เนื้อหาบทที่ 4

1. บทที่ 4
พัฒนาการทางการเมือง (Political Development)
คําวา พัฒนาการทางการเมือง เปนคําใหม ยังไมมีความหมายอันหนึ่งอันเดียวที่ยอมรับกันในหมู
นักวิชาการ นักรัฐศาสตรไดพยายามใหความหมายไวตาง ๆ กันและความหมายที่ใหกับอยูไวเปนจํานวนมาก
ลูเซียน พาย (Lucian W. Pye) ไดรวบรวมความหมายของการพัฒนาการทางการเมืองที่นักรัฐศาสตร
ใหไว พอสรุปไดดังนี้0
(1)
1. พัฒนาการทางการเมือง เปนเรื่องของการเมืองอันจําเปนตอการปรับปรุงและพัฒนาทางเศรษฐกิจ
2. พัฒนาการทางการเมือง เปนเรื่องของการเมืองในสังคมอุตสาหกรรม
3. พัฒนาการทางการเมือง เปนเรื่องของการเปลี่ยนแปลงการเมืองใหเปนสมัยใหม
4. พัฒนาการทางการเมือง เปนเรื่องของการดําเนินงานของรัฐชาติ ซึ่งมีลักษณะที่รัฐบาลมีอํานาจ
ครอบคลุมทั้งประเทศ ประชาชนมีความรูสึกอันเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน โดยอิทธิพลของลัทธิ
ชาตินิยม และมีความเปนพลเมืองของรัฐอยางแทจริง สถาบันของรัฐจะตองสามารถดําเนิน
นโยบายที่สะทอนใหเห็นถึงลัทธิชาตินิยม และความเปนอันหนึ่งอันเดียวกันในชาติ
5. พัฒนาการทางการเมือง เปนเรื่องของการพัฒนาระบบบริหารและกฎหมาย
6. พัฒนาการทางการเมือง เปนเรื่องของการระดมประชาชนใหมีสวนรวมทางการเมือง
7. พัฒนาการทางการเมือง เปนเรื่องของการพัฒนาระบอบประชาธิปไตย
8. พัฒนาการทางการเมือง เปนเรื่องของความมีเสถียรภาพและการเปลี่ยนแปลงที่เปนระเบียบ
9. พัฒนาการทางการเมือง เปนเรื่องของการระดมกําลังและอํานาจ อันหมายถึงประสิทธิภาพของ
ระบบการเมืองในการทํางาน
10. พัฒนาการทางการเมือง เปนลักษณะอันหนึ่งของกระบวนการเปลี่ยนแปลงทางสังคม
แอลมอนด และเพาเวล1
(2) (A;mond and Powell) ในหนังสือของเขาชื่อ Comperative Politic : A
Development Approach ไดวางลักษณะของการพัฒนาการทางการเมืองไวดังนี้
1. การแบงแยกความแตกตางในโครงสรางทางการเมือง ลักษณะเชนเดียวกันกับที่ พายกลาวไว
2. วัฒนธรรมทางการเมืองที่เปนแบบโลก (Socularization of Political Culture) วัฒนธรรมทาง
การเมืองในสังคม จารีตประเพณีมักเปนแบบที่ไมมีเหตุผล ยึดถือในเรื่องโชคลางหรือความเชื่อถือ
ที่มีติดตอกันมาโดยไมคํานึงถึงเหตุผล
3. ความเปนอิสระของระบบยอย (Subsystem Autonomy) หมายถึง ความเปนอิสระของหนวยงาน
ตางๆ ในระบบ เชน หนวยงานปกครองทองถิ่น ระบบพรรคการเมือง ตลอดจนกลุมผลประโยชนมี
ลักษณะเปนตัวของตัวเอง มีการจัดองคกรที่ดี และสามารถดําเนินงานไดโดยมีอิสระพอสมควร
ลิขิต ธีรเวคิน2
(3) ไดพยายามเสนอแนะแนวความคิดหรือทฤษฎีการพัฒนาการทางการเมือง โดยไดเนน
ถึงลักษณะสองประการคือ ทฤษฎีควรมีลักษณะสากล และจะตองมีการวางแผนพัฒนาทางการเมือง ในสวนที่
ทฤษฎีเปนลักษณะสากลนั้น ลิขิตไดเนนเรื่องความสามารถของระบบการเมืองที่จะสามารถตอบสนองความ
(1) Lucian W. Pye, Aspects of Political Development (Boston : Little Brown, 1966). pp. 33-45
(2) Gabriel Almond and Bingham Powell, Comparative Politics : A Development Approach (Boston : Little, Brown, 1966), pp. 299-300
(3)ลิขิต ธีรเวคิน, การพัฒนาทางการเมือง เอกสารทางวิชาการ ศูนย์วิจัย คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

2. 22
ตองการที่เปลี่ยนแปลงไปตามระยะเวลา และความเจริญของสังคมได ความสามารถของระบบนี้ขึ้นอยูกับผูนํา
ทางการเมือง อุดมการณ และการพัฒนาสถาบันทางการเมือง สวนการวางแผนพัฒนาทางการเมืองนั้น ลิขิตได
ใชประเทศไทยเปนกรณีศึกษา โดยเสนอแนะการสรางพรรคการเมืองเดนพรรคเดียว
แนวความคิดเกี่ยวกับการพัฒนาทางการเมืองขางตน ยังไดสะทอนใหเห็นถึงปญหาสําคัญประหารหนึ่ง
ของการพัฒนาทางการเมืองในประเทศกําลังพัฒนา คือ เรื่องเกี่ยวกับการมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชน
นักทฤษฎีทางดานการพัฒนาทางการเมืองจะไดมีความคิดแตกตางกันในดานวิธีการศึกษา การพัฒนาทาง
การเมือง แตสิ่งที่เห็นพองตองกัน คือ เรื่องการมีสวนรวมทางการเมือง พาย พูดถึงความเทาเทียมกัน แอ
ลมอนด พูดถึงวัฒนธรรมทางการเมืองที่เปนแบบทางโลก (Secular Political Culture) ทั้งหมดนี้เปนเรื่อง
แสดงถึงการตื่นตัวทางการเมืองกับการมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชนเปนปญหาสําคัญของประเทศที่
กําลังพัฒนา และเปนสิ่งที่นักทฤษฎีทางดานนี้ใหความสนใจรวมกัน
การมีสวนรวมทางการเมืองกับการพัฒนาทางการเมือง : ทฤษฎีและแนวคิด
ในจํานวนปญหาที่สําคัญของกระบวนการพัฒนาทางการเมือง คือ ปญหาที่เกี่ยวของกับการมีสวนรวม
ทางการเมือง (Political Participation) เมื่อพิจารณาจากขอบเขตและความหมายของการพัฒนาทาง
การเมืองที่กลาวมาแลวในตอนตน เห็นไดวาพัฒนาการทางการเมืองมีสวนเกี่ยวของกับความเทาเทียมกันของ
ประชาชน ความสามารถของระบบการเมืองที่จะดูดซึมกลุมทางสังคมตาง ๆ ที่มีความตองการเขามีบทบาทใน
กระบวนการตัดสินใจของรัฐบาล การพัฒนาประชาธิปไตยตอลดจนการเสริมสรางระบบการเมืองใหม ทั้งหมด
นี้มีสวนเกี่ยวพันกับการมีสวนรวมทางการเมืองทั้งสิ้น
