a

1. Tokë
Toka është 4,5 miliardë vjeti vjetër.Është e 4500 oC në qendërtë Tokës.
Toka është 12,700 km në diametër.Tokanukështë e rrumbullakët.
70% e tokësështë e mbuluarnga uji.
Outermosti planetitquhetKorjae Tokësdhe është 30-40 km e trashë.
Atmosferae Tokësnukka ndalesë të drejtpërdrejtë porajoështë rreth1000 km e trashë.
Toka rrotullohetnjë herë rrethboshtittë saj në 23h dhe 56min dhe vetëmpër
që vishetkemi marrë ditë e natë.Dhe kjosilletrrethdiellitnë 365,25 ditë.
Është këto0,25 që dotë thotë se ne kemi një viti brishtë çdokatërvjet.
Toka është tiltednë mënyrë që ne mundtë merrni stinët.
Hënë
Hënarrotullohetashtusi tokabëntë ngurta në vendqë rrotullohenrreth
moondielli rrotullohetrrethtokës.Gjymtyrë është e mbuluarngakratere dhe fusha.
Gropa janë të hasurapër në hënë ugoditnga boulderstë mëdha
gati 10 milionvjetmë parë.Mali më i lartë i Moon është 8000 m
Distancanë mestë Tokësdhe Hënësështë 380,000 km.
Diametri i Moon është 3200 km. Hënaështë rrethnjë e katërta e madhësisë së Tokës.Temperaturae
munsipërfaqe është nga-160° C për110 oC.
Anijakozmike e parë drejtuarzbriti në hënë,korrik20,1969. Neil Armstrongishte njeriui parë që ecte
në hënë.
Gjurmëte këmbëve të tij dotë mbetetnë hënë përdisamilionavjetpërtë hënësnukkaatmosferë
kështuqë pse të hedhuratë asgjë atje.Graviteti hënorështë 1/6e tokës.Kështuqë jumundtë heqë 50
kg në tokë,jumund të heqë 300 kg në hënë.
Hënaështë quajturedhe Luna.
Sun
Dielli ështënjë yll.Ajoduketaqe madhe në krahasimme yjete tjerë është se ajoështë aqafër.Ajomerr
8min përnjë rreze dielli që vjenngadielli në tokë.Distancanë mesTokësdhe Diellitështë150 milionë
km.
Diametri i diellitështë 1.392.000 km.Temperaturae sipërfaqesështë6000oC.
Dhe në mesështë 15 milionë oC.Dielli është 4.6miliardavjeç.
Çdo i dyti,dielli humbet4.5miliardtontë peshëssë tij.
Shkencëtarëtvlerësojnëse diellidotë shkëlqejnëpërrreth5 miliardë vjet.
Nëse dikushdotë shkojnë me makinë në diell se dotë marrë rreth200år.
Eklipsdiellordhe hënor
Hënaështë duke ecurnë orbitë rrethtokësdhe orbitave të tokësrrethdiellit.
Ndonjëherë ndodhqë dielli,hënadhe tokajanë në linjë,pornjëri-tjetrin.Varësi të faktitnëse skema
është dielli-moon-tokë apotokë-dielli-moonkemi eklipsdiellorapoeklipshënor.Njëeklipsdiellorzgjat
përnjë maksimumprej 7min.Eklipsi i funditnë Suedi ishte në vitin1954 dhe eklipsitjetërvjennë 2126
Planets
Në aktgjykimin9planetete sistemitdiellor.Merkuri,Venus,Tokadhe Marsi janë mjafttë ngjashme.Ato
përbëhennganjë pjesë e madhe e guritdhe planetëtjanë mjafttë vogla.
Jupiteri,Saturni,Urani,Neptuni,që i përkasinplanetetgjigante.

2. Atopërbëhenngaçështje të lëngshmedhe të gaztë. Plutonimendohettë jetë mjafte ngjashme me
katërtë parë.Planeti Fjalavjenngagreqishtjadhe dotë thotë të bredhin.
Planetetnukshkëlqennë vetvete,atobëhentë dukshmengadritae diellitreflektohet.Planetetlëvizin
në orbita ovale rrethdiellit.
WebsAktgjykimquajturelipsat.
Kometat
Kometatpërbëhenprej gazittë ngrira,zhavorrdhe akull.Kometatudhëtuarrrethdiellitnë intervale të
rregullta.Të kometalëvizinnë orbitaeliptike rrethdiellit.
Pikanë rrjedhënkurkometë është më afërDiellitquhet"perihelion".
Ata janë zakonishtlargnë skajete sistemitdiellor.Dhe kurata marrinmë afër diellittë bëhetpjesë e
gazitkometë,dhe atamarrin një bisht.Bishti gjithmonë theksonlargngadielli (kurkometëshkonjashtë
përsëri ngadielli janë bishti pastaj i parë).
Ndonjëherë jumundtë shihni dybishtin.Të kometattë dukshmengadisaditë përdisamuaj.
Mesatarisht,një 8-15 km kometë në diametër.
Kometatpasvitit1950
• Hale-Boppnë 1995
• Huyakutake 1996
• West1996
• Kohutek1973
• White-Ortiz-Bolelli 1970
• Bennett1969
• Ikeya-Seki 1965
• Seki-Lines1962
• Wilson-Hubbard1961
• Mrkos 1957
• Arend-Roland1957
Asteroids
Në mesMarsit dhe Jupiteritkanjë rripku ka shumë e shumë planete të vogla.Dhe atosmåplaneterna
quajturasteroids.
Asteroidi parë u gjetnë 1801 dhe christenedatë Ceres.
Pastaj ata gjetënPallas,Vestadhe Juno.
Por tani ata kanë gjeturdisamijëra.Cereskanjë diametërprej 1000km.
Shumicae asteroidstjerazakonishtkanë një diametërprej 1mi ose të kujtuar.
Pra, Ceresmasë është pothuajsegjysmamasae të gjithaasteroidsnë rripin.
Nëse një asteroidi madhdotë goditurTokado të ndoshtatë gjithaqeniete gjallavdesin.
Meteorites
Asteroidsqë është më pakse 100 metranë diametërquhetmeteorites.
Meteoritështë një guri madh. A do një meteornë atmosferëne Tokëskështuqë dotë djegurderi.
Mund të ndodhë që një meteoritmundtë goditursipërfaqene Tokës.
Është e pazakontë që një meteoritdovetëm.
Ata zakonishtvijnë poshtë përdhjetënë një kohë.
Merkur
Merkuri është planeti më të afërttë diellit.Ajoështëshumë e vogël,

