Συνεργατικά εργαλεία Εννοιολογικής Χαρτογράφησης

1. 8η Συνεδρία: Συνεργατικά και άλλα Εργαλεία
Γενικής Χρήσης
2o Μέρος
Εισαγωγική Επιμόρφωση για την Εκπαιδευτική Αξιοποίηση Τ. Π. Ε.
Επιμόρφωση Β1 Επιπέδου
Δημιουργία Παρουσίασης
Αμπράζη Ζωή 2019

2. 2
✓ να συλλέγουν, να αξιολογούν, να οργανώνουν και να κατηγοριοποιούν πληροφορίες
✓ να δημιουργούν λογαριασμούς σε ηλεκτρονικές υπηρεσίες
✓ να εξοικειωθούν με τη χρήση εργαλείων κατασκευής εννοιολογικών χαρτών
✓ να συνθέτουν εννοιολογικούς χάρτες. Να αξιοποιούν τις Τ.Π.Ε. και τις δυνατότητες που
παρέχουν για εννοιολογική χαρτογράφηση
✓ να γνωρίζουν και να κατανοούν τη χρησιμότητα της αξιοποίησης εννοιολογικών χαρτών
στη διδακτική πράξη
✓ να είναι σε θέση να κατασκευάζουν εννοιολογικούς χάρτες με πρόσθετη διδακτική και
παιδαγωγική αξία
✓ να εξοικειωθούν με τη χρήση των εργαλείων του wiki ώστε να είναι σε θέση να
κατασκευάσουν δικό τους
✓ να γνωρίσουν το περιβάλλον και τη φιλοσοφία των wikis καθώς και δυνατότητες
διδακτικής τους αξιοποίησης
✓ να προτείνουν τρόπους παιδαγωγικής και διδακτικής αξιοποίησής των wikis
✓ να αποκτήσουν γνώσεις για βασικές χρήσεις των CMS και LMS (και ιδιαίτερα του
moodle) στην εκπαιδευτική διαδικασία
Στόχοι Μαθήματος
2

3. Εννοιολογικοί χάρτες
3
Οι εννοιολογικοί χάρτες (concept maps) είναι εικονιστικές και
γραφικές αναπαραστάσεις της πληροφορίας, οι οποίες
παρουσιάζουν μικρές μονάδες πληροφορίας και τη σχέση μεταξύ
αυτών των μονάδων.
Η τεχνική της εννοιολογικής χαρτογράφησης (concept mapping)
αναπτύχθηκε από τον καθηγητή Joseph D. Novak, στο Πανεπιστήμιο
Cornell. Βασίστηκε στις θεωρίες του David Ausubel για τη “μάθηση
με νόημα”, η οποία αναφέρεται στην προσαρμογή των νέων εννοιών
στις προϋπάρχουσες γνωστικές δομές των μαθητών και στοχεύει
στην ενίσχυση της εποικοδομητικής και ουσιαστικής μάθησης
(meaningful learning) (Βαρδάκα κ.α., 2005; Γουλή κ.α., 2006;
Φορτούνη & Φραγκάκη, 2003).

4. Συστατικά στοιχεία εννοιολογικού χάρτη
4
Κόμβοι (έννοιες): κάθε κόμβος του χάρτη αναπαριστά μια έννοια, η οποία
αναγράφεται στην ετικέτα του κόμβου.
Οι έννοιες μπορεί να αναφέρονται (Γουλή κ.α., 2006):
➢ σε αντικείμενα, τα οποία περιγράφονται συνήθως με ουσιαστικά. Οι αντίστοιχοι
χάρτες χαρακτηρίζονται ως περιγραφικοί (descriptive concept maps).
➢ σε συμβάντα/γεγονότα, τα οποία περιγράφονται συνήθως με ρήματα. Οι
αντίστοιχοι χάρτες επικεντρώνονται σε αναπαραστάσεις του τρόπου που λειτουργεί
ή συμβαίνει κάτι και χαρακτηρίζονται ως επεξηγηματικοί (explanatory concept
maps).

