4. Annem dün sessizce odama girdi. En ziyade
düşman olduğu bu cansız arkadaşıma kinli
bir nazar attıktan sonra bir iskemle çekti,
karşıma oturdu, bol bir nefes aldı. Belli ki
mühim bir şey, çok düşünülen ve az
söylenen endişelerden, aile üzüntülerinden
birini bana açmak istiyordu. Bunu ben onun
bir iğne izi kadar ince iki gölge ile, belirsizce
çatılan kaşlarından anlamıştım, hatta bu
keşfimde o kadar ileri gittim ki, bana, artık
bu sefer katî bir tarzda, izdivaç meselesini
açacağına bile hükmettim.
SEYHAN CAN
5. Annem dün sessizce odama girdi. En
ziyade düşman olduğu bu cansız
arkadaşıma kinli bir nazar attıktan sonra bir
iskemle çekti, karşıma oturdu, bol bir
nefes aldı. Belli ki mühim bir şey, çok
düşünülen ve az söylenen endişelerden, aile
üzüntülerinden birini bana açmak
istiyordu. Bunu ben onun bir iğne izi kadar
ince iki gölge ile, belirsizce çatılan
kaşlarından anlamıştım, hatta bu keşfimde
o kadar ileri gittim ki, bana, artık bu sefer
katî bir tarzda, izdivaç meselesini açacağına
bile hükmettim.
SEYHAN CAN
6. SEYHAN CAN
B.Ad cümlesiB.Ad cümlesi
Yüklemi ek eylemle çekimlenmiş bir ad,
ad olarak kullanılan bir sözcük veya
sözcük grubu olan cümlelerdir.
Bugün hava yağışlıymış.
Babamın adı Sami’dir.
Bugün çok işim var.
7. UYARI:
Eylemsilerin ek eylem alarak temel
yüklem olduğu cümleler ad cümlesidir:
Amacımız ödül almaktır.
Yarım alma (elma), gönül alma(dır).
SEYHAN CAN
8. Uzun bir yolculuktan sonra İncesu'daydık.
Bir handa, yorgun argın, tatlı bir uykudaydık.
İçinde kaybolup gittiğini sandığı bu kalabalık
şehirde bir tek tanıdığı bile yoktu.
Ama şimdi sevgili öğrencileri, vefalı arkadaşları,
dostları var.
Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı…
SEYHAN CAN
9. Uzun bir yolculuktan sonra İncesu'daydık.
Bir handa, yorgun argın, tatlı bir uykudaydık.
İçinde kaybolup gittiğini sandığı bu kalabalık
şehirde bir tek tanıdığı bile yoktu.
Ama şimdi sevgili öğrencileri, vefalı arkadaşları,
dostları var.
Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı…
SEYHAN CAN
10. ÖRNEK:
(I) En büyük zevklerimden biri sahaflarda
dolaşmaktır.(II) Eski kitaplar içinde kendimi
başka bir dünyada hissederim. (III) Saatlerce
onların arasında vakit geçirmek ne hoştur.
(IV) Hele o güne kadar hiç rastlamadığım bir
kitap bulduysam değmeyin keyfime. (V)
Kısaca, kitap tozlarından haz alanlardanım.
Numaralanmış cümlelerin hangileri isim
cümlesidir?
SEYHAN CAN
11. ÖRNEK:
(I) En büyük zevklerimden biri sahaflarda
dolaşmaktır.(II) Eski kitaplar içinde kendimi
başka bir dünyada hissederim. (III) Saatlerce
onların arasında vakit geçirmek ne hoştur.
(IV) Hele o güne kadar hiç rastlamadığım bir
kitap bulduysam değmeyin keyfime. (V)
Kısaca, kitap tozlarından haz alanlardanım.
Numaralanmış cümlelerin hangileri isim
cümlesidir?
