7. Οι δάσκαλοι του Γένους.pdf

1. 7. Οι δάσκαλοι του Γένους
Οι Έλληνες κάτω από την οθωμανική και τη λατινική
κυριαρχία (1453-1821)

3. Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ
ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ
Τον πρώτο καιρό της
οθωμανικής κατάκτησης το
σκοτάδι της αμάθειας
σκέπασε τους Έλληνες που
ζούσαν στην επικράτεια της
Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
"Ο ήλιος εσκοτείδιασε και το
φεγγάρι εχάθη", τραγουδούσε ο
λαός.

4. Βέβαια, έναν χρόνο μετά
την Άλωση, το 1454, άρχισε
να λειτουργεί στην έδρα της
Οθωμανικής αυτοκρατορίας,
την Κωνσταντινούπολη,
η Πατριαρχική Μεγάλη του
Γένους Σχολή, ένα
εκπαιδευτικό ίδρυμα (κατά τα
πρώτα 100 χρόνια ως ένα
απλό σχολείο) το οποίο,
εκτός από την εγκύκλιο
παιδεία (την γενική παιδεία),
ήταν υπεύθυνο για την
κατάρτιση θεολόγων και
κληρικών και για την μελέτη
της χριστιανικής πίστης.
Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ
ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ

5. Στην υπόλοιπη
αυτοκρατορία, όμως, τα
πράγματα ήταν αρκετά
άσχημα: Οι περισσότεροι
μορφωμένοι κατέφυγαν στην
πολιτισμένη και χριστιανική
Δύση (μεταφέροντας τις
γνώσεις τους και βοηθώντας
στην διάδοση των ελληνικών
γραμμάτων), με συνέπεια ο
σκλαβωμένος λαός να μείνει
χωρίς δασκάλους και σχολεία.
Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ
ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ

6. Οι πρώτες απόπειρες εκπαίδευσης μέσα στην σκλαβιά έγιναν
από την Εκκλησία, αφού οι ιερείς ήταν οι μοναδικοί
σχεδόν εγγράμματοι σε κάθε χωριό, άρα και οι μόνοι που
μπορούσαν να μάθουν τα παιδιά γράμματα, και μάλιστα μέσα από
τα μοναδικά βιβλία που υπήρχαν διαθέσιμα: τα εκκλησιαστικά.
Χρέη δασκάλου έκανε ο ιερέας ή οποιοσδήποτε άλλος που ήξερε
ανάγνωση και γραφή και για τις υπηρεσίες του αυτές κάποιες
φορές πληρωνόταν από τους μαθητές.
Όπου επέτρεπαν οι συνθήκες τα σχολεία ήταν υπαίθρια, αλλιώς
το μάθημα γινόταν στους ναούς ή και σε κάποια σπίτια.

7. Τα κορίτσια δεν πήγαιναν στο σχολείο. Αυτά που ήταν
πιο πλούσια, έπαιρναν μαθήματα στο σπίτι.
Το ίδιο όμως έκαναν και τα πιο πλούσια αγόρια.

8. Τα πρώτα αυτά σχολεία, τα "κοινά", λέγονταν
και σχολεία των ιερών γραμμάτων, επειδή εκεί δινόταν
βάση στην θρησκευτική εκπαίδευση και τα παιδιά
μάθαιναν γράμματα από εκκλησιαστικά βιβλία.

9. Τα πιο πολλά σχολεία εμφανίζονται από τον 17ο
αιώνα και μετά. Είναι κυρίως σχολεία μέσης και
ανώτερης εκπαίδευσης.

10. Οι μαθητές διδάσκονταν την αρχαία ελληνική
γλώσσα και, αργότερα, φιλοσοφικά και επιστημονικά
μαθήματα.

11. Από τις αρχές του 19ου
αιώνα άρχισαν να
εμφανίζονται τα Νεωτερικά
Σχολεία, τα σχολεία
δηλαδή στα οποία
κυκλοφορούσαν οι ιδέες
του Διαφωτισμού.

12. Πολλά από τα πιο
προοδευτικά σχολεία
λειτούργησαν σε πόλεις της
περιφέρειας (Ιωάννινα,
Σμύρνη, Τραπεζούντα, κλπ.).
Τα πιο σημαντικά ως προς τα
προγράμματα σπουδών σχολεία
λειτούργησαν στις πλούσιες
παροικίες της Ιταλίας και τις
ηγεμονίες της Μολδαβίας και
της Βλαχίας.
Η Ακαδημία στο Ιάσιο, που
ιδρύθηκε το 1707, διακρίθηκε
ως ένα από τα σπουδαιότερα
σχολεία του υπόδουλου
ελληνισμού.

13. Σημαντικά ελληνικά σχολεία
Η Πατριαρχική Σχολή της Κωνσταντινούπολης
(το σημαντικότερο ελληνικό σχολείο στην Τουρκοκρατία)

14. Η Ευαγγελική Σχολή, στην Σμύρνη
Σημαντικά ελληνικά σχολεία

15. Η Αθωνιάδα Σχολή,
στο Άγιο Όρος
Σημαντικά ελληνικά σχολεία
✓ Η Επιφάνειος Σχολή, στα
Ιωάννινα
✓ Η Σχολή της Μοσχόπολης
(σημερινή Ν.Α. Αλβανία)
✓ Η Σχολή της Χίου
✓ Η σχολή των Μηλεών του
Πηλίου κλπ.

16. Το Κρυφό Σχολειό
Σε όλη σχεδόν την περίοδο της Τουρκοκρατίας τα
σχολεία, όπως είδαμε παραπάνω, λειτουργούσαν νόμιμα
και μερικά, όπως η Πατριαρχική Σχολή της
Κωνσταντινούπολης ή η Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης,
ήταν ιδιαιτέρως σημαντικά.
Μάλιστα, η
Πατριαρχική Σχολή
της
Κωνσταντινούπολης
λειτουργούσε
συνεχώς σε όλη την
περίοδο της
Τουρκοκρατίας.

17. Το Κρυφό Σχολειό
Υπήρχαν όμως περίοδοι κατά τις οποίες η εκπαίδευση
γενικά στον ελλαδικό χώρο ήταν ανύπαρκτη ή, σχεδόν,
ανύπαρκτη.
Εκείνα τα χρόνια ήταν τόσες οι δυσκολίες επιβίωσης
των σκλαβωμένων, ώστε η εκπαίδευση να μην αποτελεί
προτεραιότητα για εκείνους.

18. Το Κρυφό Σχολειό
Ταυτόχρονα, όπως είπαμε και πριν, τα παιδιά που
ήθελαν –και μπορούσαν– να μάθουν λίγα γράμματα δεν
είχαν άλλη δυνατότητα παρά να πηγαίνουν στους ιερείς
των χωριών, τους μόνους πιο μορφωμένους. Και βέβαια
οι ιερείς δεν είχαν άλλα βιβλία, παρά μόνον τα
εκκλησιαστικά.

19. Το Κρυφό Σχολειό
Εκτός από τον πρώτο αιώνα, όμως, υπήρξαν και άλλες
περίοδοι κατά τις οποίες η πρόσβαση στην
εκπαίδευση ήταν δύσκολη:
Σε περιόδους αναταραχής και εξεγέρσεων οι
Τούρκοι, ως αντίποινα, είναι εξαιρετικά πιθανό να
έπαιρναν μέτρα εναντίον των δικαιωμάτων των
ραγιάδων, άρα και
εναντίον των σχολείων.

20. Το Κρυφό Σχολειό
Και σε "ήσυχες" εποχές, όμως, κατά τις οποίες η
εκπαίδευση των Ελλήνων δεν απασχολούσε τους
Τούρκους, σε κάποιες περιοχές ίσως υπήρχαν κατά
καιρούς πασάδες οι οποίοι, για τους δικούς τους λόγους,
εμπόδιζαν την λειτουργία των σχολείων, άρα και την
μόρφωση των υποδούλων.

21. Όλα αυτά, και σε συνδυασμό με τον παρακάτω
πίνακα του Νικολάου Γύζη ("Το Κρυφό Σχολειό",
1886), οδήγησαν πολλούς Έλληνες, ακόμη και
σήμερα, να πιστεύουν στον θρύλο του Κρυφού
Σχολειού, ο οποίος συντηρείται μέχρι σήμερα, μαζί
με τις έντονες αντιπαραθέσεις γύρω από την
ύπαρξή του.

22. Το σίγουρο, από τις
ιστορικές πηγές και από
την πληθώρα των σχολείων
που λειτουργούσαν στην
Οθωμανική αυτοκρατορία,
είναι πως οι Τούρκοι σε
γενικές γραμμές δεν
απαγόρευαν την ύπαρξη
σχολείων. Για την ακρίβεια,
δεν ενδιαφέρονταν καν για
το αν θα μαθαίνουν
γράμματα οι ραγιάδες.

23. Αντίθετα, από μία εποχή και μετά χρειάζονταν τους
μορφωμένους Έλληνες για να τους χρησιμοποιούν στην
στελέχωση του
κρατικού
μηχανισμού
(όπως βλέπουμε
από τις επίσημες
θέσεις που
κατείχαν στο
οθωμανικό κράτος
οι Έλληνες
Φαναριώτες).

25. Από τον 18ο αιώνα και μετά, μαζί με την
οικονομική ανάπτυξη των Ελλήνων αρχίζει και
η πνευματική τους ανάπτυξη.
Οι έμποροι, αλλά και οι μορφωμένοι Έλληνες
του εξωτερικού, γνωρίζουν τον Διαφωτισμό
και συγκινούνται από τις ιδέες του.

26. Καθώς πηγαινοέρχονται μεταξύ Οθωμανικής
αυτοκρατορίας και Δύσης, μεταφέρουν στους
υπόδουλους τις αξίες της μόρφωσης και τα
όνειρα για μια ζωή ελεύθερη, όχι μόνον από
τους Τούρκους αλλά και από την αμάθεια και
τις κοινωνικές αδικίες.

27. Σιγά-σιγά βοηθούν τους ραγιάδες να
συνειδητοποιήσουν πως ο ορθός λόγος και
η μόρφωση μπορούν όχι μόνο να εξηγήσουν
τον κόσμο, αλλά και να τον αλλάξουν.
Δυναμώνουν μ' αυτόν τον τρόπο την
επαναστατική τους διάθεση.

28. Ανάμεσα στους μορφωμένους Έλληνες
των ευρωπαϊκών παροικιών αναπτύσσεται
ένα πνευματικό κίνημα, το οποίο αργότερα
ονομάζεται Νεοελληνικός Διαφωτισμός.

29. Θεωρούν πως μόνο με την βοήθεια της
μόρφωσης οι Έλληνες μπορούν να ξαναβρούν την
ελευθερία τους, γι' αυτό φροντίζουν όσο μπορούν
για την ίδρυση και λειτουργία σχολείων στον
ελληνικό χώρο.

30. Οι Έλληνες διαφωτιστές θαυμάζουν τον
αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και προσπαθούν να
μεταφέρουν την νοσταλγία για την αρχαία
ελληνική δόξα και στους ραγιάδες

31. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ανέδειξε μεγάλες μορφές στα ελληνικά γράμματα:
Αδαμάντιος Κοραής,
με καταγωγή από την
Χίο.
Από τους
σημαντικότερους
Έλληνες διαφωτιστές

32. Ρήγας Βελεστινλής
(Φεραίος), από το
Βελεστίνο του
Πηλίου. Από τους
μεγαλύτερους
Έλληνες
επαναστάτες.
Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ανέδειξε μεγάλες μορφές στα ελληνικά γράμματα:

33. Νεόφυτος Βάμβας,
από την Χίο.
Καθηγητής στην
Ιόνιο Ακαδημία της
Κέρκυρας και
αργότερα στο
Πανεπιστήμιο
Αθηνών
Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ανέδειξε μεγάλες μορφές στα ελληνικά γράμματα:

34. Ευγένιος Βούλγαρης,
κληρικός από την
Κέρκυρα. Δίδαξε στην
Αθωνιάδα Σχολή
φιλοσοφία και
μαθηματικά.
Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ανέδειξε μεγάλες μορφές στα ελληνικά γράμματα:
Με τη διδασκαλία του
και τα συγγράμματά του
εγκαινίασε μια νέα
εποχή στην ιστορία της
ελληνικής παιδείας.

35. Πρώτη σελίδα βιβλίου του Ευγένιου Βούλγαρη

36. Άνθιμος Γαζής, από
το Πήλιο. Κληρικός,
συγγραφέας και από
τους
σπουδαιότερους
διαφωτιστές.
Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ανέδειξε μεγάλες μορφές στα ελληνικά γράμματα:
Αγωνίστηκε για την
διάδοση των ευρωπαϊκών
ιδεών στην Ελλάδα.