ความหมายของการมีสวนรวมทางการเมือง3
(4)
1. เปนเรื่องของกิจกรรมไมใชทัศนคติ การมีสวนรวมทางการเมืองในที่นี้ไมใชเปนเรื่องของความคิด
ความรูสึก หรือความเชื่อทางการเมือง
2. การมีสวนรวมทางการเมืองนี้ เราใชสําหรับบุคคลธรรมดาเทานั้น สวนนักการเมืองหรือผูนําทาง
การเมืองนั้น การเกี่ยวของกับการเมืองเปนงานอาชีพของเรา เปนเรื่องของการมีบทบาททาง
การเมือง (Political Role)
3. การมีสวนรวมทางการเมืองเปนเรื่องการแสดงออก เพื่อใหมีผลตอการตัดสินใจของรัฐบาลหรือ
ผูนําประเทศ
4. การมีสวนรวมทางการเมืองอาจไมมีผลเปลี่ยนแปลงตอการตัดสินใจของผูนํา หรือรัฐบาลแตอยาง
ใด
การมีสวนรวมทางการเมือง อาจเปนไดทั้งจุดหมาย (Goals) และวิธีการของการพัฒนาที่เปน
จุดมุงหมายนั้น เปนเพราะความเชื่อที่วา การมีสวนรวมทางการเมืองเปนลักษณะสําคัญของสังคมที่พัฒนาแลว
ดังนั้น เมื่อมีการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมก็ตองพัฒนามีสวนรวมทางการเมืองดวย สําหรับการมีสวนรวม
ทางการเมืองที่ถือวาเปนวิธีการอยางหนึ่งนั้น หมายถึง วิธีการของผูนําเพื่อนําไปสูจุดประสงคอีกอยางหนึ่ง เชน
เพื่อเสริมอํานาจของผูนําหรือเพื่อพัฒนาประเทศ เปนตน หรือในประการที่สาม การมีสวนรวมทางการเมือง
เปนผลพลอยไดของการพัฒนา เชน เมื่อมีการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม มีผลใหประชาชนมีความตื่นตัวทาง
การเมืองและนําไปสูการขยายตัวของการมีสวนรวมทางการเมือง
(4) Huntington and Nelson, No Easy Choice : Political Participation in Development Countries (Cambridge : Haiversity Press, 1977), pp.4, 17-41

3. 23
ดังนั้น ในการพิจารณาเรื่องการมีสวนรวมทางการเมืองในประเทศกําลังพัฒนาจําตองพิจารณาถึงกลุม
ผูนําตาง ๆ ที่ชวงชิงอํานาจหรือที่ตองการเขามามีสวนควบคุมรัฐบาล กลุมผูนําเหลานี้อาจแบงไดอยางกวาง ๆ
เปน 2 กลุม คือ ทหารกับพลเรือน
สําหรับกลุมทหารนั้นมักเปนกลุมที่ไมเห็นดวยกับการมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชนและเมื่อ
ขึ้นมามีอํานาจมักอางวา การใหมีการเลือกตั้งก็ดี การมีการเมืองในระบบพรรคก็ดี กอใหเกิดความแตกแยก
ดังนั้น จึงมีระงับหรือลดการมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชนลง ในกรณีของประเทศไทย จอมพลสฤษดิ์
ธนะรัชต เปนตัวองอันดีในเรื่องนี้ สําหรับผูนําทหารคนอื่น ๆ ก็เชนกัน เชน อายุบขาน และเซีย อูล ฮัค แหง
ปากีสถาน หรือปก จุง ฮี แหงเกาหลีใต ในตอนแรกของการปกครองของตนไดใชวิธีการลดการมีสวนรวม
ทางการเมืองของประชาชนลง
อยางไรก็ตาม ผูนําทหารในหลายประเทศในระยะหลังไดใหความสนใจในเรื่องการมีสวนรวมทางการ
เมืองของประชาชน และกลุมทางสังคมอื่น ๆ มากขึ้น เพียงแตการเปลี่ยนแปลงทาทีนั้นเปนเรื่องของความ
พยายามที่จะดูดซึมการตื่นตัวทางการเมืองของประชาชน ในขณะเดียวกันเปนความพยายามที่จะสรางฐาน
สนับสนุนในหมูประชาชน เพื่อรักษาอํานาจของตนไว รวมทั้งแยงชิงฐานสนับสนุนจากฝายพลเรือน
สําหรับผูนําพลเรือน4
(5) สวนใหญตองใหมีการขยายการมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชน เพราะ
เปนลูทางที่สําคัญที่ตนสามารถใชเปนฐานสนับสนุนบทบาททางการเมืองของตนได นอกจากนั้นในการทาทาย
อํานาจของผูนําทหารที่ครอบงําการเมืองอยูเดิม ผูนําพลเรือนมักใชประชาชนเปนฐานอํานาจ ผูนําพลเรือนจึง
กระตุนใหมีการขยายตัวของการมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชน
การมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชน จึงเปนตัวแปรสําคัญตอความมีเสถียรภาพทางการเมือง
การตื่นตัวทางการเมืองของประชาชนมีผลใหระบบการเมืองสั่นสะเทือน ผูนําฝายตรงขามอาจใชประชาชนเปน
เครื่องมือทาทายอํานาจของผูนําในอํานาจ ซึ่งอาจนํามาซึ่งความวุนวายทางการเมืองได นักทฤษฎีตะวันตก
หลายคน ไดพยายามแสดงใหเห็นถึงความสัมพันธระหวางการมีสวนรวมทางการเมืองกับความไมมีเสถียรภาพ
ทางการเมือง โดยไดแสดงใหเห็นวา เมื่อประชาชนมีความหวังขึ้น มีความตองการมากขึ้นในสิ่งตาง ๆ ในชีวิต
เนื่องจากสังคมมีความเจริญขึ้น จะเปนผลใหประชาชนเรียกรองตอระบบการเมืองใหตอบสนองความตองการ
ของคนที่เพิ่มมากขึ้น และมักปรากฏอยูระบบการมักตอบสนองไดไมเต็มที่ จุดนี้เองทําใหเกิดความไมพอใจหรือ
ความคับของใจขึ้น ทําใหประชาชนเริ่มตื่นตัวทางการเมือง และผลักดันใหประชาชนตัดสินใจตามความตองการ
ของตัว เมื่อระบบการเมืองยังไมสามารถสนองตอบใหเปนที่พอใจได ประชาชนจะเปลี่ยนการกดดันแบบสันติ
มาเปนแบบการใชความรุนแรงและเมื่อถึงจุดนี้ ระบบการเมืองจะพบกับความระส่ําระสาย ไรเสถียรภาพได
อยางไรก็ตาม ทฤษฎีตะวันตกไมไดคํานึงถึงขอเท็จจริงที่วาในประเทศกําลังพัฒนาหลายประเทศ
รวมทั้งประเทศไทยเอง การมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชนเปนเรื่องที่ถูกชักจูง หรือปลุกปนโดยผูนํา
มากกวาเปนเรื่องของความตองการของประชาชนเอง การมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชนจึงเปน
เครื่องมือของผูนําทางการเมืองในการสรางฐานอํานาจใหกับตน และโคนลมผูนําฝายตรงขาม การมีสวนรวม
ทางการเมืองของประชาชนเปนเรื่องที่ผูนําบางกลุมหยิบยื่นใหกับประชาชน เพื่อประโยชนทางการเมืองของ
กลุมตน
การที่ประชาชนมีสิทธิเลือกตั้งหลักจากเปลี่ยนแปลงการปกครอง เมื่อป พ.ศ. 2475 ไมไดเกิดจากการ
เรียกรองของประชาชนเอง แตเปนเรื่องที่คณะราษฎรใชเพื่อสรางความชอบธรรมใหกับการปกครองของตน
และหลังจากนั้นเปนตนมา การมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชนไดกลายเปนเครื่องมือทางการเมืองของ
(5) สุจิต บุญบงการ, การพัฒนาทางการเมืองของไทย (กรุงเทพฯ : สํานักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2537) หน้า 43-43, 72-79

4. 24
ผูนํากลุมตาง ๆ การตอสูระหวางผูนําทหารและผูนําพลเรือนไดเปนเรื่องของการตอสูระหวางการเพิ่มกับการ
ลด การมีสวนรวมทางการเมือง และแมวาในตอนหลังฝายทหารจะไดยอมรับการมีสวนรวมทางการเมืองแลวก็
ตาม การมีสวนรวมทางการเมืองกับสถาบันทางการเมืองตาง ๆ จึงนาสนใจที่จะศึกษาเพื่ออธิบายการพัฒนา
ทางการเมืองของไทยใหกระจางชัดเจน
ในการวิเคราะหการพัฒนาทางการเมืองของไทย ประเด็นแรกที่จะตองทําความกระจางเสียกอน คือ
ความหมายและแนวคิดหรือทฤษฎีเกี่ยวกับการพัฒนาทางการเมืองที่จะนํามาใชวิเคราะหในเรื่องของ
ปฏิสัมพันธของสถาบันทางการเมืองกับการมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชนในระบบการเมืองของไทย
นักรัฐศาสตรตะวันตก ในระยะ 20 ปที่ผานมาไดพัฒนากรอบแนวความคิดและทฤษฎีเกี่ยวกับการพัฒนาทาง
การเมืองทั้งในสวนที่เกี่ยวของกับสถาบันทางการเมือง และการมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชนไวเปน
จํานวนมาก ทฤษฎีเหลานี้ไดพัฒนาจากประสบการณทั้งจากประเทศที่พัฒนาแลว และประเทศที่กําลังพัฒนา
ดังนั้น ในบทนี้ จะไดกลาวถึงความหมาย วิธีการศึกษาและทฤษฎีของการพัฒนาทางการเมือง โดยเฉพาะ จะได
เนนถึงความหมายและทฤษฎีที่เกี่ยวของกับความสัมพันธระหวางการมีสวนรวมทางการเมืองกับสถาบันทาง
การเมืองที่จะไดนํามาใชเปนกรอบในการวิเคราะหการพัฒนาการเมืองไทยตอไป
ผลกระทบของปญหาการมีสวนรวมทางการเมือง
1. ผลกระทบที่มีตอพรรคการเมืองและรัฐสภา
พรรคการเมืองและรัฐสภาที่มาจากการเลือกตั้ง จําตองพึ่งพาอาศัยการมีสวนรวมของประชาชน
ทั้งสิ้น พรรคการเมืองและรัฐสภาจําตองมีมวลชนเปนฐานอํานาจของตน ถาปราศจากการสนับสนุนจาก
มวลชนแลวพรรคจะมีความเขมแข็งไดยาก ดังนั้น ผลกระทบที่สําคัญอันเกิดจากการมีสวนรวมทางการเมือง
ของประชาชนยังมีระดับต่ําเชนนี้ คือ ทําใหพรรคการเมืองเจริญเติบโตชาและพัฒนาไดลําบาก
อันที่จริงความออนแอของพรรคการเมือง ทําใหพรรคไมสามารถกระตุนใหประชาชนเกิดความ
ตื่นตัวทางการเมืองได แตในขณะเดียวกันการที่คนมีความนิ่งเฉยทางการเมือง ก็เปนสาเหตุใหพรรคการเมือง
ขาดฐานการสนับสนุนของประชาชน เปนผลใหพรรคการเมืองออนแอ ในกรณีประเทศไทยเราจะเห็นไดวา
พรรคการเมืองมักเกิดขึ้นจากกลุมคนจํานวนไมมากนักที่มีความสนใจตื่นตัวทางการเมือง ประชาชนไมไดมีสวน
รวมในการจัดตั้งพรรคการเมืองแตอยางใด เพราะประชาชนยังไมสนใจเขามีสวนรวมทางการเมืองดังนั้น ไมวา
จะเปนพรรคที่ใหญโต จะมีอายุยืนนานมากเทาใดก็ตาม เชน พรรคประชาธิปตย พรรคกิจสังคมหรือ
พรรคชาติไทย ก็หาไดมีสมาชิกเปนจํานวนมากกระจายอยูตามทั่วประเทศในเวลาลงคะแนนเสียงเลือกตั้ง
ประชาชนทั่วไปยกเวนกรุงเทพฯ เลือกตั้งโดยบุคคลไมไดคํานึงถึงพรรค เปนการแสดงใหเห็นวา แมในกลุมของ
ผูมีสวนรวมทางการเมือง หาไดมีความสนใจในการสนับสนุนการเมืองอยางที่ควรจะเปนไปไม ถาประชาชนมี
ความตื่นตัวทางการเมืองแลว พรรคจะไมประสบกับความลําบากในการแสวงหาสมาชิกใหกวางขวางออกไปทั่ว
ประเทศ และนอกจากจะไดจํานวนสมาชิกเพิ่มเติมแลว ยังจะไดสมาชิกที่มีความตื่นตัวและมีความจงรักภักดีตอ
พรรคดวย อันจะทําใหพรรคมีความเขมแข็งมากขึ้น การที่ประชาชนสวนใหญไมมีสวนรวมทางการเมืองแสดง
วาไมมีความสนใจทางการเมือง ซึ่งมีผลใหถูกชักจูงหรือระดมหรือจางวานใหเขามาสนับสนุนพรรคการเมืองได
เชน ในการลงคะแนนเสียงเลือกตั้ง เปนตน แตการสนับสนุนเชนนั้นเปนเรื่องชั่วครั้งชั่วคราวเทานั้น และไมมี
ความจงรักภักดีตอพรรคแตอยางใด เพราะเปนเรื่องใหการสนับสนุนที่ไมไดเกิดจากความศรัทธา แตเกิดจาก
การจูงใจ หรือแลกเปลี่ยนผลประโยชนเปนครั้ง ๆ ไป
ระบบพรรคจะมีความเขมแข็งไดก็ตอเมื่อมีพรรคการเมืองจํานวนนอย และมีฐานสนับสนุนที่กวาง
ซึ่งในเรื่องนี้จะทําไดก็ตอเมื่อมีประชาชนสนับสนุนเปนจํานวนมาก การที่ประชาชนไมมีสวนรวมทางการเมือง
หรือมีแตไมมากนัก ทําใหพรรคการเมืองเกิดขึ้นไดงายและลมเลิกไปไดงาย เพราะพรรคการเมืองเปนเรื่องของ

5. 25
คนกลุมเล็ก ๆ แคบ ๆ การรวมตัวกันตั้งพรรคการเมืองแบบนี้จึงไมใชเรื่องที่ยากเย็นนัก แตในขณะเดียวกันคน
เหลานี้ที่จัดตั้งพรรคขึ้นมาแตกแยกกับพรรคนั้น อาจตองลมไปในที่สุด ประวัติศาสตรพรรคการเมืองไทยที่ผาน
มาเปนไปในลักษณะนี้ทั้งสิ้น คือ พรรคการเมืองเปนเรื่องของคนกลุมนอย มีอายุสั้น การแตกแยกตัวเองออก