SEYHAN CAN
12. YÜKLEMİN YERİNE (ÖGELERİNİN)YÜKLEMİN YERİNE (ÖGELERİNİN)
DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELERDİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER
A)Kurallı (Düz) Cümle
B)Devrik Cümle
C)Eksiltili (Kesik) Cümle
SEYHAN CAN
13. SEYHAN CAN
A.KURALLI (DÜZ) CÜMLEA.KURALLI (DÜZ) CÜMLE
Yüklemi sonda bulunan cümleye “kurallı
cümle “ denir.
Türkçede yüklem, cümlenin ana ögesidir
ve genellikle sonda yer alır.
Komiser; elli yaşlarında, babacan, gün
görmüş bir adamdı.
İlacını geciktirirsek babaannem iflahımızı
keser.
14. SEYHAN CAN
B.DEVRİK CÜMLEB.DEVRİK CÜMLE
Yüklemi, sonda değil, ortada veya başta
bulunan cümledir.
Yüklemden sonra bir tek sözcük bile
kullanılsa cümle devriktir.
Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden.
Kurtuldu zavallıcık.
15. SEYHAN CAN
B.DEVRİK CÜMLEB.DEVRİK CÜMLE
Birleşik fiillerde ad soylu sözcüğün, asıl
eylemi anlatan “yardımcı eylem”den sonra
kullanılması da devrik cümle oluşturur:
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki
feda! (Devrik)
(Bu cennet vatanın uğruna kim feda
olmaz ki!)-Kurallı
16. SEYHAN CAN
B.DEVRİK CÜMLEB.DEVRİK CÜMLE
Yüklem görevinde bulunan ad
tamlamalarında asıl öge durumunda
bulunan tamlananın önce, tamlayanın
sonra söylenmesi de devrik cümle
oluşturur:
Yurt sevgisi, en güzelidir sevgilerin.
(sevgilerin en güzeli-dir)
17. SEYHAN CAN
B.DEVRİK CÜMLEB.DEVRİK CÜMLE
Deyimleşmiş birleşik fiillerde sözcük
sırasının değişmesi de devrik cümle
oluşturur:
Adam, yine un seriyor ipe.
Adam, yine ipe un seriyor.
18. SEYHAN CAN
C.EKSİLTİLİ (KESİK) CÜMLEC.EKSİLTİLİ (KESİK) CÜMLE
Yüklemi kullanılmadığı hâlde yargı
bildirebilen cümledir.
Düğün el ile, harman yel ile. (yapılır)
Her yerde yas ve gözyaşı, her yerde
sonbahar … (var)
19. SEYHAN CAN
C.EKSİLTİLİ (KESİK) CÜMLEC.EKSİLTİLİ (KESİK) CÜMLE
Karşılıklı konuşmalarda sorulara
verilen cevaplar eksiltili cümle olabilir:
- Zemherinin çıkmasına kaç gün var?
- Kırk gün kadar.
20. SEYHAN CAN
C.EKSİLTİLİ (KESİK) CÜMLEC.EKSİLTİLİ (KESİK) CÜMLE
Olasılık, kesinlik gibi özel amaçlar
katmak amaçlanarak ek eylem
kullanılmamış olabilir. Böyle cümleler
eksiltili değildir.
Bakışları deniz kadar yumuşak,
Saçı denizi emmiş bir demet altın başak…
(… bir demet altın başaktı.)
21. SEYHAN CAN
C.EKSİLTİLİ (KESİK) CÜMLEC.EKSİLTİLİ (KESİK) CÜMLE
Bitmemiş cümlelerin sonuna üç nokta
(…) konur. Ancak ek eylem ya da
çekimli eylem kullanılmamış olsa da
sözün gelişinden yüklem açıkça
anlaşılıyorsa eksiltili cümlelerin sonuna
da nokta konabilir.
İpucu olmasın diye de soruda eksiltili
cümlenin sonuna üç nokta konmamış
olabilir. (Uyanık olmak lazım.)
