"Экологи байгаль хамгаалал" Хичээл-6

1. Лекц-6
Бэлтгэсэн: багш С.Дэнсмаа

2. Газрын харилцааны эрх зүй

3. Ãàçðûí ýðõç¿éí õàðèëöààíû òºðë¿¿ä

4. Òîäîðõîéëîëò

5. Çàõèðàí çàðöóóëàõ ýðõ

6. Ñóáüåêò

7. Õóãàöàà

8. Ýçýìø¿¿ëýõ ãàçðûí õýìæýý

9. Àæ àõóéí íýãæèä ¿éëäâýðëýë ¿éë÷èëãýý ýðõëýõ
çîðèóëàëòààð ýçýìø¿¿ëýõ ãàçðûí äýýä õýìæýý /ãà /
(ÇÃ-ûí 2003 îíû 28-ð òîãòîîë)

10. Àøèãëóóëàõ ãàçðûí õýìæýý

11. ªì÷ë¿¿ëýõ ãàçðûí õýìæýý

12. Ãàçàð ýçýìøèã÷èéí ýðõ

13. Ãàçàð ºì÷ëºã÷èéí ýðõ

14. Ñóìûí ÈÒÕ-ûí ýðõ
• Ãàçðûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéí õýðýãæèëò, ãàðãàñàí
øèéäâýðèéíõýý áèåëýëòýä õÿíàëò òàâèõ, ýíý òàëààðõè Çàñàã
äàðãûí òàéëàíã õýëýëöýæ ä¿ãíýõ;
• Òóõàéí øàòíû Çàñàã äàðãûí ºðãºí ìýä¿¿ëñýí ñóìûí òóõàéí æèëèéí
ãàçàð çîõèîí áàéãóóëàëòûí òºëºâëºãººã õýëýëöýí áàòëàõ;
• Òóõàéí øàòíû Çàñàã äàðãûí ºðãºí ìýä¿¿ëñíèéã ¿íäýñëýí ãàçðûã
ñóìûí òóñãàé õýðýãöýýíä àâàõ, ò¿¿íèé õýìæýý, çààã, àøèãëàõ
æóðìûã òîãòîîõ;
• Áóñäûí ýçýìøèë ãàçðûã ñóìûí òóñãàé õýðýãöýýíä àâàõòàé
õîëáîãäóóëàí ãýðýýíèé õóãàöàà äóóñàõààñ ºìíº ãàçðûã ñîëèõ áóþó
ýðã¿¿ëýí àâàõ òîõèîëäîëä òóõàéí øàòíû Çàñàã äàðãûí ºðãºí
ìýä¿¿ëñíýýð íºõºí îëãîâîð îëãîõ øèéäâýð ãàðãàõ.

15. Ñóìûí Çàñàã äàðãûí ýðõ
• Íóòàã äýâñãýðòýý ãàçðûí òàëààð òºðººñ ÿâóóëàõ íýãäñýí áîäëîãî, ãàçðûí òóõàé
õóóëü òîãòîîìæ, òóõàéí øàòíû èðãýäèéí Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðëûí øèéäâýðèéí
õýðýãæèëòèéã çîõèîí áàéãóóëæ õàíãàõ;
• Ãàçàð ýçýìøèã÷, àøèãëàã÷ààñ ãàçàð, ò¿¿íèé áàÿëãèéã ¿ð àøèãòàé, çîõèñòîé
àøèãëàæ, õàìãààëæ áàéãààä õÿíàëò òàâèõ, çºð÷ëèéã àðèëãàõ øèéäâýð ãàðãàæ,
õýðýãæèëòèéã çîõèîí áàéãóóëàõ;
• Ñóìûí ãàçðûí íýãäìýë ñàíãèéí òàéëàíã æèë á¿ð õÿíàí íýãòãýæ, èðãýäèéí
Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðëààð õýëýëö¿¿ëýõ
• Ãàçðûí òºëºâ áàéäëûã èëýðõèé äîðîéòóóëñàí íü ìýðãýæëèéí ýðõ á¿õèé
áàéãóóëëàãûí ä¿ãíýëòýýð òîãòîîãäñîí áîë òóõàéí ãàçðûã àëáàäàí ÷ºëººë¿¿ëýõ
øèéäâýð ãàðãàæ, õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ;
• Ãàçàð ýçýìøèã÷, àøèãëàã÷ íü õóóëü òîãòîîìæ, ãýðýýíä çààñàí ¿¿ðãýý õàíãàëòã¿é
áèåë¿¿ëñíýýñ áàéãàëü îð÷èíä ñºð㺺ð íºëººëæ áàéãàà òóõàé èðãýí, àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãààñ ãàðãàñàí ñàíàë, ãîìäëûí òàëààð ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí
ä¿ãíýëòèéã ãàðãóóëàõ õ¿ñýëòýý Çàñãèéí ãàçðûí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãàä
ãàðãàõ.