5. Συστατικά στοιχεία εννοιολογικού χάρτη
5
Σύνδεσμοι (συνδέσεις): οι σύνδεσμοι είναι γραμμές που συνδέουν δύο κόμβους και
έχουν μία ετικέτα που με απλές και σύντομες συνδετικές λέξεις προσδιορίζει τη σχέση
μεταξύ των συνδεόμενων κόμβων. Στην ουσία, οι σύνδεσμοι προσδιορίζουν τις σχέσεις
μεταξύ των εννοιών του ΕΧ, περιγράφοντας τον τρόπο με τον οποίο οι έννοιες αυτές
συνδέονται. Οι συνδέσεις γίνονται με τόξα ή γραμμές και μπορεί να είναι μονόδρομες,
αμφίδρομες ή μη κατευθυντικές.
Οι συνδέσεις μπορεί να είναι (Βασιλοπούλου, 2001):
• απλές συνδέσεις μεταξύ μια γενικότερης και μιας μερικότερης έννοιας,
• σύνθετες συνδέσεις μεταξύ εννοιών που μπορεί βρίσκονται σε διαφορετικές περιοχές
ή/και σε διαφορετικά επίπεδα του χάρτη, ή να είναι υπο-έννοιες διαφορετικών
εννοιών.
Στην ουσία, η σύνδεση μεταξύ δύο κόμβων δημιουργεί μια πρόταση

6. Συστατικά στοιχεία εννοιολογικού χάρτη
6
Σχήμα 1: Δομή ενός ενδεικτικού
εννοιολογικού χάρτη

7. 7
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΧΑΡΤΗ
Κατασκευή εννοιολογικού χάρτη με Cmap tools https://cmap.ihmc.us/

8. Συστατικά στοιχεία εννοιολογικού χάρτη
8
Οι σχέσεις και οι συνδέσεις ανάμεσα στις έννοιες μπορούν να αναπαρασταθούν
αποτελεσματικά μέσα από έναν εννοιολογικό χάρτη καθώς η μη γραμμική φύση των
εννοιολογικών χαρτών διευκολύνει την παραπομπή και τη σύνδεση μεταξύ διαφορετικών
στοιχείων του χάρτη.
Σχήμα 2: Ένας εννοιολογικός χάρτης για τους εννοιολογικούς
χάρτες (Jonassen, 2000)

9. 9
Ιεραρχικοί (hierarchy concept maps)
9
Οι έννοιες αντιπροσωπεύονται από μια ιεραρχική μορφή, µε τις κεντρικές έννοιες να
τοποθετούνται στην κορυφή του χάρτη και τις επιμέρους έννοιες να τακτοποιούνται
στα χαμηλότερα επίπεδα της ιεραρχίας, ανάλογα µε τη σχέση που έχουν µε τις
ιεραρχικά ανώτερες έννοιες.
Σχήμα 3: Παράδειγμα ενός ιεραρχικά δομημένου εννοιολογικού χάρτη.

10. 10
Αραχνοειδείς (spider concept maps)
10
Σχήμα 4: Παράδειγμα ενός αραχνοειδούς εννοιολογικού χάρτη.
Αραχνοειδείς (spider concept maps): Έχουν μορφή ιστού αράχνης. Η κεντρική
έννοια ή αλλιώς η έννοια που αποτελεί τον ενοποιητικό παράγοντα των στοιχείων
του χάρτη τοποθετείται στο κέντρο. Οι υπόλοιπες έννοιες (υπο-έννοιες)
τοποθετούνται γύρω από το κέντρο, ακτινικά, µε φορά προς τα έξω.

11. 11
Διαγράμματος ροής (flowchart concept maps)
11
Οι πίνακες ροής (διαγράμματα ροής) οργανώνουν τις έννοιες σε γραμμική
απεικόνιση, επιτρέποντας τη χρήση αλγορίθμων για πιο σύνθετες δομές.
Σχήμα 5: Παράδειγμα πίνακα ροής

12. 1. Προσδιορισμός ενός κομβικού ερωτήματος (focus question).
4. Κατασκευή προκαταρτικού χάρτη - Τοποθέτηση και σύνδεση εννοιών
3. Οργάνωση - Κατάταξη εννοιών
2. Προσδιορισμός των εννοιών που σχετίζονται με το ερώτημα
5.Αναζήτηση των σύνθετων συνδέσεων (cross-links).
✓
✓
✓
✓
✓
Βήματα για τη δημιουργία Ε.Χ
12

