1. Bilgi Okuryazarlığı
Işığında Bilgiye Erişim Yolları ve
Bilim İnsanı
Okt. İsmail ÇETİNKAYA
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanı
ismailcetinkaya@yyu.edu.tr
Bilgi Seminerleri I
Bilgi Derneği, 10 Aralık 2007 VAN

2. “The illiterate of the twenty-first century will
not be those who can not read and write, but those
who can not learn, unlearn, and relearn”…
Alvin Toffler
“21. yüzyılın cahili okuma yazma bilmeyen
değil de, bilgiye nasıl erişeceğini bilmeyendir”…
Alvin Toffler

3. İçinde bulunduğumuz Yüzyılda
Bilgi Teknolojilerindeki Yaşanan Gelişmeler :
- Bilginin üretim hızını,
- Bilginin yayılmasını,
- Zamandan ve mekandan bağımsız olmasını,
- Ekonomik güç haline dönüşmesini,
- Toplumun psikolojik yapısını (Enformasyon,
dezenformasyon)
- Mesleki değişim ve yeni disiplinlerin ortaya
çıkmasını,
- Bilimsel buluşları vb.
Tetiklemiştir.

4. Bilginin üretilmesinde, elde
edilmesinde, kullanılmasında,
paylaşılmasında ve elde edilen
bilgilerden tekrar yeni bilgiler
üretilmesinde

5. Kişinin
Mesleki anlamda iyi bir okuryazar olabilmesi için
(Bilgisayar okuryazarlığı, Kimya okuryazarlığı
Fizik okuryazarlığı, Biyoloji okuryazarlığı,
Matematik okuryazarlığı, Tıp okuryazarlığı vb. )
İyi bir bilgi okuryazarı olması gerekir.

6. Bilgi okuryazarlığı nedir?

7. Bilgi okuryazarlığı, ihtiyaç duyulan bilgiye etkin
bir şekilde erişebilme, kullanabilme ve
değerlendirebilme becerisidir.
(ALA, 1989)
Bilgi okuryazarlığı, bilgiye ulaşma ve bilgiyi
kullanma becerisidir.
(AASL & AECT, 1998)

8. Bilgi okuryazarlığı,
bilgi gereksinimini tanımlama,
gereksinim duyulan bilgiyi
bulma, değerlendirme, etkin
şekilde kullanma ve iletme
becerisidir.

9. İçeriği :
Bilgi gereksinimini fark etme, bilginin yerini
belirleme, bilgiye ulaşma, arama stratejilerini
oluşturma, bilgiyi analiz etme, yorumlama,
değerlendirme, iletme, problem çözme becerilerine
sahip olma, kaynağa dayalı eğitim, sürekli öğrenme
(yaşam boyu öğrenme), öğrenmeyi öğrenme,
öğrenen toplum, sürekli eğitim, öğretim programına
yönelik reformlar, bilgi patlaması, demokratikleşme
ve telif haklarına saygı gibi konuları içermektedir.

10. Bilgi çağında, içinde bulunduğumuz
yüzyılın öne çıkardığı, günümüz
toplumunu derinden etkileyen en
önemli temel gösterge ve kavramlar
şunlardır

11. 1. Bilgi patlaması
2. Bilgi yayılması
3. Bilgi teknolojisi
4. Bilimsel ve teknolojik gelişmeler
5. Internet
6. Bilgi bağımlılığı
7. Globalleşme
8. Bilginin ekonomik güce dönüşmesi
9. Yaşam boyu değişim

12. Sürekli Değişim (İçinde bulunduğumuz yüzyılda) :
Bilgi
Değerl Teknol
er oji
Meslek
İhtiyaçlar
ler
DEĞİŞİM
Beklent Yaşam
iler Tarzı
İş İş
Tanıml Alanlar
arı ı

13. İçinde bulunduğumuz yüzyılda (bilgi çağında)
değişimin sonucu olarak;
- Mevcut bilginin gözden geçirilmesi ve yenilenmesi,
- Değişime ayak uydurmak için var olan becerilerin
geliştirilmesi,
- Yaşam boyu öğrenme bilincinin oluşturulması,
gerekmektedir.

14. Var olan bilginin üzerine,
yeni bilgiler eklenerek bilgi sonsuz bir hızla çoğalmaktadır.
Yapılan tahminlere göre,
bilimsel bilgi her on yılda bir ikiye katlanmaktadır.
(TÜSİAD Raporu, 1999)
Bu durum,
bir mesleğin tüm ayrıntılarıyla bilinmesini olanaksız hale
getirmiştir.
Bilgi patlamasıyla,
bazı meslekler ortadan kalkarken bazıları da sürekli eğitim
almayı gerektirmektedir.
Yaşam boyu değişmeden mevcut yapısında devam eden
hiçbir meslek kalmadığı için bireyleri yetiştirirken,
onların çağdaş gelişmeleri yakından izleyip kendi
yaşamlarına uyarlayabilmelerini kolaylaştıracak
bilgi, tutum ve becerilerle donatılmaları gerekmektedir.

