SlideShare a Scribd company logo
DƏDƏ QORQUD 
Təqdimatın Müəllif i: 
İ smayıllı rayon 
6 saylı tam orta 
məktəbin Azərbaycan 
dili və ədəbiyyat 
müəllimi Fərəcova 
Gülçöhrə.
DƏ RS İ N GEDİŞİ . 
3.MÜQƏDDİ MƏ 
(DƏDƏ QORQUD 
Kİ MDİ R?) 
Bölmələrin üstünə 
vurun 
5.DASTANA 
DAXİ L OLAN 
BOYLAR. 
1.Kİ TABİ - DƏDƏ 
QORQUD 
HAQQINDA 
4.TARİ XLƏ 
ƏLAQƏSİ 
6.TESTLƏR VƏ 
SUALLAR 
2.”Kİ TABİ - DƏDƏ 
QORQUD”UN 
NÜSXƏLƏRİ 
7.EV 
TAPŞIRIQLARI 
8.Qİ YMƏTLƏNDİ 
RMƏ MEYARI 9.SON
KİTABİ -DƏDƏ QORQUD 
Əsil adı: 
"Kitab- ı Dədə Qorqud əla Lisan- ı Taife- i Oğuzan“ 
Mənası: 
“Oğuzların dili ilə Dədə Qorqud kitabı” 
“Kitabi- Dədə Qorqud” Azərbaycan xalqının tarixi 
qəhrəmanlıq keçmışini əks etdirən möhtəşəm sənət 
abidəsidir. Epos Oğuz tayfalarının bədii zövqünü, adət-ənənəsini, 
mənəvi- ruhi aləmini, alp- ərənlik həyatını 
öyrənmək üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. ”Dədə 
Qorqud” eposu hər birinin öz süjet xətti olan müxtəlif 
boylardan ibarətdir. Lakin bu boylar eposun ümumi 
məzmunu , ideyaları ilə birbaşa ,ya da dolaysı ilə bağlıdır. 
Oğuz tayfaları İ ç Oğuzdan və Dış oğuzdan ibarətdir. 
Eposun əvvəlki boylarında oğuzun birliyini bütövlüyünü 
görürük. Lakin on ikinci boyda birlik pozulur. Epos həm 
nəzm,həm də nəsr hissədən ibarətdir.
Kit abın 2 ə ly azma 
Dədə Qorqud Kitabının 
Vatikan Nüsxəsının İlk Səhifəsı 
Almaniy anın Dre z den 
muz e y ində sax lanılan 
“Dre z den nüsx ə s i. 
Bir müqə ddimə 12 
boy dan ibarə t dir. 
Dədə Qorqud Kitabının 
nüs x ə s i var. 
Drezden Nüsxəsinin 2 Səhifəsi 
Vat ikandakı muz e y də 
sax lanılan “Vat ikan 
nüsx ə s i. Bir 
müqə ddimə 6 boy dan 
ibarə t dir
“D d Qorqud” kitabının ə ə əvvəlində verilmiş 
müqəddimədə eposun əsas müəllifi ozanlar ozanı Dədə 
Qorqud və onun müqəddəs keyfiyyətləri, müdrik 
kəlamları barədə məlumat verilir. Epos məhz onun adı ilə 
adlanmışdır. 
D ə d ə Q o r q u 
d k i m d i r? 
Dədə Qorqud Həzrəti Muhəmməd s.a.s–ın 
dövründə yaşamış, Oğuz hökümdarı İnal Sır 
Yavkuy xan zamanında elçi sifəti ilə peyğəmbərin 
yanına göndərilmiş, özü islamı qəbul etmiş, 
Oğuzun böyük xanını da müsəlman etmişdir. 
“Kitab”ın müqəddiməsində deyildiyi kimi Qorqud 
Ata oğuzların kamil bilicisi imiş.Gələcəkdən 
qəribə xəbərlər söylər , nə deyərmişsə,olarmış. 
Dədə Qorqudun özü,şəxsiyyəti kimi qopuzu da 
müqəddəs sayılır. Dədə Qorqud əlinə qopuz 
alaraq soy soylar, boy boylayır ki, Oğuzun 
qəhrəmanlıq tarixi itməsin.Bir el ağsaqqalı kimi 
elçi gedir,toylar,düyünlər keçirir,igidlik göstərmiş 
gənclərə ad verir. 
Əfsanəyə görə, Dədə Qorqud yalnız konkret şəxslərə deyil, 
ümumi anlayışları, əşyaları da təbiətinə uyğun adlandırmış,lakin 
anlayış əşyanın əsl adına müvafiq olmadıqda təəssüflənərək 
demişdir: 
Gəlinə ayran demədim mən Dədə Qorqud, 
Ayrana doyran demədim mən Dədə qorqud, 
İynəyə tikən demədim mən Dədə Qorqud, 
Tikənə sökən demədim mən Dədə Qorqud.
TARİXLƏ ƏLAQƏSİ 
“Dədə Qorqud” eposu I minilliyin sonu, II minilliyin əvvəllərində 
Azərbaycanda və Anadolunun şərqində geniş yayılaraq ozanların repertuarının 
əsasını təşkil edirdi. Dastanda bəhs olunan hadisələrin tarixi əhəmiyyətini 
nəzərə alan türk-müsəlman katibləri, tarixçiləri onu yazıb mühafizə etməyə 
ehtiyac duymuş, II minilliyinin əvvəllərində “Dədə Qorqud” eposu 
əsasında“Dədə Qorqud” kitabını yaratmağa başlamışlar. 
Eposda hadisələr feodalizm dövrünün ilk təşəkkül dövrü ilə səsləşir. Habelə 
burada ibtidai icma, quldarlıq dövrünün qalıqları da özünü göstərir. 
Əsərdən aydın görünür ki, oğuzların əsas dövlət quruluşu “Oğuz eli” adlanırdı və 
onun əsasını Oğuz bəyləri təşkil edirdi. Başda isə xanlar xanı Bayandır xan 
dururdu. 
“Kitabi-Dədə Qorqud “ dastanında hadisələr Azərbaycanın Qazlıq dağı, 
Dərbənd, Göyçə, Bərdə, Şərur, Əlincə qalası ərazilərində baş verib. 
“Kitabi-Dədə Qorqud”un nəşri və tədqiqi XIX əsrdən başlamışdır. Bu 
abidəni ilk dəfə aşkara çıxaran alman alimi Fon Dits 1815-ci ildə “Təpəgöz” 
boyunu alman dilinə tərcümə edir və haqqında maraqlı fikirlər irəli sürür. 
“Kitabi-Dədə Qorqud” Azərbaycanda ilk dəfə 1939-cu ildə Həmid Araslı 
tərəfindən tərcümə olunub. 
20 aprel 1997-ci ildə “Kitabi-Dədə Qorqud”un 1300 illiyinin keçirilməsi 
haqqında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti fərman vermiş və 9 aprel 2000-ci 
ildə “Kitabi-Dədə Qorqud”un 1300 illiyi Bakı şəhərində qeyd olunmuşdur.
1- Dirsə xan oğlu 
Buğacın boyu 
4- Qazan bəyin oğlu 
Uruz bəyin dustaq 
olduğu boy 
7- Qazlıq Qoca oğlu 
Yeynəyin boyu 
10- Uşun Qoca oğlu 
Səgrəyin boyu 
2- Salur Qazanın 
evinin yağmalandığı 
boy 
5- Duxa Qoca oğlu 
Dəli Domrul boyu 
8- Basatın Təpəgözü 
öldürdüyü boy 
11- Salur Qazan 
dustaq olub və oğlu 
Uruzun onu xilas 
etdiyi boy 
3- Bayburanin oğlu 
Bamsı Beyrək boyu 
6- Qanlı Qoca oğlu 
Qanturalı boyu 
9- Bəkil oğlu İmranın 
boyu 
12- İç Oğuza Dış 
Oğuzun dönük 
çıxması və Beyrəyin 
öldüyü boy 
BOYLAR 
Bölmə lə rin üs t ünə vurun
1.Dirs xan o lu Bu ə ğ ğacın boyu haqqında. 
Birinci boy qəhrəmanlıq səhnləri və təsvirləri 
ilə səciyyəvidir. Oğuz igidləri arasında konfiliktə bu 
ilk boyda və on ikinci boyda təsadüf edirik. Lakin hər 
iki boydakı qəhrəmanlar sübut edir ki, Oğuz birliyi 
pozulmaz və basılmazdır. 
Boyun məzmunu belədir: Dirsə xanın övladı yox 
idi. “Ac görsə doyurdu,yalın görsə donatdı.Borclunu 
borcundan qurtardı.” Nəhayət, onun bir oğlu 
dünyaya gəldi. Oğlan on beş yaşına çatanda Bayandır 
xanın buğasını öldürür. Dədə Qorqud onun şərəfinə 
söz qoşur ,adını Buğac qoyur. O, çox cəsur idi. 
Oğuzun qorxaq və paxıl bəyləri Buğaca şər atırlar. 
Dirsə xan oğlunu öldürmək istəyir. Ağır yaralanmış 
oğlunu anası ölümdən qurtarır. Axırda Buğac atasını 
da xilas edir. Boy ata, oğul və ananın qələbəsi ilə 
tamamlanır.
2.Salur Qazanın evinin yamğalandığı boy 
haqqında. 
• Boyun əsas surətləri: Qazan xan,Burla xatun,Uruz,Qaraca 
Çoban,Şöklü Məlik 
• Boyun əsas ideyası oğuz cəmiyyətinin 
vətənpərvərliyi,yurd,el-oba və ailəni düşmənlərdən 