13. Βήματα για τη δημιουργία Ε.Χ
13
8. Αξιολόγηση του εννοιολογικού χάρτη. Ο εννοιολογικός χάρτης αξιολογείται ποιοτικά
και ποσοτικά. Ποιοτικά ως προς την ακριβεια και την εγκυρότητα του περιεχομένου του,
την οργάνωσή του, την ορθότητα των συνδέσεων και τη γλωσσική επάρκεια της
διατύπωσής τους, καθώς και ως προς την ιεράρχηση και ομαδοποίηση των εννοιών.
Ποσοτικά επικεντρώνεται κυρίως στον αριθμό των εννοιών και των απλών ή σύνθετων
συνδέσεων που χρησιμοποιήθηκαν στον χάρτη (Γουλή, Γόγουλου, & Γρηγοριάδου,
2006).
7. Ολοκλήρωση του χάρτη. Στη φάση της ολοκλήρωσης προστίθενται παραδείγματα
κάτω από τις έννοιες. Τέλος, ο χάρτης επανεξετάζεται για τελευταία φορά και οι έννοιες
επανατοποθετούνται αν χρειάζεται. Σε περιπτώσεις χρήσης εργαλείων ηλεκτρονικής
χαρτογράφησης ο χάρτης μπορεί να εμπλουτιστεί με αλλαγές μορφοποίησης όπως
προσθήκης διαφορετικών σχημάτων, γραμματοσειρών, χρωμάτων κά.
6. Αναθεώρηση του εννοιολογικού χάρτη. Μετά τα πιο πάνω στάδια επιβάλλεται η
επανεξέταση και αναθεώρηση του χάρτη καθώς και η προσθήκη νέων ή
επανατοποθέτηση, των ήδη υπαρχουσών εννοιών με τρόπους που οδηγούν σε
καλύτερη δομή και σαφήνεια. Και πάλι όμως ο χάρτης μπορεί να μην είναι πλήρως
ολοκληρωμένος. Ένας καλός εννοιολογικός χάρτης δεν τελειώνει ποτέ, καθώς νέες
έννοιες προκύπτουν και εμπλουτίζουν τον χάρτη συνεχώς.

14. Διδακτική/μαθησιακή αξία της εννοιολογικής
χαρτογράφησης
14
Ενεργητική - αποτελεσματική
μάθηση
ΠΥΡΑΜΙΔΑ BLOOM
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
ΣΥΝΘΕΣΗ
ΑΝΑΛΥΣΗ
ΕΦΑΡΜΟΓΗ
ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ
ΓΝΩΣΗ
Oι μαθητές-τριες οργανώνουν τη σκέψη
τους γύρω από μια γνωστική περιοχή,
λειτουργώντας σε όλα τα επίπεδα της
πυραμίδας του Bloom.
• Περιγράφονται οπτικά οι σχέσεις μεταξύ
των ιδεών
• Δυνατότητα μιας γενικής, ολικής θεώρησης
• αλλά και της επιλεκτικής εστίασης μιας
γνωστικής περιοχής

15. Διδακτική/μαθησιακή αξία της εννοιολογικής
χαρτογράφησης
15
Εργαλείο ανάπτυξης και καλλιέργειας κριτικής σκέψης
Εργαλείο μεταγνώσης
Επίλυση προβλημάτων
Ενίσχυση ομαδοσυνεργατικής μάθησης
Οι εννοιολογικοί χάρτες αποτελούν εργαλεία διαπραγμάτευσης νοήματος (tools for
negotiating meaning). Έτσι ενισχύεται η αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών της ομάδας
κι ενδυναμώνεται η μάθηση.
Οι εννοιολογικοί χάρτες βοηθούν τους εκπαιδευόμενους «να μαθαίνουν πώς να
μαθαίνουν», να αποκτούν δηλαδή επίγνωση των διαδικασιών μάθησης
δεξιότητες εξαγωγής συμπερασμάτων και κριτικής θεώρησης αυτών
Η χαρτογράφηση εννοιών μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ενισχύσει και να εμπλουτίσει
τις φάσεις της μεθόδου επίλυσης προβλήματος (problem-solving), με παραγωγή
εναλλακτικών λύσεων και επιλογών

