М.Батбилэг Б.Батбаатар - COMMODITY MARKET
- 1. Ñàíõ¿¿ Ýäèéí Çàñãèéí Äýýä Ñóðãóóëü
Óäèðäàã÷ áàãø: Ö.Áàòñ¿õ
Ì.Áàòáèëýã
Á.Áàòáààòàð
COMMODITY MARKET
Òîâ÷ëîë
ªíººäºð äýëõèéí ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäàä ñàíõ¿¿ãèéí áîëîîä ìºíãºíèé çàõ çýýë òóí ºíäºð ò¿âøèíä õºãæñºí
áàéäàã áèëýý. Õàðèí ìàíàé óëñûí õóâüä çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîîíä øèëæñýíýýñ õîéø
áàãàã¿é õóãàöàà ºíãºðñºí áºãººä ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë õóðäàöòàé õºãæèæ, ¿¿íèéã äàãàí ñàíõ¿¿ãèéí
çàõ çýýë äýýðõ áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé òîî õýìæýý îëøèð÷ áàéãàà íü ñàéøààëòàé. ªíºº ¿åä ìàø îëîí òîîíû
áàéãóóëëàãóóä ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãèéí ýðñäýëýý òîîöîæ ººð áóñàäòàé õýëöýë õèéõ çàìààð ýðñäëýý
àìæèëòòàé óäèðäàí àæèëëàæ áàéíà. Ýäãýýð áàéãóóëëàãóóäûí íýãýí òîìîîõîí òºëººëºë
áîë áàíê
ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóä áèëýý. Ãýòýë ñàíõ¿¿ãèéí áóñ àæ àõóé, ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý ýðõëýã÷
ìàø îëîí òîîíû áàéãóóëëàãóóä ò¿¿õèé ýä áîëîí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí ººð÷ëºëòººñ ¿¿äýõ ýðñäëýýñ
õàìãààëæ, ò¿¿íèéã óäèðäàæ ÷àäàõã¿é áàéãàà íü õàðàìñàëòàé. Òèéìýýñ äýëõèéí ºíäºð õºãæèëòýé
- 2. îðíóóäàä òîìä òîîöîãäîõ çàõ çýýë áóþó ëàíãóóíû àðûí çàõ çýýë(Commodity market)-èéã Ìîíãîëä
íýâòð¿¿ëýõ áîëîìæèéí òàëààð ñóäëàëæ ¿çýõèéã çîðèëîî. Ýíýõ¿¿ çàõ çýýë íü òóí ýðò ¿åýñ ò¿¿õòýé
áºãººä ºíººã õ¿ðýõäýý õî¸ð òºðëèéí ãýðýýí äýýð ñóóðèëñààð èðñýí íü Ôîðâàðä áîëîí Ôþ÷åðñ ãýðýý þì. Óã
õî¸ð ãýðýý íü ò¿¿õýí ¿åèéí ÿâöàä òóí áîëîâñðîíãóé áîëæ, ìºí õàìðàõ îéëãîëò íü òîìîðñîí áèëýý. ªíºº ¿åä
Commodity çàõ çýýë äýýð ôþ÷åðñ ãýðýýã ò¿ëõ¿¿ õóäàëäààëäàã áîëñîí òóë áèä ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû
àæèëäàà ôþ÷åðñ ãýðýýã îíöîëæ ¿çëýý. Õàðèí Ìîíãîë óëñàä commodity çàõ çýýëèéã õýðõýí íýâòð¿¿ëýõ ,
ôþ÷åðñ ãýðýýíä îðîëöîã÷ òàëóóäûí á¿òýö ¿¿ðýã çýðãèéã ãàðãàõûã õè÷ýýñýí áºãººä ýíýõ¿¿ çàõ çýýë
áèé áîëñíîîð ÿìàð àøèãòàé áàéõ òàëààð æèøýý àâàí òîäîðõîéëîõûã õè÷ýýëýý.
Óëààíáààòàð 2008
Óòàñ: 99145628, 99620070
Email: bat27baatar@yahoo.com
zeith_6262@yahoo.com
2
- 3. Îðøèë
Îëîí óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë öàã õóãàöààòàé
óðàëäàí õºãæèë ººä
òýì¿¿ëñýýð áàéíà. ¯¿í äîòðîî õóðäàöòàé õºãæèæ áàéãàà çàõ çýýëèéí íýã áîëîõ
óëàìæëàãäñàí çàõ çýýë íü ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãà, õóóëèéí ýòãýýä, õóâü õ¿í áîëîí
áóñàä
ñóáúåêò¿¿äèéã
õàìàðñàí
õóäàëäààíû
ýðõ,
õýëöýë,
ãýðýý
çýðýã
õýðýãñë¿¿äèéã àøèãëàí àðèëæàà õèéæ ýðñäýëèéã áóóðóóëàõ, àøèã îëîõ,
àëäàãäàëààñ ñýðãèéëýõ íýãýí á¿õýë öîãö çàõ çýýë ºíººäºð îëîí óëñûã õàìàðñàí ºðãºí
ñ¿ëæýýã áèé áîëãîí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà. Ýäãýýð çàõ çýýëèéí íýã òºðºë
áîëîõ äåðèâàòèâ ãýðýýí¿¿äèéã àøèãëàí áàðàà òàâààð, ò¿¿õèé ýä çýðãèéã çîõèîí
áàéãóóëàëòòàé çàõ çýýë äýýð àðèëæààëæ õóäàëäàõ, õóäàëäàí àâàõ ¿éë
àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé Commodity market áèëýý. 1600 îíä ßïîíû Îñàêàä öàãààí
áóäààíû àðèëæàà õèéãäñýíýýð åðºíõèé人 Commodity Futures –èéí ¿¿ñýë õºãæèë íü
ýõýëñýí ãýæ ¿çäýã.
Òóñ ñóäàëãààíû àæëààð óã çàõ çýýëèéã ìàíàé îðíû íºõöºëä õýðõýí áèé áîëãîõ,
çàõ çýýëèéí á¿òöèéã òîäîðõîéëîõ , óã çàõ çýýëä àøèãëàãääàã äåðèâàòèâ ãýðýýí¿¿ä
áîëîõ futures, forward áîëîí spot –èéã àøèãëàí çàõ çýýë äýýð õýðõýí õýëöýë õèéæ
áàðàà òàâààðûí àðèëæàà õèéõ, ìºí ýäãýýð ¿éë àæèëëàãàà, çàõ çýýë íü íýã òàëààñ
Ìîíãîëûí õºðºíãèéí áèðæ, Áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàð íºãºº òàëààñ õàðèëöàã÷èä ÿìàð à÷
òóñ, ºãººæòýé áîëîõ áîëîîä ¿¿í äýý𠺺ðñäèéí ñàíàë, çºâëºìæ, ä¿ãíýëòèéã ºãºõºä òóñ
ñóäàëãààíû àæëûí ìààíü ¿íäñýí çîðèëãî îðøèíî.
Ìàíàé îðíû õóâüä 2006 îíä Õýðýãëýýíèé 287 íýð òºðëèéí áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé
62.7 % õóâèéíõ íü ¿íý ºñ÷ áàéãàà íü ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä õýðýãëýýíèé áàðàà
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý õóðäàöòàé ºñ÷ ¿íèéí õººðºãäºë áèé áîëæ, õýðýãëýã÷äèéí
õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðûã áóóðóóëæ áàéãàà íü õóãàöààíû ºìíºõ áàðàà ¿éë÷èëãýýíèé
¿íý õóãàöààíû äàðàà ÿìàð áîëîõûã òààæ ìýäýõýä áýðõøýýëòýé áàéãàà. Ýíýõ¿¿ ó÷èð÷
áîëîõ ýðñäýë ºíäºð áàéãàà íü ìàíàé îðîíä äàìûí íàéìàà÷èäûí ¿íèéí õýò õººðºãäºë ãàçàð
àâ÷ çàéëøã¿é çîõèîí áàéãóóëàëòòàé çàõ çýýëèéã áèé áîëãîõ øààðäëàãàòàé áàéãààã
õàðóóëæ ºã÷ áàéãàà þì.
Óã çàõ çýýëèéã õºãæ¿¿ëñíýýð óëàìæëàãäñàí çàõ çýýë õºãæèæ áèðæèéí áóñ
çàõ çýýë õºãæñºíººð ºíººäºð õºðºíãèéí çàõ çýýëèéí õºãæèë áîäèò óòãààðàà õºãæèõ
3
- 4. áîëîìæòîé þì. ̺í áàíê ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë õºðºíãèéí çàõ çýýëä îðîëöîõ îðîëöîî íýìýãäýæ
õºðºíãèéí áèðæ áàíêóóäûã õîëáîæ ( ìàíàé îðíû íºõöºëä ) ºãºõ òîäîðõîé à÷ õîëáîãäîëòîé.
Ñóäàëãààíû àæèë ìààíü ¿íäñýíäýý 4 õýñãýýñ á¿ðäýõ áºãººä ýõíèé õýñýãò
ôîðâàðä, ôüþ÷åðñ ãýðýýí¿¿ä áîëîí commodity çàõ çýýëèéí òàëààðõè îíîëûí îéëãîëòóóä.
2-ð õýñýãò ºíººäðèéí ìàíàé îðíû áàéäëûí ýäèéí çàñàã, ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí õýðýãë÷äýýñ
àâñàí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í. Ýíý íü óã çàõ çýýëèéã õºãæ¿¿ëýõ, øèíýýð áèé áîëãîõîä
çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ýñýõ. 3-ð õýñýãò ñóäàëãààíû õýñýã áºãººä áèä ýíý õýñýãòýý
Commodity Market äýýð àðèëæààëàãäàõ áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé àíãèëàë á¿òýö,
Àðèëæààíû á¿òöèéã õàðóóëæ ºã÷ àëòíû õàíøíû
( ºãºãäëèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã Ìîíãîë
áàíêíû âýá ñàéòíààñ àâñàí áîëíî) ñóäàëãàà òààìàãëàëûã ýêîíîìåòðèê ýíãèéí
àðãà÷ëàëààð áîäîí äåðèâàòèâ ãýðýýí¿¿äýýð öààøèä óäèðäàõ áàéäëûã õèéæ
õàðóóëëàà. 4-ð õýñýãò ñóäàëãààíû àæëûí íýãäñýí ä¿ãíýëòèéã õèéñýí áºãººä ººðñäèéí
ç¿ãýýñ ñàíàë, çºâëºìæèéã ãàðãàëàà. Óã ñóäàëãààíû àæèë ìààíü ìàíàé îðíû õóâüä
ìýäýýëëèéí îëäîö áàãàòàé áºãººä øèíýëýã ãýäýã ¿¿äíýýñ çàðèì íýã ç¿éë äýýð àëäàà
äóòàãäàëòàé áàéõûã ¿ã¿éñãýõ àðãàã¿é. Ñóäàëãààã E-Views 4.1 áîëîí Excel
ïðîãðàìóóä äýýð õèéñýí áîëíî.
4
- 6. Äåðèâàòèâûí ãýðýýí¿¿ä
1.1 FRA ( Forward )
Óëàìæëàãäñàí çàõ çýýëèéí õýðýãñë¿¿ä äîòðîîñ ôîðâàðä áîëîí ôþ÷åðñ ãýðýýí¿¿ä íü
õàìãèéí ýíãèéí äýðèâàòèâóóä áèëýý. Áèä àøèã îëîõ(ñïåêóëÿöè õèéõ) , íºãºº òàëààñ
ýðñäëýýñ çàéëñõèéõèéí òóëä óëàìæëàãäñàí çàõ çýýëèéí õýðýãñë¿¿äèéã àøèãëàäàã.
Ôîðâàðä ãýðýýã ãýðýýíä òóñãàãäàæ áóé õºðºí㺺ñ íü õàìààðàí ¿íýò öààñ, áîíä, âàëþò
áîëîí áàðààíû(commoduty) ãýæ àíãèëäàã. Ôîðâàðä ãýðýýíèé õóâüä õàìãèéí ÷óõàë
ç¿éë áîë ò¿¿íèé ¿íýëãýý þì. ¯íýëãýýã õèéõäýý ôîðâàðä õýëöýë õèéñýí ºäºð áîëîí
õýëöýë äóóñàõ ºäðèéã ÷óõàë÷ëàí àâ÷ ¿çäýã. Ôîðâàðä õýëöýë õèéãäñýí ºäðèéã 0
õóãàöàà ãýå. Õàðèí ýíýõ¿¿ ãýðýýíèé õóãàöàà íü T
àãøèíä äóóñàõ áºãººä
ýíýõ¿¿ àãøèíã äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëäîã: T =(õóãàöàà äóóñàõ àãøèí õ¿ðòýëõ
ºäðèéí òîî/365). Òýãâýë ôîðâàðä õàíøèéã äàðààõ áàéäëààð òýìäýãëýíý F ( 0, T ) .Õàðèí
ôîðâàðä ãýðýýíèé t àãøèí äàõü ¿íýëãýý íü Vt ( 0, T ) ãýæ òýìäýãëýãäýíý. Ãýðýý
äóóñàõ õóãàöààíû ñïîò õàíøèéã S T ãýâýë long position-èé ¿íýëãýý äàðààõ áàéäëààð
òîäîðõîéëîãäîíî.