จากพรรคหนึ่งไปรวมตัวกับอีกพรรคหนึ่ง หรือตั้งพรรคขึ้นมาใหมเปนเรื่องที่เกิดขึ้นเปนปกติ ปรากฏการณ
เชนนี้เกิดขึ้นไดงายเพราะประชาชนยังมีความนิ่งเฉยทางการเมือง และไมไดยุงเกี่ยวกับการดําเนินงานของ
พรรคการเมืองแตอยางใด เมื่อบรรดานักการเมืองตั้งพรรคการเมืองใหมขึ้นมา หรือแยกตัวออกจากพรรคหนึ่ง
ไปสังกัดอีกพรรคหนึ่ง ไมจําเปนตองคิดถึงประชาชนมากนักวา จะใหการสนับสนุนหรือไม พวกนี้เห็นวา
ธรรมดาประชาชนมีความนิ่งเฉยทางการเมืองอยูแลว หรือมีความสนใจตัวบุคคลมากกวาพรรค ดังนั้นจะยาย
พรรคกันอยางไร ประชาชนไมเกี่ยวของดวย แตถาพรรคมีสมาชิกเปนจํานวนมาก ไดรับการสนับสนุนจาก
ประชาชนอยางกวางขวางและแนนแฟนแลว ใครก็ตามที่คิดแยกตัวออกจากพรรคเดิมจะตองคิดหนัก เพราะไม
แนใจวาจะสามารถไดรับเสียงสนับสนุนจากประชาชนอยางที่เคยไดรับเมื่อตนสังกัดอยูกับพรรคเกาหรือไม การ
จัดตั้งพรรคการเมืองในปจจุบันของนักการเมืองหลายคนจึงมีลักษณะเปนเพียงแตงตั้งขึ้นมาเพื่อใชเปน
เครื่องมือตอรองเพื่อตําแหนงทางการเมืองที่สําคัญ ๆ เทานั้น เชน ตําแหนงรัฐมนตรี เปนตน นักการเมือง
จํานวนไมนอยที่ตองการตั้งพรรคการเมืองของตนขึ้นมา เพื่อใหตนไดดํารงตําแหนงสําคัญ ๆ ของพรรค เมื่อ
พรรคของตนเขารวมรัฐบาลตนจะไดเปนรัฐมนตรี แตถาไปรวมอยูในพรรคใหญ ตนเองมักไมไดเปนผูนําพรรค
โอกาสเปนรัฐมนตรียอมมีนอยเปนธรรมดา
ผลกระทบตอมาที่สําคัญอีกประการหนึ่ง คือ การที่ประชาชนมีสวนรวมทางการเมืองนอย ยอมทํา
ใหนักการเมืองทั้งที่เปนผูนําพรรค หรือสมาชิกสภาผูแทนราษฎร ไมไดอยูในความควบคุมดูแลของประชาชน
อยางแทจริง ปจจุบันแมวาสมาชิกสภาผูแทนราษฎรแทบทุกคนไดพยายามชวยเหลือประชาชนในเขตเลือกตั้ง
ของตน แตความรับผิดชอบสมาชิกสภาผูแทนฯ ก็ดี พรรคการเมืองก็ดี ไมจําเปนตองระวังมากนักในการทํางาน
ยกเวนเรื่องการชวยเหลือประชาชนเทานั้น พฤติกรรมอื่น ๆ ที่บรรดาสมาชิกสภาแสดงออกในสภาก็ดี
การเมืองก็ดี เปนเรื่องที่ประชาชนทั่วไปโดยเฉพาะในเขตชนบทไมไดใหความสนใจ
การมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชน ถามีมากแลวพรรคการเมืองก็ดี สมาชิกผูแทนราษฎรก็
ดี จะมีพลังเพื่อแสดงมติของพรรคการเมืองและรัฐสภาไดอยางดี ไมวาจะเปนเรื่องของการชุมนุมพลังเพื่อแสดง
มติหรือแสดงพลังของพรรค สิ่งเหลานี้ยอมมีผลชวยใหใหสถาบันที่มาจากประชาชนมีความเขมแข็งขึ้น
โดยเฉพาะในการแสดงพลังเพื่อตอตานกับผูนําเผด็จการ พรรคการเมืองและรัฐสภา ไมมีทางตอสูกับพลังของ
ผูนําทหารได ถาสถาบันทั้งสองปราศจากการสนับสนุนอยางเขมแข็งของประชาชนเปนจํานวนมาก และการ
สนับสนุนเชนนี้เกิดขึ้นไมได ถาประชาชนไมมีความสนใจเขามามีสวนรวมทางการเมือง นอกจากนั้น พรรคและ
สมาชิกรัฐสภาก็ยังสามารถไดรับการสนับสนุนในรูปแบบอื่น ๆ ได ถาประชาชนมีความสนใจทางการเมืองมาก
ขึ้น เชน ในเรื่องการเงิน หรือการหาเสียงเลือกตั้ง เปนตน ปจจุบันทุกพรรคยอมรับวาประสบปญหาทางดาน
การเงิน ไมสามารถไดรับเงินสนับสนุนเพียงพอแกการดําเนินงานของพรรคทางแกไขของพรรคการเมืองในเรื่อง
นี้จึงมักเปนไปในแบบของการดึงเอาตัวผูนําทางธุรกิจที่มีฐานะดีเขามารวมมือกับพรรคโดยแลกเปลี่ยนกับ
ผลประโยชนที่สําคัญ เชน ตําแหนงผูนําพรรค หรือตําแหนงรัฐมนตรี เปนตน และบางทีผูที่เต็มใจสนับสนุนทาง
การเงินเชนนี้มีไมมากนัก พรรคจําตองยอมตามความตองการของบรรดานักธุรกิจ หรือผูมีเงินเหลานี้อยูดี แต
ถาประชาชนมีสวนรวมทางการเมืองเปนจํานวนมาก พรรคยอมมีโอกาสมากขึ้นที่จะแสวงหาการสนับสนุนทาง
การเงินจากคนในวงกวาง หรืออาจไดอาสาสมัครมาชวยงาน โดยไมยอมรับเงิน ซึ่งจะชวยทุนคาใชจายในการ
ดําเนินงาน

6. 26
โดยสรุปการมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชนแบบสมัครใจ หรือแบบเสรีนั้นเปนเครื่องระบุ
วาประชาชนตองการประชาธิปไตย การมีสวนรวมทางการเมืองแบบเสรี เปนสิ่งที่เขาไมไดกับการปกครองแบบ
เผด็จการ ดังนั้น ถาการมีสวนรวมของประชาชนมีนอยแลว สถาบันการเมืองแบบประชาธิปไตยพัฒนาได
ลําบาก แตถาการขยายตัวของการมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชนมีกวางขวางขึ้น สถาบันอยางพรรค
การเมืองและรัฐสภาพยอมไดรับการพัฒนาตามไปดวย เพราะเปนสถาบันหลักของระบอบประชาธิปไตยนั่นเอง
2. ผลกระทบที่มีตอการพัฒนาประชาธิปไตย
จากลักษณะที่กลาวขางตน การมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชนที่ไดกลาวมาแลวขางตน มี
ผลกระทบตอการพัฒนาระบอบประชาธิปไตยที่มีเสถียรภาพเปนอยางมาก
ผลกระทบที่เห็นไดชัด คือ
1) เปนการเปดโอกาสใหมีการยึดอํานาจบอยครั้งโดยฝายทหาร นับตั้งแตประชาชนไทยไดรับ
สิทธิทางการเมือง และไดรับโอกาสใหมีสวนรวมทางการเมือง เมื่อป พ.ศ. 2475 เปนตนมา
ประชาชนคนไทยไดแสดงความสนใจ ความตื่นตัว รวมทั้งไดเขามีสวนรวมทางการเมืองนอย
มาก เมื่อความสนใจทางการเมืองของประชาชนอยูในระดับต่ําเชนนี้ จึงไมเปนอุปสรรคแก
การเขายึดอํานาจฝายทหาร แทบมุกครั้งที่มีรัฐประหารเกิดขึ้นไมวาจะสําเร็จหรือไมก็ตาม