15. Çağımız bireylerinde bulunması gereken temel
beceriler :
Uyum Sağlama
İletişim Kurma
Doğru Bilgiye Ulaşma
Karar Verme
Sorumluluk Alma
Yaratıcılık Gösterme
İşbirliği Yapma
Sorun Çözme
Karmaşık Sistemleri Algılama
Kendini Geliştirme

16. Bilginin zamandan ve mekandan bağımsız olarak,
bilgi teknolojileri sayesinde dünyanın her tarafından
erişilebilir hale gelmesi, bilginin üretim hızındaki
artışı tetiklemiştir.
Özellikle bu durum,
elektronik yayınlarda bir takım sorunları da
beraberinde getirmiştir.
Bilginin bulunması, erişilmesi, denetimi ve
güvenilirliği gibi.
Web teknolojilerindeki gelişmelere paralel olarak,
İnternetin yaygınlaşması ve içerik sağlayıcılarının
daha da etkin hale gelmesiyle, ilk öğretimden
yüksek öğretime kadar www kaynaklarının
atıf sayısı gittikçe artmaktadır.

17. Bu karmaşık yapıdan kendini
kurtarabilmesi için,
Bilgi okuryazarı bireyin sahip olması
gereken özellikleri şöyle
sıralayabiliriz :

18. Eleştirel düşünme becerisine sahiptir
Bağımsız bir bilgi tüketicisidir
Nasıl düzenleneceğini Nasıl kullanacağını bilir
Bilgiyi Nasıl bulacağını bilir
bilir
Doğru Bilgiye Ulaşma
Bilgi üreticisidir
Kendi kendine öğrenebilir
Kendini yönlendirebilir
Değişime hazırlıklıdır
Yaşam boyu öğrenebilir

19. ACRL tarafından belirlenmiş
standartların ortaya koyduğu
bilgi okuryazarlığı ana
unsurları ise şunlardır :

20. Bilgi okuryazarlığı ana unsurları
1. Bilme : Bilmek istediğim nedir? Bunun için ne tür bilgiye
gereksinim duyuyorum? Gereksinim duyduğum
bilginin miktarı nedir?
2. Erişim : Gereksinim duyduğum bilgiyi elde etmenin en iyi
yöntemi nedir? Bilgi aramada en uygun terimleri
mi kullanıyorum? Bu bilginin elde edilmesinde
hangi arama sistemleri ya da bilgi kaynaklarını
kullanacağım?

21. 3. Değerlendirme: Bilginin kaynağı güvenilir midir?
Başka yorumlar ya da bakış açıları var mıdır? Bu
yeni bilgi, zaten bilinenlerde nasıl bir değişikliğe
neden olacaktır?
4. Kullanma: Bilginin sunumu için en uygun yöntem nedir?
Verilecek mesajı en iyi yansıtan bilgi sunum formatı
mı seçilmiştir? Kaynaklardan yapılan alıntılar
savunulan düşünceleri desteklemekte midir?
5. Etik/Yasal Konular: Materyalin kullanım izni var mıdır? Sansürle
ilgili konular nelerdir? Bilginin elde edilmesi,
kullanılması ve yayımına ilişkin üniversitenin
belli bir politikası var mıdır? (ACRL, 2003).

22. Standing Conference of National
and University Libraries (SCONUL)
tarafından
bilgi problemi çözme aşamaları
SCONUL Seven Pillars Model’de
şu şekilde gösterilmiştir.

23. SCONUL Seven Pillars Model
Bilgi gereksinimini fark etmek
Temel Kütüphane
Becerileri
Bilgi gereksinimini tanımlamak
Bilgi Okuryazarlığı
Bilgiyi bulmak
Bilgiye erişmek
Karşılaştırmak ve değerlendirmek
Becerileri
Düzenlemek, uygulamak, iletmek
IT
Sentezlemek, yaratmak

24. Öğretilecek bilgi okuryazarlığı programının içeriği :
Bilgi toplumu, Bilgi
Bilginin tanımı, önemi, Bilgi kaynakları,
patlaması, bilgi
Bilginin üretimi
tarihsel süreci ve karmaşası, Yaşam boyu özellikleri, türleri ve
türleri öğrenme vb. kavramlar kullanımları
üzerinde durma
Araştırma konusunun
Bilgi arama stratejisinin
Bilginin düzenlenmesi Bilgi erişim araçları belirlenmesi ve ifade
geliştirilmesi
edilmesi
Erişilen bilginin elde Erişilen bilgi ve bilgi
Internet araçları ve
Kütüphane kullanımı edilmesi ve kaynaklarının
kullanımları
kaydedilmesi değerlendirilmesi
Kelime işlemci ve
Özet çıkarma, yorum ve Görsel bilginin tablolama Sözlü/Yazılı sunum
sentez yapma yorumlanması yapma
programlarının
kullanımı
Bilgi ve belge
Gönderme, alıntı
kaynaklarının
Kaynakça hazırlama yapma, dipnot verme
kullanımına ilişkin
kuralları
etik/yasal konular