müdafiəsi uğrunda mübarizəsidir. 
• Salur Qazan ovda olarkən Şöklü Məlik altı yüz kafirlə hücum 
edib qadınları, uşaqları,habelə Qazan xanın qoca anasını, 
qadınını və oğlunu əsir aparır.Sonra qoyun sürülərini aparmaq 
istəyirlər.Lakin Qaraca Çobana qalib gələ bilmirlər. 
• Salur Qazan Qaraca Çobanla birlikdə Şöklü Məliklə vuruşur. 
Oğuz igidləri gəlib çıxır.Böyük savaş olur. Qazan xan ordusunu, 
oğlunu, uşağını, xəzinəsini alıb geri dönür.Qaraca Çobanı isə 
əmiraxur təyin eləyir. 
• Eposda yeganə haldır ki, adi çoban yuxarı təbəqə ilə birlikdə 
mübarizədə göstərilir. Həm də öz ağası Qazan xandan daha 
cəsur,iradəli və yenilməz bir qəhrəman kimi verilir.
3.Bayburanın oğlu Bamsı Beyrəyin boyu 
haqqında. 
• Bu boy romantik səciyyəsi ilə fərqlənir. Bu boyda da qəhrəmanlar nəzir-niyazla 
doğulur.Onların ox atması, at minməsi, güləşməsi və.s.folklor motivləridir.Habelə 
elçilik ,toy məclisi və evlənmək mərasiminin təsviri qədim Oğuz adət-ənənələrinin 
canlı bədii səhnəsi kimi səciyyəvidir. 
• İki Oğuz bəyinin övladı yox idi. Arzularına çatırlar:Bayburanın oğlu,Baybecanın qızı 
olur. Uşaqları “beşik gərtmə”edirlər.Onlar böyüyəndə bir-birini sevir.Amma toy günü 
düşmənlər hücum edib oğlanı əsir aparırlar.O, on altı ildən sonra əsirlikdən qayıdır. 
Həmin qayıdan gün də nişanlısının toyuna düşür.O, qızı azad edir və onunla evlənir.
4.Qazan b yin ə oğlu Uruz bəyin dustaq olduğu boy haqqında. 
Dördüncü boy süjetinə, ideyasına görə ikinci 
boyla səsləşir. Hər ikisində də ata, ana məhəbbəti, 
ağır günündə oğlunun köməyinə çatmaq motivləri 
vardır. 
Bu boyda əsas mövzu övlad tərbiyəsi ilə 
əlaqdardır. Qazan oğlu Uruzla ova çıxır. Onun 
əsas məqsədi də oğluna qəhrəmanlıq, 
yurdsevərlik, oğuz elinə məhəbbət aşılamaqdır. 
Qazan düşmənə qalib gəldiyi yerləri oğluna 
göstərir. Gözlənilmədən yadlar hücum edib 
gərgin döyüşdən sonra Uruzu əsir alırlar. 
Nəhayət, Uruz ata və anası tərəfindən əsirlikdən 
qurtarılır.
5.Duxa Qoca oğlu Dəli Domrul boyu 
haqqında 
“Dəli Domrul “ boyu məzmunu,səciyyəvi 
xüsusiyyətlərinə görə eposdakı digər boylardan 
ayrılır. Bu boyda bir dəfə də olsun Oğuz 
qəhrəmanlarının adı çəkilmir, habelə burada təsvir 
olunan əhvalat oğuzların tarixi , adət-ənənəsi,etnik 
xüsusiyyətləri ilə səsləşmir.Boy bir də bu cəhəti ilə 
səciyyəvidir ki, dasdanda insan dini-əfsanəvi ruhlarla 
qarşılaşır, ölümə qalib gəlir. 
Boyun məzmunu belədir: Al qanadlı Əzrail 
birisinin canını alır.Bu, Dəli Domrula xoş gəlmir,allaha 
üz tutub etiraz edir. Allah Əzraili Dəli Domrulun 
yanına göndərir ki, onun canını alsın. Sonra fikrini 
dəyişir. Vəd eləyir ki, əgər dünyada onun əvəzində 
ölməyə razı olan olsa, onu saxlaram. Ata-ana 
oğlanlarına kömək etmirlər. Dəli Domrulun arvadı 
idə əhvalatı eşidən kimi öz ömrünü ərinə verməyə 
razı olduğunu bildirir. Bu, allahın xoşuna gəlir.Onlara 
140 il həyat verir və ərlə arvad xoşbəxt yaşayırlar.
6.Qanli Qoca oğlu Qanturalın boyu 
haqqında 
“ Qanlı Qoca oğlu Qanturalı” boyunda 
q hr manın uzaq ell ə ə ərdə özünə əfsanəvi gözəl 
axtarmaq arzusu və igidliyi qəhrəmanlıq dastanlarını 
xatırladır. Bu boyda Oğuz ərinin kafir qızı ilə 
evlənməsi yeganə haldır. 
Boyun məzmunu belədir: Qanlı Qoca Qanturalını 
evləndirmək istəyir, ancaq ona layiq qız tapmır. 
Qanturalı Selcan xatunun eşqi ilə Trabzona yola 
düşür. Lakin qızın atası şərt qoyur ki, kim aslana, qara 
buğaya və qara dəvəyə qalib gəlsə , qızını ona 
verəcəkdir. Qanturalı üç vəhşi heyvana qalib gəlir. 
Bundan sonra toy olur, Qanturalı Selcan xatunla Oğuz 
elinə yola düşür. Yolda qızın atasının göndərdiyi 
adamlar qızı yenidən qaytarmaq istəyirlər. Bu 
savaşda Qanturalı qalib çıxır.
7.Qazlıq Qoca oğlu Yeynək boyu haqqında 
Bu boydakı hadisələrin tarixi VII – VIII 
əsirlərə aiddir. 
Boyda əsas mövzu gənc Yeynəyin 
igidlik göstərib atasını əsirlikdən 
qurtarmasından ibarətdir. Hadisələr Qara 
dənizin ətrafında yerləşən Düzümrüd 
qalasında baş verir. 
Bayandır xan Yeynəyə kömək üçün 24 
soydan 24 igid göndərir. 
Boyun qəhrəmanı Yeynək oğuzlar 
içərisində islam dinini Məhəmməd 
peyğəmbərdən qəbul edən Əmənlə 
söhbət edir. Yeynək atasını qurtarmağa 
gedərkən dayısı Əmənlə görüşür
8.Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy 
haqqqında 
Səkkizinci boydakı Təpəgöz əhvalatı dünya 
xalqlarının şifahi ədəbiyyatında məşhur olan 
sujetlərdəndir. 
Bir dəfə düşmən hücumu zamanı Oğuz eli 
köçməyə məcbur olur. Qaçarkən Aruz Qoca öz 
oğlancığazını itirmiş, uşağı aslan götürüb bəsləmişdir. 
Çox illərdən sonra Aruz Qoca doğma yurda qayııdb 
oğlunu tanııyr və ona Basat adını qoyur. 
Bu yerlərdə Təpəgöz yaşayırdı. O. Sarı Çobanın 
pəridən doğulmuş oğlu idi. O, çox Oğuz igidlərini qırıb 
sona çatır. Tə pəgözə hər gün 500 qoyun və iki adam 
verərdilər. Basat atasının məzəmmətindən sonra 
Təpəgözün üzərinə gedir və onu öldürür. 
“ Basatın Təpəgözü öldürməsi” boyunda eli zalım 
və qəribə düşməndən qorumaq motivi epik 
əsatirlərdən olduğundan bu boy da çox qədimdir. 
Təpəgöz köçəri türk-oğuz elini qorxudan ilk əfsanəvi 
düşməndir.
9.Bəkil oğlu İmranın boyu haqqında 
Boyun əsas ideyası Oğuz igidlərinin qarşılıqlı 
münasibətindən, onların qonşularla əlaqəsindən, 
doğma yurdun sərhədlərini qorumaqdan ibarətdir. 
Boydakı hadisələr real tarixi hadisələri yada salır. 
Həqiqətən də Oğuz eli Gürcüstanla həmsərhəd idi. 
Hər il Gürcüstanın doqquz vilayətindən Qazan xana 
xərac gələrdi. Sərhəd həyatının çətinliyi diqqət 
mərkəzində durur, çünki hər il qonşulardan basqın 
gözlənilirdi. 
Boyda atası Bəkili əvəz edən İmranın 
qəhrəmanlığı, yadlarla vuruşu təsvir edilir. Burada ilk 
dəfə olaraq feodalizmdə Oğuz elində hökm sürməyə 
başlayan feodal münasibətləri də göstərilir. 
Dastandan aydın görünür ki, Oğuz bəyləri azad və 
sərbəst idilər, xan ancaq ayrı-ayrı bəylərə istiqamət 
verərdi.
10.Uşun qoca oğlu Səgrək boyu haqqında 
Eposdakı kiçik qardaşın qəhrəmanlığı bütün dünya 