16. Διδακτική/μαθησιακή αξία της εννοιολογικής
χαρτογράφησης
16
Επιπλέον επιτρέπουν στους μαθητές να:
• σχεδιάζουν,
• αναλύουν τη σκέψη τους,
• επεξεργάζονται πληροφορίες,
• οργανώνουν τις ιδέες τους,
• βλέπουν σχέσεις και κάνουν συνδέσεις,
• συγκρίνουν,
• σκέφτονται δημιουργικά,
• έχουν μία συνολική εικόνα της προόδου,
• αναγνωρίζουν παρερμηνείες και λάθος συνδέσεις,
• αναπτύσσουν κριτική και λογική σκέψη.

17. Πλεονεκτήματα για τους διδάσκοντες
(Φορτούνη & Φραγκάκη, 2003):
17
❖ Μέσο οργάνωσης και παρουσίασης του μαθήματος στην τάξη: Ο
εκπαιδευτικός μπορεί να οργανώσει το υλικό των μαθημάτων και να παρουσιάσει
σύνθετες επιστημονικές έννοιες με περισσότερη αποτελεσματικότητα και
αξιοπιστία.
❖ Διαγνωστικό εργαλείο για την ανίχνευση και αναπαράσταση των
πρότερων γνώσεων των μαθητών: Η ερευνητική ομάδα του Joseph Novak στο
Cornel διαπίστωσε ότι ένα σημαντικό πλεονέκτημα της εννοιολογικής
χαρτογράφησης είναι η δυνατότητα ανίχνευσης παρανοήσεων. Μέσα από τους
εννοιολογικούς χάρτες που σχεδιάζουν οι μαθητές, ο εκπαιδευτικός μπορεί να
διακρίνει τις ερμηνείες ή τις παρερμηνείες που εμποδίζουν την αναδόμηση των
πρότερων γνώσεων και «καθιστούν την εκπαίδευση ατελέσφορη» και να
προσαρμόσει τις διδακτικές τακτικές του για να διευκολύνει την απόκτηση της
νέας γνώσης.
❖ Εργαλείο αξιολόγησης της μάθησης και της εξέλιξης της γνωστικής
αλλαγής μετά τη διδακτική παρέμβαση.

18. 18
Τύποι δραστηριοτήτων εννοιολογικής χαρτογράφησης
Σχολιασμός ενός
Ε.Χ.
• Κατασκευή
ενός Ε.Χ
Επέκταση Ε. Χ.
• Συμπλήρωση ενός υπάρχοντος Ε.Χ. με
έννοιες και συνδέσεις που λείπουν, αλλά για
τις οποίες οι αντίστοιχοι κόμβοι και
σύνδεσμοι είναι ήδη σχεδιασμένοι στον ΕΧ
(δίνεται ένας Ε.Χ. με κενά).
• Επέκταση ενός υπάρχοντος Ε.Χ. με την
προσθήκη εννοιών και συνδέσεων.
• Διόρθωση ενός υπάρχοντος Ε.Χ.
• Σχολιασμός ενός Ε.Χ. είτε ελεύθερα είτε
απαντώντας σε ερωτήσεις.
• Κατασκευή ενός Ε.Χ. δίνοντας την
κεντρική έννοια, ένα σύνολο εννοιών, ένα
σύνολο εννοιών και συνδέσεων,
μια ερώτηση ή ένα σχετικό κείμενο.
• Συνδυασμός των παραπάνω.

