Nguyên nhân, cơ chế bệnh sinh, triệu chứng và điều trị theo YHHĐ và YHCT

1. ĐAU THẦN KINH TỌA

2. MỤC TIÊU
1. Trình bày được nguyên nhân gây Đau TK tọa
2. Trình bày biểu hiện lâm sàng và Cận lâm sàng
trong Đau TK tọa
3. Trình bày phương pháp điều trị nội khoa và chỉ
định điều trị ngoại khoa
4. Phân tích tác dụng các bài thuốc sử dụng trong
điều trị Đau TK tọa theo YHCT
5. Trình bày phương pháp Châm cứu và Dưỡng sinh
trong điều trị Đau TK tọa theo YHCT

3. NHẮC LẠI GIẢI PHẨU TK TỌA

4. NHẮC LẠI GIẢI PHẨU TK TỌA
 Là dây TK lớn nhất
trong cơ thể
 Là sự hợp nhất của các
rễ: L4, L5, S1, S2, S3
 Từ chậu hông đi xuống
mông, đùi, đến khoeo
chân, chia làm 2
nhánh:
 TK mác chung
 TK chày

5. VÙNG PHÂN BỐ CẢM GIÁC CÁC RỄ CỦA DÂY TK
TỌA

6. ĐAU THẦN KINH TỌA?
(sciatic nerve pain, sciatica)
 Kết quả của sự kích
thích dây thần kinh tọa
 Gây đau ở chi dưới
thường đi kèm với đau
thắt lưng
 Vị trí tổn thương có thể
ở tại màng tủy, tại cột
sống, tại khung chậu,
tại vùng đùi

7. NGUYÊN NHÂN
TỔN THƯƠNG RỄ TK TỌA
 Thoát vị đĩa đệm
 Thoái hóa cột sống
 Khối u
 Nguyên phát
 Di căn
 Viêm nhiễm
 Tụ mủ ngoài màng cứng
 Tổn thương do ĐTĐ
TỔN THƯƠNG DÂY TK TỌA
 Chấn thương
 Chèn ép từ ngoài
 Khối u
 Không rõ nguyên nhân

8. Bài tập:
Tình huống:
Bn nam, 65 Tuổi, nhập viện vì đau thắt lưng lan
xuống mông, mặt sau chân P. Bệnh nhiều tháng
nay, có nhiều đợt đau nhiều trên nền đau âm ỉ .
Hai tuần nay, Bn đau tăng dần  NV
Khám ghi nhận: Lasegue P : 45 độ.
Chụp MRI CSTL: Thoái hóa thân sống từ L2-L5,
Thoái hóa mất nước và thoát vị đĩa đệm khoảng
3mm tầng L5-S1, không gây chèn ép rễ TK
Câu hỏi:
Chẩn đoán trên BN này?
Nguyên nhân và cơ chế gây đau?

9. THOÁT VỊ ĐĨA ĐỆM
Herniated Disc
 Nguyên nhân thường
gặp nhất
 Gây chèn ép trực tiếp
rễ thần kinh

10. THOÁI HÓA CỘT SỐNG
 Thoái hóa đĩa đệm
(Degenerative Disc
Disease)
 Hẹp ống sống (Spinal
Stenosis) do hình thành
gai xương
 Cơ chế:
 Chèn ép TK tọa
 Phản ứng viêm ở các diện
khớp  viêm TK tọa

11. ViIDEO VỀ THOÁI HÓA ĐĨA ĐỆM

12. TRIỆU CHỨNG CƠ NĂNG
 Đau thắt lưng: chiếm 95% BN đau TK tọa
 Đau theo rễ TK tọa
 Vị trí: tùy theo rễ bị tổn thương, có thể 1 bên hoặc 2 bên
 Cường độ: thay đổi từ nhẹ đến dữ dội
 Khởi phát: sau khiêng vật nặng hoặc làm những việc bình
thường hoặc không có yếu tố khởi phát
 Tăng khi rặn, ho, hắt hơi
 Dị cảm, loạn cảm: phân bố giống như cảm giác đau
 Rối loạn tiêu tiểu
 RL tiểu tiện: hiếm gặp ( dòng tiểu yếu hoặc bí tiểu)
 RL đại tiện: táo bón do đi cầu gây đau

13. TRIỆU CHỨNG THỰC THỂ
Rễ Phản xạ gân gót Giảm hoặc mất
cảm giác
Vận động
L5 Bình thường Phía ngón cái Không đi được
bằng gót chân
Teo cơ
Hoặc
Phì đại
cơ
S1 Giảm
( 60% trường hợp )
Phía ngón út Không đi được
bằng mũi bàn
chân

14. CÁCH ĐỨNG-DÁNG ĐI
 Có khuynh hướng gập người
ra phía trước
 Đứng nghiêng về 1 bên để
tránh sức nặng dồn lên chân
bệnh
 Các cử động của lưng bị giảm
 Dáng đi khập khiễng

