Apuntamentos UDI 1 Luces e sombras

1. UDI 1
LUCES E SOMBRAS
ABSOLUTISMO E ILUSTRACIÓN
Eva L
www.faremoshistoria.blogspot.com

2. Século XVIII
O século das luces
O último século da Idade Moderna
1700-1789

3. Apartados
CRONOLOXÍA
VOCABULARIO
1. O ANTIGO RÉXIME NOS SEUS SENTIDOS POLÍTICO,
SOCIAL E ECONÓMICO.
2. A ILUSTRACIÓN E O SEU ALCANCE
3. ARTE E CIENCIA EN EUROPA NO SÉCULO XVIII

4. CRONOLOXÍA
1661-1715 Reinado de Luís XIV de Francia.
1688 Inicio da monarquía parlamentaria en Inglaterra.
1700 Finalizan as obras do Palacio de Versalles.
1700-1713 Guerra de Sucesión española.
1700-1746 Reinado de Filipe V.
1713 Tratado de Utrech.
1748 Publicación de O ESPIRITO DAS LEIS, de Montesquieu.
1751 Publicación do primeiro tomo da Enciclopedia francesa.
1756-1763 Guerra dos Sete Anos.
1759-1788 Reinado de Carlos III.
1762 Publicación de O CONTRATO SOCIAL, de Rousseau.
1764 Publicación do DICCIONARIO FILOSÓFICO, de Voltaire.

5. 1661-1715

6. 1688

7. 1700

9. 1700-1714

10. 1700-1746

11. 1713

12. 1748

13. 1751

14. 1756-1763

15. A GUERRA DOS SETE ANOS
1756-1763
F
R
A
N
C
I
A
I
N
G
L
A
T
E
R
R
A

16. 1759-1788

17. 1762

18. 1764

19. Vocabulario
• Antigo Réxime: forma de organización social (estamental), política
(gobernos autoritarios e absolutistas) e económica (agricultura de
autoabastecemento e produción artesanal) dos países europeos desde
finais o século XV ata principios do século XIX.
• Monarquía absoluta: sistema político que se caracteriza pola
concentración de todos os poderes na persoa do rei, que só é responsable
dos seus actos ante Deus. Desenvolveuse na maioria dos estados
europeos durante os séculos XVII e XVIII (Francia, España ou Austria).
• Monarquía parlamentaria: sistema político no que o poder do rei está
limitado por unha asemblea lexislativa ou Parlamento. Desenvolveuse en
Inglaterra a partir de 1689 cando o monarca se compromete a respectar
Declaración de dereitos.

20. • Ilustración: Movemento cultural que se estendeu por Europa ao longo do século
XVIII e que cuestionaba os valores e a sociedade tradicionais (relixión, sistema de
goberno). Pensadores ilustrados franceses foron Montesquieu, Voltaire e Rousseau.
• Despotismo ilustrado: Forma de goberno xurdida do intento dalgúns monarcas
europeos por conciliar o absolutismo coa filosofía da Ilustración. Estes monarcas
(Catarina II de Rusia, Federico II de Prusia, Xosé II de Austria e Carlos III de España)
promoveron algunhas reformas modernizadoras, pero non conseguiron cambiar a
estrutura política e social.
• División de poderes: Principio político no que os tres poderes do estado (lexislativo,
executivo e xudicial) deben ser exercidos por órganos diferentes, para garantir un
sistema político xusto, libre e igualitario. Acuñado por Montesquieu no Espíritu das
Leis, que a súa vez foi influenciado polo inglés Jonh Locke (describe a separación
do poder lexislativo do executivo).
• Soberanía nacional: Principio político polo que os cidadáns dunha nación teñen o
poder e o delegan nos seus representantes. O poder dos gobernantes reside no
pobo e xorde del. Rousseau definiu os conceptos de soberanía nacional e contrato
social.

21. • Estamento: Grupo definido por un común estilo de vida e análoga
función social. Grupo pechado ao que se accede por nacemento. Na
sociedade do antigo réxime eran 3: nobreza, clero (os privilexiados) e o
terceiro estamento (campesiños, burguesía e todos os demais, os non
privilexiados).
• Librecambismo: Teoría económica formulada por Adam Smith que
defendía o libre comercio internacional e a libre competencia,
rexeitando a intervención do estado na economía. Xurde da aplicación
do método científico e das ideas da Ilustración.
• Mercantilismo: Conxunto de ideas ou doutrinas económicas
desenvolvidas en Europa durante os séculos XVII e XVIII que
consideraba que a prosperidade dun Estado residía no capital que
podía acumular a través do comercio. (Intervención estatal).

