2. .- A cantiga de amor é o xénero
máis provencializante da nosa
lírica
(< cançó).
.- Figuras conceptuais (antíteses,
paradoxos, parodia, ironía) e
formais (dobre, mordobre).
.- A linguaxe é máis elaborada que
a das cantigas de amigo.
.- Conservánse nos códices en 1º
lugar: 377 de refrán e 321 de
mestría.

3. A cantiga de amor é un poema no que un home se dirixe a unha dona,
mostrando o seu amor por ela. Unha amada inalcanzable, á que se rende
vasalaxe como se fose un señor feudal.
En contra do que sucedía nas cantigas de amigo, o suxeito lírico é
masculino.
Estamos ante un xénero prestixioso.
Constitúen a maior parte das 1679 cantigas profanas que conservamos e
dedícaselle en exclusiva o Cancioneiro de Ajuda.

4. Orixes
 A) TRADICIÓN CLÁSICA: o mundo antigo inflúe no
pensamento do home da Idade Media, de aí que vexamos
nas composicións a erótica latina, o amor platónico e as
consecuencias tormentosas do desamor.
 B) TRADICIÓN MEDIEVAL: a influencia do idealismo cristiá
fai que teñamos un culto á muller como un ser divino.
 E seguindo esta liña temos tamén a influencia da sociedade
feudal.
 C) TRADICIÓN POPULAR: Gaston París ve unha influencia
na celebración das maias, xa que a invocación da primavera
favorece o amor libre e o pracer.
 D) TRADICIÓN PROVENZAL: ademais dos numerosos
provenzalismos temos a introdución da teoría do amor
cortés.

5. O xénero poético da
CANTIGA DE AMOR
consistía en que unha
voz poética
masculina expresaba
o seu amor a unha
dama idealizada da
nobreza.

6. Coa palabra “SENHOR” o home facía referencia a
unha DONA que reunía
CARACTERÍSTICAS ABSTRACTAS DO IDEAL DE
BELEZA FEMININO.
Daquela o morfema -or era o
empregado para os dous
xéneros: a senhor, a pastor…

7. Por tanto…
 Na cantiga de amor a voz presente é a
masculina: é o home quen expón a súa coita
amorosa a unha muller.
 A palabra senhor, que fai referencia á amada,
adoita aparecer nos primeiros versos destas
cantigas, converténdose na marca de xénero.

8. “FALAR BEN”, “SER
FERMOSA”, “BEN
TALLADA” OU “A
QUE DEUS FIXO
MELLOR” son os
únicos eloxios que fai
o poeta.

9. Este non podía citar
ningunha parte física
concreta dela porque
rompería o código da
MESURA, que impedía
desvelar a identidade
da dama gabada no
poema.

10. Pola COITA (PENA
DE AMOR) que sufría
pola dama, a voz
poética podía chegar
a MORRER DE
AMOR, o que se deu
na cantiga de amor
provenzal.

11. … moir*’ eu porque non vexo
aquí
a dona que por meu mal vi.
*morro
(Afonso X)

12. Os personaxes
A senhor: descrita de xeito vago e impreciso. Só
sabemos que é moi bela, case perfecta (bon
semelhar, ben talhada). Da súa psicoloxía tampouco
temos adxectivos nin positivos nin negativos (bon
sen, bondade).
O namorado: desempeña o papel de vasalo (seer
vosso) e preséntase á dama como un ser fiel e
honesto para gañar o seu favor. Expresa
repetidamente o seu amor pola senhor aínda que ás
veces o oculta por medo á saña. Pode chegar á morte
por amor, ao non lle conceder galardón (recompensa)

13. Os personaxes
 Os miscradores: eran os competidores do
poeta polo amor da dama. Cualificados de
mentireiros porque así o autor atraía a
atención da amada sobre el.

14. O amor cortés
• Este ideal baséase na concepción do amor
como servizo. O home, como namorado,
estaba sometido á súa namorada igual ca un
vasalo ao seu señor. A amada é
representación de todas as virtudes e bens.
Hai que exaltar a muller como suma de
calidades positivas. O poeta aspira a través
dun camiño de aprendizaxe amorosa ao
grao máis alto de felicidade, ao Joi d´amor.
Aínda que non sempre é así.

15. O amor cortés
• O amor cortés configúrase como unha arte
con graos diferentes que o amante vai
superando na escada amorosa:
FENHEDOR: limítase a suspirar pola
amada, sen dirixirse a ela.
PRECADOR: diríxese a ela rogándolle o seu
amor.
ENTENDEDOR: a dama corresponde o seu
amor.
DRUDO: prodúcese contacto físico

16. O amor cortés
• A característica fundamental do amante é a
mesura e a vontade de servir polo pracer
de facelo, para realizarse a un mesmo
mediante o amor, orixe da perfección.

17. DIFERENZAS CANÇO-CANTIGA AMOR
• A muller da lírica provenzal a quen se
dirixen as composicións é real e casada. Na
nosa o poeta diríxese a unha dona
idealizada , solteira ou casada.
• Na cantiga de amor, o gozo de amar e a
sensualidade son substituídos por un amor
platónico dominado pola coita de amor. O
namorado nunca é correspondido e na cançó
si; non, pois, hai contacto físico nin
adulterio.

18. DIFERENZAS CANÇO-CANTIGA AMOR
• Ausencia de descrición física da dama, é
algo intocable e etéreo. Só se describe
moralmente.
• Ausencia de locus amoenus e exordium
primaveral.
• Os nosos poetas case nunca superan a fase
de fenhedor, como moito chegan a
precadores.

19. DIFERENZAS CANÇO-CANTIGA AMOR
• Maior sinxeleza formal: Na cançó
composicións de mestría, con 5 ou 7 cobras
unisonantes ou dobras, rima consonante e 800
esquemas estróficos diferentes.
Na cantiga de amor, cantigas de mestría ou
refrán, de 4 ou 5 cobras con rima asonante e só
200 esquemas estróficos diferentes.

20. Os recursos propios deste tipo de cantiga son O
DOBRE E O MORDOBRE.
O PRIMEIRO É A REPETICIÓN DUNHA
PALABRA NA MESMA COBRA OU ESTROFA.

21. DOBRE
Pois sempre há en vós mesura
e todo ben e cordura,
que Deus fez en vós feitura
qual non fez en muller
nada (Don Dinís)

22. O MORDOBRE repite unicamente o
lexema, creando un xogo de
conceptos do AMOR CORTÉS aínda
maior có dobre.

23. MORDOBRE
Pois me tal coita faz sofrer
qual sempr’ eu por ela sofrí,
des aquel día que a vi,
e non se quer de min doer
… (Afonso X)

24. As cantigas de amor acostumaban ser de
mestría, sen estribillo ou refrán, de aí que o
poeta debese amosar o seu bo facer poético ao
non poder repetir versos enteiros.

25. Quer’ eu en maneira de
proençal
fazer agora un cantar d'
amor
… (Don Dinís)
A rima MACHO (AGUDA) destas composicións
seguía máis fielmente o modelo provenzal,
fronte á rima grave, máis propia das de amigo.

26. Tópicos nas
cantigas de amor

27. Trazos temáticos da cantiga de amor
Céntrase no tema da fin'amors Visión idealizada da dama,
ou amor cortés. apenas descrita para non
Expresión dunha voz masculina desvelar a súa identidade
que manifesta a súa paixón (amor adúltero per se) e
amorosa cara a unha dama respectar a mesura (motivo
nobre, normalmente do segredo do amor)
casada. O amor non correspondido polo
Trasvasamento do ríxido código desdén ou rexeitamento da
feudal de vasalaxe á dama (sanha) é fonte de
relación amorosa: coita e sufrimento
trobador=vasalo/dona=senh constante, mesmo morte de
or amor.
O amante, como bo vasalo, ha Amor entendido como camiño
ser constante e fiel, á de perfección espiritual.
espera dun prezado ben.

28. Como morreu quem nunca bem
houve da rem que mais amou,
e que[m] viu quanto receou
dela, e foi morto por en:
ai, mia senhor, assi moir'eu!
Como morreu quem foi amar
quem lhe nunca quis bem fazer,
e de que lhe fez Deus veer
de que foi morto com pesar:
ai, mia senhor, assi moir'eu!
Cancioneiro da Ajuda
(A)
Com'home que ensandeceu,
senhor, com gram pesar que viu
e nom foi ledo nem dormiu
depois, mia senhor, e morreu:
ai, mia senhor, assi moir'eu!
Como morreu quem amou tal Cantiga de amor de Paio Soares de Taveirós
dona que lhe nunca fez bem, A 35 B 150
e quen'a viu levar a quem
a nom valia, nen'a val: Versións musicadas de Tomás Borba e
ai, mia senhor, assi moir'eu! J. Vicente Narciso en http://cantigas.fcsh.unl.pt

29. Amor cortés
A doutrina do amor cortés codifica o
ritual amoroso nas cantigas.
Dáse unha traslación do concepto
do servicio feudal ao servizo
amoroso: o trobador entrégase
como vasalo á sua dona (que se
converte así na súa senhor con
dominio pleno sobre el)
aceptando os deberes que os
lazos feudais implican e,
asemade, esperando o seu
merecido ben, que nunca chega
a acadar o abnegado e fiel
amante da lírica galego-
portuguesa.

30. Amor cortés
.
O bon amador ha posuír calidades de seu:
constante no servizo amoroso, fiel, xeneroso,
mesurado e de bon sen.
O trobador ten divinizada a súa dama, contémplaa
como a un ser superior; por iso, malia ser un
amor non correspondido (desprezo da dama
ou separación), este servizo amoroso supón
para o trobador, alén de sufrimento, un
proceso de perfeccionamento espiritual.

31. .
TEMAS

32. Loanza da dama
A senhor das cantigas de amor -a diferenza da dona
virgo das cantigas de amigo- é adoito unha
muller nobre casada, o que impón a mesura por
parte dos amantes; isto é, a discreción deste
amor adúltero.
Louvanza da dama con escasas referencias ás
súas calidades físicas e piscolóxicas para manter
en segredo a súa identidade.
Idealización da dama con figuras estereotipadas:
fremosa mha senhor
senhor ben talhada
senhor de bom parescer
senhor do melhor prez
boa senhor
senhor de bon ssem

33. Loanza da dama
Aparece polo xeral na primeira parte da cantiga. Pode referirse á beleza
física ou moral:

34. Senhor, en tan grave día
vos vi que non podería
máis; e por Santa María,
que vos fex tan mesurada,
doede-vos algún día
de mí, senhor ben talhada.
Pois sempre ha en vós mesura
e todo ben e cordura,
que Deus fez en vós feitura
qual non fez en molher nada,
Cancioneiro da
Don Dinis, trobador e rei de Biblioteca Nacional de doede-vos por mesura
Portugal Lisboa (B) de min, senhor ben talhada.
E por Deus, senhor, tomade
mesura por gran bondade
que vós el deu, e catade
qual vida vivo coitada,
e algún doo tomade
de min, senhor ben talhada.

Cantigade amor de Don Dinís
 562 V 176
B

35. Coita de amor
O amor na lírica galego-
portuguesa -a diferenza da
occitana- é fonte de COITA.
O desdén e/o rexeitamento da
dama ou a simple
separación dos amantes é a
causa do sufrimento
constante do trobador e de
toda a sintomatoloxía
amorosa que o acompaña:
loucura, perda do sen e
mesmo morte de amor.

36. Coita de amor
Preséntanse diferentes graos de sufrimento por amor: o
pranto, a loucura ou a morte por amor. Algúns
elementos léxicos comúns son: coita, doo, penar,
sofrer, lazerar, chorar, sandecer (tolear), perder o
sen, morrer…
 Ora non moiro, nen vivo, nen sei
 como me vai, nen ren de mi, se non
 tanto que ei eno meu coraçon
 coita d´amor qual vos ora direi:
 tan grand´é que me faz perder o sén
 e mia senhor non sab´ ende ren.
Nuno Fernández Torneal

37. Muitos dizem com gram coita d'amor
A dona que eu am'e tenho por senhor que querriam morrer e que assi
amostrade-mi-a, Deus, se vos em prazer for, perderiam coitas; mais eu de mi
se nom dade-mi-a morte. quero dizer verdad'a mia senhor:
queria-me lh'eu mui gram bem querer,
A que tenh'eu por lume d'estes olhos meus mais nom queria por ela morrer
e por que choram sempre, amostrade-mi-a, Deus,
com'outros morrerom. E que prol tem?
se nom dade-mi-a morte.
Ca, des que morrer, non'a veerei,
nem bõo serviço nunca lhi farei.
Essa que vós fezestes melhor parecer Por end'a senhor que eu quero bem
de quantas sei, ai Deus!, fazede-mi-a veer, queria-me lh'eu mui gram bem querer
se nom dade-mi-a morte. mais nom queria por ela morrer
Ai, Deus! qui mi-a fezestes mais ca mim amar, com'outros morrerom no mundo já,
mostrade-mi-a u possa com ela falar, que depois nunca poderom servir
se nom dade-mi-a morte. as por que morrerom, nem lhis pedir
rem. Por end'a que m'estas coitas dá
 Cantiga de amor de Bernal de Bonaval queria-me lh'eu mui gram bem querer
 B 1066 V 657 mais nom queria por ela morrer;
ca nunca lhi tam bem posso fazer
 Versión musicada por Amancio Prada en:
serviço morto como se viver.
http://cantigas.fcsh.unl.pt/http://sondepoetas.
blogspot.com/
 Cantiga de amor de Paio Gomes
Chainho
 B 809 V 393

38. Amor do poeta
Pois que m'hei ora d'alongar
de mia senhor, que quero bem,
porque me faz perder o sem,
quando m'houver del'a quitar,
direi, quando me lh'espedir:
de mui bom grado queria ir
log'e nunca [m'end'ar] viir.
Pois me tal coita faz sofrer,
qual sempr'eu por ela sofri,
des aquel dia 'm que a vi,
Afonso X O e nom se quer de mim doer
Sabio atanto lhi direi por en:
moir'eu e moiro por alguém
O fiel amante cortés e nunca vos direi mais en.
anuncia o seu amor pero E já eu nunca veerei
prazer com estes olhos meus,
non é quen de llo de[s] quando a nom vir, par Deus,
e com coita que haverei,
manifestar á súa dama chorando lhi direi assi:
moir'eu porque nom vej'aqui
a dona que por meu mal [vi].
(precador) polo que sofre
 Cantiga de Afonso X
amando en silencio...  B 469

39. Amor do poeta
Transmítese a través de breves
enunciados ao longo das
composicións: amar muito, querer ben,
amor… Case sempre son fórmulas
estereotipadas.
 Meu senhor Deus, pois me tan muit´amar
 Fezestes, quan muit´amo, ua molher
 Pedro Amigo de Sevilla

40. Reserva da dama
*O segredo, a prudencia e a discreción preside a
relación de amor: mesura, razón, non dicir…
*A prohibición de vela ou falarlle imposta pola dama ao
poeta: alongar, alongado, mandar ir, fazer partir…
*O rexeitamento, a despreocupación pola sorte do
namorado, a indiferenza…: ser sañuda, desamar,
desamparar, non nembrar, fazer mal…
 Am´eu tan muito mia senhor
 que sol non me sei conselhar
 ela non se quer nembrar
 de min… e moiro-me de amor.
 E assi morrerei por quen nen quer meu mal, nen quer meu ben.
 Nuno Fernández Torneal

41. CLASIFICACIÓN FORMAL
ATENDENDO Á PRESENZA DE REFRÁN
CANTIGA DE REFRÁN Composicións que levan un ou varios versos que se
repiten ao final de cada estrofa. Son as máis parecidas
ás cantigas de amigo.
CANTIGA DE MESTRÍA Non ten refrán e componse de tres ou catro cobras de
sete versos heptasílabos, octosílabos ou decasílabos.
Estas son máis parecidas ás composicións provenzais.

42. CLASIFICACIÓN FORMAL
ATENDENDO Á DISTRIBUCIÓN DA RIMA
COBRAS Repiten as mesmas rimas en todas as estrofas.
UNISONANTES
COBRAS Teñen rimas diferentes coa mesma distribución en cada
SINGULARES estrofa.
COBRAS DOBRAS As mesmas rimas en idéntica distribución cada dúas
estrofas.
COBRAS ALTERNAS Repiten unha combinación de rimas para as estrofas
pares e outra para as impares.

43. RECURSOS
DOBRE Repetición dunha palabra ou grupo de Est a dona que quero ben
palabras en posicións simétricas dunha e con pavor de vos pesar
estrofa. non lhis ouso dixer per ren
senhor, que vos eu quero ben […]
MORDOBRE Repetición, en posicións simétricas, dun Mais sol non poss eu enganar
mesmo lexema, con variación nos afixos Meu coraçon, que me enganou,
ou nos morfemas. Por quanto me fez desejar
A quen me nunca desejou: […]
FINDA Versos ao remate da composición como unha conclusión. Mantén a rima do
refrán ou nas de mestría a da última cobra.
COBRAS O primeiro verso da segunda estrofa repite a rima do derradeiro verso da
CAPCAUDADAS anterior.
COBRAS Cando o primeiro verso da segunda cobra retoma algunha palabra ou
CAPFINIDAS secuencia de palabras do último verso da anterior. Se ten refrán, o verso
anterior ao refrán.
COBRAS Dúas ou máis cobras posúen versos que
CAPDENALS comezan pola mesma palabra ou grupo
de palabras.

44. Máis
 Música:
 http://cantigas.fcsh.unl.pt
 http://martincodax.org
 http://sondepoetas.blogspot.c
om
 http://www.luarnalubre.com
 http://www.amancioprada.com