1. ЭСИЙН ТҮВШИН ДЭХ БОДИС БА
ЭНЕРГИЙН СОЛИЛЦОО
Бие махбодид явагдаж буй задрах, нийлэгжих химийн
бүх урвалыг нийтэд нь бодисын солилцоо гэж
нэрлэдэг.
Мөн
катаболизм
(задрал)
ба
анаболизмын
(нийлэгжил)
урвалуудын
хоорондохи энергийн тэнцвэр гэж нэрлэдэг.
Катаболизмын урвалуудын үед энерги ялгардаг бол
анаболизмын урвалууд нь энергийг шаардаж
шингээж авдаг.
Катаболизм: - Нийлмэл органик (полимер)
молекулууд энгийн молекул (мономер) болж задарч
байгаа бүх урвалууд орно. Эдгээр урвалууд нь
органик молекул дахь химийн энергийг бэлнээр
суллаж өгдөг.

2. МЕТАБОЛИЗМ
ХФА-г ГФА болгож фосфоржуулсанаар дахин
хэрэглэхэд хялбар болгож ГФА хэлбэрээр хадгалдаг.
 Катаболизмын урвалд Гликолиз, Кребсийн эргэлт ,
Электрон тээвэрлэх хэлхээ орох ба олон ГФА
нийлэгждэг. Гликолизын үед 2 ГФА зарцуулж,4 ГФА
шинээр үүсдэг
 Катаболизмын
урвалын
үед
суллагдсан
энергийн
40%
нь
эсийн
үйлажиллагаанд
зарцуулагдаж, үлдсэн нь дулаан ялгарч биеийн
температурыг
тогтмол
барихад
хэрэглэгдэнэ.Катаболизмын
урвалууд
митохондорт ихэвчлэн явагддаг.


3. МЕТАБОЛИЗМ
Анаболизм: -Энгийн мономер
молекулуудыг
нэгтгэж полимер үүсгэн биеийн бүтэц үйл
ажиллагаанд
шаардлагатай
нэгдлүүдийг
нийлэгжүүлдэг урвалууд орно.
Жишээ нь амин хүчлүүдийн хооронд пептидийн
холбоо үүсч уураг нийлэгжих процесс юм.
Амьд системд нэг молекулаас нөгөөд энергийг
алдагдалгүй дамжуулдаг молекул нь ГФА бөгөөд
энергийг ГФА байдлаар хадгалаад шаардлагатай үед
зарцуулдаг.
 Эсэд дунджаар 1 миллиард ГФА-ийн молекул байдаг
ба энэ нь дөнгөж 1 минутын тасралтгүй ажилд
хүрэлцээтэй.

4. МЕТАБОЛИЗМ
Эсийн хоол тэжээлийн найрлаганд байгаа нүүрс ус,
өөх тос, уураг нь өөр хоорондоо адилгүй бодисын
солилцоонд ордог. Нүүрс усны солилцоо
 Глюкозын исэлдэлтийг эсийн амьсгал гэж нэрлэдэг ба
4 шат дамжин явагддаг ба
 1.Гликолиз,
 2.Ацетил коэнзим А үүсэх,
 3. Кребсийн эргэлт,
 4. Электрон дамжуулах хэлхээ юм.
 Эсийн эароб амьсгалын үр дүнд глюкозын 1 молекул
задрахад 36-38 ГФА үүсдэг.


5. ЭНЕРГИЙН СОЛИЛЦОО

6. Амьд биесийн үржил (хуваагдал) - сell
division – клеточное деление
Амьд бие өөртэйгөө төстэй бие махбодь
үйлдвэрлэхийг үржил гэнэ.
 Амьд бүхэн үржиж үр удмаа үлдээж байдгийн
ачаар амьдрал тасралтгүй үргэлжилдэг.
 Үржил нь амьд биесийн тодорхой нэг шатанд
харилцан адилгүй хугацаагаар явагдана.
 Амьд биетний үржил нь бэлгийн үржил (олон эст
амьтад), бэлгийн бус үржил (энгийн эгэл
биетнүүд шууд хоёр хэсэгт хуваагдах, шизогония
буюу олон, дээд ургамлын спороор үржих
хуваагдал) гэж үндсэн 2 хэсэгт хуваагддаг.