22. 1
O Antigo Réxime nos seus sentidos político,
social e económico.
• Antigo Réxime: forma de organización política (gobernos autoritarios e
absolutistas), social (estamental) e económica (agricultura de
autoabastecemento e produción artesanal) dos países europeos desde
finais o século XV ata principios do século XIX.

23. A) ORGANIZACIÓN POLÍTICA
• Gobernos autoritarios e absolutistas
FRANCIA. LUIS XIV, XV e XVI.

26. Mapa político de Europa no século XVIII (páx. 19)
Estados absolutistas:
España
Portugal
Francia
Milanesado
Parma
Módena
Estados Pontificios
Reino de Nápoles e
Sicilia
Prusia
Austria
Hungría
Dinamarca
Noruega
Rusia
Países Baixos
Estados parlamentarios:
Reino Unido
Suecia

27. Vocabulario
• Antigo Réxime: forma de organización social (estamental), política
(gobernos autoritarios e absolutistas) e económica (agricultura de
autoabastecemento e produción artesanal) dos países europeos desde
finais o século XV ata principios do século XIX.
• Monarquía absoluta: sistema político que se caracteriza pola
concentración de todos os poderes na persoa do rei, que só é responsable
dos seus actos ante Deus. Desenvolveuse na maioria dos estados
europeos durante os séculos XVII e XVIII (Francia, España ou Austria).
• Monarquía parlamentaria: sistema político no que o poder do rei está
limitado por unha asemblea lexislativa ou Parlamento. Desenvolveuse en
Inglaterra a partir de 1689 cando o monarca se compromete a respectar
Declaración de dereitos.

28. B) SOCIEDADE ESTAMENTAL

29. Nobreza
Posuía a terra, non pagaba impostos e
ocupaba os cargos e dignidades públicas.
5% da poboación española
Clero
Atesouraba cuantiosos bens e case a metade
da propiedade territorial.
2% da poboación española.
Terceiro estamento
Campesiños, burgueses, artesáns,..
Non gozan de dereitos nin de privilexios.
90-95% da poboación
PRIVILEXIADOS

30. C) AGRICULTURA DE
AUTOABASTECEMENTO E PRODUCIÓN
ARTESANAL

31. ECONOMÍA
O MERCANTILISMO
Conxunto de ideas ou doutrinas económicas desenvolvidas en
Europa durante os séculos XVII e XVIII que consideraba que a
prosperidade dun Estado residía no capital que podía acumular a
través do comercio.
O mercantilismo tiña como obxectivo aumentar a riqueza da
nación baseándose na acumulación de metais preciosos (ouro e
prata) e na priorización do comercio exterior.
Intervención estatal

32. COMERCIO COLONIAL E TRÁFICO DE ESCRAVOS

33. • Primeira fase: desde Europa transportábanse produtos de pouco valor
ata o golfo de Guinea que eran cambiados por escravos.
• Segunda fase: desde a costa africana, transportábanse aos escravos ao
Caribe e as costas americanas, onde eran vendidos para traballar nas
plantacións.
• Última fase: dende América transportábanse materias primas e metais
preciosos cara a Europa.
Era desigual porque só
era favorable aos
intereses dos estados
europeos: obtiñan das
colonias materias
primas e metais
preciosos a baixo
prezo; a cambio,
vendíanlles produtos
de pouco valor a
prezos altos.