VT ( 0, T ) = S T − F ( 0, T )
(2.1.1)
Äýýðõ òîìú¸î íü long áîëîí short-í õóâüä ººð ººðººð òîäîðõîéëîãääîã. Ýðõ áèåëýõ ºäðèéí
long position-èé ¿íýëãýý íü äîîðõ áàéäàëòàé áàéíà.
VT ( 0, T ) = ST − F ( 0, T )
(2.1.2)
Õàðèí õºðºí㺺 õóäàëäàæ áàéãàà òàë áóþó short position-èé õóâüä ¿íýëãýý íü äîîðõ
áàéäëààð òîäîðõîéëîãäîíî.
VT ( 0, T ) = F ( 0, T ) − ST
(2.1.3)
Ôîðâàðä ãýðýýíèé õóâüä long áîëîí short-èéí íýã òàë íü ôîðâàðä ¿íý çàõ çýýëèéí ¿íèéí
çºð¿¿íýýñ àøèã îëæ áàéõàä íºãºº òàë íü ÿã òýð õýìæýýãýýð àëäàæ áàéäàã. ̺í
6
- 7. S t > F ( 0, T ) áàéâàë long position-èé õóâüä àøèãòàé áàéõ íºõöºë , õàðèí S t < F ( 0, T )
áàéâàë short postion-èé õóâüä àøèãòàé áàéõ íºõöºë áîëíî.
long position
F ( 0, T )
short position
F ( 0, T )
ST
ST
Çóðàã
2.1
ôîðâàðä ãýðýýãýýð àëü íýã òàë íü èõ õýìæýýíèé àëäàãäàëä îðîõ áîëîìæòîé áàéäàã
áºãººä ýíýíõ¿¿ äóòàãäàëòàé òàëûã ôþ÷åðñ ãýðýýíä çàññàí áàéäàã.
1.2 Futures ( Ôüþ÷åðñ )
Ôîðâàðä ñóóðüòàé äåðèâàòèâóóä íü ñîëèëöîîíä áîëîí OTC äýýð õóäàëäààëàãääàã.
Õýðýâ ýíý íü ñîëèëöîîíä õóäàëäààëàãäàæ áàéâàë ôþ÷åðñ ãýðýý-íä õàìààðíà. ¯íäñýíäýý 2
òºðëèéí ôþ÷åðñ ãýðýý áàéäàã. Ãýðýýí¿¿ä íü ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãèéã ãîë áîëãîí àâ÷
¿çýæ áàéâàë ýíý íü Ñàíõ¿¿ãèéí ôþ÷åðñ-ä õàìààðíà /Æèøýýëáýë: Õ¿¿ãèéí ò¿âøíèé ,
âàëþòûí ôþ÷åðñ/ . Õàðèí ãýðýý íü áîäèò õºðºíãèéí õóâüä õèéãäâýë ýíý íü Áàðààíû
ôþ÷åðñ ãýðýýíä õàìààðíà. Ìàø íàðèéí çîõèîí áàéãóóëàëòòàé çàõ çýýëä ýäãýýð ãýðýý íü
àðèëæààëàãääàã òóë á¿õ ôþ÷åðñ ãýðýý á¿ðèéí îíöëîã áîëîí ìåõàíèçì íü èæèë áàéäàã
áºãººä èõ õýìæýýíèé ýðñäëèéã àðèëãàæ ÷àääàã.
1.2.1 Ôþ÷åðñ ãýðýý áîëîí çàõ çýýëèéí åðºíõèé îíöëîãóóä:
Ôþ÷åðñ ãýðýýí¿¿ä íü ñîëèëöîîíä àðèëæààëàãäàõ áîëñíîîñ õîéø ãýðýýí¿¿äèéí õóâüä íü
õýìæýý, ÷àíàð, ¿íýëãýý, õóãàöàà áîëîí õ¿ðãýæ ºãºõ ãàçðûã ñòàíäàðò÷èëñàí áàéäàã.
ªºð íýãýí îíöëîã íü àðèëæààíû öàã , ¿íèéí õàìãèéí áàãà õýëáýëçýë , ãýðýýí¿¿äèéí õóâü
äàõü ºäðèéí ¿íèéí õÿçãààð çýðãèéã ñòàíäàðò÷èëäàã. Ýäãýýð ñòàíäàðò÷èëàëóóä íü
õàìãààëàëò(hedge), õ¿ðãýæ ºãºõ õóãàöàà áîëîí íºõöë¿¿äèéã õàòóó òîãòîîæ ºãäºã.
Ôþ÷åðñ ãýðýýíä trading unit áóþó õóäàëäààëàõ íýãæèéã òîãòîîæ ºãñºí áàéäàã. ªºðººð
7
- 8. õýëáýë ÿìàð íýãýí áàðààíû õóâü äàõü á¿õ ôþ÷åðñ ãýðýýíä áàðààíû òîî õýìæýý íü
òîãòìîë áàéíà. ̺í ôþ÷åðñ ãýðýýíä õàìãèéí áàãà øèìòãýëèéí õýìæýýã çààæ ºãñºí
áàéäàã. Ñîëèëöîî õèéãäýõ ¿íèéí ººð÷ëºëòºä õÿçãààðûã òîãòîîæ ºãäºã áºãººä ýíý
õÿçãààðààñ ¿íèéã õýòð¿¿ëäýãã¿é. Õàðèí ¿íý íü 1 ºäðèéí àðèëæààíä òîãòîîæ ºãñºí
äîîä õÿçãààðò òóëáàë ¿¿íèéã limit down ãýæ íýðèééääýã. ̺í äýýä õÿçãààðò õ¿ðâýë
limit up õýìýýí íýðèéäíý.
Ôþ÷åðñ ãýðýýíèé àðèëæàà íü ºäºð á¿ð õààãääàã(settlement dialy). ªºðººð õýëáýë
ºäðèéí ÿëàã÷ ïîçèöèéí äàíñ íü ÿëàãäàã÷ ïîçèöèéí äàíñòàé òýíöäýã. Õýðýâ ôþ÷åðñ õàíø
ºíäºð áàéâàë, óðò ïîçèöè ýçýìøèã÷ íü áîãèíî ïîçèöè ýçýìøèã÷ýýñ çºð¿¿íèé õýìæýýãýýð
òºëáºð àâíà. Õàðèí ôþ÷åðñ õàíø áàãà áîë áîãèíî ïîçèöè ýçýìøèã÷ íü óðò ïîçèöè
ýçýìøèã÷ýýñ çºð¿¿íèé õýìæýýãýýð òºëáºð àâíà.
Ãýðýý íü ôþ÷åðñ õàíøààñ øàëòãààëàí çºâõºí àøèã ýñâýë àëàãäàëòàé ë áàéõ áºãººä
ãýðýýíèé ïîçèöîîñ àâàõ òºëáºð íü øóãàìàí áàéäàã. Óã ¿çýãäýë íü margining áîëîí markto-market-ààñ õàìààðäàã.
Õýðýâ èðýýä¿éã óðüä÷èëàí òààìàãëàæ ìýäýõã¿é áàéâàë ôþ÷åðñèéã õýðýãëýõ íü òóí
¿ð ä¿íòýé õàìãààëàëò áîëäîã. Õýëöýë áèåëýõ ñàðóóä íü ñîëèëöîîãîîð òîäîðõîéëîãäîíî.
Òîäðóóëáàë òîäîðõîé àãøíóóäàä ãýðýýíèé õóãàöàà äóóñäàã(æèøýýëáýë: 1-ð ñàð, 3-ð
ñàð, 5-ð ñàð…. )
Ôþ÷åðñ ãýðýýíèé çàõ çýýëä çàñãèéí ãàçðààñ çîõèöóóëàëò õèéäýã, ººðººð õýëáýë óã
çàõ
çýýë
íü
õàãàñ
çîõèöóóëàëòòàé
çàõ
çýýë
þì.
Ôþ÷åðñ
ãýðýý
íü
õóäàëäààëàãäàõààñàà ºìíº çîõèöóóëàëò õèéõ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãûí çºâøººðëèéã
àâàõ øààðäëàãàòàé. Æèøýýëáýë ÀÍÓ-ä ãýðýýí¿¿ä íü Commoduty Futures Trading
Commision-û çºâøººðºëòýé ¿åä ë àðèëæààëàãäàõ áîëîìæòîé.
Ôþ÷åðñ ãýðýýíä îðîëöîæ áóé òàëóóä íü çààâàë õàäãàëàìæ íýýëãýí ò¿¿ãýýðýý òºëáºð
õèéõ
¸ñòîé
áàéäàã
áºãººä
¿¿íèéã
êëèðèíãèéí
àëáàíä(clearing
house)
õàäãàëóóëäàã. ªºðººð õýëáýë ôþ÷åðñ ãýðýýíèé òºëáºðèéí øèëæ¿¿ëýã íü margin
øèëæ¿¿ëýã áàéäàã. Ãýðýýíä îðîëöîõûí òóëä òàâèãäàõ õàìãèéí áàãà õàäãàëàìæèéí
8
- 9. õýìæýýã êëèðèíãèéí àëáà ýñâýë ñîëèëöîî íü øààðääàã. Ýíýõ¿¿ õýìæýýã initial margin
ãýíý.
ìºíãº
long
positio
n
short
positio
n
õºðºíãº
Çóðàã 1.2 Êèðèíã ¿ã¿é àðèëæàà
ìºíãº
long
positio
n
ìºíãº
Êëèðèíã
õºðºíãº
õºðºíãº
short
positio
n
Çóðàã 1.3 Êèðèíã á¿õèé àðèëæàà
Êëèðèíãèéí çîõèöóóëàëò îðñíîîð òºëáºðèéí ýðñäýë ¿ã¿é áîëãîäîã áºãººä ìàø îëîí òàëûí
àøèãòàé áàéäàã.
1.3 Ò¿¿õèé ýäèéí çàõ çýýë (Commodity market )
Commodity íü spot áîëîí forward çàõ çýýë äýýð àðèëæààëàãääàã. Áîäèòîîð õóäàëäàà
òýýâýð áîëîí àãóóëàõ õàäãàëàëòûí ãàçàðò õýðýãëýãääýã. ßàãààä ãýâýë Commodity
äýýð åðºíõèé人 àøèãëàëòûí õóãàöàà óðò , ÷àíàðòàé ìóóäàõààðã¿é á¿òýýãäýõ¿¿í
áàéäàã áºãººä õºðºí㺠áîëîí òýäãýýðèéí ¿íý öýíèéí àñóóäàë ÿðèãääàã. Ôîðâàðä çàõ
çýýë äýýð Commodity íü çóóí çóóí æèë îðøèí òîãòíîñîîð èðñýí , ò¿ðãýí õóâèðàõ ºíäºð
øèíæ ÷àíàðòàé òóë ýðñäýëèéã çîõèöóóëàã÷èä áîëîí õýðýãëýã÷èä íü ôîðâàðä áîëîí
ôüþ÷åðñèéí çàõ çýýëä áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íä Hedge õèéæ òóõàéí ýðñäýëýýñ
õàìãààëæ áàéãàà þì.
Ýðñäýëèéí ìåíåæåð¿¿ä çàõ çýýë äýýð
ôîðâàðä ãýðýýíèé
¿íýä íü îíöãîé
àíõààðëàà õàíäóóëäàã. Commodity –àæèãëàã÷ íýã ò¿ëõ¿¿ð áîë ôîðâàðäûí ìóðóé
äýýðýýñ õàðàãäàõ äýýø áîëîí äîîøîî ñàâëàñàí õóãàöààíû á¿òýö þì.
1.3.1 Ñîììîdity çàõ çýýëèéí á¿òýö
9
- 10. 1.3.1.1 Commodity-èéí õýâ ìàÿã áà îíöãîé øèíæ ÷àíàðóóä
Commodity-ã äîòîð íü 4 õóâààæ ¿çäýã: Ìåòàë, ¿ð òàðèà áà ãàçðûí òîñ, ìàë , soft
ò¿¿õèé ýä ãýñýí ¿íäñýí 4 òºð뺺ñ á¿ðääýã. Åðºíõèé人 Spot çàõ çýýëä àðèëæàà
õèéãääýã áºãººä forward, futures, option ãýðýý õýëöë¿¿äýä ñóóðèëàí èë¿¿ èõ
õºãæñºí.
Ìåòàëóóäûã äîòîð íü – ñóóðü ìåòàë ( öàéð, õºíãºí öàãààí, íèêåëü ãýõ ìýò…… ),
ñòðàòåãèéí ìåòàëóóä ( âèñìóò, âàíàäèóì….. ), minor ìåòàë ( êîáàëüò, õðîíèóì ),
precious -¿íýò ìåòàëë ( àëò, ìºí㺠, ïàëëàäèóì ). Ëîíäîíãèéí ìåòàëûí áèðæ äýýð Spot
àðèëæààíû òºâèéí ãîë õ¿÷èí ç¿éëèéí íýã íü ¿íýò ìåòàëë áîëîí áóñàä ñóóðèëäàã.