7. БЭЛГИЙН БУС ҮРЖИЛ – МITOSIS
Бэлгийн бус үржлийн үед эх бие махбодын
биеийн эсүүд митоз хуваагдлаар хуваагдаж,
тоогоо олшруулан, өөртэйгөө удамшлын
мэдээлэл ижил (өөрийн хуулбар) шинэ бие
махбодь үүснэ.
 Шинээр үүссэн эс нь эхлээд хэмжээгээрээ жижиг
байх боловч , хэсэг хугацааны дараа өсөж эх
эстэйгээ ив ижилхэн болно.
 Митоз хуваагдал нь дараалан бие биедээ
шилжих хэд хэдэн үе шат дамжин явагддаг.
 Интерфаз-бэлтгэл шат (Эс хуваагдахад бэлэн
болсон үе бөгөөд, бөөмхөн, бөөмийн бүрхүүл,
хроматид байна.)


8. БЭЛГИЙН БУС ҮРЖИЛ – МITOSIS –
НЕ ПРЯМОЕ ДЕЛЕНИЕ
Профаз (Эсийн хуваагдлын эхэн үе бөгөөд
хамгийн удаан үргэлжилнэ.
 Бөөмийн
бүрхүүл уусаж, хроматид тодорч
зузаарч ирнэ. Эсийн төв эсийн 2 талд ирнэ. )
 Метафаз ( Бөөмийн бүрхүүлээс ээрүүлийн
утаслагууд үүсэх ба хос хроматид эсийн төвд
жагсаж ирнэ.
 Анафаз
( Хос хроматидууд нь ээрүүлийн
утаслагуудад центромерээрээ холбогдон эсийн
2 туйл руу татагдана.


9. МИТОЗ ХУВААГДАЛ
Телофаз (Хос хроматидууд эсийн хоёр талд очих
ба ээрүүлийн утаслагууд задарч, бөөмийн бүрхүүл ,
бөөмхөн үүснэ.
 Хроматидууд бүдгэрч харагдахаа болино. Улмаар
цитоплазм хуваагдаж, 2 эс үүснэ.) Ийнхүү митоз
хуваагдлын үр дүнд 1 эс хуваагдаж 2 эс үүснэ.


10. МИТОЗ ХУВААГДАЛ

12. ИНТЕРФАЗА
МЕТАФАЗА

13. АНАФАЗ
ТЕЛОФАЗ

19.
БЭЛГИЙН ҮРЖИЛ- МEIOSIS –
ДЕЛЕНИЯ СОЗРЕВАНИЯ
Бэлгийн үржлийн үед эр, эм бэлгийн эсүүд мейоз
хуваагдлаар үүсч шинэ шинж тэмдэг бүхий шинэ
бие махбодь үүсгэнэ.
 Хуваагдалд орж байгаа анхдагч эсийн хромсом
нэг удаа хувилагдан хроматидыг (2n) үүсгэнэ.
 Дараа нь эс болон түүний бөөм дараалсан 2
хуваагдлаар
хуваагдахад
гаплоид
тооны
хромсомтой 4 эс (n) үүсдэг.
 Мейоз нь митозын адил тасралтгүй үргэлжилэх
ба 2 дараалсан ижил үе шатуудтай.


20. МЕЙОЗ ХУВААГДАЛ
Интерфаз-бэлтгэл шат (Эс хуваагдахад
бэлэн болсон үе бөгөөд, бөөмхөн, бөөмийн
бүрхүүл, хроматид байна.)
 Профаз 1 (Эсийн хуваагдлын эхэн үе бөгөөд
хамгийн удаан үргэлжилнэ. Бөөмийн бүрхүүл
уусаж, хроматид тодорч зузаарч ирнэ. Эсийн
төв эсийн 2 талд ирнэ. )
 Метафаз1 ( Бөөмийн бүрхүүлээс ээрүүлийн
утаслагууд үүсэх ба хос хроматид эсийн төвд
жагсаж ирнэ.
 Анафаз1 ( Хос хроматидууд нь ээрүүлийн
утаслагуудад центромерээрээ холбогдон эсийн
2 туйл руу татагдана. )


21. МЕЙОЗ ХУВААГДАЛ
Телофаз1 (Хос хроматидууд эсийн хоёр талд
очих ба ээрүүлийн утаслагууд задарч, бөөмийн
бүрхүүл , бөөмхөн үүснэ.
 Хроматидууд
бүдгэрч харагдахаа болино.
Улмаар цитоплазм хуваагдаж, 2 эс үүснэ. )
Ийнхүү хуваагдлын үр дүнд 1 эс хуваагдаж 2 эс
үүснэ.
 Мейоз хуваагдлын митоз хуваагдлаас ялгаатай
нь телофаз1—р үүссэн 2 эс нь дахин хуваагдалд
орно.
 Профаз2, Метафаз2, Анафаз 2, Телофаз 2
шатуудаар дамжин (n) бүрдэл бүхий 4 эс
үүснэ.