34. D) RELACIÓNS POLÍTICAS INTERNACIONAIS
Guerras sucesorias Disputas coloniais
Guerra de sucesión española
(1700-1714)
Guerra de sucesión de Polonia
(1733-1738)
Guerra de sucesión de Austria
(1740-1748)
Guerra dos sete anos
(1756-1763)

35. a) GUERRA DE SUCESIÓN
ESPAÑOLA 1700-1714
CARLOS II
FELIPE D´ANJOUARCHIDUQUE CARLOS DE AUSTRIA

36. https://www.youtube.com/watch?v=6ale4EVrBU0
http://www.youtube.com/watch?v=qIi4JRqkmBU

38. • "El Rey Católico, por sí y por sus herederos y sucesores, cede por
este Tratado a la Corona de la Gran Bretaña la plena y entera
propiedad de la ciudad y castillos de Gibraltar, juntamente con su
puerto, defensas y fortalezas que le pertenecen, dando la dicha
propiedad absolutamente para que la tenga y goce con entero
derecho y para siempre, sin excepción ni impedimento alguno”. 13
de Julio de 1713, Tratado de Utrecht, Articulo X.
(http://www.mgar.net/docs/utrech.htm).
• Vídeo: http://www.youtube.com/watch?v=9Bpz1HKpGBU
• Radio: http://www.rtve.es/alacarta/audios/24-horas/24-horas-
tratado-utrech-clave-conflicto-reino-unido-aguas-
gibraltar/1580514/
• Prensa: http://www.rtve.es/noticias/20130821/claves-del-conflicto-
gibraltar/740740.shtml

39. FELIPE V
ESTADO ABSOLUTISTA E UNIFORMISMO TERRITORIAL
OS DECRETOS DE NOVA PLANTA
Aplicáronse en Valencia (1707), Aragón (1711), Mallorca (1715) e Cataluña (1716)
Eran leis que lle outorgaban un poder absoluto ao rei e impoñían a organización político-
administrativa de Castela no resto dos territorios hispánicos.
Os foros navarros e vascos, en cambio, foron respectados, polo seu apoio á causa
borbónica.
“Considerando que perderon os reinos de Aragón e Valencia e
todos os seus habitantes, pola rebelión que cometeron, todos
os foros e privilexios que gozaban [...], e estando os devanditos
reinos de Aragón e Valencia comprendidos no conxunto dos
que posúo con poder absoluto, ao que se engade agora o
dereito de conquista que deles fixeron as miñas armas con
motivo da súa rebelión, e considerando ademais que é un dos
principais atributos da soberanía impoñer e derrogar as leis,
xulguei conveniente reducir todos os meus reinos de España a
uniformidade das leis de Castela, e abolir e derrogar todos os
foros e privilexios, prácticas e costumes ata aquí observados
nos referidos reinos de Aragón e Valencia”.

40. b) A GUERRA DOS SETE ANOS
1756-1763
F
R
A
N
C
I
A
I
N
G
L
A
T
E
R
R
A

41. CRONOLOXÍA 1756-1763
BANDOS ENFRONTADOS (APOIOS) Francia (Austria, Rusia, Suecia e España)
Inglaterra (Prusia e Portugal)
COLONIAS
DISPUTADAS
América do Norte
Zonas do Caribe
India
TRATADO QUE LLE PON FIN Tratado de París
PAÍS BENEFICIADO Inglaterra (obtén territorios franceses de
Canadá, da India e algúns das Antillas,
ademais da Florida española)

42. 2
A Ilustración
• Movemento cultural que se estendeu por Europa ao longo do século XVIII
que cuestionaba os valores e a sociedade tradicional do Antigo Réxime
(relixión, sistema de goberno) e que se baseaba no uso da razón.

43. A) CARACTERÍSTICAS
BASES
• Razón
• Progreso
• Natureza
• Felicidade
IDEAS PRINCIPAIS
• Dereitos naturais: Liberdade
individual e Igualdade.
• Principios políticos: División
de poderes e Soberanía
nacional.
• Organización social: Contrato
social, Organización en clases
e Fe no progreso.
VÍAS DE DIFUSIÓN
• Salóns
• Clubs e Cafés
• Libros
• A Enciclopedia

44. B) PRINCIPAIS ILUSTRADOS
Principais Ilustrados Ideas que defenden Libro
MONTESQUIEU Modelo de estado baseado na
división de poderes.
O ESPÍRITU DAS LEIS.
1748

45. División de poderes:
Principio político no que
os tres poderes do estado
(lexislativo, executivo e
xudicial) deben ser
exercidos por órganos
diferentes, para garantir
un sistema político xusto,
libre e igualitario.
Acuñado por
Montesquieu no Espíritu
das Leis (1748) , que a
súa vez foi influenciado
polo inglés Jonh Locke
(describe a separación
do poder lexislativo do
executivo).

