
◦ Olaylar karşınında hemen ilk duygusal tepkilerini
gösterirler

17. 17
DEHB’liolmak;
 Karlı bir yolda frensiz bir araba gibidir,
 Yağmurlu bir havada silecekler olmaksızın son sürat
ilerlemek gibidir,
 Parazitlerle dolu bir radyoda bir programı
dinlemeye çalışmak gibidir,
 Mersedes iken anadol gibi gitmektir,
 Akşam olduğunda koltukta uzanırken halen bile
durmayan bir beyne sahip olmaktır,
 Hem burada hem orada hem her yerde olmaktır...

18. Olası sonuçları;
• Meslek sorunları
• Yaralanmalar
• Kazalar
• Sigara, alkol,madde kullanımı
• Yasal sorunlar
• İlişki ve evlilik sorunları
• Sosyal sorunlar
• Akademik sorunlar

19. Sıklık:
Kesin bilgi yok!
Erkeklerde kızlardan 2-6 kat daha sık
DEHB-DE alt tipi gözden kaçabiliyor
Tanı konmamış çocukların sayısı bu verilerin altında

20. Yapılan takip çalışmaları,
Bu çocukların;
1/4'ünün genç erişkinlikte de DEHB tanı ölçütlerini
karşıladığını,
2/3'ünün ise tanı ölçütlerini karşılamasa da 3 temel
belirtiden en az birini gösterdiğini ve
bu devam eden belirtiye bağlı olarak da
genel işlevsellikte bozulmanın olduğunu göstermiştir.

21. Sonuç;
• Başarısız
• Gerçek kapasitesini kullanamama
• Doyumsuz
• Öz güvensiz
• Mutsuz
• Kazalar
• Kanunla başının derde girmesi
• Hiçliği giderecek arayışlarda bulunma

22. Tanı Koyma Aşamaları:
1-Aile ve çocukla görüşme, bilgi alma, ailenin
doldurması gereken ölçekler
2-Çocuğun değerlendirilmesi (muayene ve testler)
3-Okul ve öğretmenden alınan bilgiler ve
öğretmenin doldurduğu ölçekler
4-Laboratuar testleri

23. Dikkat Eksikliği:
• Dikkat süresinin ve yoğunluğunun kişinin yaşına ve
gelişim düzeyine göre olması gerekenden az olmasıdır.
– Dikkat belli bir noktaya toplayamama
– Kolayca dağılması
– Dağınıklık
– Unutkanlık
– Eşyalarını kaybetme
– Dikkatsizce hatalar yapma
• Kişi belli bir şeyle ilgilenirken o sırada içinden gelen
başka bir şey yapma isteğine engel olamama

24. Ev ortamında;
 “Söylediklerim bir kulağımdan giriyor öbür
kulağından çıkıyor.”
 “Sanki aklı hep başka yerde, çok dalgın.”
 “Çok sık eşya kaybediyor.”
 “Bilgisayarın başında saatlerce oturabiliyor ama ödev
başında en fazla 5 dakika.”

25. Sınıfta;
 Dersi dinleyemiyor, etrafla çok ilgili, çok hayalci.”
 “Başladığı işi bitiremiyor.”
 “Sınavlarda dikkatsizce hatalar yapıyor.”
 “Soruları sonuna kadar okumadan yanıtlıyor.”
 “Ödev başında çok yavaş, 10 dakikalık işi 3-4 saatte
bitiremiyor.”

26. Dağılıp toplanamayan dikkat
• DEHB
aslında bir dikkat dağılması ya
da eksikliği değil,
dikkati (dağıldığında tekrar)
toplayamama problemidir.
Görülen belirtiler veya şikayet
edilen hususlar bu temel
sorunun ürünüdür.

27. Hiperaktivite:
Bireyin yaşına ve gelişim
düzeyine uygun olmayacak
biçimde hareketli olmasıdır
◦ Uzun süre yerinde oturamama
◦ Otururken elin ayağın kıpır kıpır olması
◦ Çoğu zaman hareket halinde olma
(uykuda da)
◦ Çok konuşma
 Dağınık konuşma
 Çok soru sorma
 Konudan konuya atlama

28. Evde;
• “Daha karnımdayken bile kıpır kıpırdı.”
• “Sürekli hareket halinde, yürümez koşar.”
• “Ya konuşur ya sesler çıkarır.
• “Televizyon izlerken bile amuda kalkar,
taklalar atar.”

29. Okulda;
“Sınıfta nereye baksam onu
görüyorum.”
“Sırada otururken bile bir şeylerle
uğraşır.”
“Çok konuşur ama genelde anlatmak
istediğini anlamazsınız.”