ประชาชนไมมีสวนยุงเกี่ยวแตอยางใด ไมมีการแสดงอาการวาเห็นดวย หรือคัดคาน ในการทํา
รัฐประหารเหลานั้น ผูทํารัฐประหารจึงมักไมตองพะวงมากนักวาจะมีประชาชนลุกฮือขึ้นมา
ตอตานการทํารัฐประหารของตน แมวาในระยะหลัง ๆ มีประชาชนเขามายุงเกี่ยวมากขึ้น ทั้ง
ในดานการสนับสนุนและการคัดคานในการทํารัฐประหาร โดยเฉพาะตั้งแตวันที่ 6 ตุลาคม
พ.ศ. 2519 เปนตนมา อยางไรก็ตาม การขยายตัวของการมีสวนรวมของประชาชนในเรื่องนี้
ยังไมมากพอที่จะทําใหความเปนไปไดของการรัฐประหารหมดสิ้นไป การที่ประชาชนใหความ
สนใจทางการเมืองมากขึ้นนั้นยังไมถึงระดับที่ขัดขวางการทํารัฐประหารได
2) ทําใหรัฐบาลพลเรือนสรางความชอบธรรมไดลําบาก ปจจัยที่ชวยสงเสริมเสถียรภาพของ
ระบบการเมืองแบบประชาธิปไตย คือ รัฐบาลพลเรือนประชาธิปไตยตองมีความชอบธรรม
ของรัฐบาลนั้นหมายความวา ประชาชนสวนใหญและกลุมหลัก ๆ ที่มีพลังทางการเมืองให
การสนับสนุนและเห็นวา รัฐบาลนั้นมีความเหมาะสมถูกตอง รัฐบาลที่ไดรับการสนับสนุนจาก
ประชาชนอยางกวางขวางเชนนี้ ยอมทําใหรัฐบาลมีความมั่นคง มีเสถียรภาพและถามีความ
พยายามจากกลุมหนึ่งกลุมใดที่ตะโคนลมรัฐบาลนั้น โดยพลการหรือโดยอาศัยกําลังแลว
ประชาชนจะพรอมเขาตอตาน ประชาชนที่มีประชาธิปไตยที่มั่นคงและมีเสถียรภาพ เชน
อังกฤษ หรือสหรัฐอเมริกา ฯลฯ นั้นเปนประเทศที่มีทั้งระบบการเมืองและรัฐบาล ถามี
ความชอบธรรมสูง และมีประชาชนสนับสนุนอยางกวางขวาง อันเปนผลใหการลมลางรัฐบาล
หรือระบบการเมืองโดยกําลังหรือการทําการรัฐประหาร เปนเรื่องที่เปนไปไมได แมแตใน
ความฝน แตสําหรับกรณีของประเทศไทยนั้น ระบบประชาธิปไตยและรัฐบาลพลเรือนไดรับ
การสนับสนุนจากประชาชนไมกวางนัก หรือมาลงคะแนนเสียงโดยไมคํานึงถึงวาอยากใหใคร
เปนรัฐบาลหรือไปลงคะแนนเพราะถูกเกณฑ หรือถูกจางวาน รัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้ง
เชนนี้ ยอมไมมีฐานมั่นคงในหมูประชาชนเปนรัฐบาลที่มีความเปราะบาง และมักอางลําบาก
วาเปนรัฐบาลที่ประชาชนใหการสนับสนุน นอกจากนี้ยังมักถูกโจมตีอยูเสมอ ๆ จากกลุมที่ไม
ชอบประชาธิปไตยวาเปนรัฐบาลที่ไมไดรับการรับรองและรับการสนับสนุนจากประชาชน
อยางแทจริง

7. 27
3) ในกรณีที่ประชาชนมีความสนใจและมีสวนรวมทางการเมืองต่ํา ประชาชนสวนใหญที่มีความ
นิ่งเฉยทางการเมือง อาจถูกชักจูงหรือถูกระดมใหหันมาสนับสนุนระบอบเผด็จการ หรือ
ระบอบการปกครองโดยทหาร ซึ่งเปนผลเสียตอการพัฒนาประชาธิปไตยเปนอยางมาก
โดยทั่วไปการชักจูงใหประชาชนมีบทบาท หรือมีสวนรวมทางการเมืองเปนลักษณะสําคัญ
ของระบบการเมืองสมัยใหม ไมวาจะเปนระบบเผด็จการหรือประชาธิปไตยสมัยใหม จะมีการ
มีสวนรวมทางการเมืองของประชาชนอยูเสมอ จะผิดกันก็แตเพียงวาการมีสวนรวมในระบบ
เผด็จการนั้นเปนเรื่องของการถูกระดม สวนในระบอบประชาธิปไตยเปนเรื่องของความสมัคร
ใจ ถาระบบการเมืองไทยมีการระดมใหประชาชนสนับสนุนการปกครองของทหารหรือเผด็จ
การในรูปตาง ๆ แลวจะกลายเปนอุปสรรคอยางสําคัญตอการพัฒนาประชาธิปไตย
รัฐสภากับการพัฒนาทางการเมืองไทย
1. รัฐสภากับการมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชน
ความสัมพันธระหวางรัฐสภากับการมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชน เปนอีกประเด็นหนึ่งที่
จะชวยอธิบายถึงลักษณะการพัฒนาทางการเมืองของไทย โดยทั่วไปแลวรัฐสภาหรือสถาบันนิติบัญญัติมักมี
ความเชื่อมโยงอยางใกลชิดกับการมีสวนรวมทางการเมือง เพราะเปนสถาบันที่มาจากการเลือกตั้งของ
ประชาชน ยกเวนในบางชวงที่สภานิติบัญญัติมาจากการแตงตั้ง ความตอเนื่องของการปฏิบัติงานของรัฐสภา
อํานาจและบทบาททางการเมืองของรัฐสภา ยอมสะทอนใหเห็นถึงความสําคัญของการมีสวนรวมทางการเมือง
ของประชาชน ในกรณีที่สถาบันนิติบัญญัติไดรับการเลือกตั้งมีบทบาทอยางตอเนื่อง เปนระยะเวลาอันยาวนาน
และมีอํานาจมีบทบาทในทางการเมืองอยางเขมแข็งและกวางขวางแลวยอมเปนเครื่องชี้ไดวา การมีสวนรวม
ทางการเมืองของประชาชนมีความหมาย
นับตั้งแตประเทศไทยมีรัฐสภาเปนตนมา ตั้งแตการเปลี่ยนแปลงการปกครองในป พงศ. 2475 นั้น
ปรากฏวามีเพียงชวงระยะเวลาสั้น ๆ ที่สภาผูแทนราษฎรมาจากการเลือกตั้ง มีบทบาทและอํานาจทางการ
เมืองทั้งในทางพฤตินัยและนิตินัย คือ สภาผูแทนฯ ในชวงป 2489-2490 และในชวงป พ.ศ. 2518-2519 สภา
ผูแทนฯ ในชวงป พ.ศ. 2489 ถึงรัฐประหารในป พ.ศ. 2490 เปนสภาที่จัดตั้งขึ้นโดยรัฐธรรมนูญฉบับใหม
ประกาศใชในป พ.ศ. 2489 ตามความตองการของนายปรีดี พนมยงค และคณะ ซึ่งเปนกลุมที่มีอํานาจทาง
การเมืองมากที่สุดในขณะนั้นที่ตองการจะจัดรูปแบบรัฐบาลเสียใหม ใหกลุมของตนมีพื้นฐานทางการเมืองที่
มั่นคง และขจัดนักการเมืองที่สนับสนุนจอมพล ป. ที่ยังคงมีอยูบางในสภาผูแทนฯ ชุดเดิมรัฐธรรมนูญฉบับนี้ได
ระบุใหมีสภา 2 สภา คือ สภาผูแทนราษฎรเลือกตั้งโดยตรงจากประชาชน และพฤฒิสภาเลือกตั้งโดยทางออม
สวนรัฐสภาในชวงป พ.ศ. 2518-2519 ประกอบดวย 2 สภา เชนเดียวกัน คือ สภาผูแทนราษฎร เลือกตั้ง
โดยตรงจากประชาชนและวุฒิสภา แตงตั้งโดยรัฐบาล แตทั้งวุฒิสภาและพฤฒิสภาขางตนมีอํานาจนอยมาก