46. DIDEROT Critica ao sistema político absolutista e
a relixión.
Dignifica os oficios artesanais.
A ENCICLOPEDIA.
(1751-1772)
Enciclopedia ou
Dicionario razoado das
ciencias, as artes e os
oficios.

47. ROUSSEAU Concepto de soberanía
nacional e de contrato social.
O CONTRATO SOCIAL.
1762
Soberanía nacional:
Principio político polo que
os cidadáns dunha nación
teñen o poder e o delegan
nos seus representantes.
O poder dos gobernantes
reside no pobo e xorde del.

48. VOLTAIRE Liberdade de pensamento e
tolerancia relixiosa.
DICCIONARIO
FILOSÓFICO. 1764

50. http://matematicaspinosierrasecundaria.blogspot.com.es/2011/06/salvador-
dali-1904-1989-dali-es.html
‘Mercado de esclavos con aparición del busto
invisible de Voltaire’ (Dalí, 1940)

51. C) ALCANCE POLÍTICO
O DESPOTISMO ILUSTRADO
DEFINICIÓN: Forma de goberno xurdida do
intento dalgúns monarcas europeos do século
XVIII por conciliar o absolutismo coa filosofía da
Ilustración. Estes monarcas promoveron
algunhas reformas modernizadoras, pero non se
chegou a cambiar a estrutura política e social.
FRASE QUE CARACTERIZA ESTE SISTEMA DE
GOBERNO: “todo para o pobo pero sen o pobo”.
MONARCAS ILUSTRADOS: Pedro I de Rusia,
Catarina II de Rusia, Federico II de Prusia, Xosé II
de Austria e Carlos III de España.

53. D) ALCANCE ECONÓMICO
Librecambismo:
Teoría económica
formulada por
Adam Smith a
mediados do
século XVIII que
defendía o libre
comercio
internacional e a
libre competencia,
rexeitando a
intervención do
estado na
economía. Xurde
da aplicación do
método científico e
das ideas da
Ilustración.

54. A ilustración chegou tardiamente a España.
Careceu da vertente revolucionaria e da oposición política que caracterizou á
francesa.
Só incidiu nunha minoría culta da poboación e repectou a tradición católica.
Algúns dos ilustrados españois foron ministros que confiaban en que a
monarquía absoluta realizaría as reformas necesarias para modernizar o país
pero impúxose o despotismo ilustrado.
Principais ilustrados españois:
Feijoo
Campomanes
Ensenada
Jovellanos
Aranda
Floridablanca
E) A ILUSTRACIÓN EN ESPAÑA
Despotismo Ilustrado

55. Monarcas absolutistas españois do século XVIII
Filipe V
1701-1746
Luis I
1724-1724
Fernando VI
1746-1759
Carlos III
1759-1788
Carlos IV
1788-1808

56. O PROGRAMA REFORMISTA DE CARLOS III
Entre as medidas reformistas máis importantes, que
significaron a aplicación no noso país do Depotismo
Ilustrado, están:
a) Impoñer a autoridade real sobre a Igrexa, ata chegar
a expulsar os xesuítas de España (1767).
b) Crear novas escolas dedicadas ao ensino primario,
realizar unha reforma sobre os estudos universitarios
e impulsar as Reais academias (Lingua, Historia ou
Belas Artes).
c) Impulsar e protexer as Sociedades Económicas de
Amigos do País, dedicadas a fomentar a agricultura, a
industria e o comercio (en Galicia destacaron a
Sociedades Económicas de Amigos do País de
Santiago e Lugo).
d) Limitar os privilexios da Mesta e impulsar a
colonización de zonas deshabitadas (Serra Morena).
e) Decretar a liberdade de comercio con América para
todos os portos españois (1778). A Coruña puido
participar deste comercio que ata o de agora estaba
monopolizado polos portos de Sevilla e de Cádiz.
“Usando de la suprema autoridad
económica que el Todopoderoso ha
depositado en mis manos, para la
protección de mis vasallos y respeto de mi
corona, he venido en mandar extrañar de
mis dominios de España, Indias, e islas
Filipinas, y demás adyacentes, a los
regulares de la Compañía, así sacerdotes
como coadjutores o legos, que hayan
hecho la primera profesión, y a los novicios
que quisieran seguirles; y que se ocupen
todas las temporalidades de la Compañía
en mis dominios; y para su ejecución
uniforme en todos ellos, he dado plena y
privativa comisión y autoridad al conde de
Aranda, presidente de Consejo, con
facultad de proceder desde luego a tomar
las facultades correspondientes."
https://www.youtube.com/watch?v=GIWZ8Nw5JX8
https://www.youtube.com/watch?v=gU3RunypXAM