16. • Ãàçàð ýçýìøèõ ýðõèéí ãýð÷èëãýý áîëîí ãàçàð ýçýìøèõ ãýðýýíèé
õóãàöàà äóóñàõàä ñóíãóóëàõ õ¿ñýëò ãàðãààã¿é;
• Ãàçàð ýçýìøèã÷ èðãýí íàñ áàðñàí, íàñ áàðñàí ãýæ çàðëàãäñàí,
ñóðàãã¿é àëãà áîëñîíä òîîöîãäñîí áºãººä ò¿¿íèé õóóëü ¸ñíû ºâ
çàëãàìæëàã÷ áàéõã¿é íü òîãòîîãäñîí, ãàçàð ýçýìøèã÷ àæ àõóéí
íýãæ, áàéãóóëëàãà òàòàí áóóãäñàí;
• Ýçýìøèã÷ ãàçàð ýçýìøèõ ãýðýýãýý öóöëàõ òóõàé õ¿ñýëò
ãàðãàñàí;
• Ãàçàð ýçýìøèõ ýðõèéí ãýð÷èëãýý õ¿÷èíã¿é áîëñîí;
• Ãàçðûã òóñãàé õýðýãöýýíä àâ÷ íºõºõ îëãîâðûã ãàçàð ýçýìøèã÷èä
á¿ðýí òºëñºí
Ãàçàð ýçýìøèõ àøèãëàõ ýðõ
äóóñãàâàð áîëîõ íºõöºë

17. Ãàçàð ªì÷ë õ ýðõ äóóñãàâàð áîëîõ íºõöºëө
• ªì÷ëºã÷ ºì÷èéí ãàçðàà áóñàä èðãýíèé ºì÷ëºëä
øèëæ¿¿ëñýíýýð
• ªì÷ëºã÷ èðãýí ãàçàð ºì÷ëºõ ýðõýýñýý òàòãàëçñàí
¿åä
• Ãàçàð ºì÷ëºã÷ èðãýí Ìîíãîë óëñûí õàðüÿàòààñ
ãàðñàíààð
• Õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí áóñàä ¿íäýñëýëýýð
äóóñãàâàð áîëíî.

18. ¯å øàò

20. Ãàçðûí òºëáºð
• 1997 îíû 4-ð ñàðûí 24-íèé ºäºð áàòëàãäñàí “Ãàçðûí
òºëáºðèéí òóõàé õóóëü”
Ýçýìøèæ, àøèãëàæ áàéãàà õîò, òîñãîí, áóñàä ñóóðèíû ãàçðûí ñóóðü
¿íýëãýýíä òîãòîîñîí ãàçðûí òºëáºðèéã èíæåíåðèéí õàíãàìæ, àøèãëàëòûí
çîðèóëàëò, áàéðøèë, áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ íºëººëºë áîëîí íîãîîí á¿ñèéã
õàìãààëàõ øààðäëàãûã õàðãàëçàí òîîöñîí èòãýëö¿¿ðýýð ãàçðûí ñóóðü
¿íèéí 0.01-0.03 õóâüä áàãòààí ºñãºæ, áóóðóóëæ áîëíî. Èòãýëö¿¿ðèéã
õýðýãëýõ ãàçðûí çààã, õÿçãààð, èòãýëö¿¿ðèéí óòãûã Ñóìûí Èðãýäèéí
Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðàë òîãòîîíî.

22. Ãàçðûí òºëáºð

23. Ãàçðûí òºëáºðººñ ÷ºëººëºõ õóâü
•