22. SEYHAN CAN
1997/ ÖSS
Aşağıdaki ikili dizelerden hangisi bitmemiş bir cümle
durumundadır?
A)Çiçek açmayı deniyordu
Bahçemizde çiçek ağacı
B) Uğraşma boşuna şiir yazamazsın
Bu kadar maviyken gökyüzü
C) Bana bu kadar açık söylemedi
Güzel olduğunu yaşamanın
D) Gecenin koyu karanlığında
Rüzgârda soğuk kokusu
E) Gökyüzünün maviliğine akarak
Savruldu sonsuza ışık hızım
49. SEYHAN CAN
1) BASİT CÜMLE1) BASİT CÜMLE
Tek yüklemi bulunan cümlelere denir.
Böyle cümlelerde tek yargı bulunur.
Bedava sirke , baldan tatlıdır.
Son zamanlarda ülkenin gündemi sık sık
değişiyor.
50. SEYHAN CAN
1999 / ÖSS
Aşağıdakilerden hangisinde verilen dizeler basit cümle
oluşturmaktadır?
A)Mustafa Kemal barış olmuş,
Gönül gönül akan ırmaklarda
B) Mustafa Kemal özgürlük olmuş
Özgürlük diye çarpan yüreklerde
C) Mustafa Kemal bereket olmuş
Uzanıp giden bu topraklarda
D) Mustafa Kemal türkü olmuş
İnanmış dudaklarda
E) Mustafa Kemal ülkü olmuş
Uzak yakın bütün bayraklarda
51. SEYHAN CAN
1999 / ÖSS - ÇÖZÜM
Aşağıdakilerden hangisinde verilen dizeler basit cümle
oluşturmaktadır?
A)Mustafa Kemal barış olmuş,
Gönül gönül akan ırmaklarda ( akan- sıfat fiil /Girişik birleşik cümle)
B) Mustafa Kemal özgürlük olmuş
Özgürlük diye çarpan yüreklerde ( çarpan- sıfat fiil /Girişik birleşik cümle)
C) Mustafa Kemal bereket olmuş
Uzanıp giden bu topraklarda ( uzanıp – zarf fiil )giden- sıfat fiil /Girişik
birleşik cümle)
D) Mustafa Kemal türkü olmuş
İnanmış dudaklarda ( inanmış - sıfat fiil /Girişik birleşik cümle)
E) Mustafa Kemal ülkü olmuş
Uzak yakın bütün bayraklarda (Tek yargı, tek yüklem: BASİT CÜMLE)
52. SEYHAN CAN
2) BİRLEŞİK CÜMLE2) BİRLEŞİK CÜMLE
Bir ana cümle ile onun anlamını çeşitli
bakımlardan tamamlayan bir veya birkaç
cümleden oluşan cümlelere birleşik cümle
denir.
Birleşik cümleler bir temel yargı (TEMEL
CÜMLE) ;bir veya birkaç tane yan
yargıdan (YAN YARGI) oluşur.
53. SEYHAN CAN
2) BİRLEŞİK CÜMLE2) BİRLEŞİK CÜMLE
Girişik Birleşik Cümle,
Koşullu (Şartlı) Birleşik Cümle
“ki” li Birleşik Cümle
İç İçe Birleşik Cümle
54. SEYHAN CAN
GİRİŞİK BİRLEŞİK CÜMLEGİRİŞİK BİRLEŞİK CÜMLE
Yan cümlecikleri eylemsilerle oluşan
cümledir.
Onun hakkında söylenenlere / inanmadım.
Yan cümle (D.T.) Temel cümle
Bu sözü söylediğini / sanmıyorum ben.
Yan cümle (Nesne) / Temel cümle
Söz verdiğim için / gitmeliyim.