57. A película do tema: “La misión”.
Temas tratados na unidade que
aparecen reflectidos na película
http://historiartex.blogspot.com.es/2013
/10/the-mission.html
América colonial
Tráfico de escravos
Perdida de poder dos Xesuítas

58. • A expansión comercial --> CREACIÓN DO REAL CONSULADO
MARÍTIMO DA CORUÑA (1785) PARA POTENCIAR O COMERCIO COAS
COLONIAS DE AMÉRICA.
• O reforzo da mariña --> INSTALACIÓN DOS ESTALEIROS REAIS EN
FERROL EN 1726.
• O fomento das inversións empresariais --> concesión de créditos e
exencións fiscais (holandesas, inglesas, francesas e catalás).
• Sociedades Económicas do país (1783-1785): Sociedade
Económica de Amigos do País de Lugo e Sociedade Económica de
Amigos do País de Santiago.
• Proxectos das sociedades: creación de escolas, mellora da
industria popular e dos oficios, posta en cultivo de novas terras,…
• Principais representantes da ilustración en Galicia: Lucas
Labrada, padre Feijoo e padre Sarmiento.
GALICIA NO SÉCULO XVIII

59. Foi un home adiantado ao seu tempo e loitador pola súa
terra. Céntrase na análise da lingua galega, a máis
desprestixiada da nación naqueles tempos en que o
centralismo afogaba as manifestacións populares
localistas. De gran importancia foron as súas viaxes a
Galicia, a de 1745 (que durou 8 meses) e a de 1754.
Trátanse de verdadeiras expedicións científicas
programadas e pensadas polo miúdo no que descobre
unha Galicia e un pobo cunha grande riqueza natural,
cultural e patrimonial.
http://diadasletrasgalegas.galiciadigital.com/monografic
o/vida-frei-mart%C3%ADn-sarmiento-2002
PADRE SARMIENTO (DÍA DAS LETRAS GALEGAS 2002)

60. 3
Arte e ciencia en Europa no século XVIII.

61. A) ARTE NO SÉCULO XVIII
BARROCO ROCOCÓ
NEO
CLASICISMO

62. BARROCO
• SÉCULO XVII E 1ª ½ DO XVIII (1600- 1750)Cronoloxía
•ITALIAOrixe (país)
•ARQUITECTURA: IGREXAS, PALACIOS E PRAZAS
•ARTES PLÁSTICAS: NATUREZA ,RETRATO, MITOLOXÍA E
RELIXIÓN
Temas
• DECORATIVO, SUNTUOSO
• ESCÉNICO, TEATRAL, ILUSIÓN DE MOVEMENTO
• PROPAGANDÍSTICO
Trazos Característicos
•PALACIO DE VERSALLES
•CASAS E NOVOA: FACHADA DO OBRADOIRO DA CATEDRAL
DE SANTIAGO
Artistas e obras
destacadas

63. AS MENINAS
VELÁZQUEZ
A CRUCIFIXIÓN DE SAN
PEDRO
CARAVAGGIO
APOLO E DAFNE
BERNINI

64. Palacio de Versalles 1668-1700
Cámara da RaiñaSalón dos espellos

65. Casas Novoa.
Catedral de Santiago,
Fachada do
Obradoiro.
1738.

66. Fernández
Sarela.
Casa do Cabido.
Santiago.
1759.

67. ROCOCÓ
• ORIXE: PRINCIPIOS SÉCULO XVIII
• EXPANSIÓN: SEGUNDA METADE DO SÉCULO
XVIII
Cronoloxía
•FRANCIA
•INFLUXO DO BARROCO E DO ABSOLUTISMO
Orixe (país)
•ARQUITECTURA: IGREXAS E PALACIOS .
•ARTES PLÁSTICAS: NATUREZA ,MITOLOXÍA, AMOR.
Temas
•DECORATIVO, SOBRECARGADO, EXUBERANTE
•SUPERFICIAL E MUNDANO
•CORES VIVAS
Trazos Característicos
•FELIPE JUVARRA: PALACIO STUPINIGI, 1729 (TURÍN)
•FRAGONARD: O COLUMPIO, 1767
Artistas e obras
destacadas