3. vetëmpakmë e madhe se hënajonë dhe sipërfaqjae Merkuritngjanmoontonë shumë.Mercurynukka
atmosferë.Temperaturagjatë ditësmundtë ngrihenmbi 420 º C
Dhe në natënajomundtë bjerë në -108 º c Merkuri nukka hënën
Venus
Venusështë e ngjashme në madhësi në Tokë.Ajokanjë diametërprej 12104km. Temperaturanë
sipërfaqe është740 º c Ajomerr 225 ditë përVenuspërtë rrotullohennjë herë rrethDiellit,dhe 243 ditë
përtë rrotullohenrrethboshtittë saj.Venusnukkahënë.
Mars Mars quhetplaneti i kuqpërshkakse ajodukete kuqe në qoftë se ju shikoni në atë me vetëm
sytë.Marsi është rrethgjysmaaqi madh në diametërsi Toka,
Marsi ka 6 786km. Ajomerr1.88 vjetqë ajotë rrotullohennjë revolucionrrethDiellit,
dhe 24.6 h rreth boshtittë saj.Para, vullkanetmarsporata kanë shkuarjashtë.Marsi ka dyhënave
(Phobosdhe Deimos).
JupiterJupiteri është planeti më i madhnë sistemintonë diellor.Ajokanjë masë që është më e madhe
se të gjithaplanetete tjeratë kombinuara.Në qendërtë Jupiteritështë 20000 º c
Diametërështë 142 984km. Ajomerr11.86 vjetpërJupiterpërtë rrotullohennjë revolucionrreth
Diellit,dhe rreth10orë përJupiteritpërtë rrotullohennjë herërrethboshtittë saj.
Jupiteri ka16 hënave.
Saturn Saturni është e dytë më e madhe e nëntë planeteve.Ajokanjë unazë rrethtij.
Apome të vërtetë,kjoështë të paktën10,000 unaza.Unaza të përbëhetngaakulli dhe zhavorrit.
Diametërështë 120 536km. Në qendërSaturnështë 15 000 º c
Ajomerr 29.46 vjetpër Saturntë rrotullohetnjë herërrethdiellit,dhe të rrotullohennjë herë rreth
boshtittë saj,ajo merr10.65 orë
Saturni ka 18 hënave,më i madhi prej tyre i quajturTitan.
UranUrani u zbuluanë 1781 Ajoështë blu-jeshile.Ajokanjë diametërkatërherë diametrine tokës.Ajo
merr 84,01 vjetpërUrani të rrotullohennjë revolucionrrethDiellit,dhe rrethboshtittë vet,ai merr17.2
orë Urani ka 15 hënave.
Neptun
Ajou zbuluanë vitin 1989. Neptune është e barabartë tekUranit.
Ajoka një diametërprej 49 528km. Ajomerr164,79 vjetpërSaturn të rrotullohetnjë herërrethdiellit,
dhe rreth boshtittë saj,ajomerr 16.1 orë Neptunka8 hënave.
Plutoni
Plutoni uzbuluanë vitin1930 nga aksident.Plutoniështëplanetimë i vogël i nëntë.Ajoështëedhe më i
kujtuarse hënajonë.Distancanë mestë diellitdhe Plutoniështë 5.9milionkm.DiametërPlutoniështë
2300km.
Dhe temperaturaështë at-230oC.Plutoni kahënëne vettë quajturCharon.
Ajou zbuluanë vitin1978. Është shumë e madhe në krahasim, porPlutoni aktuale.DiametërCharon
është 1265 km. Plutoni rrotullohetrrethdiellitnë 247,7 vjet.
Dhe ajo rrotullohetrrethboshtittë saj në 153h.
Plutoni është i përbërë nga70%rock dhe 30% ujë akull.