1. SENI BINA ISLAM
MOHD ADIB SHUJAA’ AHMAD

2. SENI BINA ISLAM

3. PENDAHULUAN
• Seni bina bermaksud bangunan yang dicorakkan oleh seseorang yang tahu
dalam selok belok pembinaan dan pertukangan (Suhaimi Mustafa, 1991:
31.)
• Pembinaan bangunan berkait rapat dengan kecekapan merancang sesuatu
bandar dan merupakan salah satu ciri tamadun sesebuah masyarakat.
• Sejarah telah mengiktiraf tentang kehebatan seni bina Islam yang tidak ada
tolok bandingnya. Kehebatan ini merupakan suatu bukti mengenai
ketinggian tamadun baik dari sudut fizikal mahupun spiritual.
• Selain faktor tauhid, ketinggian nilai dalam seni bina Islam ialah dari segi
ketepatan mengikut ukuran tertentu, bentuk susunannya, pengisian ruang
yang dihiasi bersama-sama teknik motif serta komposisinya (Amini Amir
Abdullah, 1997: 157.)
• Justru itu berbagai-bagai faktor perlu diambil kira ketika membangun
sesuatu binaan. Misalnya siapakah yang akan menempati, bagaimana
status sosialnya, berapa banyak tamunya dan lain-lain perkara, kerana seni
bina merupakan karya berbentuk tiga dimensi yang perlu kelihatan indah
dilihat dari pelbagai sudut.

4. CIRI-CIRI UTAMA SENI BINA
ISLAM
• Mementingkan unsur pengaliran cahaya dan
udara
• Seni khat/kaligrafi sebagai hiasan
• Memisahkan ruang lelaki dan perempuan
• Mengambil kira faktor keadaan dan iklim
• Mementingkan segi keselamatan
• Harmonis
• Mementingkan kesederhanaan
• Praktikal

5. JENIS-JENIS SENI BINA ISLAM
Menurut Ghazali Darusalam menyatakan, bahawa
seni bina Islam sebenarnya ada tiga jenis (2001 :
252)
•Bangunan Awam (Imarah Madaniyah) dalam
perancangan bandar, bangunan dan pertamanan.
•Bangunan keagamaan (Imarah Diniyah) seperti
masjid.
•Bangunan ketenteraan (Imarah Harbiyah) seperti
pembinaan benteng-benteng, kubu-kubu dan
menara pertahanan

6. Seni Bina Masjid
• Kreativiti umat Islam dalam bidang ini telah
berjaya memukau dunia dengan keindahan yang
tiada tolok bandingnya. Di antara contoh-contoh
bentuk seni bina Islam yang dapat ditatap
hingga ke hari ini ialah Masjid.
• Berbicara tentang seni bina Islam, sejarah telah
membuktikan bahawa masjid adalah asas
bermula seni terse but. Contohnya, Masjid Quba

7. Masjid Biru - Turki

8. Asas-asas Susun Atur
Seni Bina Masjid
• a.Ruang Solat/dewan sembahyang

9. Menara Masjid

10. Kubah Masjid

11. Mihrab

12. Mihrab

13. Mimbar

14. Mimbar

15. Fungsi Masjid Zaman Rasulullah
(s.a.w.)
• Tempat Rasulullah s.a.w. menerima wahyu
• Tempat menunaikan ibadah solat
• Tempat menyampaikan segala maklumat dan
menyelesaikan masalah-masalah yang berhubung
dengan kemasyarakatan.
• Dijadikan Baitulmal untuk menyimpan sumber
kewangan, misalnya zakat.
• Tempat merawat sahabat-sahabat yang cedera dalam
peperangan.
• Tempat menjalankan aktiviti pendidikan.
• Tempat menjalankan pentadbiran negara
• Tempat membicarakan kes-kes serta menjatuhkan
hukuman

16. Bentuk-bentuk Seni Bina Masjid
• Bentuk Hypostyle hall dan open courtyard

17. Bentuk Hypostyle hall
• Dibina dengan menggunakan batu bata
yang dibuat dari tanah liat sebagai asas
binaan.

18. Bentuk empat Iwan, terdapat di
Iran dan Asia Tengah

19. Bentuk Triple Dome di Indo
Pakistan

20. Berkubah besar di bahagian tengah
masjid seperti di Turki

21. Pavillions dalam taman yang
berpagar di negara Cina

22. Bentuk berbumbung piramid di Asia
Tenggara

23. Seni Bina Istana

24. • Pembangunan fizikal yang melibatkan seni bina Islam
terus berkembang dari semasa ke semasa dengan silih
bergantinya khalifah dalam sistem pemerintahan Islam.
• Kedudukan istana adalah terletak di tengah-tengah
pusat pentadbiran dan bangunan askar persendirian. Ia
berfungsi sebagai simbol kekuasaan, pemerintahan,
kebanggaan dan keagungan.
• Biasanya ia berbentuk segi empat tepat dengan
dikelilingi oleh dinding-dinding yang tinggi. Sesetengah
istana mempunyai menara yang berbentuk bulat
memagarinya. Misalnya, istana Mshatta yang dibina kira-
kira tahun 743 merupakan struktur seni bina Umayyah.

25. • Contoh lain yang berkaitan dengan seni bina istana ialah
pada zaman pemerintahan Bani Abbasiyyah, di tengah-
tengah kota Baghdad terdapat Dar al-Khalifah iaitu suatu
kawasan eksklusif yang besar dan indah. Di dalamnya
terdapat istana khalifah Abu Ja'afar aI-Mansur yang
berbentuk dua tingkat. Tingkat atas terdapat sebuah
ruangan luas, digunakan untuk khalifah bermesyuarat
dengan pembesar-pembesar kerajaan sedangkan di
tingkat bawah pula terdapat ruang-ruang tamu. Istana ini
mempunyai kubah hijau setinggi 40 meter tingginya dari
permukaan tanah. Pada puncaknya berdiri arca seorang
pahlawan berkuda sedang menghayunkan lembing yang
dibuat daripada perunggu dan boleh berputar-putar
( Mahayudin Hj Yahaya, 2003: 468).

26. Baitul Hikmah

27. Institusi Pendidikan
• Selain Istana, institusi-institusi pendidikan juga
merupakan peninggalan bersejarah dalam seni bina
Islam. Pendidikan Is-lam di peringkat awal memang
dijalankan di masjid-masjid tetapi lama kelamaan
madrasah di bangun dalam bentuk tersendiri sesuai
dengan keadaan dan fungsinya.
• Atas inisiatif bangsa Saljuk, pada akhir abad 5H (11 M)
beberapa buah sekolah pada mas a itu dibina untuk
tujuan menyebarkan Mazhab Sunni. Sekolah ini
mempunyai halaman dan dilengkapi dengan empat buah
bilik yang besar (Diwan al-Qiblat). Ia juga dilengkapi
dengan:

28. • Asrama para pelajar
• Tempat minum
• Tempat wudhu
• Kolam minum untuk ternakan