25. Bilgi okuryazarlığı programlarını öğretme
sorumluluğu şu şekildedir :
Öğretme Eğitim
Kütüphaneler
sorumluluğu Kurumları
Eğiticiler
Yöneticiler
Öğretim
Elemanları
Bilgi
Uzmanları Öğretmenler

26. Kütüphaneler
Bilgi okuryazarlığı programlarının eğitimini
verecek en önemli kurumların başında kütüphaneler
gelir. Bu eğitim, kütüphanelerde bilgi uzmanları
tarafından verilmektedir.
Kütüphanelerin rolü ve
sorumlulukları
Kullanıcıları Eğitim
Bilgi
n bilgi programları
Koleksiyon hizmetleri
gereksiniml düzenlemek
tasarlamak ve
oluşturmak
(Bilgi
erini sunmak
Okuryazarlığı)
karşılamak

27. Uygulamadan Örnekler :
Bilgi okuryazarlığı eğitimi,
gelişmiş ülkelerde profesyonel şekilde yürütülürken
ülkemizde yeni önem kazanmaya başlamıştır. Bu eğitimin
farkında olan, özel kuruluşlar, devlet kuruluşları,
kütüphaneler ve eğitim kurumları bu konuda çeşitli
çalışmalar yürütmektedir.
Bunlar;
Üniversite ve okul kütüphaneleri tarafından yapılan kullanıcı eğitimleri
(Oryantasyon programları).
TÜSİAD Mesleki ve teknik eğitimin evrensel görünümü, 1999.
DPT 8.(2001-2005) ve 9.(2006-2010) 5 yıllık kalkınma planları,
- Yaşam boyu eğitim
- Problem çözme becerileri

28. Bilişim teknolojileri ve politikaları özel ihtisas komisyonu
raporu, 2001.
- Ülkemizde bilgi okuryazarlığı düzeyinin düşüklüğü
- Eğitim kurumlarında bilgi okuryazarlığı programlarının
desteklenmesi
- Okul ve halk kütüphanelerinin bilgi okuryazarlığı ve
yaşam boyu öğrenmeyi desteklemek için geliştirilmesi
PULMAN-XT Projesi (2002)
Ulusal Toplantı (2003)
- PULMAN ilkelerinin Halk Kütüphanelerine uygulanabilirliği
- Halk Kütüphaneleri ve sürekli öğrenme (yaşam boyu
öğrenme)
- Halk Kütüphaneleri ve bilgi okuryazarlığı

29. Milli Eğitim Bakanlığı
“Bilgi Erişim ve Araştırma Teknikleri” dersi (2002)
- Ortaöğretim, haftada 2 saat, bilgiye erişim,
bilgi kaynakları, araştırma teknikleri vb.
Akademik çalışmalar ve yayınlar (1998-)
- Bildiriler, makaleler, tezler, dersler vb.

30. Uygulama Web Adresleri
TÜRKİYE’DEN :
1. TED Ankara Koleji
http://library.tedankara.k12.tr/bilokur/
http://library.tedankara.k12.tr/
2. Hacettepe Üniversitesi
http://www.library.hacettepe.edu.tr
3. ODTÜ
http://ww2.lib.metu.edu.tr/index.php?lang=tr
4. Bilkent Üniversitesi
http://library.bilkent.edu.tr/indexTR.htm
5. Sabancı Üniversitesi
http://bilmer.sabanciuniv.edu/tr/
6. Koç Üniversitesi
http://www.ku.edu.tr/ku/index.php?option=com_content
&task=view&id=1153&Itemid=2226&Itemid=2226&lang=tr

31. DÜNYADAN :
1. SCONUL (Society of College, National and University Libraries)
http://www.sconul.ac.uk/
2. The University of Sheffield
http://dis.shef.ac.uk/literacy/default.htm
3. Blog
http://information-literacy.blogspot.com/
4. ALA (American Library Association)
http://www.ala.org/
5. ACRL (Association of College and Research Libraries)
http://www.ala.org/ala/acrl/acrlstandards/standardsguidelines.htm
6. Oregen School
http://www.oslis.org/elementary/index.php?page=findInformation
7. JMU (James Medison University)
http://www.lib.jmu.edu/instruction, http://www.lib.jmu.edu/gold/

32. SONUÇ

33. Tarım toplumundan sanayi toplumuna,
sanayi toplumundan da bilgi toplumuna geçişi
gerçekleştirmiş insanlık, içinde bulunduğumuz
yüzyılın bilgi kirliliğinde boğulmamak, bilimden
teknolojiden ve hedeflediği üstün medeniyet
seviyesinden sapmamak için mücadele etmektedir.
Bu mücadeleyi, yaşam boyu öğrenme ve
öğrenmeyi öğrenmiş, bilgiyi hayatın her alanında
etkin olarak kullanabilen, kullandığı bilgilerden de
yeni bilgiler üretip ortaya koyduğu buluş ve
icatlarını insanlığın hizmetine sunabilen, bilgi
okuryazarı bireylere sahip toplumlar kazanacaktır.

34. TEŞEKKÜRLER