28. Хөгжил
Хөгжил бол амьдралын турш тасралтгүй
үргэлжлэх процесс юм.
 Хөгжил нь 2 үндсэн үүрэгтэй.
 1.Үр тогтсон өндгөн ганц өндгөн эсээс булчингийн,
мэдрэлийн, цусны, арьсны гэх мэт бүх төрлийн эд
эрхтний эс үүсч хөгжинө. Үүнийг ялгарах хөгжил
гэнэ.Ялгаран хөгжсөн эсүүд эрэмбэ цэгцэд орж,
өсөж эд эрхтэн үүсгэхийг морфогенез гэнэ.
 2.Нэгэн үе удам нөгөөгөөр сэлгэн шинэчлэгдэж
амьдрал тасралтгүй амьдрах боломж олгоно.

29. ХӨГЖИЛ
Эр эм бэлгийн эс нийлж үр тогтсон тэр үеэс
нэгэн биеийн хөгжил эхэлдэг ба үүнийг
онтогенез гэнэ.
 Амьтны
ертөнцөд хөгжлийн үе шат ихээхэн
ялгаатай байдаг.
 Хүн мэтийн ихэс үүсгэн хөгждөг амьтны хувьд
бластул умайн хананд сууснаар хөврөлийн үе
эхэлнэ.
 Харин нь ихэс үүсгэдэггүй, шувуу мэтийн
амьтны хөврөлийн хөгжлийг 3 хувааж үздэг.


30. Ү Р ТОГТОХ

32. ЭМБРИОН

33. ЖИЖИГРЭН ХУВААГДАХ ҮЕ

36. ЖИЖИГРЭН ХУВААГДАХ ҮЕ
Ганц эсээс тогтох эвсэл үр дараалсан хэд хэдэн
хуваагдлын эцэст олон эст хөврөл – бластул
болж хөгждөг.
 Өндгөн дэх шар уургийн хэмжээнээс хамааран
хуваагдлын хэлбэр янз бүр байна.(изолециталь
өндөг, центролециталь өндөг, телолециталь
өндөг, алелециталь өндөг).
 Ж/нь изолециталь өндөгтэй эвсэл үр (шар уураг
жигд байна) 1 зэрэг жигд хуваагдах ба
голобластик хуваагдал гэнэ.


37. ЖИЖИГРЭН ХУВААГДАХ ҮЕ
Эвсэл үр нь босоо чиглэлд 2 хэсэгт хуваагдана.
Дараа нь мөн босоо чиглэлд анхны хуваагдалд
перпендикуляр хуваагдахад 4 эс-бластомер үүснэ.
 Дараа нь өндгийг экваторын бүслүүр хөндлөн
хуваахад
8
бластомер
үүсдэг.
Дараагийн
хуваагдлаар хөврөлийн эсийн тоо 16,32,64
…..болж олон эст хөврөл морул, бластул үүсгэнэ.
 Хуваагдлаар үүсэх бластомерүүд томрохгүй, харин
хэмжээгээрээ жижгэрсээр байх болно.Хэд хэдэн
хуваагдлийн дараа нэг эгнээ бластомерээс тогтсон
бластулыг үүсгэнэ.


38. ГАСТРУЛЯЦИЙН ШАТ
Бластулыг хүрээлэн буй дан эгнээ бластомерүүд
дотогш хөндий рүүгээ түрэн ургаж олшрох замаар
хөврөлийн эсүүд давхарласан эгнээг үүсгэн ялгарч
хөгжихийг гаструляци гэнэ.

Энэ шатанд хөврөл эктодерм
эндодерм,
мезодерм гэсэн 3 давхаргаас тогтоно. Ланцетник,
мэлхий дээр сонирхоё.


43. ХӨ ВРӨ ЛИЙН БҮ ТЭЦ

44. ЭД ЭРХТЭН ҮҮСЭХ

Сээр нуруутан амьтдад хөврөлийн 3 давхаргаас өөр
өөр эд эрхтэн үүсдэг ба үүнийг зураглан үзүүлснийг
харцгаая

Хөгжлийнхөө гаструляцийн дараах шатанд байгаа
сээр нуруутан амьтны үр хөврөл эхлээд хоорондоо
ялгахын аргагүй адилхан байснаа цаашид хөгжих
тутам ялгагдана.

51. КОЛОНЫН АРГААР СУУЛГАСАН Ү Р
ХӨ ВРӨ Л

55. ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА