1. Хичээл №1 (Хувилбар 1)
Хамрах хүрээ: 8 дугаар анги
Сэдэв: Байрлалт ба байрлалт бус тооллын систем
Хичээлийн зорилго: Тооллын системийн талаар ойлголт, байрлалт ба байрлалт бус
тооллын системийн ялгааг мэдэх
Хичээлийн зорилт:
• Байрлалт тооллын систем
• Байрлалт бус тооллын систем
Зорилгоо хэрэгжүүлэх хэлбэр: Зохион байгуулалтын хэлбэр:
Хичээлийн
- Шинэ мэдлэг олгох - Анги нийтээр ажиллах
хэлбэр
- Хүүхэд бүртэй тулж ажиллах
Хэрэглэгдэхүүн: LCD, презентац (Үзүүлэн 1.1-1.3), компьютер, тараах материал (ТӨМ 1.1-1.3)
Заах арга: Харилцан ярилцах, үзүүлэн таниулах, чөлөөт ярилцлага, бүтээлч үйлийн арга
Хичээлийн явц:
Хичээлийн Байршлын ба
Суралцах үйл ажиллагаа ¶ Үнэлгээ,
элемент байршлын бус
Багшийн асуулт (Б), Сурагчийн хариулт l Багшийн санал
/ t -40 тооллын системийг
(С) ♣ Анхаарах зүйл
минут/ яагаад судалж байна
Сэдэл Б:Тоо ба цифр гэсэн ухагдахууны хооронд ¶ Тоо цифр гэсэн вэ? Цаашид ямар
төрүүлэх ба ялгаа байна уу? (Үзүүлэн 1.1, Үзүүлэн 1.2, ухагдахуун нь сэдвийн хүрээнд
сэргээн Үзүүлэн 1.3) ялгаатай гэдгийг хэрхэн ашиглах вэ?
санах шат С: Тоо гэдэг бол ерөнхий ойлголт, цифр ойлгосон уу? гэдгийг тайлбарлах.
гэдэг нь тухайн тоог тэмдэглэсэн зурлага, 5
тоо = 5 цифр
С: Тоог дүрслэхийн тулд цифр гэж нэрлэгдэх
тусгай тэмдэгтүүдийг бий болгосон.
Б: Бид юмсыг тоолоход ямар тоог хэрэглэдэг • Хүний 10 хуруу
вэ? бол байгалиас
С: Юмсыг тоолоход хэрэглэдэг тоог заяагдсан Математикийн
натурал тоо гэнэ. тооцоолох хичээлтэй холбож
Асуудал Натурал тоо нь 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 /АРАБ/ хэрэгсэл тайлбарлах.
дэвшүүлэх Б: Тооллын систем гэж юу вэ? ♣ Тооллын
С: Тоог дүрсэлж бичих болон тоон дээр системийн талаарх
үйлдэл хийх дүрмүүдийн системийг тооллын ойлголтыг
систем гэнэ.
С: ? тайлбарлах
Б: 3 гэсэн цифр орсон тоог зохиоцгооё.
С: 3, 32, 543, 8361, 3987, ...
С: 3 гэсэн цифрийг авч үзье. Нэгжийн оронд l Энд ямар
байрлавал 3, аравтын оронд байрлавал 30, байрлалд
зуутын оронд байрлавал 300, мянгатын байгаагаас тоон утга Хичээлийн явцад
оронд байрлавал 3000 болно. хамаарч байна. суралцагчид ром тоо,
Б: Тиймээс энэ нь ямар тооллын систем l Байрлалт араб тоо гэх мэтээр
болох вэ? тооллын систем алдаа гаргаж байна.
С: Байрлалт тооллын ситем дээр тооцоолол хийх Цифр гэж нэрлэдэг
Б: Араб цифрүүдийг /байрлалт тооллын талаар ойлгуулах.
нь ямар байв?
систем / ашиглан тооцоолол хийцгээе. (ТӨМ
1.1) ¶ Байрлалын ба
С: 1534768 28:4=, 1.3*0.4=
Асуудал байрлалын бус
Б: Цаг тоололд зууныг, бүрэн хэмжээний
шийдвэрлэх тооллын системийн
зохиолын эмхэтгэлд ботийг, номын бүлгийг
дугаарлахад ямар цифр ашигладаг вэ? ялгааг мэдсэн үү?
С: I, II, III, IҮ, Ү, X, L, C, D, M /POM/
Ер нь том тоонуудыг ром цифрүүдээр бичиж
тэмдэглэхэд их төвөгтэй байдаг.
Б: Жишээ нь: XC, LҮ –ийг хэд гэж унших вэ?
(ТӨМ 1.2)
С: XC=(100-10)=90
Их утгат үсгэний өмнө бага утгат үсэг байвал
их утгаас бага утгыг хасаж олно.
LҮ=(50+5)=55
Бага утгат үсгэний өмнө их утгат үсэг байвал
тэдгээрийн утгуудыг нэмж олно.
Бататгах Өнөөдөр үзсэн хичээлийн бататган дараах Хүүхдүүд өөрийн

2. даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү? (ТӨМ 1.3) дүгнэлтээ ярилцана.
• Дараах тоог ром цифрээр бичиж дүрсэлнэ
2008.3.14 гэсэн огноог
үү.
монголын уламжлалт
35, 666
цаг тооны бичгийг
• Ром цифр дээр бичигдсэн ҮC, CCXXXII
Дүгнэх гэсэн тоонууд 10-тын тооллын системд
ашиглан билгийн
тооллоор бичиж,
ямар тоо байх вэ?
тайлбарлана уу гэх
• 10-т, 2-т, 5-тын тооллын системийн тоог мэт даалгавар өгөх.
бич. Хэдэн цифртэй байх вэ?
Гэрийн 8, 16 –тын тооллын систем ямар байх вэ? Өөрсдийн бодож
даалгавар байгаагаар 2-4 жишээ гаргаж ирээрэй.
ҮЗҮҮЛЭН 1.1 ҮЗҮҮЛЭН 1.2
ҮЗҮҮЛЭН 1.3 ТӨМ 1.1
ТӨМ 1.2 ТӨМ 1.3
Хичээл №1 (Хувилбар 2)

3. Сэдэв: Байрлалт тооллын систем
Хамрах хүрээ: 8 дугаар анги
Зорилго: Тооллын системийн талаар ойлголт өгч тооллын системийн хэрэглээний талаар мэдлэг
бүтээх
Зорилт:
• Араб цифр хэрхэн бий болсон талаар суралцагчдад таниулах
• Тооллын систем гэж юу вэ?
• Тооллын системийн суурь, түүнийг хэрхэн дүрслэх тухай мэдлэг чадвар эзэмшүүлэх
Хэрэглэгдэхүүн: LCD, тарааж өгөх материал
Заах арга: Харилцан яриа, багаар ажиллуулах, чөлөөт ярилцлага
Хичээлийн явц:
Хичээлийн
Багшийн үйл ажиллагаа Суралцагчийн үйл ажиллагаа
элемент
Сэдэл o Тоо гэж юуг хэлэх вэ? Объектын тоо ширхэгийг тэмдэглэхэд
төрүүлэх o Та нар амьдрал ахуйдаа тоог ашигладаг.
үе шат ямар ямар тоонуудыг Ром цифр (I, II, III, IҮ, Ү гэх мэт)
ашигладаг вэ? Жишээ Араб цифр (1, 2, 3 ..10, 11…)
/6 мин/
гаргаж хэлнэ үү?
Та нарын хэрэглэдэг араб тоо нь байрлалт тооллын системийн нэг
Шинэ жишээ юм. Байрлалт тооллын систем нь тухайн цифр хаана байрлаж
мэдлэг байгаагаас хамаарч тоон утга нь өөрчлөгддөг. Жишээ нь: 1-ийн цифр нь
олгох, нэгжийн оронд байрлавал 1, аравтын оронд байрлавал 10, зуутын
мэдлэгээ оронд байрлавал 100 гэх мэт өөр өөр утгыг илэрхийлнэ. Араб тооллын
хуваалцан системийг аравтын тооллын систем гэж нэрлэнэ. Англиар 10-тын
хамтран тооллын системийг decimal гэж нэрлэдэг. Үүнээс гадна байрлалт
ажиллах тооллын системд 2-т, 16-тын тооллын систем багтдаг. Мэдээлэл зүйд
шат хоёртын тооллын системийг өргөн хэрэглэдэг. Компьютерт мэдээллийг
хоёртын тооллын системд кодчилж хадгалдаг. 10-тын тооллын
/12 мин/ системийн тоог 2-тын тооллын систем рүү, 2-тын тооллын системийн
тоог 10-тын тооллын системд хэрхэн хөрвүүлдэгийг авч үзье.
Суралцагч нэг бүрт зөвлөн 1. Дараах тоонуудыг ямар тооллын
туслана. Дөхүүлэх асуулт системд бичигдсэнийг нэрлэх.
тавина. Суралцагчдыг хянана 111B, 1010D, 1111В Багш тооллын системд
Бүтээлч шилжүүлэх заавар өгч
үйл, бие 2. Дараах тоог аравтын тооллын ажиллуулах
даан системд шилжүүл
ажиллах
шат 124, 64, 27, 16, 21, 15
/13 мин/ 3. Дараах тоог хоёртын тооллын
системд шилжүүл.
Ямар зорилгоор
111, 101, 110, 1001, 1000, 1010
судлах болон цаашид
Дүгнэлт Хоёртын тооллын системийн ямар сэдэвтэй
холбогдохыг хэлж өгөх.
бататгал тоо гэж ямар тоог хэлэх вэ? Суралцагчдаас хариултыг сонсоно.
/5 мин/
Үнэлгээ /2
Хичээлд оролцсон идэвхээр нь суралцагчдыг үнэлэх
мин/
Гэрийн Дараах тоонуудыг 3-тын Хан-Уул цогцолбор сургуульд англи
даалгавар тооллын системд шилжүүлэх болон орос хэлийг судалдаг. 8в
дүрмийг эцэг эхтэйгээ хамтран ангийн сурагчдын 11000В % нь англи
/2 мин/ боловсруулж, шилжүүлэх. хэл, үлдсэн 1101В хүн орос хэл

4. 124, 64, 27, 16, 21, 15 судалдаг. 8в анги хэдэн сурагчтай вэ?
Суралцагчид дэвтэртээ тэмдэглэж
авна.
Бие дааж гүйцэтгэх дасгал
1. 111B, 1010D, 1111В дараах тоонуудыг ямар тооллын системд бичигдсэнийг нэрлэх.
2. 124D, 64D, 27D, 16D, 21D, 15D гэсэн тоонуудыг хуваах үйлдэл ашиглан 2-тын тооллын системд
шилжүүлэх
3. 111B, 101B, 110B, 1001B, 1000B, 1010B гэсэн тоонуудыг аравтын тооллын системд шилжүүл.