อํานาจสวนใหญอยูที่สภาผูแทนราษฎร นอกจากนี้ขอบัญญัติในรัฐธรรมนูญที่หามขาราชการประจําเปนสมาชิก
สภาสูงทั้งสองชวงนี้ ทําใหอํานาจที่แทจริงของสภาสูงทั้งสองลดนอยลงไปอีก ถาสภาทั้งสองนี้มีขาราชการ
ประจําทั้งทหารและพลเรือนเปนสมาชิก สมาชิกสภาโดยอาศัยความเปนขาราชการอาจแสดงอิทธิพลทาง
การเมืองไดมากขึ้น
สภาผูแทนราษฎรที่อยูในชวงนี้มีอํานาจในการควบคุมรัฐบาลอยางมาก รัฐบาลตองขอความ
ไววางใจตอสภากอนจึงจะเขามาบริหารประเทศ สภาผูแทนมีอํานาจลงมติไมไววางใจคณะรัฐมนตรีทั้ง
รายบุคคลและทั้งคณะ โดยเฉพาะรัฐธรรมนูญป พ.ศ. 2517 ไดกําหนดใหนายกรัฐมนตรี และรัฐมนตรีจํานวน
หนึ่งตองเปนสมาชิกสภาผูแทนราษฎร อันที่จริงสภาผูแทนในชวงหลังรัฐประหารป พ.ศ. 2490-2493 ซึ่งใช

8. 28
รัฐธรรมนูญป 2492 ไดใหอํานาจสภาผูแทนราษฎรไวไมนอยไปกวาสองชวงที่ไดกลาวมากอนหนานี้ ตาม
รัฐธรรมนูญป 2490 คณะรัฐมนตรีตองขอความไวใจจากรัฐสภา ซึ่งประกอบดวยวุฒิสภาและสภาผูแทนฯ
เสียกอนจึงจะเขาบริหารประเทศ สวนรัฐธรรมนูญป 2492 ใหอํานาจนี้แกสภาผูแทนฯ เชนเดียวกัน แต
การเมืองในชวง พ.ศ. 2492-2495 ถูกคณะรัฐประหารครอบงํา ดังนั้นรัฐสภาทําอะไรที่ขัดแยงกับฝายทหารนัก
ไมได การที่คณะรัฐประหารไดสงนายทหารมาบังคับใหนายควง อภัยวงศ ลาออกจากนายกรัฐมนตรี เมื่อวันที่
8 เมษายน 2491 หรือจากการที่จอมพล ป. ไดยึดอํานาจเมื่อวันที่ 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2494 ก็ดวยเหตุผลที่
คลายคลึงกัน คือ สภาผูแทนฯ ไดแสดงบทบาทที่คอนขางเปนอิสระมากเกินไป
การเปลี่ยนจากระบบรัฐสภาซึ่งใชมาตั้งแตป พ.ศ. 2475 มาเปนแบบกึ่งรัฐสภาหรือแบบแบงแยก
อํานาจในชวงป พ.ศ. 2511-2514 นั้น เปนเรื่องของความพยายามของผูนําทหารและขาราชการพลเรือนที่จะ
รักษาอํานาจทางกรเมืองไว ระบบการแบงแยกอํานาจเชนนี้ เปนการยืนยันความเชื่อของผูนําทางการเมืองที่มา
จากระบบราชการที่เห็นวา สมาชิกสภาผูแทนยังไมมีความสามารถพอที่จะบริหารประเทศได ควรมีอํานาจแต
เพียงการออกกฎหมายเทานั้น อยางไรก็ตาม วิธีการเชนนี้มีอายุอยูไมนานและถูกยกเลิกไป เมื่อ จอมพลถนอม
ยึดอํานาจตัวเองเมื่อปลายป พ.ศ. 2514
หลังจากพลเอกเกรียงศักดิ์ ชมะนันท ยึดอํานาจจากรัฐบาลนายธานินทร กรัยวิเชียร เมื่อปลายป
พ.ศ. 2520 นั้น ปญหาเกาไดเขาสูผูนําทางทหารอีกครั้งหนึ่งคือ รูปแบบความสัมพันธระหวางฝายบริหารกับ
ฝายนิติบัญญัติควรเปนอยางไร จึงจะใหมีภาพพจนประชาธิปไตย ในขณะเดียวกันสามารถรักษาเสถียรภาพ
ทางการเมืองและผูนําทหารยังสามารถรักษาอํานาจอยูไดอยางชั่วระยะเวลาหนึ่ง
รูปแบบที่ใชตามรัฐธรรมนูญป 2521 นี้ ยังไมปลอยอํานาจใหกับสภาผูแทนราษฎรและพรรค
การเมืองอยางเต็มที่เหมือนในชวงป พ.ศ. 2518-2519 แตไดพยายามยึดแบบรัฐสภาเปนหลัก แตยืมหลัก
แบงแยกอํานาจมาใชบาง เชน ในประเด็นที่นายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีไมตองมาจากรัฐสภาก็ได และสามารถ
เขาบริหารประเทศไดโดยไมตองขอความไววางใจจากสภากอน สวนในเรื่องอื่น ๆ ยังคงรูปแบบของรัฐสภาไว
เชน เรื่องของการใหอํานาจสภาผูแทนราษฎรในการเปดอภิปรายลงมติไมไววางใจคณะรัฐมนตรี ทั้งที่เปน
รายบุคคลและเปนคณะ วุฒิสภาซึ่งเปนสภาแตงตั้งนั้นมีอํานาจหลัก ๆ เพียงใหความเห็นชอบแกรางกฎหมายที่
ผานสภาผูแทนราษฎรแลว อํานาจอีกประการหนึ่งที่มีเทาเทียมกับสภาผูแทนราษฎร คือ อํานาจในการแกไข
รัฐธรรมนูญ และตีความการทํางานของรัฐสภา ซึ่งตองใชการประชุมกับสภาผูแทนราษฎร การที่สภา
ผูแทนราษฎรถูกยุบได ก็เปนลักษณะของระบบรัฐสภาอีกเชนกัน แตในชวง 4 ป แรกที่มีการใชบทเฉพาะกาลที่
ใหวุฒิสภามีอํานาจเทากับสภาผูแทนฯ ในการควบคุมรัฐบาลและยินยอมใหขาราชการประจําดํารงตําแหนงใน
คณะรัฐมนตรี และตําแหนงทางการเมืองอื่น ๆ นั้นเปนความพยายามของฝายผูนําทหารก็จะมีบทบาททาง
การเมืองอยูชั่วระยะเวลาหนึ่ง
สวนรูปแบบของรัฐสภา ตามรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2540 รัฐสภามีหนาที่สําคัญ คือ การบัญญัติ
กฎหมายและควบคุมการปฏิบัติงานของฝายบริหาร ประกอบดวยสมาชิกสภาผูแทนราษฎรและวุฒิสภา มีการ
ขยายสมัยประชุมเดิมจาก 90 วัน เปน 120 วัน ประกอบดวยสมาชิกที่มาจากการเลือกตั้งโดยตรงจาก
ประชาชนทั้งสองสภา โดยสภาผูแทนราษฎรมีจํานวน 500 คน คงที่ มาจากการเลือกตั้ง 2 แบบ คือ
สมาชิกสภาผูแทนราษฎรจํานวน 400 คน มาจากการเลือกตั้งโดยตรงแบบเขตเดียวเบอรเดียวและการเลือกตั้ง
แบบบัญชีรายชื่อจํานวน 100 คน สวนวุฒิสภามาจากการเลือกตั้งโดยตรง โดยใชเขตจังหวัดเปนเขตเลือกตั้ง
จํานวน 200 คน คงที่ ดํารงตําแหนงคราวละ 6 ป สวนสมาชิกสภาผูแทนราษฎรดํารงตําแหนงคราวละ 4 ป

9. 29
นับเปนรัฐธรรมนูญฉบับที่เปนประวัติศาสตรการเมืองไทยที่ไดมีการพัฒนาขึ้นมาเปนประชาธิปไตย และมีการ
ถวงดุลอํานาจมากขึ้น5
(6)
ดังนั้นเราจะเห็นไดวา ลักษณะของรัฐสภาจะเปนเชนไรนั้น ขึ้นอยูกับผลการตอสูระหวางทหารกับ
พรรคการเมืองในชวงที่ทหารเพลี่ยงพล้ํา สภาผูแทนฯ จะมีอํานาจมาก และถาในชวงที่ทหารมีอํานาจมากสภา
ผูแทนฯ มักจะมีบทบาทจํากัด ดังนั้นลักษณะของรัฐสภาจึงสะทอนบทบาทหรือความสําคัญของการมีสวนรวม
ทางการเมืองของประชาชนไดเปนอยางดี
2. บทบาทของรัฐสภา
รัฐสภาในประเทศไทยที่กําลังพัฒนา มักมีอํานาจและบทบาทจํากัด เพราะการเมืองในประเทศ
เหลานี้ถูกครอบงําดวยระบบราชการ หรือไมก็ดวยพรรคการเมืองพรรคเดียว อยางไรก็ตาม บทบาทของรัฐสภา
ไทยมีทั้งที่มีอิทธิพลและไมมีอิทธิพล ทั้งนี้ยอมแลวแตสภาพการเมืองในชวงระยะเวลานั้น ๆ
2.1 บทบาทในดานความชอบธรรม
หนาที่หรือบทบาทประการแรกคือ หนาที่ในการสรางความชอบธรรมใหกับระบบการเมือง
โดยทั่วไปรัฐสภามักไมคอยมีความเขมแข็งทางการเมือง แตมีบทบาทที่สําคัญ คือ สรางความชอบธรรมใหกับ
ระบบการเมืองที่เปนอยู และผูนําทางการเมืองในขณะนั้น การจัดตั้งสภารางรัฐธรรมนูญในป พ.ศ. 2502 ใน
สมัยการปกครองของจอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต เปนตัวอยางอันดีในเรื่องนี้ เพื่อแสดงวาผูนําทหารยอมรับอยาง
นอยหลักการบางแยกอํานาจ แมวาสภารางรัฐธรรมนูญไมมีอํานาจทางการเมืองแตอยางใด อาจกลาวไดวาเปน
สภาตรายาง แตอยางนอยทําใหระบบการเมืองและกฎหมายตาง ๆ ที่ออกมาบังคับใช มีความชอบธรรม เพราะ
อนุมัติโดยสภานิติบัญญัติ ไมใชฝายทหาร นอกจากนั้นการมีรัฐสภาก็เพื่อแสดงวามีลักษณะของ
“ประชาธิปไตย” อยู การเลือกตั้งใหมีสภาผูแทนราษฎรในชวงป 2495-2500 ก็ดี หรือในชวงป พ.ศ. 2512-
2514 ก็ดี ก็เปนความพยายามของผูนําทหารที่แสดงวาตนยอมรับใหมีหลักการประชาธิปไตย เพื่อลดความตึง
เครียดทางการเมือง โดยเฉพาะอยางยิ่งในป พ.ศ. 2512 ไดมีแรงกดดันเพิ่มมากขึ้น เพื่อใหมีการเลือกตั้ง
จนกระทั่งรัฐบาลตองยินยอมตามรัฐสภาในชวงป พ.ศ. 2521 เปนตนมามีสวนชวยสรางความชอบธรรมใหกับ
ประเทศเปนอยางมากเชนกัน เพราะเปนการลดความไมพึงพอใจในการปกครองแบบรวมอํานาจในสมัยรัฐบาล
นายธานินทร กรัยวิเชียร
2.2 บทบาทในดานอิทธิพล
หนาที่หรือบทบาทในประการตอมาเปนเรื่องที่เกี่ยวของกับอิทธิพบของรัฐสภา (Influence
Function) รัฐสภาที่มาจากการแตงตั้งมักมีอิทธิพลทางการเมือง และในดานการตัดสินใจนอยกวาสภาที่มา
จากการเลือกตั้ง ยกเวนสภานิติบัญญัติในชวงหลังเหตุการณ 14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 ซึ่งถึงแมวาเปนสภาที่มา
จากการแตงตั้ง แตมีบทบาทที่เขมแข็ง และมีอิทธิพลสูงเพราะวาระบบการเมืองมีเสรีภาพมากขึ้น เนื่องจาก
จอมพลถนอมและจอมพลประภาส ถูกโคนลมไป
แตสําหรับในชวงที่สภามาจากการเลือกตั้ง ปรากฏวารัฐสภามีบทบาทอยางสําคัญในการ
แสดงออกซึ่งอิทธิพลของตน และเมื่อพรรคการเมืองไมมีเอกภาพเทาที่ควร สมาชิกสภาจึงมีอิสระในการแสดง
บทบาทของตนเองไดดีพอสมควร ทําใหสถาบันรัฐสภามีอิทธิพลมากขึ้น
อยางไรก็ตาม สภาผูแทนฯ ยังสามารถลมรางกฎหมายของรัฐบาลไดบาง แตความสามารถ
เชนนี้ไมไดเปนเพราะสภาผูแทนมีความเขมแข็งมากขึ้นแตอยางใดไม แตเปนเพราะความออนแอของรัฐบาลเอง
(6)เอกสารสรุปสาระข้อสังเกตของรัฐธรรมนูญฉบับใหม่, คณะกรรมการรณรงค์เพื่อการปฏิรูปการเมือง 2540, หน้า 7-11

10. 30
เมื่อวันที่ 1 พฤษภาคม พ.ศ. 2529 สภาผูแทนฯ ไดลงมติไมรับพระราชกําหนดขึ้นภาษีทะเบียนรถยนตดีเซล
เปนผลใหสภาผูแทนราษฎรถูกยุบลงในที่สุด
2.3 บทบาทในการควบคุมดูแลการบริหารงานของรัฐบาล
วิธีการที่สมาชิกสภาผูแทนราษฎรใชเพื่อควบคุมการทํางานของรัฐบาลคือการเปดอภิปรายไม
ไววางใจรัฐบาลเปนรายบุคคลและเปนคณะ การตั้งกระทูถาม ในเรื่องการเปดอภิปรายไมไววางใจนั้น ฝายคาน
มีโอกาสชนะนอยมาก เนื่องจากมีเสียงในสภาผูแทนนอยกวาพรรครวมรัฐบาล แตการอภิปรายซักถามยอยทํา
ใหฝายรัฐบาลตองระมัดระวังตัวในการบริหารงานมากขึ้น ฝายคานมักใชการอภิปรายในสภากระตุนความรูสึก
ของประชาชน และเพื่อสรางประชามติกดดันรัฐบาล ถาไมสามารถตอบขอซักถามไดอยางกระจางแลว วิธีการ
เชนนี้ทําใหรัฐบาลขาดแคลนการสนับสนุนจากประชาชนทั่วไปได
2.4 บทบาทในดานอื่น ๆ
นอกจากนี้รัฐสภายังมีบทบาทในดานอื่น ๆ อีก เชน บทบาทในดานการปกปองรักษา
ผลประโยชนของประชาชน หรือบทบาทในเรื่องการแสดงความเดือดรอนของประชาชนใหเปนที่ประจักษ
(Interest Articulation Function) การอภิปรายและกระทูถามในชวงป พ.ศ. 2511-2514, 2518-2519 และ
2522 เปนตนมา ไดสะทอนถึงความทุกขของประชาชนอยูไมนอย การพบปะกับราษฎรในทองถิ่นของตนเปน
สิ่งสําคัญอยางมาก เพื่อทราบขอเดือดรอนของเขา สมาชิกสภาจําเปนตองสละเวลาไมนอยเพื่อการนี้
3. รัฐสภากับสถาบันทหาร
เนื่องจากทหารเปนกลุมพลังที่สําคัญ ความสัมพันธระหวางรัฐสภากับทหารจึงเปนสิ่งสะทอนให
เห็นวา รัฐสภามีอํานาจและบทบาททางการเมืองมากนอยเพียงใด ความสัมพันธระหวางทหารกับรัฐสภาที่นา
ศึกษา คือ การพิจารณางบประมาณทาการทหารของรัฐสภา6
(8) สมาชิกรัฐสภาพยายามหาทางตัดทอน
งบประมาณของทหารลงใหได แตจากเหตุการณที่ผานมาเกือบทุกสมัยไมมีรัฐสภาใดสามารถตัดงบราชการของ
กองทัพบกได แสดงวาทหารยังมีบารมีหรือิทธิพลทางการเมืองอยูไมนอย บรรดาสมาชิกสภาผูแทนฯเหลานี้
ยอมรับวา ทหารยังมีบทบาทในการกําหนดเกมการเมือง จึงยังตองการมีความสัมพันธที่ดีกับผูนําทหารได