Ò¿¿õèé ýä – êàêàî, ýëñýí ÷èõýð, êîôå áîëîí æèæèã ò¿¿õèé ýä¿¿ä áîëîõ êàó÷óê,
÷èíæ¿¿ çýðýã îðäîã. ¯ð òàðèàíä õºäºº àæ àõóéí á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä ãîë÷ëîí áàãòäàã.
¯ð òàðèàíû õ¿÷èí ç¿éëä îâú¸îñ , òóòðàãà, óëààí áóóäàé, øîø, áóóðöàã çýðýã
á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä ãîë÷ëîí îðäîã áàéíà. ̺í äààâóóí ìàòåðèàë , òîðãî, áºñ äààâóó, íîîñ
çýðýã áàãòäàã.
Ìàë àìüòàä äýýð – àìüòàä áîëîí ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä áàãòäàã. Ñ¿¿ëèéí õ¿÷èí ç¿éëä
íü ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í, öàãààí èäýý, ñ¿¿ , áÿñëàã, õàëóóí îðíû æèìñí¿¿ä , îðàíæ
æ¿¿ñ çýðýã á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä îðæ áàéíà.
1.3.1.2 Çàõ çýýë äýýðõè àðèëæàà
Ýíý çàõ çýýëèéã åðºíõèéä íü 2 õóâààæ àâ÷ ¿çäýã.
1. Spot çàõ çýýë
2. Ôîðâàðä, Ôüþ÷åðñ áîëîí Option áóñàä äåðèâàòèâóóä
Ýäãýýðèéã óëñ õîîðîíäûí õýëöýë áîëîí õóäàëäààíû òàíõèìààñ ¿íý õàÿëöóóëàõ çàìààð
àâäàã. Õýëýëöýí òîõèðîëöîõ íýã îíöëîã áèé. Commodity äýýð õýëöýë õèéæ òºëáºðèéã
àâàõ ãàçðûã òîõèðîëöäîã. Íýã îíöëîõ ¸ñòîé ç¿éë áîë áýëýí ìºí㺠áóþó òºëáºðèéã
ãýðýýíèé æóðàìä òóñãàæ ºãñºí áàéõ øààðäëàãàòàé. Spot çàõ çýýë äýýð áîë õýëöýë
õèéõ õóãàöààã 2-45 õîíîãûí õîîðîíä àâäàã. Ãîë àñóóäàë áîë óëñ õîîðîíäûí àðèëæàà
õýëöýëèéã õèéõäýý äàðààõè äóòàãäàë áàéäàã:
-
Àëäààã¿é íàéäâàðòàé ãýðýý õèéñýí áàéõ
10
- 11. -
Õýëöëèéí çàðäàë õàéëò áîëîí õóãàöàà
-
Çýýëèéí õýìæýý
Ýäãýýðèéí
ó÷èð
øàëòãààí
íü
òýýâýðëýã÷
ãýðýýí¿¿äèéã
íýã
çàãâàðòàé
ñòàíäàðò÷ëàãäñàí áàéäàë áîëîí Commodity-èéí àðèëæààíä çýýëèéí ýðñäýëèéí ó÷èð÷
áîëçîøã¿é òóë Clearing House áóþó îëîí óëñûí áàíê õîîðîíäûí òºëáºð òîîöîîíû íýãäñýí
ñèñòåì óäèðäëàãà þì.
Áèäýíä ôîðâàðä áîëîí ôüþ÷åðñèéí çàõ çýýëèéí õîîðîíäûí ÿëãàà õýðýãòýé. Ýíý 2-ûí
õîîðîíäûí åðºíõèé íýã ÿëãàà íü ôîðâàðä íü óëñ õîîðîíäûí çàõ çýýë äýýð õèéãääýã. Îíöãîé
õýëýëöýýðèéí ¿åä ôüþ÷åðñèéã àøèãëàäàã. Ôüþ÷åðñèéã èõýâ÷ëýí àøèãëàäàãã¿é.
Ôüþ÷åðñ áîë ñòàíäàðò÷èëàãäñàí çàõ çýýëèéí ãýðýý þì. Ýäãýýð íü ò¿¿õèéí ÿâöàä
íýýëòòýé ìýòãýëöýýí ¿íý õàÿëöóóëàõ õóäàëäààíû íºõöºëä ÿâàãäàæ èðñýí. Commodity
àðèëæààíä îðîëöîã÷èä íü õýðýãëýã÷äèéí íýðèéí ºìíººñ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýã÷ íàð áîëîõ
çóó÷ëàã÷ áîëîí õóäàëäààëàã÷èä áàéäàã.
Çóó÷ëàã÷, õóäàëäààëàã÷äûí ÿëãàà íü çóó÷ëàã÷ íü áóñäûí íýðèéí ºìíººñ ¿¿ðýã
ã¿éöýòãýäýã , õóäàëäààëàã÷ íü ººðèéí íýðèéí ºìíººñ àðèëæäàã.
1-ðò Àðèëæàà íü áàéíãûí òóõàéí íºõöºë áàéäëààñ õàìààð÷ áàòàëãàà ãàðãàæ áàéõûã
øààðääàã áºãººä òóõàéí íºõöºëä çàõ çýýë äýýð ¿íý íýýëòòýé áàéäëààð òîãòîæ áàéäàã
ó÷ðààñ.
1.3.1.3 Òýýâýðëýëòèéí áîëîí õýëýëöýýðèéí àðãà÷ëàë
Ýäãýýð íü õàìãèéí áàãàäàà à÷àà, áàðàà õ¿ðãýëòèéí 6 á¿òýöòýé áàéäàã.
In Store
Ex Store
FOB (free on board) ýíýõ¿¿ ãýðýýãýýð õóäàëäàã÷ àðàé èë¿¿ õàðèóöëàãà
õ¿ëýýäýã. Ýêñïîðòûí çºâøººðºë àâõààñ ãàäíà õóäàëäàã÷ íü à÷ààã õºëºã îíãîöîí äýýð
õ¿ðãýæ ºãºõ øààðäëàãàòàé. Áàðàà õºëºã îíãîöíû õàøëàãààð äàâñàí ¿åä ë çºâõºí
õîõèðëûí ýðñäýë õóäàëäàí àâàã÷èä øèëæäýã. FOB íºõö뺺ðõ õóäàëäàí àâàã÷èéí
èíêîòåðìñ íü UCC äýõ òýäíèé ¿¿ðýã õàðèóöëàãààñ ÿëãààòàé áàéäàã. UCC ýýð FOB
11
- 12. íºõö뺺ð õóäàëäàà õèéæ áàéãàà õóäàëäàí àâàã÷ íü áàðààã çºâõºí òýýâýðëýã÷èéí
ýçýìøèëä õ¿ëýýëãýí ºãºõ øààðäëàãàòàé áàéäàã áîë Èíêîòåðìñýýð õóäàëäàã÷èéí
õàðèóöëàãà íü áàðàã õºëºã îíãîöíû õàøëàãààð îðóóëæ ºãºõ õ¿ðòýë äóóñäàãã¿é.
Èéìýýñ ÿìàð íºõöë¿¿äýýð ãýðýýã çîõèöóóëàõûã òîäîðõîé çààõ íü òàëóóäûí õóâüä
øèéäâýðëýõ à÷ õîëáîãäîëòîé þì.
FAS - (free alongside ship) Áàðààã òýýâýðëýã÷èéí äýðãýä õ¿ðãýæ ºãñºí ¿åä
õîõèðëûí ýðñäýë õóäàëäàã÷ààñ õóäàëäàí àâàã÷èä øèëæèíý. Õóäàëäàí àâàã÷ íü
à÷èëòûí çàðäëûã òóñàä íü òºëäºã.FAS íºõö뺺ð õóäàëäàí àâàã÷ íü áàñ à÷àà çàìä
ãàðñàí ºäºð , à÷èëòûí õóãàöààíû òóõàé ìýäýãäëýýð õàíãàõ ¸ñòîé. Õóäàëäàã÷èéí
¿¿ðýã áîë ãýðýýíä çààñàí õóãàöààíä áàãòààí à÷ààã õ¿ðãýæ ºãºõ ÿâäàë þì.
1. CIF
CIF=FOB+I+F
F- òýýâðèéí çàðäàë
I – äààòãàëûí òºëáºð õàìãèéí ¿íýòýé ýëåìåíò áîë òýýâðèéí çàðäàë. Çàõ çýýë
õºãæñºíººð îâîð õýìæýý èõòýé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã óñàí îíãîö áîëîí íèñëýãèéí
êàðãîãîîð õ¿ðãýæ áàéíà.
Õóäàëäàã÷ íü CIF ¿íèéí èíäåêñèéã áýëòãýõ ¸ñòîé. Ýíä çààñàí ¿íýýð õóäàëäàã÷
áàðààã äàëàéãààð òýýâýðëýã÷èä õ¿ðãýæ , à÷èëòûã çîõèîí áàéãóóëæ , à÷ààã
õ¿ðãýõ òîõèðîëöñîí öýã õ¿ðòýëõ òýýâðèéí çàðäëûã áýëòãýí çºâøººðºâ(freight prepaid)
ãýæ òýìäýãëýñýí à÷ààíû áàðèìòûã àâ÷ , ¿¿íèéã òºëáºðèéí íýõýìæëýëèéí õàìò õóäàëäàí
àâàã÷èä ÿâóóëäàã.CIF íºõö뺺ð õóäàëäàã÷ íü õîõèðëûí ýðñäýëèéã íºõºõèéí òóëä
òýýâðèéí äààòãàëûí ãýðýýã áýëòãýæ õóäàëäàí àâàã÷èä èëãýýñíýýð ýðñäýë íü
õóäàëäàí àâàã÷èä øèëæäýã.
2. EFP ( Exchange for Futures or Physicals ) Ýíä ôþü÷åðñèéí ãýðýýãýý swap
õýëöëýýð ñîëèëöîî õèéæ áîëîõ áºãººä ýíý íü Off-Exchange áóþó àðèëæààíû áóñ
øóãàìààð õýëöýë õèéõ ãýäýã.
1.3.1.4 Àðáèòðàæã¿é ͺõöºëä
12
- 13. Àðáèòðàæã¿é Efficient çàõ çýýëä Forward-èéí õóãàöààíû á¿òöýä çýýëèéí õ¿¿,
õàäãàëàëòûí çàðäàë áîëîí îðëîãî òààòàé áàéäàë çýðýã íü íºëººëñºí. Ýíäýýñ õàðàõàä
Commodity –ãèéí ¿íý íü
( E( S ) − S ) / S = r + C − q
S íü Spot price, E(S) íü õ¿ëýýãäýæ áóé Spot price, r íü ºãººæèéí õýâèéí ýðñäýëèéí
õóâü, C íü õàäãàëàëòûí çàðäàë, q áîë convenience yield ( ºãººæèéí õýìæýý ). Ýíý íü
àäèëõàí ç¿éë. Àðáèòðàæå òýãøèòãýëòýé àäèëõàí, õàëãàëàëòûí çàðäàë 0 áîë,
ºãººæèéí õýìæýý íü íîîãäîë àøãèéí ºãººæèéí õóâüòàé òýíö¿¿ áàéíà.
Òýãøèòãýëèéí ç¿¿í ãàð òàë áîë õºðºíãèéí õ¿ëýýãäýæ áóé îðëîãî, áàðóóí ãàð òàë áîë
òýýâýðëýëòèéí çàðäàë.
convenience yield ( ºãººæèéí õýìæýý ) ºíäºð ¿åä õºðºíãèéí õ¿ëýýãäýæ áóé îðëîãî
áàãàñíà. Õýðýâ q > r + C áîë òýýâýðëýëòèéí çàðäàë ñºðºã áàéíà.
1.3.2 Commodity
1.3.2.1 Futures – èéí ¿íý
Commodity –ä ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãºíººñ ãàäíà 2 àíõààðìààð õýìæèãäýõ¿¿í áàéäàã.
1. Ýõíèé àñóóäàë áîë Commodity –îîñ áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áîäèòîîð àâ÷
ÿâàõàä ãàðàõ çàðäàëòàé õîëáîãäîëòîé. Õàìãèéí ãîë íü ñàíõ¿¿ãèéí ãýðýý, ýíý
çàðäàë áîë º÷¿¿õýí ç¿éë. Õàðèí òîìîîõîí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í äýýð ýíý áîë
àñóóäàë ºíäºðººð òàâèãäàæ áîëîõ þì.
2. Õî¸ðäóãààð àñóóäàë áîë: Áîäèò áàðààíû ýçýìøèëýýñ ¿ð àøãèéí àñóóäàë
áàéäàã.
Ýõíèé íºõöºë íü õàäãàëàëòûí çàðäàë: Òºëáºðºº òºëººä áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã
õ¿ðãýæ ºãºõ òýýâýðëýõ ÿâöàä áîäèòîî𠺺ð÷ëºëò ãàðäàã. Áèä 2 áàéð ñóóðüíààñ
õàðüöóóëàëò õèéíý:
I.