19. Εργαλεία εννοιολογικής χαρτογράφησης
Cmap tools, Kidspiration, Inspiration

20. 20
Το λογισμικό CmapTools
αναπτύχθηκε από το Ινστιτούτο
ΙΗMC (Ιnstitute for Human and
Machine Cognition) στοχεύοντας
στο να δημιουργήσει ένα δικτυακό
περιβάλλον ατομικής αλλά και
συλλογικής ανάπτυξης νοητικών
χαρτών. Το κατεβάζετε δωρεάν
από τον ιστότοπο του CmapTools
http://cmap.ihmc.us
CmapTools
CmapTools για iPad είναι διαθέσιμο από το App
Store, δωρεάν (απαιτείται iPad με iOS 7 ή
μεταγενέστερο
Cmap Cloud είναι η υπηρεσία
αποθήκευσης σε νέφος για
συγχρονισμό των αρχείων από όλες τις
συσκευές (Η/Υ, Ταμπλέτα, Δικτυακή
εφαρμογή)

21. 21
Το Kidspiration είναι
λογισμικό εννοιολογικής
χαρτογράφησης και
απευθύνεται σε παιδιά
ηλικίας 6 - 11 ετών. Το
λογισμικό περιλαμβάνει
μια βιβλιοθήκη από
εικόνες (cliparts) τις
οποίες μπορούν να
χρησιμοποιήσουν για τη
δημιουργία αυτών των
χαρτών και πολλές
έτοιμες δραστηριότητες.
Το πρόγραμμα είναι
εμπορικό.
Kidspiration http://www.inspiration.com/kidspiration_intl

22. Web 2 εργαλεία εννοιολογικής
χαρτογράφησης
Mindomo, popplet, creately,

23. 23
• Το Mindomo είναι ένα online, εργαλείο
χαρτογράφησης ιδεών, που διαθέτει
τις πιο προηγμένες λειτουργίες των
εργαλείων της κατηγορίας αυτής. Ως
web based εφαρμογή προσφέρει
εύκολη πρόσβαση, που απαιτεί μόνο
έναν web browser και σύνδεση στο
internet. Οι κόμβοι προστίθενται και
μετακινούνται με ιδιαίτερα εύκολο
τρόπο, αλλάζουν σχήμα και χρώμα,
μπορούν να συνδεθούν με
πολλαπλούς τρόπους μεταξύ τους,
ενώ είναι δυνατόν να προστεθεί σε
αυτούς πολυμεσικό υλικό, όπως
βίντεο, εικόνες και ήχος με επικόλληση
του url ενός αρχείου ήχου. Επιπλέον,
σε κάθε κόμβο μπορούν να
προστεθούν σημειώσεις, σύμβολα και
links.
Mindomo http://www.mindomo.com

24. 24
• http://popplet.com Το popplet είναι ένα εύχρηστο εργαλείο για τη δημιουργία
νοητικών χαρτών και ιδιαίτερα χρήσιμο για έναν εκπαιδευτικό. Η διαδικασία που
ακολουθείται για τη δημιουργία είναι ιδιαίτερα απλή και δεν απαιτεί τη
δημιουργία λογαριασμού. Λειτουργεί κυρίως σε περιβάλλοντα της Apple, αλλά
έχει εξαγγελθεί η επέκτασή του και στα υπόλοιπα δημοφιλή λειτουργικά
συστήματα.
• Ο χρήστης επιλέγει try it out και αφού δει τις σύντομες οδηγίες ξεκινάει τη
δημιουργία. Μέσα σε κάθε πλαίσιο, ο χρήστης μπορεί να προσθέσει κείμενο,
ζωγραφιά ή φωτογραφία και να επεξεργαστεί τα χρώματα και το μέγεθος. Οι
συνδέσεις από πλαίσιο σε πλαίσιο είναι ιδιαίτερα απλές. Επιλέγοντας τις
ρυθμίσεις ο χρήστης μπορεί επίσης να προσθέσει περιεχόμενο από το youtube ή
το google maps. Επιλέγοντας export μπορεί να αποθηκεύσει στον υπολογιστή
του τον νοητικό χάρτη σε μορφή εικόνας ή pdf αρχείου.
• http://creately.com Το creately είναι online λογισμικό εννοιολογικής
χαρτογράφησης. Εξαιρετικό εργαλείο, δημιουργείτε πολύ εύκολα διαγράμματα
πάσης φύσεως, τα εξάγετε πανεύκολα, συνεργατικό και φιλικό.
Poppet & creately

25. 25
Παραδείγματα

26. 26
Παραδείγματα

27. 27
Παραδείγματα

28. Τέλος Παρουσίασης
Εννοιολογικοί χάρτες