folklorunda olan məşhur mövzulardandır. 
Uşun qocanın böyük oğlu Əgrək yadların yaşadığı Alınca 
qalasına gedərkən tutulur. Onun qardası Səgrək öz 
qardaşını əsirlikdən qurtarır. 
Boyda Oğuzların bəzi mənəv i-əxlaqi sifətləri də 
əksini tapmışdır. Böyüyə hörmət, təvazökarlıq, ata, 
qardaş haqqını müdafiə etmək, doğma yurda sonsuz 
məhəbbət hissi xoş təəsurat oyadır. 
Bütün bunlarla bərabər onuncu boy bitkin bir əsər 
təsiri bağışlamır. Görünür, bu boyu köçürən ozan 
müəyyən hadisə və əhvalatları ixtisara salmışdır. Belə 
ki, kiçik qardaşın ata- anası bəzən oğullarını öz böyük 
qardaşını qurtarmağa ruhlandırır, bəzən isə buraxmaq 
istəmirlər. Səgrək isə evləndikdən sonra söz verir ki, 
qardaşını qurtarmasa vüsal nədi bilməyəcək, arvadınıa 
yeddi il gözləməsini tapşırır. Boydabütün bu əhvalatlar 
mənəvi-psixoloji cəhətdən əsaslandırılmır.
11.Salur Qazanın dustaq olduğu oğlu Uruzun 
onu xilas etdiyi boy haqqında 
Oğuzların yadlarla mübariz si ə boyun əsas fabulasını 
təşkil edir. Eposun qəhrəmanı Qazan xan ovdan qayıdarkən 
möhkəm yatır. Casuslar yadlara xəbər aparır. Yadlar gəlib 
Oğuz bəylərini öldürür. Qazan xanı isə yatmış şəkildə əl-qolun 
bağlayıb quyuya atırlar. Boy Qazan xanın qələbəsi ilə 
bitir. 
Boyda qədim şaminiliklə səsləşən motivlər də vardır. 
Belə ki, Təkürün arvadı Qazan xan quyuda olarkən əhvalını 
soruşur. O isə cavab verir ki, ölülərinizə aş verdiyiniz vaxt 
əllərindən alıram, həm də ölülərinizin yorğasına minirəm. 
Sadə ürəkli qadın isə buna inanır. Qazan xana yalvarır ki, 
onun yeddi yaşlı qızına toxunmasın. Qazan isə cavabında 
deyir ki, o yalnız həmin qızı minir. Övrət isə deyir:”Vay, 
sənin əlindən nə yer üzündə dirimiz, nə də yer altında 
ölümüz qurtulmuş”. Qadın ərinin yanına qaçır və yalvarır ki, 
Qazanı quyudan çıxarsın, çünki Qazan onun ölülərini 
incidir.Təkur də buna inanır. Boyda bundan başqa Qazan 
xanının yeddibaşlı əjdaha haqqındakı nəğməsi göstərir ki, 
bu əfsanə qədimdir.
12.İç oğuza Dış oğuzun dönük çıxması 
Beyrəyin öldüyü boy haqqında 
Axırıncı boy oğuzların bir- biri ilə 
müharibəsindən bəhs edir. Bir sıra boyların 
qəhrəmanı Qazan xan öz evini yağmalatdırır. 
Bu mərasimdə hamı iştirak etməli idi. Lakin 
Dış Oğuz bəylərindən Aruz , Əmən və 
başqaları iştirak etmədiklərindən Qazan 
xandan qisas almaq istəyirlər. Onlar Bamsı 
Beyrəyi öldürürlər. Qazan xanın başçılığı ilə İç 
Oğuz bəyləri ilə müharibəyə başlayır. Bu 
savaşda Aruz öldürülür. 
Kitabi-Dədə Qorqud”da Qazan xanın 
evinin yağmalandırılması səciyyəvidir. Bu 
epizod zahiri effekt deyil, dərin məna daşıyır. 
Habelə burada hakimiyyət uğrunda mübarizə 
məsələsinə də rast gəlirik. Lakin eposda 
Qazan xan oğuzların yeganə və əvəzsiz 
xanıdır. Aruz qoca bu toxunulmaz hakimiyyətə 
qarşı çıxdığından öz cəzasını alır.
TESTLƏR VƏ SUALLAR. 
BÖLMƏLƏRİN ÜSTÜNƏ VURUN 
DASTANDA 
MÜQƏDDƏS ƏŞYA 
HAQQINDA 
BÜTÜN BOYLARDA 
İŞTİRAK EDƏN 
SURƏT 
Dastanda qadına 
münasibət 
haqqında 
Dastanda oğuz 
xanları haqqında 
Dastandakı 
boyların sIrası 
haqqında
BU ŞYALARDAN BİRİ Ə DASTANDA OĞUZ LARIN ƏN 
ÇOX HÖRMƏT BƏSLƏDİYİ ƏŞYADIR. 
ƏŞYANIN ÜSTÜNƏ VURUN 
ÇADIR 
YUN 
XƏNCƏR QAVAL 
QOPUZ 
QABAL DAŞI
1.TAM UYĞUN CAVABIN ÜSTÜNƏ VUR. 
Dastanda 
qadına 
necə 
münasibət 
var idi? 
Qadin uşaqların baxıcısI 
sayılırdı. 
Qadina yalnız övlad dünyaya 
gətirən, onları böyüdən bir 
insan kimi baxırlar 
Qadınlar yalnız məişət 
işlərində çalışır, digər 
işlərdə söz haqqı yoxdur. 
Qadın ərinin qulluqçusu və 
həmçinin qəbilənin 
gözəllik rəmzi kimi 
baxırdılar. 
Qadına ailə 
namusu, 
qəbilənin şərəfi, 
mənəvi-əxlaqi 
təmizlik, 
qəhrəmanlıq 
nümunəsi kimi 
baxırlar. 
Qəbilədə 
qadınlar uşaqları 
böyüdür, onlara 
bilik verir, ox 
atmağı, at 
çapmağı , onlara 
döyüşmək 
öyrədirdilər.
2.UYĞUN CAVABIN ÜSTÜNƏ VUR. 
QAZAN 
DƏLİ 
DOMRUL 
BAYBURA 
DƏDƏ 
QORQUD 
BAYANDI 
R 
OĞUZ ELİNİN 
XANLAR 
XANININ ADI 
NƏ İDİ? 
ARUZ
Dastandakı boyların 
düzgün sırasını seçin 
Dirsə xan oğlu Buğacın boyu 1 
Qazlıq Qoca oğlu Yeynəyin boyu 
Salur Qazan dustaq olub və oğlu 
Uruzun onu xilas etdiyi boy 
Bayburanin oğlu Bamsı Beyrək boyu 
Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy 
Qazan bəyin oğlu Uruz bəyin 
dustaq olduğu boy 
Qanlı Qoca oğlu Qanturalın boyu 
Bəkil oğlu İmranın boyu 
Duxa Qoca oğlu Dəli Domrul boyu 
Salur Qazanın evinin yamğalandığı 
boy 
Uşun Qoca oğlu Səgrəyin boyu 
İç Oğuza Dış Oğuzun dönük çıxması 
və Beyrəyin öldüyü boy 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
CAVABIN ÜSTÜNƏ VUR 
10,1,11,9,6,7,4,5,3,8,2,12 
1,10,4,6,9,7,2,5,8,11,3,12 
9,6,7,4,5,3, 10,1,11, 8,2,12 
1,8,11,3, 6,9,7,2,12,5, 10,4 
6,9,7,2,12 ,8,11,3, 1,10,4,5 
11 
12 4,6,9,7,2,5, 1,10, 8,11,3,12
Dirsə xan oğlu Buğacın boyu 1 
Qazlıq Qoca oğlu Yeynəyin boyu 
Salur Qazan dustaq olub və oğlu 
Uruzun onu xilas etdiyi boy 
Bayburanin oğlu Bamsı Beyrək boyu 
Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy 
Qazan bəyin oğlu Uruz bəyin 
dustaq olduğu boy 
Qanlı Qoca oğlu Qanturalın boyu 
Bəkil oğlu İmranın boyu 
Duxa Qoca oğlu Dəli Domrul boyu 
Salur Qazanın evinin yamğalandığı 
boy 
Uşun Qoca oğlu Səgrəyin boyu 
İç Oğuza Dış Oğuzun dönük çıxması 
və Beyrəyin öldüyü boy 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
DÜZDÜR.
BAYANDIR XAN TƏPƏGÖZ 
DASTANIN BÜTÜN 
BOYLARINDA İŞTİRAK EDƏN 
SURƏT HANSIDIR? 
QAZAN XAN 
DƏDƏ QORQUD DƏLİ DOMRUL 
BEYRƏK
DÜZDÜR.
SƏHVDİR.
ŞAGİRDİN QİYMƏTLƏNDİRMƏ CƏDVƏLİ 
XAL 
Meyarlar 
SOYADI:___________________ 
ADI:______________________ 
SİNFİ:_____________________ 
10 20 30 40 
Mövzunun 
mənimsəniləsi 
İnternet və əlavə 
dərs 
vəsaitlərindən 
topladığı 
məlumatlar 
Testlərə verilən 
cavablara 
Dərsdə göstərdiyi 
fəallıq 
50 
QEYD: 4= 140 - 180 
5 = 180 - 200 
3 = 80 – 160 
2= 80-dən aşağı
EV TAPŞIRIQLARI. 
• “Kitabi -D d Qorqud” ə ə eposunda bəyəndiyiniz 
surət haqqında məlumat toplayın. 
• Oğuzların yaşadığı əraziləri müəyyənləşdirin. 
• Eposdan çixardığiniz nəticə.
DİQQƏTİNİZƏ GÖRƏ 
MİNNƏTDARAM.