Õàäãàëàëòûí çàðäëûí ºíººãèéí ¿íý öýíèéã íü òîîöîí áàðàà ìàòåðèàëûí òºëáºðèéã
õèéæ õóäàëäàí àâíà.
13
- 14. II.
Áèä forward ãýðýýã àøèãëàí forward ¿íèéí ºíººãèéí ¿íý öýíèéí õºðºí㺠îðóóëàëò
õèéíý.
Ft e −rτ = S t + PV ( C )
e −rτ
òóõàéí õ¿÷èí ç¿éëèéí ºíººãèéí ¿íý öýíý. Õýðýâ õóãàöààíû íýã íýãæäýõ
õàäãàëàëòûí çàðäàë óíàñàí òîõèîëäîëä c-ýýð òîäîðõîéëîãäîíî. Ýíäýýñ:
Ft e −rτ = S t e cτ
Forward òºëáºðèéí õýìæýý íü Spot –èéí òºëáºðèéí õýìæýýíýýñ èõ áàéíà.
Forward ãýðýýíèé ýçýìøèã÷ íü çºâõºí ìºíãºíèé öàã õóãàöààíû ¿íý öýíýýñ ÷ áèø áàñ
õàäãàëàëòûí çàðäëûã çàéëóóëæ ÷àäñàíààð ¿ð àøèãòàé áàéãàà þì.
Áèäíèé òîîöñîíîîð ºãººæèéí òààòàé áàéäàë áèé áîëæ áàéíà ãýõäýý õóãàöààíû íýã íýãæ
äýõ
–èéã òîîöîõ õýðýãòýé. ¯íýíäýý
íü ýçýìøèæ áàéãàà áàðààíû õàäãàëàëòûí
çàðäëûí äàðààõè öýâýð ¿ð àøãèéã èëòãýæ áàéäàã.
Forward ¿íý íü commodity äýýð:
Ft e −rτ = S t e − yτ
e −yτ õýëöýë áèåë¿¿ëýõ êîýôôèöåíò, Ýíýõ¿¿ êîýôôèöåíò íü ýäèéí çàñãèéí óòãààð
òîäîðõîéëîãäîõ áà futures-èéí çàõ çýýë äýýðõè ýðýëò áîëîí íèéë¿¿ëýëòèéí íºõöºë
áàéäëûí áýëýí ìºíãºð áîäîãääîã.
14
- 15. Çóðàã 10.1: æèøýýíä: New-York –èéí Merchantile áèðæ äýýðõè ãàçðûí òîñíû ãýðýýíèé futures áîëîí Spot
¿íèéí õóãàöààíû á¿òöèéã õàðóóëëàà.
1997 îíû 12 ñàðä õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé, 1998 îíû 12 ñàðä äýýøýý ºññºí áàéíà. Ýíýõ¿¿ ºñºëò íü ìºíãºíèé öàã
õóãàöààíû ¿íý öýíýýð òàéëáàðëàãäàíà ( e −rτ -ààð ). ͺ㺺 òàëààñ 1999 îíû 12 ñàðä äîîøîî áóóðñàí áàéíà. Ýíý
íü ýçýìøèã÷èéí ººðèéí áîäèò õºðºí㺠íü èë¿¿ èõ àÿ òóõòàé òààòàé íºõöºëòýé áàéñàí ãýäãýýð òàéëáàðëàãäàíà
( ýçýìøèã÷èä ººðò íü òóñ á¿òýýãäýõ¿¿í e −yτ -ààð ) .
Æèøýý íü 1 æèëèéí ãýðýýí äýýð àâ÷ ¿çüå: s = 25.6, F = 20.47, r = 5.73% áîë y îë.
y =r−
1
τ
ln( F / S )
ýíý áîë õàçàéëò òîîöñîí áîäèòîé òîî áºãººä õýðâýý 1 æèëèéí ºìíº áàéñàí áîë y = −9% áîëæ áàéãàà áà
ýíý íü õàäãàëàëòûí çàðäàë áîëîí òóõàéí ýçýìøèã÷èä àøèã àâ÷ðàõ áàéäàë íü ñºðºã áàéãààã õàðóóëæ áàéãàà þì.
y = 28.10%
15
- 16. Õ¿ñíýãò 10.4 ººñ õàðâàë Futures –èéí ãýðýýíèé ¿íý íü öàã õóãàöààíààñ õàìààð÷ ºñ÷ áàéãàà áºãººä ýíý íü
åðºíõèé人 ìºíãºíèé öàã õóãàöààíû ¿íý öýíýýñ õàìààðäàã. Õàäãàëàëòûí çàðäàë áîëîí áîëîìæèò ºãººæèéí õýìæýý áàãà.
Ýäãýýðò ÿìàð íýãýí çîõèöóóëàëò áàéäàãã¿é ýðýëò íèéë¿¿ëýëòýí äýýð ¿íý íü òîãòäîã. Æèøýý íü áåíçèíèé futuresèéí ¿íý çóí ºñäºã áàéíà. Ó÷èð íü æîëîî÷èä çóí èë¿¿ áàéäàãòàé õîëáîîòîé áàéæ áîëîõ þì. 1
1.3.2.2 Futures áîëîí Spot ¿íèéí òààìàãëàë ( õ¿ëýýëò )
Futures-èéí ºíººäðèéí ¿íýýñ èë¿¿òýéãýýð õóãàöààíû äàðààõè ¿íý õýðõýí ÿàæ
ººð÷ëºãäºõèéã òààìàãëàõ íü õàìãèéí ÷óõàë. Õýðýâ õ¿ëýýãäýæ áóé òààìàãëàë
íèéöòýé ãýæ ¿çñýí òîõèîëäîëä
Ft = Et [ S T ]
1 æèëèéí òîñíû futures ¿íý íü
20.47 áàéíà. Õýðýâ çàõ çýýë äýýð òààìàãëàæ
áàéãààãààð íýã æèëèéí äîòîðõè ¿íý íü 25 áîëíî, ýíý íü ºíººäºð èë¿¿ õÿìäõàí 20.47
áàéãàà ó÷èð futures ãýðýýã õèéíý. ¯¿íèéã ººðººð ñïåêóëÿöè àøèã ãýæ íýðëýõ íü áèé.
1
phillipe jorion “financial risk manager hand book” second edition õóóäàñ257-260 ààñ äýëãýðýíã¿éã
õàðàõ
16
- 19. 2.1
Ìîíãîë îðíû ýäèéí çàñãèéí ºíººãèéí áàéäàë
Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû àæëûí ýõíèé õýñýã áîë commodity çàõ çýýë íü ºíººãèéí Ìîíãîë îðíû
ýäèéí çàñàãò ÿìàð ÿìàð ¿ð ºãººæòýé áîëîõ, ìºí ýíýõ¿¿ çàõ çýýë íü ìàíàé îðîíä çààâàë
áèé áîëãîõ øààðäëàãàòàé ýñýõèéã ñóäàëëàà. Ìàíàé îðíû õóâüä ºðãºí õýðýãëýýíèé
áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í äîòðîîñ õ¿íñíèé áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí èíäåêñèéã àâ÷
¿çýõýä ìýäðýìæ ºíäºðòýé òóí èõ ñàâàëãààòàé áàéãàà íü àæèãëàãäëàà.(çóðàã 2.1)
15.00
10.00
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
0.00
1996
5.00
-5.00
-10.00
-15.00
Çóðàã 2.1
Õ¯È äýõ õ¿íñíèé
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí ººð÷ëºëò
Õýðýãëýýíèé ñàãñàí äàõü íèéò 287 íýð òºðëèéí áàðààíû 62.7%-èéõ íü ¿íý ºñ÷ 19.2%èéõ íü ¿íý áóóð÷ 18.1%-èéõ íü ¿íý òîãòâîðòîé áàéíà. Òóõàéëáàë õ¿íñíèé
á¿òýýãäýõ¿¿íèé
¿íý
3.3%-èàð
ºññºí
íü
åðºíõèé
èíäåêñèéã
1.45
íýãæýýð
íýìýãä¿¿ëæýý. Õýäèéãýýð óëèðëûí ÷àíàðòàé õîìñäîëîîñ õàìààð÷ ìàõíû ¿íý 2006 îíä
õýëáýëçýë ºíäºðòýé áàéñàí. Áåíçèí øàòàõóóíû ºñºëòèéí øóóä íºëººãººð òýýâðèéí
¿éë÷èëãýýíèé äýä á¿ëãèéí èíäåêñ 2006 îíä 12.1%-èàð ºññºí íü åðºíõèé èíäåêñèéã
1.15 îð÷èì íýãæýýð íýìýãä¿¿ëæýý.
19
- 20. Áèäíèé ¿çýæ áóéãààð ºíºº ¿åä ôþ÷åðñ ãýðýýã àøèãëàõ òýð äóíäàà Commodity çàõ
çýýëèéã õºãæ¿¿ëýõ íü öàãàà îëñîí àëõàì áîëæ ÷àäíà õýìýýí ¿çýæ áàéíà.
20
- 21. Õýðýãëýã÷äèéí Ñóäàëãàà
Ìîíãîë áàíêíû 2006 îíû íèéãýì ýäèéí çàñãèéí ñóäàëãààã àøèãëàëàà. Òóñ ñóäàëãààíä
íèéòäýý 6401 õ¿í õàìðàãäñàí áºãººä ¿¿íýýñ ýðýãòýé 2651, ýìýãòýé 3685, íàñíû õóâüä
äèéëýíõ õýñýã íü 25-45 íàñíûõàí õàìðàãäñàí. Íèéò ñóäàëãààíä îðîëöñîí õ¿ì¿¿ñèéí
45.4% íü äýýä áîëîâñðîëòîé áàéñàí áà àæèë ýðõëýëòèéí õóâüä ñàëáàð áîëãîíûã
õàìðóóëñàí ñóäàëãàà þì.
1. Òàíû áîäëîîð ÿìàð ñàëáàð ýäèéí çàñãèéã ò¿ðãýí õºãæ¿¿ëýõ âý?
Óã
ñàëáàðóóäûí
áàðàà
¿éë÷èëãýýã
Commodity
market
äýýð
àðèëæààëàõ
õóäàëäààëàõ íü ãàãöõ¿¿ òóñ çàõ çýýëèéã õºãæ¿¿ëýýä çîãñîõã¿é óëñ îðíû ýäèéí
çàñãèéí ºñºëòºíä áîäèòîîð õóâü íýìðýý îðóóëàõ à÷ õîëáîãäîëòîé íü õàðàãäàæ áàéíà.
ßëàíãóÿà óóë óóðõàéí ñàëáàðààñ àëò, çýñ ìåòàëëûã, áîëîâñðóóëàõ ñàëáàðààñ
ò¿¿õèé ýäèéí àðèëæàà ÕÀÀ ñàëáàðò ¿ð òàðèà çýðýã Commodity –èéí ¿íäñýí
á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿äèéã àðèëæààëàõ íü ¿ð ä¿íòýé áàéíà.
2. ªðãºí õýðýãëýýíèé áàðààíû ¿íý òàíû áîäëîîð
21
- 22. ªðãºí õýðýãëýýíèé ¿íèéí ºñºëò èõñýæ áàéãààã áîäèò óòãààð óã ñóäàëãàà õàðóóëæ
áàéíà. Íèéò ñóäàëãààíä îðîëöîãñäûí 90.4% íü áóþó 5760 õ¿í ºñ÷ áàéíà ãýäãýýñ áàðàà
á¿òýýãäýõ¿¿íèé èðýýä¿éí ¿íèéã òààìàãëàõàä áýðõøýýëòýé áàéãàà áºãººä ºíººäðèéí
¿íý öýíý õóãàöààíû äàðàà ÿìàð áîëîõ íü õýðýãëýã÷äýä áýðõøýýëòýé àñóóäëûí íýã áîëæ
áàéíà.
3. Òàíàé ºðõèéí àìæèðãààíû ò¿âøèí ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä
Ìàãàäã¿é ºðõèéí àìæèðãààíû ò¿âøèí õýâýýðýý áàéãàà íü áàðàà ¿éë÷èëãýýíèé ¿íý
ºññºíòýé õîëáîîòîé áàéæ áîëîõ áºãººä ýíý íü óã çàõ çýýëèéã ñàíàë áîëãîõîä íºõöºë
áàéäàë òààòàé áàéãààã õàðóóëæ ºã÷ áóé ¿ç¿¿ëýëò áîëæ áàéíà.
4. Òà õóðèìòëóóëñàí ìºí㺺𺺠þó õèéäýã âý?
22
- 23. Äýýðõè ¿ç¿¿ëýëòýýñ õàðàõàä ºíººäðèéí ìàíàé èðãýäèéí ¿íýò öààñíû çàõ çýýëä îðîëöîõ
îðîëöîî ñóë áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà. Õàðèí õóðèìòëàë áèé áîëñîí ¿åä õóäàëäàà
íàéìàà õèéäýã ( 26.3% ) ãýæ õàðèóëñàí õàðèóëòààñ áàðààíû áóþó Commodity çàõ
çýýë ìààíü õºãæèõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çýæ áàéãàà þì.