15. NGHIỆM PHÁP LASÈGUE
 NP Lasègue:
 Độ nhạy: 0,8
 Độ chuyên biệt: 0,4
 Góp phần trong chẩn đoán và
dùng để theo dõi diễn tiến điều trị
 NP Lasègue chéo:
 Độ nhạy: 0,25
 Độ chuyên biệt: 0,9
 NP nâng chân ngược
 Kiểm tra rễ L3, L4
NP căng dây TK, gây kích thích màng tủy và kích thích các rễ
thắt lưng-cùng gây đau theo rễ

16. CẬN LÂM SÀNG
 X-Quang cột sống thắt lưng
 Chụp cộng hưởng từ(MRI)
 Điện cơ

17. X-Quang CSTL

18. CHỤP CỘNG HƯỞNG TỪ (MRI)

19. ĐIỀU TRỊ ĐAU THẦN KINH TỌA
THEO YHHĐ

20. ĐIỀU TRỊ NỘI KHOA
 Nghỉ ngơi ( 1-3 ngày )
 Kháng viêm: NSAIDS, hoặc aspirin,
corticoid…
 Giảm đau: paracetamol, codein…
 Giãn cơ: benzodiazepine…
 Chống trầm cảm: amitriptyline
 Thuốc chống động kinh : Gabapentin
YHHĐ

21. CHỈ ĐỊNH ĐIỀU TRỊ NGOẠI KHOA
 Yếu cơ quá nhiều hoặc liệt chân hoàn toàn
 Đau dữ dội dù BN đã được điều trị tích cực,
đúng mức ( thường sau 3 tháng )
 Tái phát nhiều lần, ngày càng gần, ảnh
hưởng đến sinh hoạt của BN
 Thể phức tạp ( kèm HC chùm đuôi ngựa )
YHHĐ

22. THEO Y HỌC CỔ TRUYỀN
NGOẠI NHÂN
(Phong hàn, phong nhiệt
Thấp nhiệt, hàn nhiệt)
BẤT NỘI NGOẠI NHÂN
TỌA ĐIẾN PHONG, TỌA CỐT PHONG
CHỨNG TÝ, CHỨNG THỐNG
Khí huyết không thông ở kinh BÀNG QUANG, ĐỞM
Chức năng Can Thận suy giảm
Chính khí suy Huyết ứ
Kéo dài mạn tính

23. CÁC THỂ BỆNH
 ĐAU ĐÂY THẦN KINH TỌA DO LẠNH (THỂ
HÀN, THẤP )
 TRIỆU CHỨNG :ĐAU VÙNG THẮT LƯNG
ĐAU LAN XUỐNG MẶT SAU ĐÙI, XUỐNG
CẲNG CHÂN, ĐI LẠI KHÓ KHĂN
 TOÀN THÂN : SỢ LẠNH RÊU LƯỠI
TRẮNG, MẠCH PHÙ

24. PHÉP CHỮA
ÔN KINH, TÁN HÀN, KHU PHONG, LÝ
THẤP
BÀI THUỐC: ĐỘC HOẠT TANG KÝ SINH
THANG, GIA GIẢM

25. BÀI THUỐC ĐỘC HOẠT TANG KÝ SINH
Độc hoạt Khử phong thấp, giải biểu, tán hàn
Tế tân Tán phong hàn, hành khí khai khiếu
Thục địa Bổ huyết, bổ thận
Đương quy Dưỡng huyết, hoạt huyết
Xuyên khung Hành khí hoạt huyết,trừ phong chỉ thống
Phòng phong Phát biểu, trừ phong thấp
Tang ký sinh Thanh nhiệt lương huyết , trừ thấp
Ngưu tất Thanh nhiệt, trừ thấp
Tần giao Trừ phong thấp, thư cân hoạt lạc
Bạch thược Dưỡng huyết, chỉ thống
Đỗ trọng Bổ Can Thận, mạnh gân cốt
Quế chi Ôn kinh thông mạch
Cam thảo Ôn trung, hòa vị

26. BÀI 2 THUỐC TRỊ (GS. BÙI CHÍ HIẾU)
Trị phong chứng
Lá lốt
Cà gai leo
Quế chi
Thiên niên kiện
Trị hàn chứng
Cỏ xước
Thổ phục linh
Trị thấp chứng
Sài đất Trị nhiệt chứng
Hà thủ ô
Sinh địa
Bổ âm

27. CHÂM CỨU
 PHƯƠNG HUYỆT : CHÂM BỔ THẬN DU
ĐẠI TRƯỜNG DU, TRẬT BIÊN , HOÀN KHIÊU, THỪA
PHÙ , PHONG THỊ, ỦY TRUNG, DƯƠNG LĂNG TUYỀN,
THỪA SƠN, CÔN LÔN
THỦY CHÂM:VITAMIN NHÓM B TỪ 2 ĐẾN 3 HUYỆT
TRÊN
NHĨ CHÂM:(CHÂM LOA TAI VÙNG TK TỌA)