More Related Content

What's hot

უძღები შვილი ნანა ბზიშვილი
უძღები შვილი ნანა ბზიშვილიუძღები შვილი ნანა ბზიშვილი
უძღები შვილი ნანა ბზიშვილი
misstamo
 
Cümlə və onun növləri
Cümlə və onun növləriCümlə və onun növləri
Cümlə və onun növləri
ladimila
 
მეგობრები არ ითვლიან ქრომოსომებს - სასპონსორო შეთავაზება
მეგობრები არ ითვლიან ქრომოსომებს - სასპონსორო შეთავაზებამეგობრები არ ითვლიან ქრომოსომებს - სასპონსორო შეთავაზება
მეგობრები არ ითვლიან ქრომოსომებს - სასპონსორო შეთავაზება
Gocha Gabodze
 
სასვენი ნიშნები...
სასვენი ნიშნები...სასვენი ნიშნები...
სასვენი ნიშნები...Maia Metreveli
 
გრიგოლ ხანძთელი-ბაკურ გელაშვილი
გრიგოლ ხანძთელი-ბაკურ გელაშვილიგრიგოლ ხანძთელი-ბაკურ გელაშვილი
გრიგოლ ხანძთელი-ბაკურ გელაშვილიbakurgelashvili
 
პოეტისა და პოეზიის დანიშნულების საკითხი ილიასთან,აკაკისთან და ვაჟასთან
პოეტისა და პოეზიის დანიშნულების საკითხი ილიასთან,აკაკისთან და ვაჟასთანპოეტისა და პოეზიის დანიშნულების საკითხი ილიასთან,აკაკისთან და ვაჟასთან
პოეტისა და პოეზიის დანიშნულების საკითხი ილიასთან,აკაკისთან და ვაჟასთან
ნიტა მაისურაძე (98-საჯარო სკოლა) https://nitamaisuradze.blogspot.com/
 
ზმნა
ზმნაზმნა
ზმნა
Ana Meladze
 
ნიკო ლორთქიფანიძე ,,შელოცვა რადიოთი"
ნიკო ლორთქიფანიძე ,,შელოცვა რადიოთი"ნიკო ლორთქიფანიძე ,,შელოცვა რადიოთი"
ნიკო ლორთქიფანიძე ,,შელოცვა რადიოთი"
tamarkakachia
 
ვაჟა ფშაველა
ვაჟა ფშაველა ვაჟა ფშაველა
B. vahabzadй™
B. vahabzadй™B. vahabzadй™
B. vahabzadй™
gunduzovaleyla
 
ვაჟა ფშაველა
ვაჟა ფშაველავაჟა ფშაველა
ვაჟა ფშაველა
Lali Macharashvili-Lomidze
 
დავითიანის გაშინაარსება
დავითიანის გაშინაარსებადავითიანის გაშინაარსება
დავითიანის გაშინაარსება
tamta jgarkava
 
ქართული ტურიზმი და მისი განვითარების პერსპექტივები
ქართული ტურიზმი და მისი განვითარების პერსპექტივებიქართული ტურიზმი და მისი განვითარების პერსპექტივები
ქართული ტურიზმი და მისი განვითარების პერსპექტივებიNini Nemsadze
 
სამოდელო გაკვეთილი,,მოგზაურობა აფრიკაში”
სამოდელო გაკვეთილი,,მოგზაურობა აფრიკაში”სამოდელო გაკვეთილი,,მოგზაურობა აფრიკაში”
სამოდელო გაკვეთილი,,მოგზაურობა აფრიკაში”mziaegiashvili
 
ბრინჯაოს ხანა საქართველოში..
ბრინჯაოს ხანა საქართველოში..ბრინჯაოს ხანა საქართველოში..
ბრინჯაოს ხანა საქართველოში..
fiqria sidamonize
 
ვაჟა ფშაველა-სიცოცხლის პოეტი
ვაჟა ფშაველა-სიცოცხლის პოეტივაჟა ფშაველა-სიცოცხლის პოეტი
ვაჟა ფშაველა-სიცოცხლის პოეტიqatamidzetamar
 
Maia jaliashvili
Maia jaliashviliMaia jaliashvili
Maia jaliashvili
Nino Chipashvili
 

What's hot (20)

უძღები შვილი ნანა ბზიშვილი
უძღები შვილი ნანა ბზიშვილიუძღები შვილი ნანა ბზიშვილი
უძღები შვილი ნანა ბზიშვილი
 
Cümlə və onun növləri
Cümlə və onun növləriCümlə və onun növləri
Cümlə və onun növləri
 
მეგობრები არ ითვლიან ქრომოსომებს - სასპონსორო შეთავაზება
მეგობრები არ ითვლიან ქრომოსომებს - სასპონსორო შეთავაზებამეგობრები არ ითვლიან ქრომოსომებს - სასპონსორო შეთავაზება
მეგობრები არ ითვლიან ქრომოსომებს - სასპონსორო შეთავაზება
 
სასვენი ნიშნები...
სასვენი ნიშნები...სასვენი ნიშნები...
სასვენი ნიშნები...
 