5. Áàíê ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãàà
23
- 24. Commodity çàõ çýýëèéí îðîëöîã÷ íýã ñóáúåêò áîëîõ áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàð íü èõýýõýí
÷óõàë ¿¿ðýãòýé áºãººä õýðýãëýã÷èäèéí áàíêèíä èòãýõ èòãýë íýìýãäýæ áàéãàà íü óã
çàõ çýýëèéí òºëáºð òîîöîî ã¿éöýòãýõ òàë äýýð òààòàé áîëîìæòîé áàéãààã õàðóóëíà.
6. Õàäãàëàìæèéí õ¿¿ òàíû áîäëîîð
Õàäãàëàìæèéí õ¿¿ áàãà áàéíà ãýæ 56.3% íü õàðèóëñàí áàéäëààñ õàðàõàä
øààðäëàãàòàé áîë àøèã îëîõ çîðèëãîîð áóñàä çàõ çýýë ð¿¿ îðîõ áîëîìæòîé áàéãààã
õàðóóëæ ºã÷ áàéíà àà. Óã çàõ çýýëèéí à÷ õîëáîãäëûã õàðóóëæ ºã÷ ÷àäâàë á¿ðýí
áîëîìæòîé þì àà ãýæ ¿çýæ áàéíà àà.
24
- 26. 3.1 Commodity çàõ çýýëèéí àðèëæààíû á¿òýö
Mongol
bank
Long
Mongolian
Mongolian
banks
banks
Short
Broker,
Dealer
Internet
exchange
board
Broker,
Dealer
MSE
Çóðàã
3.1
Ìîíãîë äàõü commodity õóäàëäààíû åðºíõèé á¿òýö ÿìàð áàéõ òàëààð áèä äýýðõ
áàéäëààð(çóðàã 2.1) ººðñäèéí ñàíààãàà äýâø¿¿ëëýý. Òóñ á¿ä¿¿â÷èéã òîâ÷
òàéëáàðëàâàë:
Àðèëæàà íü áàðààã õóäàëäàí àâàõ áîëîí õóäàëäàõ ñîíèðõîëòîé ýòãýýä¿¿ä áðîêåð
äèëëåðèéí áàéãóóëëàãàä õàíäñàíààð ýõëýõ áîëíî. Òàëóóä ýðñäëýý àðèëãàõ ¿¿äíýýñ
àðèëæààíû áàíêóóäàä(clearing house) õàðèëöàõ, õàäãàëàìæ íýýëãýíý. Ýíý íü áàðàà
á¿òýýãäýõ¿¿íèé òºëáºðèéí ýðñäýëýýñ àðèëãàõ àðãà õýðýãñýë áîëæ ºã÷ áàéãàà þì.
Òóõàéí õî¸ð òàëûí ñîíãîñîí áðîêåð äèëåðèéí êîìïàíèóä íü Ìîíãîëûí õºðºíãèéí áèðæ äýýð
àðèëæààíä îðîëöîæ Internet Exchange Board áóþó èíòåðíýò àðèëæààãààð äàìæóóëæ
õî¸ð òàëûí õýëöýëèéã òàëóóäûí ñàíàë áîëãîæ áóé ¿íýýð îðóóëàõ áºãººä òóñ
àðèëæààíû îðëîãîîñ Ìîíãîëûí Õºðºíãèéí Áèðæ øèìòãýë àâíà. Õî¸ð òàëûí õîîðîíäûí
ôüþ÷åðñ ãýðýýíèé æóðàì çààâàð áîëîí õîëáîãäîõ õóóëèéí çààëò, òîãòîîëóóäûã ýðõ
á¿õèé áàéãóóëëàãààñ ( Çàñãèéí ãàçàð, Ñàíõ¿¿ãèéí Çîõèöóóëàõ õîðîî, Ìîíãîëûí
Õºðºíãèéí áèðæ ) ãàðãàõ õýðýãòýé.
26
- 27. 3.1 Àøèãòàé òàëóóä:
Õóäàëäàã÷(Short)-èéí õóâüä:
ªºðèéí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã òºëºâëºñºí õýìæýýíäýý òîãòâîðòîé ¿íýýð çàðàõ
áîëîìæòîé áîëîõ áîëíî. Èéìýýñ ¿íýíä íºëººëæ áîëîõ ãàäààä õ¿÷èí ç¿éë òýäãýýðýýñ ¿¿ñ÷
áîëîõ ýðñäëèéã õààõ áîëîìæòîé. Ìàíàé óëñàä àëèâàà áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý
òîãòâîðã¿é ìºí ºðòºã íýìýãäýõ øàò äàìæëàãà èõòýé ºíººãèéí íºõöºëä õóäàëäàã÷äûí
õóâüä çàõ çýýë äýý𠺺ðèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áîäèòîé ¿íýýð çàðàõ áîëîìæòîé áîëíî.
27
- 28. Õóäàëäàí àâàã÷(long) èéí õóâüä:
Áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷äýýñ ãýðýýíèé òóñëàìæòàé áàðààã òîãòìîë ¿íýýð õóäàëäàæ àâàõ
áºãººä èðýýä¿éä ¿íý ÿìàð áàéõ òàëààð òààìàãëàí ýðñäëýý óäèðäàõ áîëîìæ íýýãäýõ þì.
Èðýýä¿éä áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã òîãòìîë ¿íýýð õóäàëäàæ àâñíààð öààøäèéí
ñàíõ¿¿ãèéí òºëºâëºãºº áîëîí áóñàä øèíæèëãýýã õèéõýä èë¿¿ õÿëáàð áàéõ áîëíî.
Áàíêíû õóâüä:
Áàíêíû òºëáºð òîîöîîíû ¿éë÷èëãýý ºðãºæèõ áîëîìæòîé. Õàðèëöàã÷äààñ òàòàí
òºâëºð¿¿ëñýí õºðºí㺠íü òóõàéí áàíêèíä õàðèëöàõ áîëîí õàäãàëàìæ áîëæ ¿¿í äýýðýýñ
¿íäýñëýæ áàíêóóä íü òîäîðõîé õóãàöàà çààñàí õàäãàëàìæ, õàðèëöàõûí òàòàí
òºâëºð¿¿ëýëòýýð çýýë îëãîõ ¿¿í äýýðýýñ õ¿¿ãèéí çºð¿¿íýýñ àøèã îëîõ áîëîìæòîé.
Àêòèâ áîëîí ïàññèâûí õîñîëñîí óäèðäëàãûã õýðýãæ¿¿ëæ õóãàöààíû õîëáîëòîí äýýðýýñ
õ¿¿ãèéí ò¿âøíèé ýðñäýëýýñ çàéëñõèéõ áîëîí ¿¿íèéãýý àøèãëàæ ýðñäýëýý óäèðäàõ
ìºí à÷ òóñòàé áàéõ þì.
Õºðºíãèéí áèðæ:
Øèíý çàõ çýýë ¿¿ñýí áèé áîëæ õºðºíãèéí áèðæèéí õóâüä àðèëæàà áîëîí çàõ çýýëèéí
õóâüä õàìðàõ õ¿ðýýãýý òýëíý. Õºðºíãèéí çàõ çýýëèéí õºãæëèéã õóðäàñãàõ öààøëààä
çºâõºí äîòîîäûí áóñ îëîí óëñûí õºðºíãèéí çàõ çýýë äýýð àðèëæàà õèéæ ¿éë
àæèëëàãààãàà ºðãºæ¿¿ëýõ. Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºíä íºëººëºõ áîëîëöîîã äýýøë¿¿ëýõ.
Õºðºíãèéí áèðæèéí öàð õ¿ðýýã íýìýãä¿¿ëýõ, Ìîíãîë óëñàä ëàíãóóíû àðûí óëàìæëàãäñàí
çàõ çýýë¿¿äèéã áèé áîëãîõ. Ãàäààäûí îðíóóäàä ÄÍÁ-èéí 65-70% èéã íü ÕÇÇ-èéí ¿éë
àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé áàéäàã áºãººä ýíý èëðýëèéã îëîõîä íýã øàò áîëîõ.
áðîêåð äèëëåðèéí êîìïàíèóä:
Á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýíèé òîî ýíýõ¿¿ çàõ çýýëèéã äàãàí íýìýãäýõ òóë ¿¿íèéã äàãàí
áðîêåð äèëëåðèéí êîìïàíèóäûí àøèã îðëîãî íýìýãäýõ áîëíî. ̺í ôþ÷åðñ ãýðýýíèé
òóñëàìæòàé ýðñäýëýý óäèðäàõûã õ¿ññýí õóâü õ¿í, àëáàí íýãæ, áàéãóóëëàãóóäàä
àëèâàà áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí òàëààðõ òààìàãëàë áîëîí áóñàä çºâëºãºº ºãºõ
çýðýã îëîí òºðëèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ýëýõ áîëîìæòîé áîëíî.
28
- 29. 3.2 Ñàíõ¿¿ãèéí Äåðèâàòèâ
Àëòíû äýëõèéí çàõ çýýëèéí víý
Íýã óíö (31,1 ãðàìì) øàð àëòíû êóìóëÿòèâ äóíäàæ víý (Gold London PM Fix) íü 19972003 îíä 271-363 àì. äîëëàðûí õîîðîíä õýëáýëçñýí áîë 2004 îíä 409.72, 2005 îíä 444.74
àì. äîëëàð áîëîâ. Äîîä víý íü 2006.01.05-íä 524.75 àì.äîëëàð, äýýä víý íü 2006.05.12-íä
725.0 àì.äîëëàð áàéâ. Íýã óíö øàð àëòíû êóìóëÿòèâ äóíäàæ víý 2006 îíä eìíeõ îíûõîîñ
35.69 õóâèàð eñëee. Íýã óíö øàð àëòíû êóìóëÿòèâ äóíäàæ víý 2007.04.23-íä 688.7
àì.äîëëàð áîëîâ. Eäðèéí äóíäàæ víý îéðûí õýä õîíîãò 674-688 àì. äîëëàðûí õîîðîíä
õýëáýëçýæ áàéâ.
Íýã óíö 31.1 ãðàìì øàð àëòíû víý /àì. äîëëàð/
2007
2007.01.01-2007.05.4-í 2007
Gold London PM
îíû
äóóñòàëõ
õóãàöààíû îíû
Fix
II
êóìóëÿòèâ äóíäàæ víý
I ñàðä
ñàðä
29
2007
îíû
III
ñàðä
2007
îíû
IV
ñàðä
2007
îíû
V.04
- 30. Äóíäàæ
/USD/óíö/
víý
657.5
631.17 664.75 654.9 679.37 688.8
Äîîä
Äýýä víý: 691.4 (2007.4.20)
víý:
608.4
(2007.01.10)</TD< tr>
Ýõ ñóðâàëæ. www. kitco.com
3.2.1 Àëòíû Õàíøèéã Á¿ðýëäýõ¿¿í Õýñãýýð íü Ñàëãàõ
2000-01 ñàðààñ 2006-12 ñàð õ¿ðòýëõ Àëòíû õàíøèéí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãèéã íèéëáýð
á¿òýöòýé ñòîõàñòèê õóãàöààíû öóâààã àâ÷ ¿çëýý.
Òóñëàõ Õ¿ñíýãò
30
- 31. 1. ÌÀ áóþó øàòàëñàí äóíäàæûí àðãààð òýãøèòãýñýí óòãóóäûã òîîöñîí. / Çóðàã 2 /
12 áîëîí 2 öýãèéí äóíäàæààð.
2. Õóãàöààíû öóâààíû æèíõýíý óòãóóäààñ òýãøèòãýñýí óòãóóäûã õàñ÷
õýëáýëçëèéí óòãûã òîäîðõîéëñîí.
3. Äýýðõè õýëáýëçëèéí óòãóóäûí òóñëàìæòàéãààð ñàðûí èíäåêñèéã òîîöñîí.
4. ¯íäñýí 3 á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýãòýé õóãàöààíû öóâàà ¿¿ñãýæ ººðººð õýëáýë ñàðûí
íºëººëëèéã íü àðèëãàæ áàéãàà þì.
31
- 32. 5. ¯ëäýãäýë õóãàöààíû öóâààã õóãàöààíààñ õàìààðñàí ôóíêöûã òóñëàìæòàé
ðåãðåññäýæ TR òîäîðõîéëñîí.
Dependent Variable: XAU
Method: Least Squares
Date: 11/01/07 Time: 21:49
Sample: 2000:01 2006:12
Included observations: 84
Variable
Coefficient
C
282.3816
TREND
-1.283201
TREND2
0.064316
R-squared
0.950880
Adjusted R-squared
0.949667
S.E. of regression
24.74901
Sum squared resid
49613.61
Log likelihood
-387.2014
Durbin-Watson stat
0.525884
Std. Error
t-Statistic
8.297799
34.03090
0.450566 -2.847978
0.005136
12.52188
Mean dependent var
S.D. dependent var
Akaike info criterion
Schwarz criterion
F-statistic
Prob(F-statistic)
Prob.
0.0000
0.0056
0.0000
381.8289
110.3140
9.290509
9.377324
784.0057
0.000000
2
Õýëáýðèéã ñîíãîõäîî òóñ á¿ð äýýð ðåãðåññ õèéæ R õàìãèéí ºíäºð ãàðñàí êâàäðàò
2
2
õýëáýðòýé çàãâàðûã ñîíãîí àâñàí. Øóãàìàí R =85.58, Ãèïåðáîë R =10.25 áàéñàí.