นอกจากนั้นจากการที่นักธุรกิจและนายทุนไดเขามามีบทบาทมากขึ้นในพรรคการเมือง และไดรับ
การเลือกตั้งเปนสมาชิกสภาผูแทนราษฎร ไดเปนเปาหมายของการวิพากษวิจารณของฝายทหารวา สภา
ผูแทนราษฎรกําลังเปนแหลงแสวงหาผลประโยชนของบรรดานักธุรกิจบางคน ทําใหสภาผูแทนราษฎรไมไดเปน
ผูทําหนาที่เปนตัวแทนของประชาชนอยางแทจริง ขอโจมตีอันนี้เองที่แสดงวา ความสัมพันธระหวางสภา
ผูแทนราษฎรยังไมราบรื่นเทาที่ควร แตในขณะเดียวกันก็แสดงใหเห็นวานักธุรกิจกําลังกาวเขาสูวงการเมือง
และอาจเปนพลังที่สําคัญในทางการเมืองในอนาคตที่ทาทายอํานาจของฝายทหาร
กลุมผลประโยชนกับการมีสวนรวมทางการเมือง
ในประเทศประชาธิปไตยตะวันตก รัฐสภา พรรคการเมือง และกลุมผลประโยชน มีความสัมพันธกัน
อยางใกลชิดในประเทศเหลานี้กลุมผลประโยชนเปนตัวเชื่อมที่สําคัญระหวางพรรคการเมืองและประชาชนเปน
องคกรที่ทําหนาที่จัดการมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชน ชวยกระตุนและดึงประชาชนเขามามีสวนใน
การตัดสินใจของรัฐบาล เปนสื่อหรือตัวกลางของประชาชนในการเรียกรองความตองการของคนตอหนวยงาน
ของรัฐ แตสําหรับประเทศไทยแลว กลุมผลประโยชนมีไมมากนัก และไมไดมีการรวมกลุมกันอยางเขมแข็งแต
ประการใด ยกเวนในระยะหลังที่มีกลุมกดดัน และกลุมผลประโยชนบางกลุมที่มีอิทธิพลทางการเมืองมากขึ้น
(8)รายละเอียดดูสุจิต บุญบงการ, อ้างแล้ว, หน้า 80-95

11. 31
กลุมที่มีบทบาททางการเมืองที่มีสวนเกี่ยวของกับการมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชน และมี
สวนกําหนดความสัมพันธระหวางพรรคการเมืองกับทหาร คือ กลุมนักศึกษาและกลุมนักธุรกิจ
1. กลุมนิสิตนักศึกษากับการตอสูเพื่อการมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชน
กลุมนักศึกษาถือไดวาเปนหัวหอกสําคัญในการตอสู เพื่อการขยายการมีสวนรวมทางการเมืองของ
ประชาชนซึ่งมีผลใหพรรคการเมืองและกลุมนักธุรกิจไดใชการมีสวนรวมทางการเมืองนี้เปนฐานสรางอํานาจ
ใหกับตัวเอง กลาวอีกนับหนึ่ง กลุมนักศึกษาไดเปนกลุมที่ตอสูเพื่อประชาธิปไตย สวนกลุมนักธุรกิจเปนกลุมที่
ไดประโยชนจากผลการตอสูของกลุมนิสิตนักศึกษา
โดยทั่วไปบทบาททางการเมืองของนิสิตนักศึกษาของไทยนั้นมีลักษณะที่ตอตานการปกครองแบบ
เผด็จการ และสนับสนุนการปกครองในระบอบประชาธิปไตย บทบาททางดานนี้เห็นไดชัดเจน คือ บทบาทของ
ศูนยกลางนิสิตนักศึกษาแหงประเทศไทย ในการตอสูทางการเมืองมานับตั้งแตป พ.ศ. 2514 จนกระทั่งไดเปน
แกนนําในการเรียกรองความเปนธรรมใหชนชั้นผูยากไร อันไดแก ชาวไร ชาวนา กรรมกร ซึ่งถูกบีบคั้นมาเปน
เวลานาน นอกจากนั้นขบวนการนิสิตนักศึกษายังไดประทวงการปราบปรามผูกอการรายอยางรุนแรง โดยไม
เลือกวาเปนผูกอการรายจริงหรือเปลา และไดรณรงคตอตานนโยบายของสหรัฐอเมริกา การตั้งฐานทัพของ
สหรัฐอเมริกาในประเทศไทย7
(9) ฯลฯ ปรากฏวาในชวงเดือนพฤศจิกายน 2516 ถึงกันยายน 2517 ปรากฏวาได
มีการเดินขบวนและชุมนุมประทวงของบรรดานิสิตนักศึกษา เฉพาะนอกเขตกรุงเทพมหานครถึง 365 ครั้ง8
(10)
ซึ่งกวาครึ่งหนึ่งเปนการประทวงการบริหารงานของจังหวัด นอกจากนั้นยังมีการประทวงการกลับมาของจอม
พลประภาส จนเปนผลทําใหจอมพลประภาสตองเดินทางออกนอกประเทศอีกครั้งหนึ่ง และสุดทายการกลับมา
ของจอมพลถนอม จนเกิดเหตุการณ 6 ตุลาคม 2519 ขึ้น
ความสําเร็จของนักศึกษาในการโคนลมรัฐบาลทหารของจอมพลถนอมและจอมพลประภาสเมื่อ
14 ตุลาคม 2516 และการเคลื่อนไหวเรียกรองในเรื่องตาง ๆ นั้น ทําใหเกิดประเด็นที่นาสนใจวาอะไรเปน
ปจจัยที่สําคัญอันทําใหนักศึกษามีพลังทางการเมืองจนสามารถเคลื่อนไหวทางการเมืองไดถึงระดับนั้น ปจจัย
ดังกลาวอาจแยกใหเห็นไดดังนี้
1) การยอมรับจากสังคม นิสิตนักศึกษาเปนกลุมที่ไดรับการยกยองและยอมรับจากสังคมสูง
โดยเฉพาะในเรื่องที่เกี่ยวกับการเมืองแลว สังคมยอมรับวานิสิตนักศึกษาไมไดผูกพันหรือไม
ไดรับใชกลุมการเมืองกลุมใดกลุมหนึ่ง การเคลื่อนไหวทางการเมืองครั้งใดก็ตาม ถาประชาชน
มีความเชื่อวาเปนไปเพื่อรับใชผูนําทางการเมืองใดแลว จะไมสามารถระดมการสนับสนุนจาก
ประชาชนไดอยางกวางขวาง
2) การรวมกลุมในสังคมที่กําลังพัฒนา การรวมกลุมมีอยูไมมากนัก กลุมอาชีพหรือกลุมทาง
สังคมใดที่รวมตัวกันไดอยางเขมแข็ง ยอมทําใหมีพลังทางการเมือง สามารถเคลื่อนไหวทาง
การเมืองไดดี ในกรณีของไทยนั้น เห็นไดวาระบบราชการและทหารเปนกลุมที่มีการรวมตัว
กันอยางดี ในขณะที่พรรคการเมืองและกลุมผลประโยชนอื่น ๆ มีการรวมตัวกันอยางหลวม ๆ
จึงไมสามารถตานทางอํานาจของทหารและระบบราชการได ยิ่งบรรดานักธุรกิจ นัก
อุตสาหกรรมแลวแทบจะไมมีการรวมเปนกลุมผลประโยชนเลย สวนนิสิตนักศึกษาเปนกลุมที่
มีจํานวนไมนอย และไดมีการรวมกลุมกันอยางจริงจังในระยะนับตั้งแต พ.ศ. 2511 เปนตน
มา
(9)ศูนย์กลางนิสิตนักศึกษาแห่งประเทศไทย, วีรชนหาญกล้า (ไม่ปรากฏโรงพิมพ์2518). หน้า 125-134
(10) David Morell and Chai-anan Samudavanija, Political Conflicts in Thailand (Cambridge, Mass : Oelgeschlarger, Gunn Hain, 19841). p. 157