38. Νεόφυτος Δούκας,
από την Ήπειρο.
Κληρικός, λόγιος και
συγγραφέας
Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ανέδειξε μεγάλες μορφές στα ελληνικά γράμματα:

39. Κωνσταντίνος Κούμας,
από την Λάρισα. Από τους
πρωτεργάτες του
νεοελληνικού Διαφωτισμού
.
Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ανέδειξε μεγάλες μορφές στα ελληνικά γράμματα:

40. Θεόφιλος Καΐρης,
από την Άνδρο.
Φιλόσοφος και
επαναστάτης μέχρι
το τέλος της ζωής
του
Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ανέδειξε μεγάλες μορφές στα ελληνικά γράμματα:

41. Ξεχωριστή προσωπικότητα
αποτελεί ο άγιος Κοσμάς ο
Αιτωλός, μοναχός του Αγίου
Όρους και ιερο-κήρυκας, ο
οποίος γυρνούσε τις πόλεις
και τα χωριά της χώρας και
προέτρεπε τους κατοίκους
να ιδρύουν σχολεία.
Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ανέδειξε μεγάλες μορφές στα ελληνικά γράμματα:
Οι ενέργειές του, όμως, δεν
εμπνέονταν τόσο από τις
αρχές του Διαφωτισμού, όσο
από την ιδέα πως οι
Έλληνες θα έπρεπε να
μορφωθούν για να
διατηρήσουν την ορθόδοξη
χριστιανική τους παράδοση.

42. Το κήρυγμά του έβρισκε
μεγάλη απήχηση ανάμεσα
στον υπόδουλο ελληνικό
πληθυσμό.
Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ανέδειξε μεγάλες μορφές στα ελληνικά γράμματα:
Ίδρυσε πολλά σχολεία σε
όλη την Ελλάδα: περίπου
διακόσια κοινά (δημοτικά)
και δέκα ελληνικά
(γυμνάσια).
Συνελήφθη από τους
Τούρκους και εκτελέστηκε,
το 1779.

43. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ανέδειξε μεγάλες μορφές στα ελληνικά γράμματα:
«Να σπουδάζετε και εσείς,
αδελφοί μου, να μανθάνετε
γράμματα όσον ημπορείτε. Και
αν δεν εμάθετε οι πατέρες, να
σπουδάζετε τα παιδιά σας, να
μανθάνουν τα ελληνικά, διότι και
η Εκκλησία μας είνε εις την
ελληνικήν. Και αν δεν
σπουδάσεις τα ελληνικά, αδελφέ
μου, δεν ημπορείς να καταλάβης
εκείνα οπού ομολογεί η
Εκκλησία μας».

44. Το πιο γνωστό
έργο, και ένα από τα
σημαντικότερα του ελλη-
νικού Διαφωτισμού, είναι
η Ελληνική Νομαρχία" ή
"Λόγος Περί Ελευθερίας".
Εκδίδεται το 1806 στην
Ιταλία, από κάποιον που
ήθελε να παραμείνει
ανώνυμος, γι' αυτό και
υπογράφει ως "Ανώνυμος
ο Έλλην".

45. Ο συγγραφέας της
Ελληνικής Νομαρχίας
προσπαθεί να πείσει τους
Έλληνες να στηριχθούν
στις δικές τους μόνο
δυνάμεις προκειμένου να
αποτινάξουν τον
τουρκικό ζυγό και να
φτιάξουν ένα νέο κράτος
στο οποίο θα κυριαρχούν
η ελευθερία, η ισότητα
και η δικαιοσύνη των
νόμων.

46. Σε κάποια σημεία του βιβλίου γράφει:
​"Ο δούλος αδέλφια μου, δεν γίνεται ποτέ ελεύθερος αν δεν
γνωρίσει τι είναι η ελευθερία, και όποιος αγνοεί τι είναι η
ελευθερία αγνοεί το είναι του.
Ο δούλος, πιστέψτε με αδέλφια, ποτέ δεν σκέφτεται ότι είναι
όμοιος με τον κύριο του, αλλά είναι σχεδόν βέβαιος ότι αυτός
πρέπει να είναι δούλος και εκείνος κύριος. Αλλά πόσες φορές
πρέπει να πω ότι η Ελευθερία είναι πιο αναγκαία και από την
ίδια την ζωή για τον άνθρωπο.
Αυτή τιμά την ανθρωπότητα."
"Δεν σκεπάζει ο πλούσιος τις ανομίες του με τον χρυσό; Δεν
χάνει ο πτωχός τα δίκαιά του εξαιτίας της έλλειψης του χρυσού;
Γιατί ο ένας να ονομάζεται δούλος και ο άλλος κύριος; Γιατί ο
πλούσιος να τρώει, να πίνει, να κοιμάται, να ξαφαντώνει, να μην
κοπιάζει και να ορίζει, και ο πτωχός να είναι υποταγμένος, να
δουλεύει πάντοτε, να κοιμάται καταγής, να διψά και να πεινά;"

47. Περιοχές όπου λειτούργησαν σχολεία στον ελληνικό χώρο κατά τον 18ο αιώνα