გრიგოლ ხანძთელი-ბაკურ გელაშვილი
გრიგოლ ხანძთელი-ბაკურ გელაშვილიგრიგოლ ხანძთელი-ბაკურ გელაშვილი
გრიგოლ ხანძთელი-ბაკურ გელაშვილი
 
პოეტისა და პოეზიის დანიშნულების საკითხი ილიასთან,აკაკისთან და ვაჟასთან
პოეტისა და პოეზიის დანიშნულების საკითხი ილიასთან,აკაკისთან და ვაჟასთანპოეტისა და პოეზიის დანიშნულების საკითხი ილიასთან,აკაკისთან და ვაჟასთან
პოეტისა და პოეზიის დანიშნულების საკითხი ილიასთან,აკაკისთან და ვაჟასთან
 
გიორგი ლეონიძის „მარიტა“
გიორგი ლეონიძის „მარიტა“  გიორგი ლეონიძის „მარიტა“
გიორგი ლეონიძის „მარიტა“
 
ზმნა
ზმნაზმნა
ზმნა
 
ნიკო ლორთქიფანიძე ,,შელოცვა რადიოთი"
ნიკო ლორთქიფანიძე ,,შელოცვა რადიოთი"ნიკო ლორთქიფანიძე ,,შელოცვა რადიოთი"
ნიკო ლორთქიფანიძე ,,შელოცვა რადიოთი"
 
ვაჟა ფშაველა
ვაჟა ფშაველა ვაჟა ფშაველა
ვაჟა ფშაველა
 
B. vahabzadй™
B. vahabzadй™B. vahabzadй™
B. vahabzadй™
 
"მიწის ყივილი"
"მიწის ყივილი""მიწის ყივილი"
"მიწის ყივილი"
 
ვაჟა ფშაველა
ვაჟა ფშაველავაჟა ფშაველა
ვაჟა ფშაველა
 
დავითიანის გაშინაარსება
დავითიანის გაშინაარსებადავითიანის გაშინაარსება
დავითიანის გაშინაარსება
 
ქართული ტურიზმი და მისი განვითარების პერსპექტივები
ქართული ტურიზმი და მისი განვითარების პერსპექტივებიქართული ტურიზმი და მისი განვითარების პერსპექტივები
ქართული ტურიზმი და მისი განვითარების პერსპექტივები
 
სამოდელო გაკვეთილი,,მოგზაურობა აფრიკაში”
სამოდელო გაკვეთილი,,მოგზაურობა აფრიკაში”სამოდელო გაკვეთილი,,მოგზაურობა აფრიკაში”
სამოდელო გაკვეთილი,,მოგზაურობა აფრიკაში”
 
ბრინჯაოს ხანა საქართველოში..
ბრინჯაოს ხანა საქართველოში..ბრინჯაოს ხანა საქართველოში..
ბრინჯაოს ხანა საქართველოში..
 
ვაჟა ფშაველა-სიცოცხლის პოეტი
ვაჟა ფშაველა-სიცოცხლის პოეტივაჟა ფშაველა-სიცოცხლის პოეტი
ვაჟა ფშაველა-სიცოცხლის პოეტი
 
Açıq dərs
Açıq dərsAçıq dərs
Açıq dərs
 
Maia jaliashvili
Maia jaliashviliMaia jaliashvili
Maia jaliashvili
 

Viewers also liked

Mi̇rzə Ələkbər Sabi̇r
Mi̇rzə  Ələkbər  Sabi̇rMi̇rzə  Ələkbər  Sabi̇r
Mi̇rzə Ələkbər Sabi̇r
gul222
 
6 sinif edebiyyat xan sarayi hazirladi -zumrud m
6 sinif edebiyyat xan sarayi hazirladi -zumrud m6 sinif edebiyyat xan sarayi hazirladi -zumrud m
6 sinif edebiyyat xan sarayi hazirladi -zumrud mAcu300
 
Vafa
VafaVafa
Anneme Sunum
Anneme Sunum Anneme Sunum
Anneme Sunum
ebruelif53
 
M.жџ.sabir
M.жџ.sabirM.жџ.sabir
M.жџ.sabir
gunduzovaleyla
 
Tarix 6 tht_rehimova_ilhame_akif
Tarix 6 tht_rehimova_ilhame_akifTarix 6 tht_rehimova_ilhame_akif
Tarix 6 tht_rehimova_ilhame_akifmimio_azerbaijan
 
Isi məlikzadə 1934 1995
Isi məlikzadə 1934 1995Isi məlikzadə 1934 1995
Isi məlikzadə 1934 1995
aykhan isayev
 
İsmin hallar üzrə dəyişməsi
İsmin hallar üzrə dəyişməsiİsmin hallar üzrə dəyişməsi
İsmin hallar üzrə dəyişməsimimio_azerbaijan
 
Faiz
FaizFaiz

Viewers also liked (20)

Kirımova almaz
Kirımova almazKirımova almaz
Kirımova almaz
 
Mi̇rzə Ələkbər Sabi̇r
Mi̇rzə  Ələkbər  Sabi̇rMi̇rzə  Ələkbər  Sabi̇r
Mi̇rzə Ələkbər Sabi̇r
 
Poster Koroglu
Poster KorogluPoster Koroglu
Poster Koroglu
 
6 sinif edebiyyat xan sarayi hazirladi -zumrud m
6 sinif edebiyyat xan sarayi hazirladi -zumrud m6 sinif edebiyyat xan sarayi hazirladi -zumrud m
6 sinif edebiyyat xan sarayi hazirladi -zumrud m
 
Edebiyyat
EdebiyyatEdebiyyat
Edebiyyat
 
Qaraca çoban.dərs planı
Qaraca çoban.dərs planıQaraca çoban.dərs planı
Qaraca çoban.dərs planı
 
Vafa
VafaVafa
Vafa
 
Anneme Sunum
Anneme Sunum Anneme Sunum
Anneme Sunum
 
Annem Sunum
Annem Sunum Annem Sunum
Annem Sunum
 
M.жџ.sabir
M.жџ.sabirM.жџ.sabir
M.жџ.sabir
 
Tarix 6 tht_rehimova_ilhame_akif
Tarix 6 tht_rehimova_ilhame_akifTarix 6 tht_rehimova_ilhame_akif
Tarix 6 tht_rehimova_ilhame_akif
 
Mədəni irsimiz
Mədəni irsimizMədəni irsimiz
Mədəni irsimiz
 
Isi məlikzadə 1934 1995
Isi məlikzadə 1934 1995Isi məlikzadə 1934 1995
Isi məlikzadə 1934 1995
 
Heca
HecaHeca
Heca
 
Əks əlamətlər
Əks əlamətlərƏks əlamətlər
Əks əlamətlər
 
Rəhimova i̇lhamə
Rəhimova i̇lhaməRəhimova i̇lhamə
Rəhimova i̇lhamə
 
Edebiyyat 19.11.2013(1)
Edebiyyat 19.11.2013(1)Edebiyyat 19.11.2013(1)
Edebiyyat 19.11.2013(1)
 
İsmin hallar üzrə dəyişməsi
İsmin hallar üzrə dəyişməsiİsmin hallar üzrə dəyişməsi
İsmin hallar üzrə dəyişməsi
 