¯íýëñýí óòãàà TR / Fitted / àâñàí.
6. Òðåíäèéí íºëººã õàñ÷ ºãñºí
32
- 33. 7. ̺÷ëºãèéí íºëººã 47 öýãèéí äóíäàæààð àâñàí. Ýíý íü äýýðõè ÒR –èéí ãðàôèêèéã
ìºëãºð áîëîõ øààðäëàãûã õàíãàñàí ãýæ ¿çñýí.
8. ¯ëäñýí óòãà íü Øîêûí íºëººëºë áîëæ áàéãàà þì.
Ä¿ãíýëò: Àëòíû õàíø íü ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä îãöîì ººð÷ëºëò ãàð÷ áàéãàà íü óëèðàë,
ñàðûí íºëººëºëòýéãýýñ ãàäíà øîêûí íºëººëºë ºíäºð áàéãàà íü á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãèéã
òîäîðõîéëîõ ÿâöàä àæèãëàãäëàà. Çóðàã 1, 2 –îîñ õàðàõàä Àëòíû õàíø íü ñàðûí
íºëººëºëòýé òýðõ¿¿ õàíäëàãûã íü åðºíõèé人 êâàäðàò òðåíäòýé ãýæ ¿çýæ áîëîõîîð
áàéãàà íü ¿íýëãýýíèé ÿâöàä õàðàãäëàà. Àëòíû õàíø íü åðºíõèé人 7-11 ñàðä õàíø
33
- 34. áóóðäàã õàðèí 12-2 ñàðä ºñäºã ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéíà. Àëòíû õàíø 1, 5-ð ñàðä õàìãèéí
ºíäºð ºñºõ ìàãàäëàë ºíäºðòýé áàéäàã áîë 8-ð ñàðä õàìãèéí óíàõ ìàãàäëàëòàé íü
õàðàãäàæ áàéíà. Øîêûí íºëººëºë èõòýé áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéãàà áºãººä õàìãèéí
õàíøèéã ºñãºõºä íºëººëñºí ¿å íü 2006 îíû 5-ð ñàðä áàéíà. Õàðèí õàíøèéã õàìãèéí èõýýð
áóóëãàõàä íºëººëñºí ¿å íü 2005 îíû 5-ð ñàð áàéíà. Ñàðûí íºëºº õàìãèéí èõòýé áàéñàí ¿å
íü ìºí äýýðõèé îíóóä áóþó 2006,2005 îíû 5-ð ñàðóóä áàéñàí áàéíà. Ýíýõ¿¿ ¿åä ÷óõàì
àëòíû õàíøèéã ºñãºõ / 2006 îíû 5-ð ñàðä / ÿìàð õýðýã ÿâäàë áîëñîí ãýäýã íü ÷óõàë
¿ç¿¿ëýëò.
3.2.2 Àëòíû àðèëæààí äýýð Futures ãýðýýãýýð àøèã îëîõ:
US$/Gold
1000
900
800
700
600
500
400
300
200
86
88
90
92
94
96
98
00
02
04
06
Çóðàã 3.2
XAU
Ôþ÷åðñ ãýðýýã àøèãëàí õýðõýí hedge õèéõ òàëààð òîâ÷ äóðäàÿ.
À êîìïàíè íü ¿íýò ýäëýë ¿éëäâýðëýäýã. Ãýòýë 2007 îíû 12-ð ñàðä 4 ñàðûí äàðàà 1000
óíö àëòíû õýðýãöýý áèé áîëæýý. Ýíý ºäðèéí àëòíû õàíø 1óíö(31.1ãð) íü 802 US$ òîé
òýíöýæ áàéâ. Òèéìýýñ èðýýä¿éä àëòíû ¿íý ÿìàð áàéõûã òààìàãëàõ íü ïîçèöîî ÿìàð
õýëáýðòýé áàéðøóóëàõ øèéäâýð ãàðãàõàä ÷óõàë ¿¿ðýãòýé. Çóðàã 3.2-ò 1986:6
ñàðààñ 2008:2 ñàðûí àëòíû äîëëàðòàé õàðüöàõ õàíøèéí ãðàôèêûã ä¿ðñëýí ¿ç¿¿ëëýý.
Äýýðõ ãðàôèêààñ àæèãëàõàä àëòíû õàíø åðºíõèé人 ºñíº ãýñýí ýíãèéí òààìàãëàëûã
äýâø¿¿ëæ áîëîõ þì. Õàðèí ýêîíîìåòðèê ¿íýëãýýã àøèãëàí õàíøèéã òààìàãëàñíààð
èðýýä¿éä õàíø îéðîëöîîãîîð ÿìàð ¿íýòýé áîëîõûã òîäîðõîéëæ áîëíî.¯íýëãýýã õèéõèéí
34
- 35. òóëä àëòíû õàíøèéí åðºíõèé òðåíäèéã îðóóëæ ºãñºí áºãººä àâòîêîððåëÿöè èëýðñýí òóë
1 ñàðûí õîöðîãäîëòîé ¿íýëãýýã õèéí äîîðõ ¿ð ä¿íä õ¿ðëýý.
Dependent Variable: XAU
Method: Least Squares
Included observations: 442 after adjusting endpoints
Variable
Coefficient
Std. Error
t-Statistic
@TREND
0.234371
0.070339
3.332014
(@TREND+1)^2
-0.000961
0.000267 -3.602365
(@TREND+1)^4
3.12E-09
7.80E-10
3.999807
GOLD(-1)
0.966573
0.012489
77.39124
R-squared
0.980556 Mean dependent var
Adjusted R-squared
0.980423 S.D. dependent var
S.E. of regression
20.05721 Akaike info criterion
Sum squared resid
176203.8 Schwarz criterion
Log likelihood
-1950.538 Durbin-Watson stat
Prob.
0.0009
0.0004
0.0001
0.0000
333.6345
143.3499
8.844063
8.881089
1.621787
Äýýðõ ¿ð ä¿íãýýñ õàðàõàä ñòàòèñòèê ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä õàíãàëòòàé ñàéí áàéíà.
¯íýëãýýíèé ¿ð ä¿íãèéí ãðàôèê áîëîí ïðîãíîçèéí ãðàôèêèéã çóðâàë:
¯íýëãýýíèé ãðàôèê
1000
800
1000
Forecast: XAUF
Actual: XAU
Forecast sample: 1986:06 20
Adjusted sample: 1986:07 20
Included observations: 260
900
800
600
400
80
200
40
0
700
Root Mean Squared Error
Mean Absolute Error
Mean Abs. Percent Error
Theil Inequality Coefficient
Bias Proportion
Variance Proportion
Covariance Proportion
600
500
400
-40
300
-80
200
-120
88
90
92
94
Residual
35
96
98
00
Actual
02
04
Fitted
06
88
90
92
94
96
98
XAUF
00
02
04
06
- 36. Ïðîãíîçèéí ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿íä 2008:03 ñàðä àëòíû õàíø 922$ áîëîõ òºëºâòýé áàéíà.
2008:04 ñàðä 956$ áîëîõ ¿ð ä¿íòýé áàéíà. Êîìïàíè 4 ñàðûí äàðàà çàõ çýýë äýýð(cash
market) 1 óíö àëòíààñ 956$ − 802$ = 154$ àääàæ áîëçîøã¿é áàéíà. Òèéìýýñ À êîìïàíè
ýðñäýëýýñ õàìãààëàëò õèéõèéí òóëä ôþ÷åðñ ãýðýý õèéíý(Íýã ôþ÷åðñ ãýðýýíä 1000
óíö àëò àðèëæààëàãäàíà ãýæ ¿çëýý). Ôþ÷åðñ ¿íèéã 820 ààð òîãòîîæýý.
2008:4 ñàðä ÿìàð ¿ð ä¿íä õ¿ð÷ áîëîõ áîë?
2008 îíû 4 ñàðä óíö àëòíû ¿íý ºññºí áºãººä 830$ áîëñîí ãýâýë À êîìïàíèé ýçýìøèæ áîëîõ
ïîçèöè òóñ á¿ðèéã äîîðõ õ¿ñíýãòýä ¿ç¿¿ëýâ.
Õóãàöàà
Cash ïîçèöè
Ôþ÷åðñ ïîçèöè
3-ð ñàðûí 1 ôþ÷åðñ ãýðýý õóäàëäàæ àâàâ
1 óíö íü 820$
Àëòíû ¿íý 830$ áîëæ ºñºâ. 1000 óíö
Ôþ÷åðñ ãýðýýíýýñ òýãøèòãýñýí ä¿íãýýð
àëòûã óã ¿íýýð õóäàëäàæ àâíà.
2008:04 ñàð
1000 óíö àëòíû õýðýãöýý ãàðñàí
1 óíö àëòíû ¿íý 802$
2007:12 ñàð
10000$-èéí àøèã îëíî.
Àëòíû õàíø ºñºæ 830$-ò õ¿ðñíýýð ôþ÷åðñ ïîçèöè ýçýìøèã÷ íü óíö á¿ðýýñ 10$-í àøãèéã
õ¿ðòýæ áàéíà. Õýðýâ ýñðýãýýð àëòíû õàíø áóóðñàí òîäðóóëáàë 800$-ò õ¿ðñýí áîë
ÿàõ âý? Ýíý ¿åä À êîìïàíè íü óíö á¿ðýýñ 20$-èéí àëäàãäàë õ¿ëýýõ áîëíî. Ãýâ÷ ýíý íü
òèéì ÷ ìóó ¿ð ä¿í áèø þì. ªºðººð õýëáýë êîìïàíè ººðèéí çîðèëãîäîî õ¿ðñýí. Õàìãèéí ãîë íü
ò¿¿õèé ýäèéíõýý ¿íèéã 800$-ò òîãòìîëîîð áàðüæ ÷àäñàí ÿâäàë þì.
36
- 37. Ä¿ãíýëò
Óã ñóäàëãààíû àæëûí õ¿ðýýíä ìàíàé îðîíä Commodity çàõ çýýëèéã íýâòð¿¿ëýõ
íü áîëîëöîîòîé áºãººä çàõ çýýëèéí íºõöºë íü ýåðýã áàéãàà íü ýäèéí çàñãèéí ñóäàëãààíû
¿éë ÿâöààñ õàðàãäëàà. Óã çàõ çýýëèéã õºãæ¿¿ëýõýä þóíû ò¿ð¿¿íä ãîë àñóóäëûí íýã
áîë ìýäýýæ õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷èí áàéãàà áºãººä ýíý òàë äýýð áèäíèé ñóäàëãààíû àæèë
ãîëëîæ àíõààðàí àæèëëàñàíã¿é. Çàõ çýýë äýýð áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã òýýâýðëýõ,
õ¿ðãýæ ºãºõ àñóóäàë äýýð îëîí óëñûí Èíêîòåðìñ 2000 íºõöºëèéí FOB,FAS, CIF çýðýã
ãîë÷èëñîí ÷óõàë íºõöºë¿¿äèéã ãýðýýíäýý òóñãàæ áàðààíû ýðñäýëèéã õî¸ð òàë õîîðîíäîî
òîõèðîëöîí øèéäâýðëýæ áàéíà.
• Ãàäíû õºðºíãèéí çàõ çýýë ºíäºð õºãæñºí îðíóóäàä Commodity çàõ çýýë äýýð óëñ
îðûõîî ýêñïîðòü èìïîðòèéí ãîë ò¿¿õèé ýä, àøèãò ìàëòìàë ( äýëõèéí çàõ çýýë
äýýðõè ), ãýõ çýðýã áàðààíóóäûã àðèëæààëæ áàéíà. Õàðèí ìàíàé îðíû õóâüä
þóíû ºìíº äîòîîääîî óã çàõ çýýëèéã íýýæ öààø íü ºðãºæ¿¿ëýõ áîäëîãî áàðèìòàëæ
àæèëëàõ íü ÷óõàë àñóóäàë áàéíà. Ìàíàé îðíû õóâüä ºðãºí õýðýãëýýíèé áàðàà
37
- 38. á¿òýýãäýõ¿¿íèéã á¿ðä¿¿ëýã÷ ãîë íýð òºðëèéí áàðààíóóä öààøëààä óóë
óóðõàéí ñàëáàðûí àøèãò ìàëòìàë ìåòàëëóóäûã àðèëæààëàõ íü õºðºíãèéí çàõ
çýýëèéã õºãæ¿¿ëýõ áàñ íýãýí õºø¿¿ðýã áîëæ ºã÷ áàéãàà þì.
• Ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä ºíººäºð áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí òààòàé áàéäàë,
õýðýãëýã÷äèéí áýëýí ìºí㺠áàéðøñàí òîõèîëäîëä õóäàëäàà àðèëæàà õèéõ çýðýã
áîëîìæóóä íýã òàëààñ ñàéí áàéíà. Õýðýãëýýíèé ¿íèéí ºñºëò õýðýãëýýíèé ñàãñàí
äàõü áàðààíû 67.8% íü ºññºí ãýñýí ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéãàà íü áàðàà ìàòåðèàëûí
¿íèéí ºñºëò èõñýæ ò¿¿íèé ýðñäýëýýñ ãàãöõ¿¿ ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóä áóñ
ÕÕÊ,ÕÊ,ÕÝÀÀ, õóâü õ¿í áàéæ áîëîõ áîëîëöîîòîé áîëæ áàéãàà õýðýã.