28. 2.ĐAU DÂY THẦN KINH DO Ứ HUYẾT,
THOÁI HÓA CS THẮT LƯNG
 TRIỆU CHỨNG: ĐAU CỨNG VÙNG THẤT LƯNG
CÙNG, ĐAU DỌC THEO ĐƯỜNG ĐI CỦA DÂY THẦN
KINH HÔNG, TEO CƠ,BỆNH KÉO DÀI DỄ TÁI PHÁT
 TOÀN THÂN: ĂN KÉM NGỦ ÍT MẠCH NHU HOÃN
HOẶC TRẦM NHƯỢC…
 PHÉP CHỮA : KHU PHONG TÁN HÁN TRỪ THẤP
HOẠT HUYẾT BỔ CAN THẬN, NẾU TEO CƠ THÌ BỔ
KHÍ, HUYẾT.

29. BÀI THUỐC ĐỘC HOẠT TANG KÝ SINH
Độc hoạt Khử phong thấp, giải biểu, tán hàn
Tế tân Tán phong hàn, hành khí khai khiếu
Thục địa Bổ huyết, bổ thận
Đương quy Dưỡng huyết, hoạt huyết
Xuyên khung Hành khí hoạt huyết,trừ phong chỉ thống
Phòng phong Phát biểu, trừ phong thấp
Tang ký sinh Thanh nhiệt lương huyết , trừ thấp
Ngưu tất Thanh nhiệt, trừ thấp
Tần giao Trừ phong thấp, thư cân hoạt lạc
Bạch thược Dưỡng huyết, chỉ thống
Đỗ trọng Bổ Can Thận, mạnh gân cốt
Quế chi Ôn kinh thông mạch
Cam thảo Ôn trung, hòa vị

30. CHÂM CỨU
 PHƯƠNG HUYỆT NHƯ (THỂ HÀN, THẤP )

31. ĐỘC HOẠT TANG KÝ SINH
BÀI TẬP
 Tác dụng trị liệu đông y của bài thuốc?
 Tại sao anh ( chị ) có nhận định như vậy?

32. BÀI THUỐC TRỊ (GS. BÙI CHÍ HIẾU)
BÀI TẬP
 Tác dụng trị liệu đông y của bài thuốc?
 Tại sao anh ( chị ) có nhận định như vậy?

33. CHÂM CỨU
 Thể cấp: châm tả
 A thị huyệt
 Hoa đà giáp tích
 Thể mạn
 Châm tả: A thị huyệt,
hoa đà giáp tích
 Châm bổ: Thận du,
Thái khê, Phi dương,
Tam âm giao

34. Dưỡng sinh
 Không tập trong tình trạng
đang đau dữ dội
 Bài tập phụ thuộc vào tình
trạng sức khỏe
 Tập từ những động tác dễ đến
khó
 Các động tác tập trung vào
vùng lưng dưới
 Tác dụng:
 Tăng tuần hoàn tại chỗ
giảm đau
 Tăng cường sự vững chắc
của khối cơ cạnh cột sống

35. Cám ơn sự chú ý lắng nghe

36. Câu 1
Nguyên nhân thường gặp nhất của HC đau TK
tọa
A. Thoát vị đĩa đệm
B. Thoái hóa cột sống
C. Khối u cột sống
D. Chấn thương cột sống
E. Tụ mủ ngoài màng cứng

37. Câu 2
Triệu chứng của HC đau TK tọa theo rễ L5,
CHỌN CÂU SAI
A. Không đi được bằng gót chân
B. Giảm hoặc mất cảm giác phía ngón cái
C. Teo cơ
D. Giảm PX gân gót
E. Nghiệm pháp Lasegue: < 60 độ

38. Câu 3
Chỉ định điều trị ngoại khoa của HC TK tọa,
CHỌN CÂU SAI
A. Yếu cơ quá nhiều hoặc liệt chân hoàn toàn
B. Đau dữ dội dù BN đã được điều trị tích cực,
đúng mức ( thường sau 3 tháng )
C. Tái phát nhiều lần, ngày càng gần, ảnh
hưởng đến sinh hoạt của BN
D. Thể phức tạp ( kèm HC chùm đuôi ngựa )
E. Lasegue < 20 độ

39. Câu 4
Tác dụng của bài thuốc độc hoạt tang ký sinh
được sử dụng trong điều trị HC TK tọa
A. Trừ phong thấp, thanh nhiệt, ích Can Thận, bổ
khí huyết
B. Trừ phong thấp, tán hàn, ích Can Thận, bổ khí
huyết
C. Hành khí hoạt huyết, thông kinh lạc, ích Can
Thận, bổ khí huyết
D. Giải biểu, chỉ thống, bổ Can Thận âm, kiện Tỳ
E. Trừ phong thấp, bổ Can Thận, kiện Tỳ