Say bildirən sözlər
Say bildirən sözlərSay bildirən sözlər
Say bildirən sözlər
 
Faiz
FaizFaiz
Faiz
 

Dədə Qorqud

  • 1. DƏDƏ QORQUD Təqdimatın Müəllif i: İ smayıllı rayon 6 saylı tam orta məktəbin Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi Fərəcova Gülçöhrə.
  • 2. DƏ RS İ N GEDİŞİ . 3.MÜQƏDDİ MƏ (DƏDƏ QORQUD Kİ MDİ R?) Bölmələrin üstünə vurun 5.DASTANA DAXİ L OLAN BOYLAR. 1.Kİ TABİ - DƏDƏ QORQUD HAQQINDA 4.TARİ XLƏ ƏLAQƏSİ 6.TESTLƏR VƏ SUALLAR 2.”Kİ TABİ - DƏDƏ QORQUD”UN NÜSXƏLƏRİ 7.EV TAPŞIRIQLARI 8.Qİ YMƏTLƏNDİ RMƏ MEYARI 9.SON
  • 3. KİTABİ -DƏDƏ QORQUD Əsil adı: "Kitab- ı Dədə Qorqud əla Lisan- ı Taife- i Oğuzan“ Mənası: “Oğuzların dili ilə Dədə Qorqud kitabı” “Kitabi- Dədə Qorqud” Azərbaycan xalqının tarixi qəhrəmanlıq keçmışini əks etdirən möhtəşəm sənət abidəsidir. Epos Oğuz tayfalarının bədii zövqünü, adət-ənənəsini, mənəvi- ruhi aləmini, alp- ərənlik həyatını öyrənmək üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. ”Dədə Qorqud” eposu hər birinin öz süjet xətti olan müxtəlif boylardan ibarətdir. Lakin bu boylar eposun ümumi məzmunu , ideyaları ilə birbaşa ,ya da dolaysı ilə bağlıdır. Oğuz tayfaları İ ç Oğuzdan və Dış oğuzdan ibarətdir. Eposun əvvəlki boylarında oğuzun birliyini bütövlüyünü görürük. Lakin on ikinci boyda birlik pozulur. Epos həm nəzm,həm də nəsr hissədən ibarətdir.
  • 4. Kit abın 2 ə ly azma Dədə Qorqud Kitabının Vatikan Nüsxəsının İlk Səhifəsı Almaniy anın Dre z den muz e y ində sax lanılan “Dre z den nüsx ə s i. Bir müqə ddimə 12 boy dan ibarə t dir. Dədə Qorqud Kitabının nüs x ə s i var. Drezden Nüsxəsinin 2 Səhifəsi Vat ikandakı muz e y də sax lanılan “Vat ikan nüsx ə s i. Bir müqə ddimə 6 boy dan ibarə t dir
  • 5. “D d Qorqud” kitabının ə ə əvvəlində verilmiş müqəddimədə eposun əsas müəllifi ozanlar ozanı Dədə Qorqud və onun müqəddəs keyfiyyətləri, müdrik kəlamları barədə məlumat verilir. Epos məhz onun adı ilə adlanmışdır. D ə d ə Q o r q u d k i m d i r? Dədə Qorqud Həzrəti Muhəmməd s.a.s–ın dövründə yaşamış, Oğuz hökümdarı İnal Sır Yavkuy xan zamanında elçi sifəti ilə peyğəmbərin yanına göndərilmiş, özü islamı qəbul etmiş, Oğuzun böyük xanını da müsəlman etmişdir. “Kitab”ın müqəddiməsində deyildiyi kimi Qorqud Ata oğuzların kamil bilicisi imiş.Gələcəkdən qəribə xəbərlər söylər , nə deyərmişsə,olarmış. Dədə Qorqudun özü,şəxsiyyəti kimi qopuzu da müqəddəs sayılır. Dədə Qorqud əlinə qopuz alaraq soy soylar, boy boylayır ki, Oğuzun qəhrəmanlıq tarixi itməsin.Bir el ağsaqqalı kimi elçi gedir,toylar,düyünlər keçirir,igidlik göstərmiş gənclərə ad verir. Əfsanəyə görə, Dədə Qorqud yalnız konkret şəxslərə deyil, ümumi anlayışları, əşyaları da təbiətinə uyğun adlandırmış,lakin anlayış əşyanın əsl adına müvafiq olmadıqda təəssüflənərək demişdir: Gəlinə ayran demədim mən Dədə Qorqud, Ayrana doyran demədim mən Dədə qorqud, İynəyə tikən demədim mən Dədə Qorqud, Tikənə sökən demədim mən Dədə Qorqud.
  • 6. TARİXLƏ ƏLAQƏSİ “Dədə Qorqud” eposu I minilliyin sonu, II minilliyin əvvəllərində Azərbaycanda və Anadolunun şərqində geniş yayılaraq ozanların repertuarının əsasını təşkil edirdi. Dastanda bəhs olunan hadisələrin tarixi əhəmiyyətini nəzərə alan türk-müsəlman katibləri, tarixçiləri onu yazıb mühafizə etməyə ehtiyac duymuş, II minilliyinin əvvəllərində “Dədə Qorqud” eposu əsasında“Dədə Qorqud” kitabını yaratmağa başlamışlar. Eposda hadisələr feodalizm dövrünün ilk təşəkkül dövrü ilə səsləşir. Habelə burada ibtidai icma, quldarlıq dövrünün qalıqları da özünü göstərir. Əsərdən aydın görünür ki, oğuzların əsas dövlət quruluşu “Oğuz eli” adlanırdı və onun əsasını Oğuz bəyləri təşkil edirdi. Başda isə xanlar xanı Bayandır xan dururdu. “Kitabi-Dədə Qorqud “ dastanında hadisələr Azərbaycanın Qazlıq dağı, Dərbənd, Göyçə, Bərdə, Şərur, Əlincə qalası ərazilərində baş verib. “Kitabi-Dədə Qorqud”un nəşri və tədqiqi XIX əsrdən başlamışdır. Bu abidəni ilk dəfə aşkara çıxaran alman alimi Fon Dits 1815-ci ildə “Təpəgöz” boyunu alman dilinə tərcümə edir və haqqında maraqlı fikirlər irəli sürür. “Kitabi-Dədə Qorqud” Azərbaycanda ilk dəfə 1939-cu ildə Həmid Araslı tərəfindən tərcümə olunub. 20 aprel 1997-ci ildə “Kitabi-Dədə Qorqud”un 1300 illiyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti fərman vermiş və 9 aprel 2000-ci ildə “Kitabi-Dədə Qorqud”un 1300 illiyi Bakı şəhərində qeyd olunmuşdur.
  • 7. 1- Dirsə xan oğlu Buğacın boyu 4- Qazan bəyin oğlu Uruz bəyin dustaq olduğu boy 7- Qazlıq Qoca oğlu Yeynəyin boyu 10- Uşun Qoca oğlu Səgrəyin boyu 2- Salur Qazanın evinin yağmalandığı boy 5- Duxa Qoca oğlu Dəli Domrul boyu 8- Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy 11- Salur Qazan dustaq olub və oğlu Uruzun onu xilas etdiyi boy 3- Bayburanin oğlu Bamsı Beyrək boyu 6- Qanlı Qoca oğlu Qanturalı boyu 9- Bəkil oğlu İmranın boyu 12- İç Oğuza Dış Oğuzun dönük çıxması və Beyrəyin öldüyü boy BOYLAR Bölmə lə rin üs t ünə vurun
  • 8. 1.Dirs xan o lu Bu ə ğ ğacın boyu haqqında. Birinci boy qəhrəmanlıq səhnləri və təsvirləri ilə səciyyəvidir. Oğuz igidləri arasında konfiliktə bu ilk boyda və on ikinci boyda təsadüf edirik. Lakin hər iki boydakı qəhrəmanlar sübut edir ki, Oğuz birliyi pozulmaz və basılmazdır. Boyun məzmunu belədir: Dirsə xanın övladı yox idi. “Ac görsə doyurdu,yalın görsə donatdı.Borclunu borcundan qurtardı.” Nəhayət, onun bir oğlu dünyaya gəldi. Oğlan on beş yaşına çatanda Bayandır xanın buğasını öldürür. Dədə Qorqud onun şərəfinə söz qoşur ,adını Buğac qoyur. O, çox cəsur idi. Oğuzun qorxaq və paxıl bəyləri Buğaca şər atırlar. Dirsə xan oğlunu öldürmək istəyir. Ağır yaralanmış oğlunu anası ölümdən qurtarır. Axırda Buğac atasını da xilas edir. Boy ata, oğul və ananın qələbəsi ilə tamamlanır.