30. Dürtüsellik:
Bireyin davranışlarını kontrol
edebilmesinde sorun olmasıdır
– Acelecilik
– İstekleri erteleyememe
– Söz kesme
– Sırasını bekleyememe
– Aklına geleni anında söyleme
– Yaptığı davranışın sonucunu kestirememe
– Söyleyeceği şeyin karşısındaki kişide nasıl bir etki
yapacağını düşünememe

31. Evde;
• “Bu çocuğun freni yok.”
• “Kaç yaşına geldi hala söz kesmeyi
öğrenemedi.”
• “Düşünmeden hareket ediyor.”
• “Çok sabırsız, istekleri hemen olsun ister.”

32. Okulda;
• “Daha soruyu tamamlamadan cevabını
vermeye kalkıyor.”
• “Aklına geleni hemen yapıyor.”
• “Birçok ceza almasına karşın aynı
davranışı tekrar yapıyor.”

33. DEHB’na Eşlik Eden Belirtiler
• Dağınıklık, düzensizlik
• Dalgınlık, hayal kurma
• Tutarsızlık
• Sakarlık, koordinasyon güçlükleri
• Bellek (hafıza) sorunları
• Uyku sorunları
• Sosyal ilişki sorunları
• Saldırgan davranışlar
• Kendine güven ve özsaygının azalması

34. DEHB’da Ayırıcı Tanı
• Tıbbi Bozuklular
• Psikolojik Bozukluklar
• Psikiyatrik Bozukluklar

35. Okul ve arkadaş ilişkileri
• Okul başarısı ‘olması gerekenden’ düşüktür
• Okulu bırakma ve sınıfta kalma daha sıktır
• Toplumsal uyum ve arkadaş ilişkilerinde zorlukları
çoktur
• “Mızıkçı” “Kavgacı” “Bencil” “Devamlı
memnuniyetsiz”

36. Bu çocukların,
• % 30’u liseyi bitirene kadar bir-iki kere sınıfta kalır
• % 60’ı ciddi yazma güçlüğü çekmektedirler
• % 90’ı okulda düşük başarılıdır
• %20’sinin okuma güçlüğü vardır
• %30’u okulu bırakmaktadır
• %90’ı okulda yeterince üretken değildir
(Murdence Arcelus, 1999)

37. Olumlu Özellikleri
• Enerjik olma
• Yaratıcılık
• Sıcak kanlı ve cana yakın olma
• Kolay ilişki kurabilme
• Esneklik
• Hoşgörülü olma
• Espiri
• Risk alabilme
• İnsanlara kolaylıkla güvenebilme

38. Tedavi kararı için
Hastalığın seyri ve birliktelik gösterdiği diğer bozuklukların
yanısıra,
okuldan alınan performans bilgisi ve
dikkat eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkan semptomların
varlığı
tedavi kararıyla ilişkilendirilebilir.

39. Tedaviye kimin ihtiyacı var?
İşlevsel bozulması olanların
“yaşın ve gelişimin gereklerinin yerine
gelmesinde zorluk”

40. Dikkat dağınıklığının tedavisi gerekebilir, çünkü:
• Kişilik ve benlik gelişiminin bir çok boyutunu
etkileyebilir.
• Sosyal etkisi en çok okul ortamında belirgin
olabilir.
• Hayat kalitesi üzerindeki etkileri fazladır.

41. Vaka 1: AO
5 Yaş 5 ay erkek çocuk
(ilk başvuru: 2 yaş 11 ay)
Getirilme nedenleri;
Hiç durmuyor
Kural tanımıyor
Hiç kimseyi dinlemiyor
Konuşmuyor (birkaç kelime dışında)
Oyunlarda sıkılıyor, hiç birey ilgisini çekmiyor
Diğer çocukları umursamıyor
Bazen bizi duymuyor, sesleniyoruz bakmıyor
Çok sık düşüyor, bu düşüşlerde kafasını sık vuruyor. kaza
geçirmesinden korkuyorlar

42. ÖRNEKLER;
VAKA -2 GB

43. Vaka 3: KG:
9 yaş 2 aylık erkek çocuk
(başvuru yaşı:7 yaş 2 ay)
Getirilme nedenleri;
Gözlerini kırpıştırıyor
Boynunu yana eğiyor, döndürüyor
Derse dikkatini vermiyor
Huysuz, kavgacı, hep dediği olsun istiyor
Çok konuşuyor, konuşanı dinlemiyor, hep laf aralarına
giriyor
Sınıfta hep ayakta dolanıyor,, öğretmen çok şikayetçi
Bir anda fırlıyor, çok kontrolsüz
Hep bir acelesi var
A: “çok yoruldum”, “babası da çok hareketli”

45. Vaka 4: YÜ
8 yaş 8 ay kız çocuk
(İlk başvuru: 7 y 2 ay)
Getirilme nedenleri;
ders yapmak istemiyor
okulda dersi dinlemiyor
çok dağınık
her şeyi kaybediyor
düz yolda bile yürürken düşüyor
sabırsız, istediği hemen olsun istiyor
biraz hareketli

50. Olgu 2: AK
08 10 1994 doğumlu (17 yaş 2 ay)
Başvuru yaşı: 16 yaş
Geldiğinde Açık Lise 2. sınıfta idi.
Getiriliş şikayeti:
“Aniden sinirlenip kavga ediyor, gözü kimseyi
görmüyor, en son kavgasında elini parçaladı
dikiş attılar, söz dinlemiyor, ders çalışmıyor,
varı yoğu motosikleti ”.

51. DEHB Tedavisi
• İlaç tedavileri
• Anababa, öğretmen eğitimleri
• Çocuğa özel tedavi ve eğitim programları
• Ortamın düzenlenmesi
• Alternatif tedaviler
• Tedavinin izlenmesi

52. İlaç Tedavileri
DEHB’nda etkinliği kanıtlanmış ve en yaygın
olarak uygulanmakta olan tedavi, ilaç tedavisidir.
Kullanılan ilaçlar 3 ana grupta toplanabilir:
1- Psikostimülan ilaçlar
2- Antidepresan ilaçlar
3- Diğer ilaçlar

53. İlaçların Beklenen Olumlu Etkileri
• Dikkat süresi ve yoğunluğu artar.
• Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik azalır.
• Uyarı, eleştiri ve olumsuz geri bildirimler azalır.
• Öğretmenler ve arkadaşlarla ilişkiler olumlu yönde gelişir.
• Aile ile ilişkiler olumlu yönde gelişir.
• Kişi gerçek kapasitesini görmeye ve kendine güvenmeye
başlar.
• Akademik başarı artar.

54. Psikostimülanlar:
Ritalin, Concerta ve Medikinet
• Bağımlılık yapmaz.
• İleride başka maddelere bağımlılık
gelişmesine neden olmaz.
• Büyümede gerilik yapmaz.
• Kısırlık yapmaz.
• Keyif verici bir madde değildir.
• Çocukları uyuşturmaz.
• İlk seçenektir.

55. Antidepresanlar
Tofranil (imipramin)
Stretera (Atomoksetin)

56. Antipsikotikler:
Risperidon:
Özellikle dürtüsel ve saldırgan davranışlar üzerine
etkilidir.
Okul öncesi dönemde de kullanılabilmesi, etki
süresinin uzun olması avantajlarıdır.
En önemli yan etkisi kilo artışıdır.
Uyku hali yapabilmektedir.

57. Anababa, öğretmen eğitimleri
• Anababa eğitimleri etkinliği kanıtlanmış bir yöntemdir
• Öğretmen eğitimleri ile ilgili veriler yetersizdir
• Bu eğitimlerin sonucunda:
Çocuklardaki sorun davranışlar azalır
Anababaların ve öğretmenlerin,
-çocukla iletişim becerilerinde olumlu değişiklikler olur
-çocukların uygun olmayan davranışlarıyla başa çıkma
becerileri artar
Aile içinde ve sınıfta stres ve gerginlikler azalır
Anababalığa ilişkin özgüven artar

58. Çocuğa özel tedavi ve eğitim programları
• Bireysel tedavinin hedefleri;
çocuğun kendisini her yönüyle
tanıması,
olumlu ve güçlü özelliklerinin
farkına varması,
özgüven kazanması,
çocuğun davranış kontrol
becerilerini kazanmasıdır.
• Akademik sorunlar yaşayan
çocukların ders çalışma
becerilerini geliştirmek ve
dikkat süresini arttırmaya
yönelik özel eğitim desteği
alması da bireysel eğitimin bir
parçasıdır.

59. ORTAMIN DÜZENLENMESİ
 Dikkat sorunlarına yönelik düzenlemeler
◦ Görsel dikkat için düzenlemeler
◦ İşitsel dikkat için öneriler
◦ Dokunsal dikkat için öneriler
 Dağınıklık ve düzensizlik konusunda
yapılabilecek düzenlemeler
◦ Ortamın düzenlenmesi
◦ Günlük programın planlanması
◦ Zamanın planlanması

60. Tedavinin izlenmesi
Tedavi
anababa,
doktor ve öğretmen
iş birliğinden oluşur.
Bunlardan biri eksik
kaldığında tedavi oranı
azalır.

61. Tedavinin HER aşaması çocuk için özeldir.
Bu nedenle çocuğun bireysel kontrolleri önemlidir.