Yan cümle (Zarf T.) / Temel cümle
56. SEYHAN CAN
KOŞULLU BİRLEŞİK CÜMLEKOŞULLU BİRLEŞİK CÜMLE
Koşul ekiyle çekimlenmiş yüklemler,
yarım yargı bildirir ve yan cümlecik
kurar.
Hava güzel olursa / yarın pikniğe gideriz.
Yan cüm. Temel cümle
Çanakkale’yi de gezerdik, / vaktimiz olsaydı.
Temel cümle Yan cümle
Cihanın yurdu çiğnense, çiğnenmez senin
yurdun.
Yan cümle Temel cümle
57. Aşağıdaki örneklerde kaç taneAşağıdaki örneklerde kaç tane
koşullu birleşik cümle vardır?koşullu birleşik cümle vardır?
“Havaya bakarsam hava alırım
Toprağa bakarsam dua alırım
Topraktan ayrılsam nerde kalırım
Benim sadık yarim kara topraktır.”
SEYHAN CAN
58. SEYHAN CAN
““ki”li BİRLEŞİK CÜMLEki”li BİRLEŞİK CÜMLE
Yan cümlenin temel cümleye “ki”
bağlacıyla bağlandığı cümledir.
Bağlaçtan önceki cümle yan cümledir:
Geçmişi unutmalısın ki/geleceğin olsun.
Yan cümle Temel cümle
Sormadınız ki / söyleyeyim.
59. SEYHAN CAN
““ki”li BİRLEŞİK CÜMLEki”li BİRLEŞİK CÜMLE
UYARI:
Bazı kaynaklar “ki”li birleşik cümleyi
bağlı birleşik cümle olarak da kabul
etmektedir. Bu nedenle ÖSYM,
sınavlarda bu konuya değinmiyor.
60. SEYHAN CAN
İÇ İÇE BİRLEŞİK CÜMLEİÇ İÇE BİRLEŞİK CÜMLE
Tam yargı bildiren bir cümlenin, temel
cümlenin içinde yer aldığı cümledir:
Adam, “Kartınız geçerli değil.” demez mi?
Yan cümle
Şark için “Ölümün sırrına sahiptir.” derler.
Yan cümle
61. SEYHAN CAN
C) SIRALI CÜMLEC) SIRALI CÜMLE
Yalnız başlarına da tam yargı bildiren
cümlelerin aralarındaki anlam ilgisi ya da
öge ilişkisi dolayısıyla arka arkaya
sıralanıp tek cümle gibi yazılmasıyla
oluşan cümledir.
Sabahları erken kalkarım, / elimi yüzümü
yıkarım, / yürüyüşe çıkarım
62. SEYHAN CAN
C) SIRALI CÜMLEC) SIRALI CÜMLE
1) Bağımlı sıralı cümle: Öge ortaklığı
bulunan cümledir:
Adam cebinden bir anahtar çıkardı,
(Özne ortak)
dış kapıyı açtı.
64. SEYHAN CAN
C) SIRALI CÜMLEC) SIRALI CÜMLE
2) Bağımsız sıralı cümle: Öge ortaklığı
bulunmayan cümledir:
Ağlarsa anam ağlar, gerisi yalan ağlar.
Z.T. Özne Yüklem Özne Z.T.
Yüklem
Sakla samanı, gelir zamanı.
Yüklem Nesne Yüklem Nesne
65. SEYHAN CAN
D) BAĞLI CÜMLED) BAĞLI CÜMLE
Bağlaçlarla birbirine bağlanan cümlelere
denir.
Cümleler birbirine ve, çünkü, ama, fakat
gibi bağlaçlar bağlanır.
66. SEYHAN CAN
D) BAĞLI CÜMLED) BAĞLI CÜMLE
Sizinle gelmeyi çok isterim fakat ailem izin
vermiyor.
Sınavı kazanmıştı hatta dereceye bile
girmişti.
Hemen bir ev bulmamız gerekiyordu ama
istediğimiz yerde ve fiyata bir ev
bulabilmemiz çok zordu.