  • 9. 2.Salur Qazanın evinin yamğalandığı boy haqqında. • Boyun əsas surətləri: Qazan xan,Burla xatun,Uruz,Qaraca Çoban,Şöklü Məlik • Boyun əsas ideyası oğuz cəmiyyətinin vətənpərvərliyi,yurd,el-oba və ailəni düşmənlərdən müdafiəsi uğrunda mübarizəsidir. • Salur Qazan ovda olarkən Şöklü Məlik altı yüz kafirlə hücum edib qadınları, uşaqları,habelə Qazan xanın qoca anasını, qadınını və oğlunu əsir aparır.Sonra qoyun sürülərini aparmaq istəyirlər.Lakin Qaraca Çobana qalib gələ bilmirlər. • Salur Qazan Qaraca Çobanla birlikdə Şöklü Məliklə vuruşur. Oğuz igidləri gəlib çıxır.Böyük savaş olur. Qazan xan ordusunu, oğlunu, uşağını, xəzinəsini alıb geri dönür.Qaraca Çobanı isə əmiraxur təyin eləyir. • Eposda yeganə haldır ki, adi çoban yuxarı təbəqə ilə birlikdə mübarizədə göstərilir. Həm də öz ağası Qazan xandan daha cəsur,iradəli və yenilməz bir qəhrəman kimi verilir.
  • 10. 3.Bayburanın oğlu Bamsı Beyrəyin boyu haqqında. • Bu boy romantik səciyyəsi ilə fərqlənir. Bu boyda da qəhrəmanlar nəzir-niyazla doğulur.Onların ox atması, at minməsi, güləşməsi və.s.folklor motivləridir.Habelə elçilik ,toy məclisi və evlənmək mərasiminin təsviri qədim Oğuz adət-ənənələrinin canlı bədii səhnəsi kimi səciyyəvidir. • İki Oğuz bəyinin övladı yox idi. Arzularına çatırlar:Bayburanın oğlu,Baybecanın qızı olur. Uşaqları “beşik gərtmə”edirlər.Onlar böyüyəndə bir-birini sevir.Amma toy günü düşmənlər hücum edib oğlanı əsir aparırlar.O, on altı ildən sonra əsirlikdən qayıdır. Həmin qayıdan gün də nişanlısının toyuna düşür.O, qızı azad edir və onunla evlənir.
  • 11. 4.Qazan b yin ə oğlu Uruz bəyin dustaq olduğu boy haqqında. Dördüncü boy süjetinə, ideyasına görə ikinci boyla səsləşir. Hər ikisində də ata, ana məhəbbəti, ağır günündə oğlunun köməyinə çatmaq motivləri vardır. Bu boyda əsas mövzu övlad tərbiyəsi ilə əlaqdardır. Qazan oğlu Uruzla ova çıxır. Onun əsas məqsədi də oğluna qəhrəmanlıq, yurdsevərlik, oğuz elinə məhəbbət aşılamaqdır. Qazan düşmənə qalib gəldiyi yerləri oğluna göstərir. Gözlənilmədən yadlar hücum edib gərgin döyüşdən sonra Uruzu əsir alırlar. Nəhayət, Uruz ata və anası tərəfindən əsirlikdən qurtarılır.
  • 12. 5.Duxa Qoca oğlu Dəli Domrul boyu haqqında “Dəli Domrul “ boyu məzmunu,səciyyəvi xüsusiyyətlərinə görə eposdakı digər boylardan ayrılır. Bu boyda bir dəfə də olsun Oğuz qəhrəmanlarının adı çəkilmir, habelə burada təsvir olunan əhvalat oğuzların tarixi , adət-ənənəsi,etnik xüsusiyyətləri ilə səsləşmir.Boy bir də bu cəhəti ilə səciyyəvidir ki, dasdanda insan dini-əfsanəvi ruhlarla qarşılaşır, ölümə qalib gəlir. Boyun məzmunu belədir: Al qanadlı Əzrail birisinin canını alır.Bu, Dəli Domrula xoş gəlmir,allaha üz tutub etiraz edir. Allah Əzraili Dəli Domrulun yanına göndərir ki, onun canını alsın. Sonra fikrini dəyişir. Vəd eləyir ki, əgər dünyada onun əvəzində ölməyə razı olan olsa, onu saxlaram. Ata-ana oğlanlarına kömək etmirlər. Dəli Domrulun arvadı idə əhvalatı eşidən kimi öz ömrünü ərinə verməyə razı olduğunu bildirir. Bu, allahın xoşuna gəlir.Onlara 140 il həyat verir və ərlə arvad xoşbəxt yaşayırlar.
  • 13. 6.Qanli Qoca oğlu Qanturalın boyu haqqında “ Qanlı Qoca oğlu Qanturalı” boyunda q hr manın uzaq ell ə ə ərdə özünə əfsanəvi gözəl axtarmaq arzusu və igidliyi qəhrəmanlıq dastanlarını xatırladır. Bu boyda Oğuz ərinin kafir qızı ilə evlənməsi yeganə haldır. Boyun məzmunu belədir: Qanlı Qoca Qanturalını evləndirmək istəyir, ancaq ona layiq qız tapmır. Qanturalı Selcan xatunun eşqi ilə Trabzona yola düşür. Lakin qızın atası şərt qoyur ki, kim aslana, qara buğaya və qara dəvəyə qalib gəlsə , qızını ona verəcəkdir. Qanturalı üç vəhşi heyvana qalib gəlir. Bundan sonra toy olur, Qanturalı Selcan xatunla Oğuz elinə yola düşür. Yolda qızın atasının göndərdiyi adamlar qızı yenidən qaytarmaq istəyirlər. Bu savaşda Qanturalı qalib çıxır.
  • 14. 7.Qazlıq Qoca oğlu Yeynək boyu haqqında Bu boydakı hadisələrin tarixi VII – VIII əsirlərə aiddir. Boyda əsas mövzu gənc Yeynəyin igidlik göstərib atasını əsirlikdən qurtarmasından ibarətdir. Hadisələr Qara dənizin ətrafında yerləşən Düzümrüd qalasında baş verir. Bayandır xan Yeynəyə kömək üçün 24 soydan 24 igid göndərir. Boyun qəhrəmanı Yeynək oğuzlar içərisində islam dinini Məhəmməd peyğəmbərdən qəbul edən Əmənlə söhbət edir. Yeynək atasını qurtarmağa gedərkən dayısı Əmənlə görüşür
  • 15. 8.Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy haqqqında Səkkizinci boydakı Təpəgöz əhvalatı dünya xalqlarının şifahi ədəbiyyatında məşhur olan sujetlərdəndir. Bir dəfə düşmən hücumu zamanı Oğuz eli köçməyə məcbur olur. Qaçarkən Aruz Qoca öz oğlancığazını itirmiş, uşağı aslan götürüb bəsləmişdir. Çox illərdən sonra Aruz Qoca doğma yurda qayııdb oğlunu tanııyr və ona Basat adını qoyur. Bu yerlərdə Təpəgöz yaşayırdı. O. Sarı Çobanın pəridən doğulmuş oğlu idi. O, çox Oğuz igidlərini qırıb sona çatır. Tə pəgözə hər gün 500 qoyun və iki adam verərdilər. Basat atasının məzəmmətindən sonra Təpəgözün üzərinə gedir və onu öldürür. “ Basatın Təpəgözü öldürməsi” boyunda eli zalım və qəribə düşməndən qorumaq motivi epik əsatirlərdən olduğundan bu boy da çox qədimdir. Təpəgöz köçəri türk-oğuz elini qorxudan ilk əfsanəvi düşməndir.
  • 16. 9.Bəkil oğlu İmranın boyu haqqında Boyun əsas ideyası Oğuz igidlərinin qarşılıqlı münasibətindən, onların qonşularla əlaqəsindən, doğma yurdun sərhədlərini qorumaqdan ibarətdir. Boydakı hadisələr real tarixi hadisələri yada salır. Həqiqətən də Oğuz eli Gürcüstanla həmsərhəd idi. Hər il Gürcüstanın doqquz vilayətindən Qazan xana xərac gələrdi. Sərhəd həyatının çətinliyi diqqət mərkəzində durur, çünki hər il qonşulardan basqın gözlənilirdi. Boyda atası Bəkili əvəz edən İmranın qəhrəmanlığı, yadlarla vuruşu təsvir edilir. Burada ilk dəfə olaraq feodalizmdə Oğuz elində hökm sürməyə başlayan feodal münasibətləri də göstərilir. Dastandan aydın görünür ki, Oğuz bəyləri azad və sərbəst idilər, xan ancaq ayrı-ayrı bəylərə istiqamət verərdi.