68. Juvarra, Palacio Stupinigi (Turín) 1729

69. Fragonard,
O Columpio. 1767.

70. NEOCLASICISMO
• SEGUNDA METADE DO SÉCULO XVIII, PRIMEIROS
ANOS DO SÉCULO XIXCronoloxía
•FRANCIA
•EXPANSIÓN DAS IDEAS ILUSTRADAS, ACONTECEMENTOS
REVOLUCIONARIOS, DESCUBRIMENTOS DA ANTIGÜIDADE
Orixe (país)
•ARQUITECTURA: MONUMENTOS CONMEMORATIVOS,
IGREXAS, PANTEÓNS.
•ARTES PLÁSTICAS: MITOLOXÍA, LENDAS DA ANTIGÜIDADE.
Temas
•RACIONAL, SOLEMNE, AUSTERO
•PUREZA DAS FORMAS E EQUILIBRIO
•RETOMA OS MODELOS DA ARTE DA ANTIGÜIDADE CLÁSICA E DO
RENACEMENTO
Trazos Característicos
•B. VIGNON: IGREXA DE SANTA MADALENA, 1764-1842
•J.L. DAVID: O XURAMENTO DOS HORACIOS, 1784
Artistas e obras
destacadas

71. B. VIGNON: IGREXA DE SANTA MADALENA, 1764-1842

73. Soufflot. Panteón. 1752. París.

75. Langhans. Porta de Brandemburgo. Berlín.

76. Porta de Alcalá, Madrid

77. Villanueva. Museo do Prado. 1785. Madrid.

78. Pazo de Raxoi, Santiago de Compostela

79. Melchor de Prado Mariño
Colexiata de Vigo,
Principios XIX

80. David. O xuramento dos Horacios. 1783. Louvre, París.

81. B. CIENCIA NO SÉCULO XVIII

82. Avances ou innovacións da Revolución Científica dos séculos XVII e XVIII
• 1710 Piano Bartolomeo Cristofori Italiano
• 1714 Termómetro de mercurio Daniel Gabriel Fahrenheit Alemán
• 1717 Campana de buceo Edmund Halley Británico
• 1752 Pararrayos Benjamin Franklin Estadounidense
• 1764 Máquina de hilar James Hargreaves Británico
• 1768 Máquina de tejer Richard Arkwright Británico
• 1769 Máquina de vapor James Watt Escocés
• 1783 Globo aerostático Hermanos Montgolfier Franceses
• 1784 Trilladora mecánica Andrew Meikle Británico
• 1785 Telar mecánico Edmund Cartwright Británico
• 1796 Vacuna contra la viruela Edward Jenner Británico
https://www.youtube.com/watch?v=XI6M4a0bEZY

83. O papel dos científicos nesta época
• Influencia da ilustración no pensamento científico e técnico (influencias
recíprocas). Fe no progreso. Razón.
• Os centros do pensamento científico os encontramos en Francia, en torno
á Enciclopedia, e en Gran Bretaña (Newton).
• O pensamento científico non consegue unha aceptación social xeneralizada, o seu
avance e difusión está limitado polo peso da tradición e a pervivencia de falsas
crenzas (zodíacos, almanaques xeocéntricos, alquimia) na maioría da poboación,
intelectuais e eruditos incluídos.
• Recibe un gran impulso coa creación das Academias de Ciencias e as Sociedades
Científicas (Ilustración). Os gobernos europeos impulsan a súa creación na
segunda metade da centuria seguindo o modelo francés e o da Royal Society de
Londres, cuxo prestixio era universal. Academias e sociedades realizan
publicacións periódicas que serven para difundir os traballos realizados polos seus
membros.
• Universidades e museos tamén impulsarán a difusión do pensamento científico.
http://www.rac.es/1/1_1.php