• Óëàìæëàãäñàí çàõ çýýëèéí õýðýãñýë¿¿ä áîëîõ äåðèâàòèâ ãýðýýí¿¿äýýð
ýðñäýëèéã óäèðääàã áºãººä Commodity çàõ çýýë äýýð ãîë÷ëîí ÿðèãääàã
ôîðâàðä, ôüþ÷åðñ ãýðýýí¿¿äýýð òóõàéí ñóáúåêò¿¿ä ìààíü ýðñäýëýý óäèðäàõ
áîëîëöîîòîé. Áèäíèé àâ÷ ¿çñýí àëòíû õàíø äýýð èðýýä¿éí ¿íèéí ïðîãíîçûã ýíãèéí
öýãýí ¿íýëãýýíèé àðãààð õèéñýí áºãººä ýêîíîìåòðèê çàãâàð÷ëàëóóä áîëîõ
õàíøèéí òààìàãëàë, èðýýä¿éí òààìàãëàëûã õèéõ ARCH, GARCH, EWMA çýðýã
àðãà÷ëàëóóäààð õàíøèéí èðýýä¿éí ïðîãíîçûã õèéõ ìºí àëäàæ áîëîõ àëäàãäàë
îëæ áîëîõ àøãèéã òîäîðõîéëñíîîð ýíýõ¿¿ äåðèâàòèâ ãýðýýí¿¿äýýð ýðñäýëýý
óäèðäàõ áîëîëöîî ãàð÷ áàéãàà þì.
• Õºðºíãèéí çàõ çýýëèéí áàéäàë 2006 îíä ìýäýãäýõ¿éö ºñºëòòýé áàéãàà áàéäàë
íü õºðºíãèéí çàõ çýýëèéí õºãæèë äýýøèëæ áàéãàà íýãýí èëýðõèéëýë áºãººä
õóâüöààíû àðèëæàà 10.1 òýðáóì òºãðºã áóþó 5 äàõèí ºññºí, ÇÃ-ûí áîíä 34.1%èàð ºññºí ãýõ çýðýã íü øèíý çàõ çýýëèéã õºãæ¿¿ëæ ¿éë àæèëëàãààíû öàð
õ¿ðýýã íýìýãä¿¿ëýõ áîäëîãûã áàðèìòàëæ àæèëëàõ áîëîëöîîòîé áàéíà.
Ìîíãîë óëñûí èðãýäèéí õàäãàëàìæèéí õýìæýý 1 òðèëëèîíä õ¿ð÷ áàéãàà íü øèíý çàõ
çýýëä îðóóëæ õºðâºõ ÷àäâàð, Øèíý çàõ çýýë ¿¿ñýí áèé áîëæ õºðºíãèéí áèðæèéí
õóâüä àðèëæàà áîëîí çàõ çýýëèéí õóâüä õàìðàõ õ¿ðýýãýý òýëíý. Õºðºíãèéí çàõ
çýýëèéí õºãæëèéã õóðäàñãàõ öààøëààä çºâõºí äîòîîäûí áóñ îëîí óëñûí õºðºíãèéí çàõ
çýýë äýýð àðèëæàà õèéæ ¿éë àæèëëàãààãàà ºðãºæ¿¿ëýõ. Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºíä
íºëººëºõ áîëîëöîîã äýýøë¿¿ëýõ. Õºðºíãèéí áèðæèéí öàð õ¿ðýýã íýìýãä¿¿ëýõ, Ìîíãîë
óëñàä ëàíãóóíû àðûí óëàìæëàãäñàí çàõ çýýë¿¿äèéã áèé áîëãîõ. Ãàäààäûí îðíóóäàä
38
- 39. ÄÍÁ-èéí 65-70% èéã íü ÕÇÇ-èéí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé áàéäàã áºãººä ýíý
èëðýëèéã îëîõîä íýã øàò áîëîõ þì àà.
Ñàíàë çºâëºìæ
Òóñ çàõ çýýëèéã íýâòð¿¿ëæ á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð òºðëèéã îëøðóóëàõ öààøëààä îëîí
óëñàä ìºí òîäîðõîéëîãäñîí Energy Market çýðýã øèíý çàõ çýýë îðóóëæ èðæ ººðèéí
óëñààñ ãàäíà ãàäíû îðíóóäòàé ìàíàé îðíû òóëãàìäàæ áóé àñóóäëûí íýã áîëîõ áåíçèí
øàòàõóóí, íåôüò , ýõëýë ñóóðü íü òàâèãäñàí áàéãàëèéí õèé çýðýã á¿òýýãäýõ¿¿íèéã
îëîí óëñûí çàõ çýýë äýýðýýñ îðóóëæ èðýõ.
•
Çàõ çýýëèéí íºõöëèéã çîõèöóóëàõ õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷íûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ.
•
Õºðºíãèéí áèðæèéí ¿éë àæèëëàãààã îëîí íèéòýä òàíèëöóóëæ, ìýäýýëëèéí öàð
õ¿ðýýã ºðãºòãºõ.
•
Ǻâõºí òóñ äåðèâàòèâ ãýðýýí¿¿äýýñ ãàäíà option ýðõèéã àøèãëàæ õýëöýë
õèéí çîõèìæòîé õóâèëáàðûã ñîíãîõ.
•
Ñàíõ¿¿ãèéí çîõèöóóëàõ õîðîî, Ìîíãîëûí õºðºíãèéí áèðæ íü äýðãýäýý Futures
õàðèóöñàí àëáàòàé áîëîõ õýðýãòýé. Óã àëáà íü äàíãààðàà óëàìæëàãäñàí çàõ
çýýëèéí ¿éë àæèëëàãààíä áèå÷ëýí îðîëöîæ õÿíàëò òàâèõ ¿éë àæèëëàãààã íü
çîõèöóóëàõ ¿¿ðýãòýéãýýð îðîëöîíî.
•
Õºðºíãèéí áèðæ íü ìîíãîëûí àðèëæààíû áàíêóóäòàé õàìòðàí àæèëëàõ ýñâýë
online ñèñòåìä íýãäýí îðñíîîð Commodity çàõ çýýëèéí õóäàëäàã÷ õóäàëäàí
àâàã÷èéí
õîîðîíäûí
òºëáºðèéí
àñóóäëûí
àëèâàà
ìàðãààíûã
øèéäâýðëýõ
áîëîìæòîé.
•
Ìîíãîëûí õºðºíãèéí áèðæ Commodity çàõ çýýëèéí æóðìûã ººðñäèéí ç¿ãýýñ
áîëîâñðóóëæ áîëîâñðîíãóé áîëãîæ ¿éë àæèëëàãààíäàà íèéöñýí áîäëîãûã
áàðèìòëàõ.
39
- 40. Íîì Ç¿é
1. Phillipe jorion, (2003) “ handbook of financial risk manager” 2-nd edition
2. John Hull, “Options Futures and other derivatives” 5-th edition
3. Andrew M.Chisholm,(2004) “Derivatives demystified”
4.David R.Koeing,(2004) “The Proffesional Risk Managers’ Handbook”
5.Zvi Bodie, Alex Kane, Alan J.Marcus,(1998) “ Essentials of Investment “ 3-th edition
6.Ìîíãîë áàíêíû ñóäàëãààíû àæëóóä 2006 îíû
7.Ñòàòèñòèêûí ýìõýòãýë¿¿ä
40
- 41. 8.Elliot I.Klayman8 John W.Bagby, Nan S.Ellis, “Business law”
9. Èíòåðíåò ýõ ñóðâàëæóóä
www.mongolbank.mn
www.mse.mn
www.frc.mn
www.nso.mn
www.fmi-inc.net
Áóñàä ñàéòóóä
41
- 42. Ò¿ëõ¿¿ð ¿ãñ
OTC- Over the Country
FRA-Forward Rate Agreement
Long position-ôþ÷åðñ ãýðýýã õóäàëäàí àâàã÷ òàë
Short position-ôþ÷åðñ ãýðýýã õóäàëäàã÷ òàë
FOB- Free on Board
FAS- Free Alongside Ship
CIF- Cost Insurance Freight
42
- 43. Õàâñðàëò 1: Õýðýãëýã÷äèéí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í
1. Òàíû áîäëîîð ÿìàð ñàëáàð ýäèéí çàñãèéã ò¿ðãýí õºãæ¿¿ëýõ âý?
2. ªðãºí õýðýãëýýíèé áàðààíû ¿íý òàíû áîäëîîð
3. Òàíàé ºðõèéí àìæèðãààíû ò¿âøèí ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä
43
- 45. 4. Òà õóðèìòëóóëñàí ìºí㺺𺺠þó õèéäýã âý?
5. Áàíê ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãàà
6. Õàäãàëàìæèéí õ¿¿ òàíû áîäëîîð
45
- 46. Õàâñðàëò 2:
ÇÀÐÈÌ ÁÀÐÀÀÍÛ ÇÀÕ ÇÝÝËÈÉÍ VÍÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË
Öýâýð çýñèéí äýëõèéí çàõ çýýëèéí víý
Íýã òîíí öýâýð çýñèéí víý 1995 îíä eñ÷ 2935.6 àì.äîëëàðò õvðñýí áeãeeä ýíý víèéí
òeâøèíä 1996-2004 îíûã äóóñòàë õvðýýãvé áàéñàí áîë 2005 îíä ãýíýò eñ÷ 3678.89 àì.
äîëëàð/òîíí, 2006 îíû ýõíèé òàâàí ñàðä äóíäàæààð 5850.6 àì. äîëëàð/òîíí áîëñîí. Çýñèéí
víý èíãýòëýý eñ÷ áàéãààãvé àæ. Òóõàéëáàë, Öýâýð çýñèéí víý 2005 îíä 1995 îíûõîîñ
55.9 õóâü eññeí, 2005 îíä 2004 îíûõîîñ 28.4 õóâü eññeí. 2006.08.10-íä Max 8070.0
àì.äîëëàð/òîíí
Íýã òîíí öýâýð çýñèéí víý 2006 îíû 12-ð ñàðä 6675.11 àì.äîëëàð áîëæ, eìíeõ îíû ìeí
våèéíõýýñ 1.5 äàõèí eññeí. Îéðûí eäðvväýä íýã òîíí öýâýð çýñèéí víèéí óðñãàëûí
ãîëüäðîë 8100-8225 àì. äîëëàðûí õîîðîíä õýëáýëçýæ áàéâ. 2007.05.04-íä 8225
àì.äîëëàð/òîíí áîëîâ.
Ëîíäîíãèéí ìåòàëëûí áèðæ äýýð õóäàëäñàí íýã òîíí “À” çýðýãëýëèéí öýâýð çýñèéí
äóíäàæ víý (àì.äîëëàð/ òîíí)
2007
Îí
ñàð
îíû
eäeð
I ñàðä
2007
2007
2007
2007
îíû
îíû
îíû
îíû
II ñàðä III ñàðä IV ñàðä IV.24
Äóíäàæ víý 5669.66 5676.45 6452.48 7766.47 8100.0
2007
îíû
V.04
8225.0
Ýõ vvñâýð: www. lme. Com
Ëîíäîíãèéí
ìåòàëëûí
öýâýð
áèðæèéí
öýâýð
öàéðûí
/Zinñ/
äóíäàæ
Áýëíýýð õóäàëäàã÷ (Cash seller & settlement)-èéí ñàðûí äóíäàæ víý, àì.äîëëàð/ òîíí)
Îí ñàð eäeð
2007 îíû 2007 îíû 2007 îíû 2007 îíû 2007 îíû
I ñàðä
II ñàðä III ñàðä IV ñàðä V.04
Äóíäàæ víý
3786.68
46
3309.5
3271.3
3557.47
4094.5
víý
- 47. Íýã òîíí öýâýð öàéðûí víý 2006 îíä eìíeõ îíûõîîñ 2.4 äàõèí eñ÷ýý. Îéðûí eäðvväýä 37914095 àì.äîëëàðûí õîîðîíä õýëáýëçýæ áàéâ.
Íýã óíö 31.1 ãðàìì ìåíãåíèé víý
Silver
2007.01.01London
2007.05.04-í
2003 îíû 2004 îíû 2005 îíû 2006 îíû
PM
Fix
õóãàöààí
2007.05.0
êóìóëÿòèâ êóìóëÿòèâ êóìóëÿòèâ êóìóëÿòèâ
(väýýñ
äàõ
4
äóíäàæ víý äóíäàæ víý äóíäàæ víý äóíäàæ víý
õîéøèõ
êóìóëÿòèâ
víýýð)
äóíäàæ víý
Äóíäàæ víý
/USD/óíö/
4.8758
6.6711
7.3164
11.5452
13.392
13.4
Îéðûí eäðvväýä íýã óíö öýâýð ìeíãeíèé víý 13.45-13.4 àì. äîëëàðûí õîîðîíä õýëáýëçýæ
õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé eíäeð áàéâ.