  • 17. 10.Uşun qoca oğlu Səgrək boyu haqqında Eposdakı kiçik qardaşın qəhrəmanlığı bütün dünya folklorunda olan məşhur mövzulardandır. Uşun qocanın böyük oğlu Əgrək yadların yaşadığı Alınca qalasına gedərkən tutulur. Onun qardası Səgrək öz qardaşını əsirlikdən qurtarır. Boyda Oğuzların bəzi mənəv i-əxlaqi sifətləri də əksini tapmışdır. Böyüyə hörmət, təvazökarlıq, ata, qardaş haqqını müdafiə etmək, doğma yurda sonsuz məhəbbət hissi xoş təəsurat oyadır. Bütün bunlarla bərabər onuncu boy bitkin bir əsər təsiri bağışlamır. Görünür, bu boyu köçürən ozan müəyyən hadisə və əhvalatları ixtisara salmışdır. Belə ki, kiçik qardaşın ata- anası bəzən oğullarını öz böyük qardaşını qurtarmağa ruhlandırır, bəzən isə buraxmaq istəmirlər. Səgrək isə evləndikdən sonra söz verir ki, qardaşını qurtarmasa vüsal nədi bilməyəcək, arvadınıa yeddi il gözləməsini tapşırır. Boydabütün bu əhvalatlar mənəvi-psixoloji cəhətdən əsaslandırılmır.
  • 18. 11.Salur Qazanın dustaq olduğu oğlu Uruzun onu xilas etdiyi boy haqqında Oğuzların yadlarla mübariz si ə boyun əsas fabulasını təşkil edir. Eposun qəhrəmanı Qazan xan ovdan qayıdarkən möhkəm yatır. Casuslar yadlara xəbər aparır. Yadlar gəlib Oğuz bəylərini öldürür. Qazan xanı isə yatmış şəkildə əl-qolun bağlayıb quyuya atırlar. Boy Qazan xanın qələbəsi ilə bitir. Boyda qədim şaminiliklə səsləşən motivlər də vardır. Belə ki, Təkürün arvadı Qazan xan quyuda olarkən əhvalını soruşur. O isə cavab verir ki, ölülərinizə aş verdiyiniz vaxt əllərindən alıram, həm də ölülərinizin yorğasına minirəm. Sadə ürəkli qadın isə buna inanır. Qazan xana yalvarır ki, onun yeddi yaşlı qızına toxunmasın. Qazan isə cavabında deyir ki, o yalnız həmin qızı minir. Övrət isə deyir:”Vay, sənin əlindən nə yer üzündə dirimiz, nə də yer altında ölümüz qurtulmuş”. Qadın ərinin yanına qaçır və yalvarır ki, Qazanı quyudan çıxarsın, çünki Qazan onun ölülərini incidir.Təkur də buna inanır. Boyda bundan başqa Qazan xanının yeddibaşlı əjdaha haqqındakı nəğməsi göstərir ki, bu əfsanə qədimdir.
  • 19. 12.İç oğuza Dış oğuzun dönük çıxması Beyrəyin öldüyü boy haqqında Axırıncı boy oğuzların bir- biri ilə müharibəsindən bəhs edir. Bir sıra boyların qəhrəmanı Qazan xan öz evini yağmalatdırır. Bu mərasimdə hamı iştirak etməli idi. Lakin Dış Oğuz bəylərindən Aruz , Əmən və başqaları iştirak etmədiklərindən Qazan xandan qisas almaq istəyirlər. Onlar Bamsı Beyrəyi öldürürlər. Qazan xanın başçılığı ilə İç Oğuz bəyləri ilə müharibəyə başlayır. Bu savaşda Aruz öldürülür. Kitabi-Dədə Qorqud”da Qazan xanın evinin yağmalandırılması səciyyəvidir. Bu epizod zahiri effekt deyil, dərin məna daşıyır. Habelə burada hakimiyyət uğrunda mübarizə məsələsinə də rast gəlirik. Lakin eposda Qazan xan oğuzların yeganə və əvəzsiz xanıdır. Aruz qoca bu toxunulmaz hakimiyyətə qarşı çıxdığından öz cəzasını alır.
  • 20. TESTLƏR VƏ SUALLAR. BÖLMƏLƏRİN ÜSTÜNƏ VURUN DASTANDA MÜQƏDDƏS ƏŞYA HAQQINDA BÜTÜN BOYLARDA İŞTİRAK EDƏN SURƏT Dastanda qadına münasibət haqqında Dastanda oğuz xanları haqqında Dastandakı boyların sIrası haqqında
  • 21. BU ŞYALARDAN BİRİ Ə DASTANDA OĞUZ LARIN ƏN ÇOX HÖRMƏT BƏSLƏDİYİ ƏŞYADIR. ƏŞYANIN ÜSTÜNƏ VURUN ÇADIR YUN XƏNCƏR QAVAL QOPUZ QABAL DAŞI
  • 22. 1.TAM UYĞUN CAVABIN ÜSTÜNƏ VUR. Dastanda qadına necə münasibət var idi? Qadin uşaqların baxıcısI sayılırdı. Qadina yalnız övlad dünyaya gətirən, onları böyüdən bir insan kimi baxırlar Qadınlar yalnız məişət işlərində çalışır, digər işlərdə söz haqqı yoxdur. Qadın ərinin qulluqçusu və həmçinin qəbilənin gözəllik rəmzi kimi baxırdılar. Qadına ailə namusu, qəbilənin şərəfi, mənəvi-əxlaqi təmizlik, qəhrəmanlıq nümunəsi kimi baxırlar. Qəbilədə qadınlar uşaqları böyüdür, onlara bilik verir, ox atmağı, at çapmağı , onlara döyüşmək öyrədirdilər.
  • 23. 2.UYĞUN CAVABIN ÜSTÜNƏ VUR. QAZAN DƏLİ DOMRUL BAYBURA DƏDƏ QORQUD BAYANDI R OĞUZ ELİNİN XANLAR XANININ ADI NƏ İDİ? ARUZ
  • 24. Dastandakı boyların düzgün sırasını seçin Dirsə xan oğlu Buğacın boyu 1 Qazlıq Qoca oğlu Yeynəyin boyu Salur Qazan dustaq olub və oğlu Uruzun onu xilas etdiyi boy Bayburanin oğlu Bamsı Beyrək boyu Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy Qazan bəyin oğlu Uruz bəyin dustaq olduğu boy Qanlı Qoca oğlu Qanturalın boyu Bəkil oğlu İmranın boyu Duxa Qoca oğlu Dəli Domrul boyu Salur Qazanın evinin yamğalandığı boy Uşun Qoca oğlu Səgrəyin boyu İç Oğuza Dış Oğuzun dönük çıxması və Beyrəyin öldüyü boy 2 3 4 5 6 7 8 9 10 CAVABIN ÜSTÜNƏ VUR 10,1,11,9,6,7,4,5,3,8,2,12 1,10,4,6,9,7,2,5,8,11,3,12 9,6,7,4,5,3, 10,1,11, 8,2,12 1,8,11,3, 6,9,7,2,12,5, 10,4 6,9,7,2,12 ,8,11,3, 1,10,4,5 11 12 4,6,9,7,2,5, 1,10, 8,11,3,12
  • 25. Dirsə xan oğlu Buğacın boyu 1 Qazlıq Qoca oğlu Yeynəyin boyu Salur Qazan dustaq olub və oğlu Uruzun onu xilas etdiyi boy Bayburanin oğlu Bamsı Beyrək boyu Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy Qazan bəyin oğlu Uruz bəyin dustaq olduğu boy Qanlı Qoca oğlu Qanturalın boyu Bəkil oğlu İmranın boyu Duxa Qoca oğlu Dəli Domrul boyu Salur Qazanın evinin yamğalandığı boy Uşun Qoca oğlu Səgrəyin boyu İç Oğuza Dış Oğuzun dönük çıxması və Beyrəyin öldüyü boy 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 DÜZDÜR.
  • 26. BAYANDIR XAN TƏPƏGÖZ DASTANIN BÜTÜN BOYLARINDA İŞTİRAK EDƏN SURƏT HANSIDIR? QAZAN XAN DƏDƏ QORQUD DƏLİ DOMRUL BEYRƏK
  • 29. ŞAGİRDİN QİYMƏTLƏNDİRMƏ CƏDVƏLİ XAL Meyarlar SOYADI:___________________ ADI:______________________ SİNFİ:_____________________ 10 20 30 40 Mövzunun mənimsəniləsi İnternet və əlavə dərs vəsaitlərindən topladığı məlumatlar Testlərə verilən cavablara Dərsdə göstərdiyi fəallıq 50 QEYD: 4= 140 - 180 5 = 180 - 200 3 = 80 – 160 2= 80-dən aşağı
  • 30. EV TAPŞIRIQLARI. • “Kitabi -D d Qorqud” ə ə eposunda bəyəndiyiniz surət haqqında məlumat toplayın. • Oğuzların yaşadığı əraziləri müəyyənləşdirin. • Eposdan çixardığiniz nəticə.

Editor's Notes

  1. <number>
  2. <number>
  3. <number>
  4. <number>