Ãàçðûí òvvõèé òîñíû äýëõèéí çàõ çýýëèéí víèéí áàéäàë
Îí, ñàð, eäeð
ÎÕÓ-ûí
“WTI“Brent "Urals
Cushing”
” ñïîò 32”
ñïîò
ñîðò
2007.05.09-íä
61.55
64.23
59.74
äóóñòàëõ 7 õîíîãèéí äóíäàæ 61.89
66.92
63.17
ÁÍÕÀÓûí
“Daqing33”
Äýëõèéí
äóíäàæ
F.O.B.
víý
67.54
63.4
2007.04.27-2007.05.04-í
víý /àì.äîëëàð/áàððåëü
“IPE”
áèðæ
äýýð
2007.05.09-íû 2007 îíû VI ñàð
2007 îíû VII ñàð
17.25.00.09-17.29.59 öàãèéí õîîðîíä 5
ìèíóòûí
õóãàöààíä
õóäàëäñàí
íýã 64.56
áàððåëü “Brent” ãàçðûí òîñíû æèãíýñýí àì.äîë/áàððåëü
äóíäàæ futures víý
Ýõ ñóðâàëæ. www. bloomberg.com, ipe
47
64.96
àì.äîë/áàððåëü
- 48. Íýã áàððåëü ãàçðûí òvvõèé òîñíû äýëõèéí äîëîî õîíîãèéí äóíäàæ víý 2007.05.04-íä 63.4
àì.äîëëàð áîëæ, eìíeõ äîëîî õîíîãèéí äóíäàæààñ 0.24 õóâèàð eñ÷ýý. Õàðèí eìíeõ îíû ìeí
våèéíõýýñ 5.29 õóâèàð áóóð÷ýý.
Ðîòòåðäàì, Ñèíãàïóðûí çàõ çýýëèéí FOB íeõöeëeeð òîîöñîí íýã ãàëëîí áåíçèíèé ñàð,
äîëîî
õîíîãèéí
äóíäàæ
víý
/ Íýã ãàëëîí=3.78 ëèòð./ Ò
Ñèíãàïóðûí FOB íeõöëeeð òîîöñîí íýã ãàëëîí áåíçèíèé ñïîò äóíäàæ víý 2007.05.08-íä
äóíäàæààð 204.95 öåíò áàéâ. Singapore Leaded Regular Gasoline Spot Price FOB
(Cents per Gallon)
ÎÕÓ-ûí äîòîîä çàõ çýýë äýõ äèçåëèéí òvëøíèé õýðýãëýýíèé äóíäàæ víý
48
- 49. 2007.05.02-íû eäðèéí “Ôåäåðàëüíàÿ ñëóæáà ãîñóäàðñòâåííîé ñòàòèñòèêè /Ðîññòàò/”èéí ìýäýýãýýð, ÎÕÓ-ä 2007.04.16-íààñ 2007.04.22-íä äèçåëèéí òvëøíèé õýðýãëýýíèé
víý 16.95 ðóá/ëèòð áàéâ. ÎÕÓ-ûí äîòîîä çàõ çýýë äýýð îéðîëöîîãîîð äèçåëèéí òvëøíèé
víý 769 îð÷èì òeãðeãòýé òýíövv, 2007.05.07-íä ÀÍÓ-ä íýã ëèòð eíäeð ÷àíàðûí äèçåëèéí
òvëøíèé víý eìíeõ äîëîî õîíîãèéíõîîñ 0.53 õóâèàð áóóð÷, /Low Sulfur Diesel Fuel Prices
271.6 Cents per Gallon, Ultra Low Sulfur Diesel Fuel Prices-281.6 Cents per Gallon/
îéðîëöîîãîîð 838-869 òeãðeãòýé òýíövv áîëîâ. 1 àì.äîëëàð=1166 òeãðeã, 3.78 ëèòð=1
ãîëëàí òýíövv ãýæ òîîöîîëîâ]
ÎÕÓ-ûí äîòîîä çàõ çýýë äýõ àâòîáåíçèííèé õýðýãëýýíèé äóíäàæ víý
49
- 50. 2007.05.2-íû eäðèéí “Ôåäåðàëüíàÿ ñëóæáà ãîñóäàðñòâåííîé ñòàòèñòèêè /Ðîññòàò/”èéí ìýäýýãýýð, ÎÕÓ-ä 2007.04.16-íîîñ 2007.04.22-íû õîîðîíä À-76, ÀÈ-80 ìàðêèéí
áåíçèíèé õýðýãëýýíèé äóíäàæ víý 15.73-eeñ 15.74 ðóá/ëèòð, ÀÈ-92, ÀÈ-93 ìàðêèéíõ
18.55-ààñ 18.56 ðóá/ëèòð, ÀÈ-95 áà òvvíýýñ äýýøõ ìàðêèéíõ 20.06-ýýñ 20.08
ðóá/ëèòð áîëæ 0.02 ðóáëü/ëèòðýýð íýìýãäýâ. Äèçåëèéí òvëøíèé víý 16.95-ààñ 16.95
ðóá/ëèòð áîëæ, víý íü eeð÷ëeãäeeãvé áàéâ.
Yíèéí eeð÷ëeëòèéí òàëààðõè çàðèì ìýäýý
2007.05.07-íû ìýäýýãýýð, ÀÍÓ-ä ñvvëèéí õî¸ð äîëîî õîíîãò íýã ãàëëîí /3,78 ëèòð/ äîîä
çýðýãëýëèéí àâòîáåíçèíèé æèæèãëýíãèéí víý îéðîëöîîãîîð 20 öåíòýýð íýìýãäýæ 3.07
äîëëàð áîëæ îðãèëäîî õvð÷ýý. ÀÍÓ-ûí øàòàõóóí öýíýãëýõ 7 ìÿíãàí öýãò ÿâóóëñàí
ñóäàëãààíààñ vçýõýä Ñàí-Ôðàíöèñêîä 3.49 äîëëàð/ãàëëîí áîëæ áàéâ. ÀÍÓ-ä
àâòîìàøèíààð àÿëàõ îðãèë vå áîëæ, øàòàõóóíû íeeö áàãàñàæ áàéãààòàé õîëáîîòîé
ãýíý. Îäîîãîîð ÀÍÓ-ûí ãàçðûí òîñ áîëîâñðóóëàõ véëäâýðvvä õv÷ ÷àäëûíõàà 88 õóâèéã
àøèãëàæ
áàéíà.
- 2007.05.07-íû ìýäýýãýýð, Ãàçðûí òvvõèé òîñ îëáîðëîëòîîðîî äýëõèéä 4-ð áàéð ýçýëäýã
Èðàíû öeìèéí õeòeëáeðèéã òîéðñîí õÿìðàëò áàéäëààñ õàìààð÷ äýëõèéí íåôòèéí víý eñ÷
áàéíà
ãýæ
çàðèì
øèíæýý÷
vçýæ
áàéíà.
- 2007.05.2-íû eäðèéí “Ôåäåðàëüíàÿ ñëóæáà ãîñóäàðñòâåííîé ñòàòèñòèêè /Ðîññòàò/”50
- 51. èéí ìýäýýãýýð, ÎÕÓ-ä 2007.04.16-íîîñ 2007.04.22-íû õîîðîíä À-76, ÀÈ-80 ìàðêèéí
áåíçèíèé õýðýãëýýíèé äóíäàæ víý 15.73-eeñ 15.74 ðóá/ëèòð, ÀÈ-92, ÀÈ-93 ìàðêèéíõ
18.55-ààñ 18.56 ðóá/ëèòð, ÀÈ-95 áà òvvíýýñ äýýøõ ìàðêèéíõ 20.06-ýýñ 20.08
ðóá/ëèòð áîëæ 0.02 ðóáëü/ëèòðýýð íýìýãäýâ. Äèçåëèéí òvëøíèé víý 16.95-ààñ 16.95
ðóá/ëèòð
áîëæ,
víý
íü
eeð÷ëeãäeeãvé
áàéâ.
- 2007.01.25-íû ìýäýýãýýð, Íýã áàððåëü ãàçðûí òvvõèé òîñíû víèéí òeâøèí 55
àì.äîëëàðààñ äýýøèëæ, 55.37 àì.äîëëàð/áàððåëü áîëæýý. Víèéí òeâøèíèé eñeëòèéí
õvëýýãäýãäýæ áóé ÷èã õàíäëàãûã òeñeeëeõeä ãàçðûí òvvõèé òîñíû víý îéðûí 1-2 äîëîî
õîíîãò
58-60
àì.äîëëàð/áàððåëü
áàéõ
áîëîëòîé.
2007.01.25
• 2007 îíä ‘’Brent’’ ñîðòûí íýã áàððåëü ãàçðûí òvvõèé òîñíû víèéã 60 àì.äîëëàð, ÎÕÓ-ûí
Óðàëñ 56 àì.äîëëàð õvðòýë õýëáýëçýõ áîëîâ óó ãýñýí òeñeeëeë áàéãàà.
• 2007.1.23-íû eäðèéí “Ôåäåðàëüíàÿ ñëóæáà ãîñóäàðñòâåííîé ñòàòèñòèêè /Ðîññòàò/”èéí ìýäýýãýýð, ÎÕÓ-ä 2007.1.05-íýýñ 2007.1.12-íû õîîðîíä àâòîáåíçèíèé õýðýãëýýíèé
/æèæèãëýíãèéí/ víý eeð÷ëeëòãvé õýâèéí áàéâ.. Ýíý õóãàöààíä À-76, ÀÈ-80 ìàðêèéí
áåíçèíèé õýðýãëýýíèé äóíäàæ víý 15,83-ààñ 15,83 ðóá/ëèòð, ÀÈ-92, ÀÈ-93 ìàðêèéíõ
18,7-ààñ 18,7 ðóá/ëèòð áîëæ eeð÷ëeãäeeãvé, õàðèí ÀÈ-95 áà òvvíýýñ äýýøõ
ìàðêèéíõ 20.14-îîñ 20,14 ðóá/ëèòð õvðòýë áóóð÷ýý. Äèçåëèéí òvëøíèé víý 17,12-ààñ
17,12 ðóá/ëèòð áîëæ.
Õàâñðàëò 3: Àëòíû ¿íýëãýýíèé êîððåëîãðàì
Date: 03/13/08 Time: 22:57
Sample: 1986:07 2008:02
Included observations: 260
Q-statistic
probabilities
adjusted for 1
ARMA term(s)
Autocorrelation
Partial Correlation
.|.
|
.|.
|
*|.
|
*|.
|
51
AC
PAC Q-Stat Prob
1 -0.020 -0.020 0.1016
2 -0.088 -0.089 2.1516 0.142
- 53. (@TREND+1)^4
@SEAS(1)
@SEAS(2)
@SEAS(3)
@SEAS(4)
@SEAS(5)
@SEAS(6)
@SEAS(7)
@SEAS(8)
@SEAS(9)
@SEAS(10)
@SEAS(11)
@SEAS(12)
AR(1)
R-squared
Adjusted R-squared
S.E. of regression
Sum squared resid
Log likelihood
Inverted AR Roots
1.79E-06
569.6253
570.1540
563.1722
563.5550
565.7555
561.3256
559.7890
558.0198
557.7065
563.1457
564.9871
565.3019
0.878654
0.982642
0.981499
15.02481
54856.01
-1064.656
.88
4.03E-07
4.446948
73.68242
7.730818
73.64445
7.741982
73.73401
7.637889
73.81224
7.634980
73.88093
7.657666
73.94142
7.591491
73.91405
7.573513
73.88006
7.553049
73.84211
7.552690
73.80216
7.630478
73.76166
7.659631
73.72156
7.668068
0.030074
29.21618
Mean dependent var
S.D. dependent var
Akaike info criterion
Schwarz criterion
Durbin-Watson stat
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
391.5352
110.4605
8.320432
8.553246
2.027930
1.4 Õóäàëäàí àâàëòûí òýíöâýð PPP îíîë / Purchase Power
Parity /
Îëîí óëñûí ñàíõ¿¿ä ¿íäñýí 3 îíîë / Interest Rate Parity,PPP,International Fisher’s Effect /
áàéäàã áºãººä ò¿¿íèé íýã íü PPP îíîë þì àà. Óã îíîëîîð áîë òóõàéí ¿åèéí õàíøèéí spot
ººð÷ëºëò äýýð äîòîîä áîëîí ãàäààäûí èíôëÿöèéí íºëººëëèéã îðóóëàí òîîöñîíîîð óã íºõöºë
53
- 54. áàéäàëä èìïîðò õèéõ ¿¿, ýêñïîðò õèéõ ¿¿ ãýäýã øèéäâýðèéã ãàðãàõ áîëîìæ áèé
áîëãîäîã.
(1)
Çóðàã 1.4
PPP line áóþó òýíöâýðèéí øóãàì äýýð îðøèõã¿é áàéãàà òîõèîëäîëä àðáèòðàæ õèéæ
áîëíî ãýæ ¿çäýã.
54
